Haf- og vatnarannsóknir, 3. umræða.
og
Herra forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti minni hluta atvinnuveganefndar um frumvarp til laga um Haf- og vatnarannsóknir og frumvarp til laga um breytingar á ýmsum lögum vegna sameiningar Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar.
Minni hlutinn bendir á að í frumvörpunum er mælt fyrir um að öllum starfsmönnum Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar verði sagt upp en þeir ráðnir til hinnar nýju stofnunar, Haf- og vatnarannsókna.
Minni hlutinn áréttar það sem fram kom í áliti hans á síðasta þingi þegar frumvörp sama efnis voru til umfjöllunar. Þar kom fram að brýnt væri að huga mun betur að málefnum starfsmanna við sameiningu stofnananna. Einnig var bent á að því hefði verið haldið fram fyrir nefndinni að ekki hefði verið haft fullnægjandi samráð við starfsmenn og stéttarfélög þeirra til að tryggja að kjör starfsmanna skertust ekki. Þá lögðu starfsmenn áherslu á að farið yrði að ákvæðum laga um réttarstöðu starfsmanna við aðilaskipti að fyrirtækjum. Í áliti minni hlutans á síðasta þingi var einnig vísað til skýrslu fjármálaráðuneytisins frá desember 2008 um sameiningu ríkisstofnana og tengdar breytingar þar sem orðrétt sagði eftirfarandi:
„Sé gengið út frá því að ætlunin sé að byggja nýja stofnun á mannauði þeirra stofnana sem verða sameinaðar, þarf að hugleiða vandlega á öllum stigum ferlisins hvaða áhrif sameiningin hefur á starfsmenn og hvað þeir bera úr býtum. Ekki er nóg að skoða eingöngu hverju breytingarnar skila hlutaðeigandi stofnun, ríkissjóði, notendum þjónustunnar eða þeim sem standa fyrir þeim.“
Minni hlutinn tekur enn undir framangreint og ítrekar að sameiningin er ekki að undirlagi starfsmanna og má auk þess benda á að uppsagnir og fyrirheit um endurráðningu á óljósum kjörum skapa óróa meðal þeirra og auka líkur á deilum um kjaramál. Að auki má benda á að í umsögn skrifstofu opinberra fjármála við frumvarpið á síðasta þingi kom fram að erfitt gæti verið að meta hver hagræðing af sameiningu stofnananna yrði og gæti einskiptiskostnaður jafnframt verið umtalsverður, svo sem biðlaun, undirbúningsvinna og breytingar á húsnæði.
Við umfjöllun um málið í nefndinni nú var bent á að lykillinn að farsælum umbótum væri að starfsmenn væru með í ráðum frá upphafi auk þess sem það þyrfti að vera hafið yfir allan vafa að kjör og réttindi þeirra skertust ekki við breytinguna. Einnig var lýst efasemdum um þá aðferð að leggja störf niður enda verða verkefnin þau sömu og því í raun aðeins um breytingu á skipulagi stofnananna að ræða en ekki að sjálf verkefnin verði lögð niður. Bent var á við umfjöllun um málið að stjórnvöld gætu gert breytingar á umræddum störfum á grundvelli 19. gr. laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Jafnframt hefur verið bent á það fyrir nefndinni að stjórnvöld hafi áður valið aðra leið en niðurlagningu starfa við sameiningu stofnana. Minni hlutinn telur rétt að gæta jafnræðis gagnvart starfsmönnum hins opinbera við sameiningu stofnana og gæta að meðalhófi. Þegar Samgöngustofa var stofnuð var farið að lögum um réttarstöðu starfsmanna við aðilaskipti að fyrirtækjum, nr. 72/2002, og sýndi það vilja til að starfsmenn héldu launakjörum, mati á menntun auk annarra réttinda. Helsta markmið þeirra laga er að ef nýr aðili tekur við verkefnum annars aðila á það ekki að leiða til þess að starfsmenn þurfi að sætta sig við verri kjör. Minni hlutinn telur því brýnt að meiri hlutinn vísi skýrlega til laga um réttarstöðu starfsmanna við aðilaskipti að fyrirtækjum í breytingartillögu sinni.
Minni hlutinn bendir á að ekkert er fjallað um rökin fyrir sameiningu stofnananna í áliti meiri hlutans og telur að hvorki hafi verið sýnt fram á faglegan né fjárhagslegan ávinning af sameiningunni. Með öðrum orðum er ekki rökstutt hvers vegna Veiðimálastofnun skuli sameinast Hafrannsóknastofnun og telur minni hlutinn ekki augljóst að Veiðimálastofnun sé best komin undir málefnasviði atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins. Jafnframt bendir minni hlutinn á að umræður um sameiningu stofnana almennt hafa staðið yfir um nokkurt skeið og hafa til að mynda verið færð rök fyrir því að Veiðimálastofnun gæti vel átt heima undir umhverfis- og auðlindaráðuneytinu og þá væri vert að kanna möguleikann á sameiningu hennar við Umhverfisstofnun eða Náttúrufræðistofnun Íslands.
Að lokum bendir minni hlutinn á, og áréttar álit sitt frá síðasta þingi, að mikil áskorun felst í því að koma nýrri stofnun á laggirnar þannig að faglegur ávinningur verði tryggður. Afar brýnt er að standa vel að því ferli og er óskynsamlegt að raska því með deilum um kjaramál og stöðu starfsmanna sem eru helsti auður stofnananna.
Minni hlutinn stendur að breytingartillögu við málið sem gerð er tillaga um í sérstöku þingskjali.
Undir þetta ritar sú sem hér stendur, Lilja Rafney Magnúsdóttir.
Ég stend að breytingartillögu sem atvinnuveganefnd hefur lagt fram og verður kynnt hér á eftir. Ég var sjálf ekki í atvinnuveganefnd þegar sú breytingartillaga kom fram heldur varaþingmaður minn, Lárus Ástmar Hannesson, og er hann skrifaður fyrir þeirri breytingartillögu sem verður kynnt hér um nafn á þeirri stofnun sem kemur út úr sameiningu þessara stofnana ef frumvarpið verður samþykkt og gert að lögum.
Ég mun styðja breytingartillögu um nafngiftina. Annars munum við vinstri græn sitja hjá í þessu máli og vísa ég til þess sem kemur fram í nefndaráliti mínu um þá afstöðu.
Hæstv. forseti. Ég kem hingað fyrst og fremst til að kynna breytingartillögu á nafni hinnar nýju sameinuðu stofnunar sem ég er 1. flutningsmaður að. Það er skemmst frá því að segja, eins og hv. þm. Lilja Rafney Magnúsdóttir tæpti á áðan, að hlutirnir hafa breyst þannig að í dag eru allir nefndarmenn atvinnuveganefndar á tillögu um breytt nafn. Þetta er einfaldlega breytingartillaga við frumvarp til laga um Haf- og vatnarannsóknir, 199. mál á þskj. 466. Eftirtaldir þingmenn, auk þess sem hér stendur, standa að þessari tillögu: Lárus Ástmar Hannesson, Jón Gunnarsson, Haraldur Benediktsson, Ásmundur Friðriksson, Heiða Kristín Helgadóttir, Páll Jóhann Pálsson, Þorsteinn Sæmundsson og Þórunn Egilsdóttir, allt hv. þingmenn í atvinnuveganefnd. Eins og hér hefur komið fram styður Lilja Rafney Magnúsdóttir, hv. nefndarmaður í atvinnuveganefnd, þessa tillögu líka en hv. þm. Lárus Ástmar Hannesson var varamaður á þingi í hennar stað þegar málið var tekið út og þess vegna er nafn hans á tillögunni.
Tillagan byrjar svona, með leyfi forseta:
„1. Í stað orðanna „Haf- og vatnarannsóknir“ í 1. gr. komi: Hafrannsóknastofnun, rannsókna- og ráðgjafarstofnun hafs og vatna.
2. Í stað orðanna „Haf- og vatnarannsókna“ í 1. mgr. 3. gr. komi: Hafrannsóknastofnunar, rannsókna- og ráðgjafarstofnunar hafs og vatna.“
Síðan eru á nokkrum öðrum stöðum í frumvarpinu orðin Haf- og vatnarannsóknir tekin út í samræmi við þessa breytingartillögu. Í 10. lið stendur, með leyfi forseta:
„Fyrirsögn frumvarpsins orðist svo: Frumvarp til laga um Hafrannsóknastofnun, rannsókna- og ráðgjafarstofnun hafs og vatna.“
Það er sem sagt lagt til að hin nýja stofnun heiti Hafrannsóknastofnun með þessu undirheiti sem auðvitað kemur fram í öllum gögnum, svo sem bréfum og skýrslum.
Ég ætla að leyfa mér að flytja nokkur orð um þessa nafnbreytingartillögu og vil segja í upphafi að það sem ég mun flytja hér er mjög lærð ræða unnin af fyrrverandi alþingismanni, Merði Árnasyni, sem hefur aðstoðað mig við að setja fram rökstuðninginn. Ég verð að segja til gamans að hann hefur áður aðstoðað mig, hann aðstoðaði mig meðan ég var samgönguráðherra þegar unnið var að því að skilja að framkvæmdastofnanir og eftirlitsstofnanir í samgöngumálum. Hann var einn af höfundum heitisins á framkvæmdastofnunum Vegagerðar og Siglingastofnunar sem runnu saman í eitt og vildi kalla hana einfaldlega Vegagerð með þeim rökstuðningi að sjófarendur fara líka um veg.
Til rökstuðnings fyrir þessu nafni vil ég sem sagt segja eftirfarandi:
Það er erfitt verk að finna nafn á þessa nýju stofnun. Þar þarf að koma að hugtakinu rannsókn og líka ráðgjöf, svo sem rannsakað er í hafinu, stöðuvötnum, á landi og í ám. Sem betur fer er íslenskan liðug og hægt að skila ám og stöðuvötnum með einu orði, vötnum, samanber fræg orð Vésteins Vésteinssonar: „Nú falla vötn öll til Dýrafjarðar“ og svo frægt og ævagamalt ákvæði vatnalaga um að vötn öll skuli renna sem að fornu hafi runnið. Ekkert samheiti er hins vegar til um haf og vötn. Vandamálið sem eftir stendur er að koma saman í eitt heiti hafi, vatni og rannsóknum. Þá vantar það líka að um sé að ræða vinnustað á vegum hins opinbera.
Það má segja að heitið í frumvarpinu, Haf- og vatnarannsóknir, sé mjög óþjált. Þess vegna er rökstuðningurinn þessi:
Í fyrsta lagi er um að ræða tvö samsett orð, hið fyrra stytt og tengt með samtengingunni „og“. Þetta er auðvitað alkunna en ekki hentug leið þegar um heiti er að ræða. Nokkur ráðuneyti heita slíkum nöfnum, en í reynd nota flestir bara aðra samsetninguna og tala til dæmis um atvinnuvegaráðuneyti og umhverfisráðuneyti og gleyma nýsköpun og auðlindum.
Í öðru lagi vill svo illa til að fyrri liðirnir passa illa saman. Málfræðingar segja að til séu tvær aðalleiðir til að búa til samsett íslenskt orð með svokallaðri stofnsamsetningu og svokallaðri eignarfallssamsetningu. Bæjarheitið Reykholt telst vera stofnsamsetning en bæði Reykjafjörður og Reykjavík eru eignarfallssamsetningar. Í frumvarpsheitinu er hvort tveggja, orðið hafrannsóknir er stofnsamsett en vatnarannsóknir eingarfallssamsett.
Í þriðja lagi vantar í þetta heiti hvers kyns fyrirbæri um er að ræða. Heiti ríkisstofnana enda langflest á stofnun, stofa, stöð eða miðstöð, nefnd og sýsla eða þau bera heiti sem lýsa glögglega starfsvettvangi þeirra, samanber skóli, spítali, sjúkrahús og sjóður. Svo eru stofnanir sem heita í höfuðið á embættinu sem kemur við sögu. Dæmi: Lögreglustjórinn á Austurlandi og Umboðsmaður barna.
Eftir svolitla leit sé ég bara eina hliðstæðu við heitið sem lagt er til í frumvarpinu, Íslenskar orkurannsóknir. Þar er hins vegar um að ræða sjálfstætt fyrirtæki, þótt það sé í ríkiseigu, og varð það til 2003 úr rannsóknasviði, svo sem fyrirtæki sem sér um þróun og greiningu í menntarannsóknum. Ég sé enga ástæðu til að draga úr því um hina nýju stofnun að hún sé á vegum ríkisins og beri svipað heiti og samsvarandi stofnanir, svo sem Fiskistofa, Matvælastofnun, Náttúrufræðistofnun, Nýsköpunarmiðstöð, Orkustofnun, Umhverfisstofnun o.s.frv. Þess vegna er tillaga mín að hin nýja stofnun heiti í höfuðið á annarri þeirra stofnana sem inn í hana renna, Hafrannsóknastofnun, sem yrði þá nafnið. Hún gæti áfram verið kölluð Hafró en heiti hinnar stofnunarinnar, Veiðimálastofnun, hentar mun verr fyrir nýju stofnunina. Þar veldur bæði stærðarmunur og efnisleg ástæða.
Hin nýja stofnun fæst vissulega við veiðar í sjó og vötnum en einnig margt fleira, bæði í tengslum við nytjar og rannsóknir almenns eðlis. Ljóst er að sú aðferð getur valdið sárindum að láta gamalt heiti halda sér við sameiningu af þessu tagi. Reynslan sýnir þó að slík sár gróa fljótt ef sameining tekst vel að öðru leyti. Um þetta eru ýmis nýleg dæmi. Eitt er Veðurstofa Íslands sem svo hét áfram eftir sameiningu við vatnamælingar úr Orkustofnun. Annað er Vegagerð sem valið var sem heiti á nýrri framkvæmdastofnun eftir uppstokkun á samgöngusviði þannig að nú er til undirstofnun, siglingasvið Vegagerðarinnar. Þriðja dæmið er svo Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum þar sem heiti einnar íslenskustofnunar af fimm var valið sem aðalheiti við sameiningu fimm stofnana á þessu sviði.
Sú leið sem hér er lögð til er í nokkuð sama dúr og þetta síðasta dæmi. Aðalheitið kemur frá annarri af gömlu stofnuninni, en með því er nánari skýring í undirheiti þar sem nánar er skýrt verksvið stofnunarinnar, þ.e. Hafrannsóknastofnun, rannsókna- og ráðgjafarstofnun hafs og vatna.
Virðulegi forseti. Þetta er sá rökstuðningur sem ég vil færa fram og við sem stöndum að þessari tillögu. Ég fagna því alveg sérstaklega að öll nefndin hafi sameinast um að flytja hana. Ég er viss um að það verður til mikilla bóta. Án þess að ég ætli að lengja þessa umræðu vil ég bara segja að þegar menn fara að tala um til dæmis veiðiráðgjöf Hafrannsóknastofnunar, eins og er sagt í dag, geta þeir talað um veiðiráðgjöf haf- og vatnarannsókna eða hvað við viljum hafa það. Ég held að ég hafi fært fram nógu mörg rök fyrir þessu sem sést meðal annars á því að allir nefndarmenn í atvinnuveganefnd eru flutningsmenn að þessari breytingartillögu.
Ég vil bara í lokin ítreka fyrri ræðu mína um það að leggja stofnunina niður, en fagna því líka að samþykkt hafi verið við 2. umr. breytingartillaga vegna réttinda starfsmanna og um réttarfærslu á milli sem ég tel hafa verið til mikilla bóta þó að ég hafi efnislega verið ósammála því að fara þá leið að leggja stofnanirnar fyrst niður og sameina svo í nýja.
Að lokum óska ég nýrri stofnun alls hins besta í störfum sínum og starfsmönnum alveg sérstaklega. Ég vonast til þess að í nýrri sameinaðri stofnun verði unnið jafn mikið og öflugt starf og unnið er nú bæði hjá Hafrannsóknastofnun og Veiðimálastofnun.
Virðulegi forseti. Ég flyt hér breytingartillögu við frumvarp til laga um Haf- og vatnarannsóknir á þskj. 471 í 199. máli frá meiri hluta atvinnuveganefndar sem Jón Gunnarsson, Ásmundur Friðriksson, Heiða Kristín Helgadóttir, Páll Jóhann Pálsson og Þórunn Egilsdóttir skipa:
1. málsliður 10. gr. orðist svo: Lög þessi öðlast gildi 1. júlí 2016.
Svo vil ég bara nota tækifærið og þakka framsögumanni annarrar tillögu, hv. þm. Kristjáni L. Möller, fyrir betri nafngift á Hafrannsóknastofnun. Ég er mjög sáttur við þetta. Þakka þér fyrir.