fjárlög 2019.

Herra forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti Miðflokksins um frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2019, 3. minni hluta fjárlaganefndar. Það eru blikur á lofti í efnahagsmálum. Þjóðhagsspá gerir ráð fyrir að verðbólga aukist samfara gengisveikingu sem þegar er farin af stað og við sjáum. Nýleg stýrivaxtahækkun Seðlabankans undirstrikar áhyggjur af vaxandi verðbólgu. Kjarasamningar mikils meiri hluta vinnumarkaðarins renna út í lok ársins og byrjun næsta árs og því ríkir mikil óvissa um launaþróun á næsta ári.

Launaforsendur umfram forsendur fjárlaga vega mjög þungt á lífeyrisskuldbindingum ríkissjóðs. Búist er við að atvinnuleysi aukist jafnt og þétt út spátímann samfara minni spennu í þjóðarbúskapnum. Í fjárlagafrumvarpinu er að mínu viti of mikill útgjaldavöxtur. Ekki er búið nægilega vel í haginn fyrir það sem fram undan er. Ef forsendur bresta er óljóst til hvað úrræða stjórnvöld ætla að grípa. Sýna hefði mátt meira aðhald í ríkisbúskapnum á tímum góðæris. Óraunhæf er að stjórnvöld treysti því að áfram sé mikill hagvöxtur.

Ekkert bendir til þess að lækkun á gengi krónunnar undanfarið komi til með að ganga til baka. Lækkunin kemur til með að hafa áhrif á gengistryggð lán ríkissjóðs, eins og við þekkjum. Þeir þættir sem ég hef nefnt hér benda eindregið til þess að afgangur í ríkisfjármálum upp á 1% af landsframleiðslu, þ.e. 28,9 milljarðar, sé ekki nægilegur. Afgangurinn er of lítill miðað við þanda tekjustofna og afgang af síðasta hagvaxtarskeiði. Uppsveiflur taka enda en svo virðist sem ríkisstjórnin sé ekki nægilega meðvituð um það. Greinilegt er að það hægir hratt á vexti hagkerfisins. Minni hagvöxtur dregur úr tekjum ríkissjóðs. Verði hagvöxtur minni en spár gera ráð fyrir gæti afkoma ríkissjóðs hæglega breyst í halla. Lítið má því út af bregða. Mikilvægt er að hafa í huga í því sambandi að útgjaldaaukning frá frumvarpi til fjárlaga og umframkeyrsla frá fjárlögum til ríkisreiknings er því miður regla fremur en undantekning. Samfleytt í 22 ár hafa útgjöld aukist frá frumvarpi til ríkisreiknings. Líklegt er því að útgjöld verði töluvert meiri en lagt er upp með í frumvarpinu.

Boginn er hátt spenntur í útgjöldum hins opinbera og er svigrúmið því lítið til að breyta tekjuöflun og skerpa á tekjujöfnunarhlutverki beinna skatta. Ríkisútgjöld munu aukast um 55,8 milljarða á árinu 2019, um rúmlega 1 milljarð á viku, samkvæmt frumvarpinu. Ríkisútgjöld á hvern Íslending hafa aldrei verið meiri, mælt á föstu verðlagi, og eru opinber umsvif ein þau mestu meðal þróaðra ríkja. Af hverjum 100 kr. sem verða til í hagkerfinu er 38 kr. ráðstafað af hinu opinbera og ljóst er að vandinn í opinberum rekstri liggur í skorti á forgangsröðun en ekki á fjármagni. Þetta kemur m.a. fram í umsögn Samtaka atvinnulífsins við fjárlagafrumvarpið.

Í frumvarpinu er athyglisverður en stuttur kafli á bls. 91 sem ber yfirskriftina: Efnahagslegir óvissuþættir. Þar kemur m.a. fram að 40% stjórnenda 400 stærstu fyrirtækja landsins telja að aðstæður í atvinnulífinu muni versna á næstu sex mánuðum en aðeins 7% telja að þær muni batna. Uppsagnir á starfsfólki eru þegar byrjaðar. Þrátt fyrir aðvaranir úr ýmsum áttum er enn bætt í ríkisbáknið og ríkisútgjöldin í hæstum hæðum.

Samkvæmt fjárlagafrumvarpinu er því ekki að sjá að það sé fyrirhyggja til framtíðar, hún er a.m.k. af skornum skammti. Ferðaþjónustan er orðin okkar mikilvægasta atvinnugrein og stendur hún undir 42% af útflutningsverðmætum þjóðarinnar. Það er því ljóst að yrði mikill samdráttur í greininni myndi það hafa veruleg áhrif á þjóðarbúskapinn. Nú þegar hefur dregið úr komu erlendra ferðamanna til landsins. Það er því nauðsynlegt að gerðar verði sviðsmyndagreiningar um áhrif þess ef mikill samdráttur yrði í greininni. Því er ekki fyrir að fara og verður það að teljast töluverður annmarki í fjármálastjórn ríkisins, sérstaklega í ljósi umfangs ferðaþjónustunnar á tekjuöflunarhlið ríkisins.

Í fjárlagafrumvarpinu er gert ráð fyrir að skuldir og vaxtagreiðslur ríkisins muni halda áfram að lækka. Ánægjulegt er að sjá þann árangur sem náðst hefur í þeim málum og hafa margir utanaðkomandi þættir skipt þar verulegu máli. Gert er ráð fyrir að hlutfall brúttóskulda af vergri landsframleiðslu verði 31% í lok næsta árs en skuldahlutfallið var hæst 86% af vergri landsframleiðslu árið 2011. Vaxtagreiðslur ríkissjóðs eru hins vegar enn mjög miklar þó að þær hafi lækkað með lægri skuldum ríkissjóðs. Samkvæmt fjárlagafrumvarpinu er reiknað með að þær verði um 40 milljarðar kr. á næsta ári, sem er lækkun um 26 milljarða frá árinu 2011.

Að mati 3. minni hluta sýnir ríkisstjórnin af sér óþarfaábyrgðarleysi með því að falla frá markmiðum sínum sem fram koma í fjármálaáætlun um að afgangur á fjárlögum nemi 1%. 3. minni hluti bendir á að fjárlög eiga að vera í samræmi við fjármálaáætlun og því ber ríkisstjórninni að bregðast við því í síðasta lagi við 3. umr. til að standast eigin og lögboðin markmið.

Í bréfi fjármála- og efnahagsráðherra til fjárlaganefndar, dagsettu 13. október sl., kemur fram að tekjuáætlun frumvarpsins hafi verið uppfærð með hliðsjón af gögnum sem fallið hafa til síðan áætlunin var gerð í júní sl. Þar ber helst að nefna endanlegt tekjuuppgjör ríkisreiknings 2017 o.fl. Í því sambandi er rétt að benda á að ríkisreikningur fyrir árið 2017, sem kom nýlega út, er gefinn út án álits Ríkisendurskoðunar. 3. minni hluti telur það umhugsunarvert fyrir Alþingi að Ríkisendurskoðun telji sér ekki fært að gefa út umrætt álit og hvaða afleiðingar það kann að hafa í för með sér. Það hlýtur að vera krafa Alþingis að ríkisreikningur sé þannig úr garði gerður að hann sé hægt að árita án fyrirvara því að í honum er gerð grein fyrir öllum tekjum ríkissjóðs og ráðstöfunum þeirra. Allt annað hlýtur að vera óásættanlegt.

Gagnrýnivert er að ríkisstjórnin ætlar að fjármagna breytingartillögur við fjárlagafrumvarpið vegna breytinga í hagspá, sem og breytingar sem ríkisstjórnin gerir við frumvarpið við 2. umr. með sölu losunarheimilda koltvísýrings að fjárhæð a.m.k. 4 milljarðar kr. 3. minni hluta sýnist margt benda til þess að í framtíðinni þurfi stjórnvöld að kaupa þessa kvóta til baka á mun hærra verði þar sem ekki virðist líklegt að Ísland geti haldið sig innan losunarheimilda. 3. minni hluti telur að ríkisstjórnin þurfi að rökstyðja að sú ráðstöfun sé skynsamleg til framtíðar litið áður en fjárlög verða afgreidd ellegar draga þá fyrirætlun til baka.

Herra forseti. Ísland er háskattaríki í alþjóðlegum samanburði. Skattahækkanir fyrri ára standa að mestu óhreyfðar. Það ætti að vera forgangsmál að draga til baka þær skattahækkanir sem gripið var til í kjölfar bankahrunsins.

Á síðasta ári var fjármagnstekjuskattur hækkaður en um leið lofað að endurskoða skattstofninn. Hvergi er minnst á slíka endurskoðun í fjárlagafrumvarpinu. Þegar fjármagnstekjuskatturinn var tekinn upp var lágt skatthlutfall rökstutt með breiðum skattstofni. Nú er skattstofninn enn breiður en skatthlutfallið hefur tvöfaldast. Miðflokkurinn leggur áherslu á að nú þegar skuldir ríkisins lækka hratt sé ráðrúm til að huga að lækkun skatta á fólk og fyrirtæki í landinu en ekki stækka ríkisbáknið eins og ríkisstjórnin er sérstaklega áhugasöm um.

Ég ætla að víkja næst að mikilvægi þess að tryggingagjald lækki. Skattheimta á íslensk fyrirtæki er há í alþjóðlegum samanburði og sú næsthæsta á Norðurlöndum, á eftir Noregi. Skattar á fyrirtæki voru hækkaðir eftir efnahagshrunið 2008 í þeirri viðleitni að loka fjárlagagatinu. Skattbreytingar þessar hafa hins vegar margar hverjar fest í sessi síðan þá. Mikil tregða hefur verið hjá ríkisvaldinu að lækka tryggingagjaldið en það er einn stærsti tekjustofn ríkisins, en samkvæmt frumvarpinu mun það skila 14,4% af skatttekjum ríkissjóðs á næsta ári.

Þriðji minni hluti lýsir yfir vonbrigðum yfir því að í fjárlagafrumvarpinu skuli ekki gert ráð fyrir meiri lækkun tryggingagjalds en raun ber vitni. Hátt tryggingagjald kemur verst niður á fyrirtækjum þar sem laun og launatengd gjöld eru stór hluti kostnaðar. Hátt tryggingagjald veikir samkeppnishæfni þessara fyrirtækja mest. Bætt samkeppnishæfni Íslands er mjög mikilvæg og sérstaklega nú þegar hægir hratt á efnahagslífinu.

Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er sérstaklega lögð áhersla á lækkun tryggingagjaldsins en hún er hins vegar ekki nægileg. Um það hafa m.a. Samtök iðnaðarins ályktað. Þrátt fyrir boðaða lækkun tryggingagjaldsins um 0,25% er reiknað er með því að tryggingagjaldið skili rúmlega 100 milljörðum kr. í ríkissjóð á næsta ári sem er meira en á þessu ári. Skýringin felst í því að laun hafa hækkað. Ríkið fær því meira í kassann þrátt fyrir lækkun gjaldsins. Eins og kunnugt er er tryggingagjaldið sérstakt gjald sem launagreiðendum, þ.e. fyrirtækjum, ber að greiða af heildarlaunum launamanna sinna. Samkeppnisstaða innlendra fyrirtækja gagnvart erlendum keppinautum hefur versnað á undanförnum árum vegna innlendra kostnaðarhækkana mælt í erlendri mynt. Sú þróun er nú sýnileg í minni verðmætasköpun útflutningsgreina og þeirra fyrirtækja á innlendum markaði sem keppa við erlend fyrirtæki.

Fyrir efnahagshrunið árið 2008 var tryggingagjaldið 5,34% en var hækkað í 8,65% í kjölfar þess. Hækkunin var hugsuð sem tímabundin aðgerð til að standa straum af stórauknum útgjöldum vegna skyndilegs atvinnuleysis. Forsendurnar fyrir hækkuninni og þau rök sem þá voru notuð til að hækka gjaldið á þeim tíma eiga ekki lengur við þar sem atvinnuleysi hefur verið mjög lítið í langan tíma, en 1. september sl. var það einungis 2,3%. Alþýðusamband Íslands hefur stutt að mikilvægt sé að skila hækkun tryggingagjaldsins til baka. Það sætir því nokkurri undrun hversu treg stjórnvöld hafa verið til að lækka tryggingagjaldið. Staðreyndin er hins vegar sú að tryggingagjaldið hefur í vaxandi mæli verið notað til að fjármagna önnur útgjöld ríkissjóðs en því var ætlað. Eigi lækkunin að þjóna þeim tilgangi að stuðla að jafnvægi á vinnumarkaði og að launahækkanir á næsta ári leiði síður til verðbólgu þarf hún að vera mun meiri en 0,25%.

Gjaldið er reiknað sem hlutfall af þeim launum sem fyrirtækið greiðir til starfsmanna sinna. Því fleiri krónur sem fyrirtækið greiðir í laun, þeim mun hærri fjárhæð þarf það að greiða í tryggingagjald. Því hærri sem tryggingagjaldsprósentan er, þeim mun dýrari er hver starfsmaður fyrir fyrirtæki sitt. Því hærri sem prósentan er, þeim mun minni launahækkunum getur fyrirtækið staðið undir. Gjaldið dregur úr getu fyrirtækja til að fjárfesta og búa til störf. Vaxtarmöguleikar einkafyrirtækja eru því hindraðir með háu tryggingagjaldi.

Miðflokkurinn flytur breytingartillögu við frumvarpið um að tryggingjaldshlutfallið lækki um 0,5% á næsta ári í stað 0,25% eins og segir í frumvarpinu. Við breytingartillöguna muni gjaldið þá lækka úr 6,85% í 6,35%. Eðlilegt er að miða við að þessi skattheimta verði ekki meiri en hún var fyrir hrun þegar atvinnustigið var sambærilegt og nú. Samkvæmt fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar er gert ráð fyrir að gjaldið lækki aftur árið 2020 og þá um önnur 0,25%. Þrátt fyrir það mun enn vanta heilt prósentustig upp á að tryggingagjaldið verði sama hlutfall af launagreiðslum fyrirtækja og það var fyrir fjármálahrunið.

Í frumvarpinu segir að tekjuáhrif af lækkun tryggingagjaldsins um 0,25% á næsta ári séu neikvæð fyrir ríkissjóð um 4 milljarða kr. Því kynnu einhverjir að álykta sem svo að lækkun um 0,5% myndi þýða tekjulækkun fyrir ríkissjóð upp á 8 milljarða kr. Svo er ekki þar sem lækkunin gerir fyrirtækjum auðveldara með að ráða nýtt starfsfólk og gera betur við það sem fyrir er, sem eykur síðan skatttekjur í ríkissjóð. Ávinningurinn af góðri lækkun gjaldsins er því mikill og ekki síst nú þegar erfiðar kjaraviðræður eru fram undan.

Ég ætla að víkja næst að kolefnisgjaldinu og því sem Miðflokkurinn telur, að því sé ekki jafnað niður á landsmenn á sanngjarnan hátt. Kolefnisgjald er nýr skattur á Íslandi. Í frumvarpinu kemur fram að tekjur af kolefnisgjaldi séu áætlaðar 5,9 milljarðar árið 2019. Gjaldið hefur nú þegar hækkað um 50% á mjög skömmum tíma, frá 2017. Skatttekjurnar eru ekki eyrnamerktar aðgerðum í loftslagsmálum með beinum hætti og aðeins hluti þeirra rennur þangað. Að mati 3. minni hluta er hækkun gjaldsins úr öllu hófi. Gert er ráð fyrir enn frekari hækkun, 10%, á næsta ári og er áætlað að það skili ríkissjóði 550 millj. kr. í tekjur að meðtöldum hliðaráhrifum á virðisaukaskatt. Kolefnisgjaldið nemur nú um 11 kr. á hvern lítra af bensíni og 12,6 kr. á dísilolíu. Þær auknu álögur á eldsneyti bitna sérstaklega á landsbyggðinni. Færa má rök fyrir því að með kolefnisgjaldinu sé verið að skattleggja landsbyggðarfólk umfram aðra, enda á rafbílavæðingin mun auðveldara um vik á höfuðborgarsvæðinu en landsbyggðinni þar sem innviðir eins og hleðslustöðvar eru mun fleiri á höfuðborgarsvæðinu. Engu að síður hafa rafbílaeigendur kvartað yfir því að innviðir fyrir rafbíla séu engan veginn fullnægjandi í höfuðborginni, hvað þá á landsbyggðinni. Innviðauppbyggingin er einfaldlega of skammt á veg komin. Auk þess nota íbúar á landsbyggðinni í mun ríkara mæli bifreiðar knúnar með jarðefnaeldsneyti, aka meira vegna fjarlægðar og kaupa því meira eldsneyti. Eðlilegt er að samfara hækkun kolefnisgjalds lækki gjöld og skattar á umhverfisvæna starfsemi samsvarandi ef markmiðið er það eitt að draga úr mengun. Svo er þó ekki. Meginmarkmið kolefnisgjaldsins er að hvetja bæði heimili og fyrirtæki til þess að draga úr losun með því að skipta yfir í hreinni orku.

Í fyrsta lagi er það alls ekki á færi allra að skipta yfir í rafmagnsbifreið og í öðru lagi henta rafmagnsbifreiðar síður á landsbyggðinni enn sem komið er. Lýtur það fyrst og fremst að drægni bifreiðanna og fjölda hleðslustöðva. Kolefnisgjaldið leggst því með öðrum hætti á íbúa höfuðborgarsvæðisins annars vegar og íbúa landsbyggðarinnar hins vegar. Það er því í raun munur á gjaldheimtu milli þessara hópa. Þannig bitnar skatturinn hlutfallslega verst á þeim tekjulægri og íbúum landsbyggðarinnar. Hvatning til orkuskipta er góðra gjalda verð en hún verður að vera í takt við raunveruleikann. Orkuskipti fyrir sjávarútvegsfyrirtæki, ýmsan iðnað og atvinnutæki eru ekki raunhæfur kostur enn sem komið er. Kolefnisskatturinn hefur bein efnahagsleg áhrif á hagkerfið. Án nokkurra mótvægisaðgerða dregur skatturinn þrótt úr hagkerfinu og minnkar samkeppnishæfni fyrirtækja. Hugmyndafræðin er göfug en stjórnvöld verða að ígrunda vel tilgang, forsendur og markmið með skattheimtunni, sérstaklega hverja er verið að skattleggja og hverja ekki.

Markmiðið með gjaldinu er að draga úr losun án þess að grafa undan samkeppnishæfni atvinnulífs og ætti það sama að gilda hér á landi. Í öðrum löndum hafa því aðrir skattar verið lækkaðir á móti gjaldinu eða undanþágur gefnar frá öðrum sköttum. Ísland er t.d. eina ríkið í Evrópu þar sem fiskiskipaflotinn nýtur engrar undanþágu eða styrkja hvað varðar eldsneytisskatta. Þetta minnkar samkeppnishæfnina enn frekar.

Hagstofa Íslands hefur gert rannsóknir á útgjöldum heimilanna og þar kemur fram að eldsneytisnotkun er þó nokkru meiri í dreifbýli. Munurinn endurspeglar þá staðreynd að íbúar landsbyggðarinnar þurfa jafnan að ferðast um lengri veg. Fjármála- og efnahagsráðherra hefur viðurkennt að áhrif kolefnisgjaldsins séu meiri á íbúa í dreifbýli. Þetta kemur fram í svari ráðherra við fyrirspurn á Alþingi fyrir skömmu. Kolefnisgjaldið er því í raun klassísk skattahækkun á fólk og fyrirtæki þar sem skattlagningin kemur þyngra niður á landsbyggðinni. Þeirri nýju skattbyrði er því ekki jafnað niður á landsmenn á sanngjarnan hátt. Við það má bæta að umhverfisráðherra hefur sagt að erfitt sé að meta nákvæmlega árangur af gjaldinu mælt í minni losun en ella hefði verið hefði gjaldið ekki verið sett á. Þetta kom fram í svari ráðherra við fyrirspurn á Alþingi.

Engar aðgerðir eru boðaðar í frumvörpum tengdum fjárlagafrumvarpinu sem koma til móts við landsbyggðina vegna gjaldsins. Auk þess er ekki að sjá að ívilna eigi umhverfisvænni starfsemi eða að aðrir skattar verði lækkaðir til mótvægis. Breytingar á kolefnisgjaldi er skattahækkun, klædd í búning græns skatts. Eðlilegt væri þá að lækka gjöld á aðra umhverfisvænni þætti. Við verðum einnig að horfa til annarra landa í þeim efnum. Í Danmörku fóru stjórnvöld t.d. of geyst af stað þegar þau hækkuðu skatta vegna umhverfismála á fyrirtækin. Í Noregi er kolefnisgjald lægra en á Íslandi og að hluta til endurgreitt að uppfylltum ákveðnum skilyrðum. Kolefnisgjaldið má ekki auka kostnað íslenskra fyrirtækja umfram það sem erlendir samkeppnisaðilar búa við. Slíkt dregur úr samkeppnishæfni, rýrir afkomu íslensku fyrirtækjanna og þar með svigrúm til fjárfestinga. Um leið dregur úr líkunum á því að markmiðum með gjaldinu verði náð.

Það sem minnkar samkeppnishæfnina enn frekar er að aðilar sem ekki eru virðisaukaskattsskyldir hér á landi eru undanþegnir kolefnisgjaldinu. Þannig þurfa erlend skip sem taka olíu hér á landi ekki að greiða gjaldið en í sumum tilvikum eru þau við veiðar á sömu veiðislóð og þau íslensku. Hvorki erlend fiskiskip, skemmtiferðaskip né flutningaskip greiða kolefnisgjald við eldsneytistöku hér á landi og ekkert kolefnisgjald er greitt af flugeldsneyti hérlendis í ríkissjóð.

Þótt tækniframþróun sé hröð í þeim efnum er það ekki svo að hægt sé að fá stærri ökutæki, vinnuvélar og sum iðnaðartæki þannig að þau nýti endurnýjanlega orkugjafa. Það á t.d. við í jarðvinnugeiranum og landbúnaði. Orkuskipti eru því ekki raunhæfur kostur enn sem komið er, sér í lagi fyrir iðnað og atvinnutæki sem nota svokallaða litaða olíu. Möguleikar slíkra aðila til orkuskipta eru hverfandi.

Kolefnisgjaldið er skattur sem leggst með mismunandi hætti á atvinnugreinar og eðlilegt að gerð sé krafa um að til sé heildstæð stefna í málaflokknum áður en lengra er haldið. Miðflokkurinn leggur því til að boðuð hækkun kolefnisgjaldsins í fjárlagafrumvarpinu um 10% komi ekki til framkvæmda og að auki verði 50% hækkun gjaldsins frá 2017 felld niður þar til heildstæð stefna liggur fyrir um hvernig Ísland ætlar að nota kolefnisgjöld í baráttunni við loftslagsbreytingar án þess að þær bitni á landsbyggðinni eða samkeppnishæfni atvinnugreina og dragi þróttinn úr hagkerfinu.

Halli ríkissjóðs vegna þessa er áætlaður um 2,3 milljarðar, en til að mæta því verði eigið fé ríkisbankanna lækkað samsvarandi í formi arðgreiðslu til ríkissjóðs. Lækkunin á kolefnisgjaldinu mun draga úr verðbólguþrýstingi með lækkun á verði eldsneytis.

Næst mun ég víkja að kafla í nefndarálitinu sem fjallar um séreignarsparnað og það úrræði sem hefur verið í gildi, að greiða inn á húsnæðislán í þeim efnum og við íbúðakaup. Að greiða niður skuldir er árangursrík leið til eignamyndunar og eiga stjórnvöld á hverjum tíma að leitast við að skapa aðstæður sem hvetja íbúðaeigendur til að greiða niður skuldir eins og kostur er. Með því að greiða inn á íbúðalán með viðbótarlífeyrissparnaði nýtur viðkomandi skattafsláttar og mótframlags launagreiðanda, auk þess sem innborgunin lækkar heildarvaxtagreiðslur og -verðbætur. Hér hefur verið um mikilvægt úrræði að ræða sem felur í sér skattfrjálsa ráðstöfun séreignarsparnaðar til íbúðakaupa og inn á höfuðstól húsnæðislána.

Samkvæmt upplýsingum frá lífeyrissjóðunum hefur þetta úrræði verið töluvert notað. Samkvæmt upplýsingum frá ríkisskattstjóra hafa rúmlega 6.500 einstaklingar sótt um þetta úrræði vegna kaupa á fyrstu íbúð. Í október sl. var greitt inn á lán hjá tæplega 3.000 einstaklingum og í sama mánuði bárust 408 umsóknir. Eins og ég nefndi er þetta úrræði því töluvert notað.

Hvað íbúðakaup varðar hafa þeir sem nýtt hafa sér þetta úrræði getað fengið séreign útborgaða skattfrjálst upp í kaup á íbúð. Inn á höfuðstól húsnæðislána hefur verið heimilt að greiða allt að 4% framlag launþega og 2% framlag launagreiðanda, hámark 500.000 kr. á ári fyrir einstakling en 750.000 kr. á ári fyrir hjón, eða aðra sem uppfylla skilyrði til samsköttunar.

Verð á fasteignum hér á landi hefur hækkað verulega á undanförnum árum. Framboð íbúða annar engan veginn eftirspurn. Flestir undirliggjandi þættir vísa því til þess að fasteignaverð, sem er í hæstum hæðum, lækki ekki í bráð. Þrátt fyrir þetta hefur ríkisstjórnin ákveðið að falla frá heimild til nýtingar séreignarsparnaðar til íbúðakaupa og niðurgreiðslu íbúðalána. Þetta kemur fram í frumvarpinu á bls. 114 og á að taka gildi um mitt ár 2019 eða á næsta ári.

Herra forseti. Miðflokkurinn telur að hér sé um óskynsamlega ráðstöfun að ræða af hálfu ríkisstjórnarinnar. Draga mun auk þess úr uppsöfnun séreignarsparnaðar í stað þess að auka ætti heimildir hvað þetta sparnaðarform varðar. Starfshópur sem forsætisráðherra skipaði í júní 2017 til að fara yfir hlutverk lífeyrissjóða í uppbyggingu atvinnulífs lagði einmitt áherslu á að auka svigrúm til séreignar- og húsnæðissparnaðar. Hópurinn skilaði vandaðri skýrslu í byrjun þessa árs. Starfshópurinn leggur til, að því gefnu að lágmarksiðgjald í lífeyrissjóð verði hækkað úr 12% af launum í 15,5%, að stjórnvöld skoði í samráði við hagsmunaaðila að lögum verði breytt þannig að einstaklingar fái auknar heimildir til að ráðstafa viðbótarlífeyrissparnaði til húsnæðissparnaðar og jafnframt að sjóðfélagar geti ráðstafað 3,5% af 15,5% lágmarksiðgjaldi í séreign eða til húsnæðissparnaðar að eigin vali. Enn fremur að tryggður verði sveigjanleiki sjóðfélaga til að nýta séreignarsparnaðinn til að greiða inn á húsnæðislán og/eða við kaup á íbúð. Með útreikningum hefur verið sýnt fram á að einstaklingar sem leggja fyrir 15,5% af launum í lífeyrissjóð alla starfsævina munu safna upp tiltölulega góðum eftirlaunaréttindum.

Með viðbótarlífeyrissparnaði geta eftirlaun jafnvel orðið meiri en atvinnutekjur. Starfshópurinn leggur því til að stjórnvöld skoði að auka heimildir til séreignarsparnaðar og að nýta launatengdan lífeyrissparnað til húsnæðissparnaðar. Ekki verður séð annað en að ákvörðun ríkisstjórnarinnar um að fella almenna úrræðið um úttekt iðgjalda séreignarsparnaðar, til kaupa á íbúð eða að greiða niður húsnæðislán, gangi þvert á tillögur starfshópsins og eru það mikil vonbrigði. Því leggur Miðflokkurinn til breytingartillögu við frumvarpið þess efnis að heimildarákvæðið til nýtingar séreignarsparnaðar til íbúðakaupa og niðurgreiðslu íbúðalána verði framlengt ótímabundið þegar ákvæðið á að renna út um mitt næsta ár.

Herra forseti. Ég ætla að víkja næst að húsnæðismálum og vaxtabótum. Ríkisstjórnin státar sig af því að samtals nemi húsnæðisstuðningurinn 25,5 milljörðum. Sá stuðningur er að mestu leyti við eftirspurnarhlið íbúðamarkaðarins, t.d. vaxta- og húsnæðisbætur upp á 9,6 milljarða. Ekki verður séð að ríkisstjórnin sé að taka á þeim húsnæðisvanda sem hér ríkir með raunhæfum lausnum. Reynsla síðustu ára ber augljóslega með sér að þessi aðferð nær ekki tilætluðum árangri. Stuðningur við eftirspurnarhliðina hækkar verð og ýtir undir sveiflur. Auka þarf húsnæðisframboðið. Það leiðir síðan til lækkunar á húsnæðisverði. Gríðarlegar hækkanir á húsnæðisverði á síðustu árum eru fyrst og fremst komnar til vegna skorts á húsnæði. Lítið framboð þýðir hærra verð. Íbúðum á markaði fjölgar ekkert þó að ríkisstjórnin setji meiri fjármuni í vaxtabætur. Það þarf að ráðast gegn rótum vandans, sem er skortur á íbúðarhúsnæði á markaði. Nóg framboð af húsnæði þýðir lægra verð. Stjórnvöld eiga að ráðast í aðgerðir til að lækka byggingarkostnað. Lækkun byggingarkostnaðar skapar aukinn hvata til að byggja. Þannig eykst framboðið og verðið tekur að lækka.

Skipulagsferlið er því miður allt of svifaseint í þeim geira. Einfalda þarf regluverkið í byggingariðnaði en flókið regluverk og ríkar kröfur auka tíma og kostnað sem fer í byggingu húsnæðis hér á landi, auk þess sem stofnanaumhverfið í málaflokknum er óskilvirkt.

Samræma þarf reglur um lóðaúthlutanir og ríkisvaldið þarf að styðja sveitarfélögin í því að drífa ferlið áfram. Stytta þarf byggingartímann, t.d. með því að nota einingahús í ríkara mæli, hvort heldur úr timbri eða steinsteypu, þar sem uppsetning er hröð og einföld. Í frumvarpinu kemur fram að hækka eigi vaxtabætur um 13% milli ára og að 3,4 milljarðar verði settir í þennan málaflokk. Engu að síður er um sögulega lága upphæð að ræða. Hin mikla hækkun á húsnæðisverði undanfarin ár hefur étið upp vaxtabæturnar. Einn helsti skerðingarþáttur vaxtabóta er hækkun á verðmæti eignar. Aðrir þættir hafa þarna einnig áhrif, eins og hækkun launa og fjármagnstekjur.

Frá árinu 2010 hafa vaxtabætur lækkað um rúma 8 milljarða kr. og þeim fjölskyldum sem eiga rétt á þeim fækkað um rúm 30.000. Það er því búið að taka vaxtabæturnar af fjölda fólks. Það er því ekki að finna raunverulegt peningasjóðsstreymi í þessari boðuðu hækkun bótanna. Bótagreiðslur til húsnæðiseigenda hafa hríðlækkað á sama tíma og skattar á húseigendur hafa hækkað umtalsvert.

Það sem skiptir höfuðmáli í þessu eru skerðingarmörkin, þ.e. hvenær vaxtabæturnar byrja að skerðast. Skerðingar- og niðurfellingarmörk vaxtabóta hafa engan veginn fylgt verðlagi. Auk þess hafa hámarksgreiðslur vaxtabóta nánast haldist þær sömu síðan 2011. Árið 2009 fengu 69% einhleypra fasteignaeigenda vaxtabætur, árið 2017 var sú tala komin niður í 28%. Skerðingar- og niðurfellingarmörkum vaxtabóta verður því að breyta. Ekki verður séð að það standi til í frumvarpinu svo neinu nemi. Reiknireglur vaxtabóta haldast óbreyttar áfram. Viðmiðunarstærðir vaxtagjalda og hámarksvaxtabóta hækka um 5% og nettóeigna um 10% frá yfirstandandi ári. Ef reglunum verður ekki breytt er þessi boðaða hækkun á vaxtabótum tilgangslaus. Vaxtabótakerfið eins og það er í dag þjónar ekki tilgangi sínum. Að bæta peningum í slíkt kerfi er slæm ráðstöfun. Vaxtabótakerfi eins og það er í dag gerir ekki ráð fyrir hærra húsnæðisverði og hærri vaxtagjöldum. Slíkt kerfi er í raun gagnslaust, einkum og sér í lagi í þeim aðstæðum sem húsnæðismarkaðurinn hér á landi hefur verið í á undanförnum árum, en Ísland er með mestu hækkun húsnæðisverðs í heiminum, 70% á síðustu fimm árum.

Íbúðalánasjóður hefur bent á að vaxtabætur nái vart því hlutverki að stuðla að húsnæðisöryggi landsmanna miðað við núverandi aðstæður. Það er því ljóst að aukin útgjöld ríkisins í þennan málaflokk með þessum hætti er ekki ávísun á árangur. Færa má rök fyrir því að árangurinn gæti jafnvel versnað á meðan framboð á húsnæði eykst ekki. Hækkun á vaxtabótum gæti þannig hækkað húsnæðisverðið. Miðflokkurinn telur að ráðast verði í allsherjarendurskoðun á vaxtabótakerfinu, það sýni glögglega sú neikvæða þróun sem hefur átt sér stað í því kerfi á undanförnum árum.

Vaxtabótakerfið í dag hefur tilhneigingu til þess að hækka vaxtastigið þar sem í því felst niðurgreiðsla á fjármagnskostnaði. Auk þess er það þekkt að bæturnar skapa hvata til skuldsetningar. Skoða þarf vandlega hvort það sé ekki árangursríkara að falla frá kerfinu í núverandi mynd og þess í stað lækka skattbyrði með öðrum hætti.

Núverandi kerfi styður við eftirspurnarhlið húsnæðismarkaðarins og er til þess fallið að hækka fasteignaverðið. Vaxtabætur og þær ráðstafanir sem stjórnvöld leggja til fjölga ekki íbúðum á markaði, það sjáum við glögglega hér á landi eins og ég nefndi fyrr. Nauðsynlegt er og markvissara í þeim efnum að styðja við framboðshliðina. Nýlegar sænskar og bandarískar rannsóknir hafa sýnt að með því að styðja við framboðshliðina, þ.e. að hafa hvata til að fjölga húsbyggingum, myndi húsnæðisverð lækka, íbúðaeigendum fjölga og skuldir íbúðaeigenda lækka. Yrði þessi leið farin hér á landi, sem Miðflokkurinn telur fulla ástæðu til þess að skoða, yrði núverandi vaxtabótakerfi lagt niður. Það er til mikils að vinna að skoða nýjar leiðir þegar kemur að húsnæðisstuðningi þar sem núverandi kerfi leysir engan veginn þann stóra húsnæðisvanda sem er á Íslandi. Ríkisstjórnin verður að sýna frumkvæði og djörfung í húsnæðismálum og koma með nýjar lausnir. Þetta er eitt stærsta úrlausnarefnið sem við stöndum frammi fyrir. Ríkisstjórnin er því miður verklítil í þeim mikilvæga málaflokki hvað þetta varðar. Hún kemur ekki fram með neinar nýjar hugmyndir eða lausnir, viðheldur einungis vaxtabótakerfi sem viðheldur vandanum.

Herra forseti. Ég ætla að víkja aðeins að persónuafslættinum og barnabótunum. Mikið hefur dregið úr útgjöldum til barnabóta á síðustu árum. Því er nægt svigrúm til að hækka grunnfjárhæðir án þess að hækka skerðingarprósentur á móti. Stuðningur við barnafjölskyldur hefur farið minnkandi á undanförnum árum og barnabætur hafa rýrnað. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir hækkun persónuafsláttar og barnabóta. Það verður hins vegar að segjast eins og er að það er engan veginn sá kaleikur sem gefið er í skyn. Mörg þúsund Íslendingar hafa ekki fengið barnabætur eða vaxtabætur undanfarin ár vegna þess að skerðingar- og niðurfellingarmörk hafa staðið í stað árum saman.

Í frumvarpinu er gert ráð fyrir 1,6 milljarða hækkun til barnabóta, um 16%. Við blasir að sífellt færri fá barnabætur og í ljósi reynslunnar er viðbúið að við verðum komin í sama farið í þeim efnum innan skamms, þrátt fyrir hækkun. Spurning er hvort ekki ætti að skoða hvað gagnast barnafólki best í þeim efnum, hvort hækkun persónuafsláttar gæti jafnvel gagnast fleirum og verið markvissari aðgerð. Er það verðugt rannsóknarefni.

Næst ætla ég að víkja að málefnum eldri borgara. Óumdeilt er að kjör þeirra aldraðra sem minnst hafa milli handanna eru í engu samræmi við almenn lífskjör í landinu. Þeir sem engar aðrar tekjur hafa en lífeyri almannatrygginga eru verst settir. Upphæð lífeyris hefur dregist jafnt og þétt aftur úr launum. Samkvæmt frumvarpinu á grunnlífeyrir almannatrygginga einungis að hækka um 3,4% á næsta ári. Í 69. gr. laga um almannatryggingar segir að við ákvörðun bóta skuli taka mið af launaþróun, þó þannig að bætur hækki aldrei minna en verðlag samkvæmt vísitölu neysluverðs. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar segir að styrkja þurfi sérstaklega stöðu þeirra sem höllum fæti standa. Í þeim hópi eru eldri borgarar sem hafa takmörkuð eða engin réttindi úr lífeyrissjóðum og stunda ekki launaða vinnu. Þeir sem þannig eru settir þurfa nær eingöngu að reiða sig á ellilífeyri almannatrygginga og eru margir þeirra á almennum leigumarkaði eða jafnvel skuldsettir. Í þeim hópi eru einnig þeir sem ekki hafa áunnið sér full réttindi til almannatrygginga vegna búsetu erlendis, t.d. innflytjendur.

Á vormánuðum skipaði félagsmálaráðherra starfshóp sem fjalla á um kjör aldraða til að fá betri yfirsýn yfir ólíkar aðstæður sem eldri borgarar búa við og gera tillögur um hvernig bæta megi kjör þeirra verst settu. Hópurinn hefur enn ekki skilað tillögum sínum en hann átti að skila þeim 1. nóvember sl. og hefði að sjálfsögðu átt að skila af sér fyrr svo að ræða mætti tillögurnar í fjárlagavinnunni. Félag eldri borgara hafði frumkvæði að því að starfshópurinn var skipaður. Félagið hefur margsinnis bent stjórnvöldum á nauðsyn þess að leiðrétta ellilífeyrisgreiðslur. Miðflokkurinn tekur heils hugar undir málflutning Félags eldri borgara. Frá árinu 2010 hafa laun hækkað rúmum 11% meira en ellilífeyrir. Lífeyririnn ætti því að vera tæpar 267.000 kr. á mánuði í stað 239.500 kr. fyrir skatt. Munurinn er 27.000 kr. á mánuði og þá sem hafa lítið á milli handanna munar svo sannarlega um þá upphæð. Hins vegar er okkur öllum ljóst að sú upphæð dugir ekki fyrir framfærslu. Þeim fjölgar í hópi eldri borgara sem hafa áhyggjur af fjárhag sínum, rúm 30%.

Þetta kemur m.a. fram í könnun sem Reykjavíkurborg, velferðarráðuneytið og Landssamband eldri borgara lét gera fyrir tveimur árum. Á fundi fjárlaganefndar fyrir skömmu kom Félag eldri borgara með vandaðar tillögur um hvernig mætti bæta kjör þeirra verst settu sem tilheyra þeim hópi. Fyrir þær tillögur ber að þakka. Þær eru raunhæfar og vill 3. minni hluti hvetja ríkisstjórnina til að koma til móts við tillögurnar og taka þær alvarlega.

Samkvæmt tölum frá OECD rennur lægra hlutfall af þjóðarframleiðslu og launum á Íslandi til greiðslu ellilífeyris en í löndum eins og Bretlandi, Hollandi, Danmörku og Svíþjóð. Íslendingar fara almennt síðar á lífeyri en íbúar annarra landa og munar miklu hversu meiri og lengri atvinnuþátttaka aldraða er á Íslandi en í hinum löndunum. Atvinnuþátttaka 65–69 ára hér á landi er rúm 50% en í sama aldurshópi í Svíþjóð er atvinnuþátttakan einungis 20%.

Samanburður við áðurnefnd lönd sýnir að Ísland sker sig úr hvað virkan lífeyristökualdur varðar. Íslendingar hefja að jafnaði töku lífeyris einu til tveimur árum eftir að opinberum lífeyristökualdri er náð, en í hinum löndunum fjórum fer fólk að jafnaði á lífeyri nokkru áður en opinberum aldursmörkum er náð. Íslendingar taka því að jafnaði lífeyri í mun færri ár en tíðkast í hinum löndunum. Útgreiðsla úr báðum hlutum lífeyriskerfisins hefst því að jafnaði síðar hér á landi. Meðalaldur íslensku þjóðarinnar er lægri og því er lífeyrisbyrði opinbera kerfisins enn mjög lág í þeim samanburði. Þetta undirstrikar það að stjórnvöld hafa og eiga að hafa ráðrúm til þess að gera vel við eldri borgara. Þetta er sú kynslóð sem við eigum það mest að þakka að hér ríkir almenn velferð, kynslóð sem braust úr viðjum fátæktar með vinnusemi og dugnaði, kynslóð sem í dag biður einungis um réttlæti og að fá að lifa við mannsæmandi kjör.

Kannanir meðal eldri borgara hafa sýnt að nær öllum, eða 97%, finnst að auðvelda ætti þeim sem komnir eru á lífeyrisaldur að vera virkari á atvinnumarkaði. Atvinnuþátttaka eldri borgara færir þeim aukna virkni í samfélaginu. Aukin virkni stuðlar að vellíðan og lífsánægju og því virkara sem eldra fólk er, þeim mun meiri lífsgleði upplifir það. Stjórnvöld verða að vera meðvituð um þetta. Þau verða að vera meðvituð um stöðu, væntingar og viðhorf aldraðra þegar kemur að atvinnuþátttöku og jákvæðum áhrifum þess á líðan eldri borgara. Eldri borgarar eru betur á sig komnir líkamlega í dag en áður fyrr, fólk getur vænst þess að lifa lengur og þess vegna er þörf á að koma til móts við aldraða til að þeir haldi áfram að vera virkir í samfélaginu og haldi sjálfræði og sjálfstæði sínu eins lengi og kostur er.

Þeir sem hafa áhuga og getu til að vinna lengur ættu að fá frekari tækifæri með meiri sveigjanleika um starfslok og atvinnuþátttöku eftir að taka lífeyris hefst. Eldra starfsfólk hefur oft mikla þekkingu og starfsreynslu sem getur nýst vel á mörgum vinnustöðum og er bæði hagur fyrir þá sem vilja halda áfram að vera á vinnumarkaðinum sem og fyrir samfélagið í heild sinni. Rannsóknir hafa sýnt að það að vera í félagsskap með öðru fólki getur veitt eldra fólki mikla ánægju.

Miðflokkurinn hefur lagt ríka áherslu á það að afnema tekjutengingu bóta vegna launatekna eldri borgara og flytur flokkurinn breytingartillögu við fjárlagafrumvarpið þess efnis að atvinnutekjur eldri borgara skerði ekki lífeyrisgreiðslur. Rannsóknasetur verslunarinnar gerði rannsókn fyrir nokkrum árum um áhrif þess á ríkissjóð ef atvinnuþátttaka eldri borgara yrði aukin og ef aldurstengdar bætur yrðu ekki skertar þó að viðkomandi hefði launatekjur. Niðurstaðan er sú að ríkissjóður mun hagnast vegna aukinna skatttekna. Ef tekjutenging á bætur eldri borgara yrði afnumin myndi það hvetja þá til að koma í auknum mæli aftur inn á vinnumarkaðinn. Skortur er á vinnuafli hér á landi eins og í verslun og þjónustu og hefur þurft að flytja inn erlent vinnuafl í þær greinar í stórum stíl. Mörgum þessara starfa gætu eldri borgarar sinnt. Eldri borgarar eiga að geta tekið þátt á vinnumarkaði eins og hverjum og einum hentar án þess að þurfa að taka á sig skerðingu á lífeyri. Það bætir lífsgæði þeirra og er þjóðhagslega hagkvæmt.

Ég ætla að víkja næst að málefnum fatlaðra og nýju lögunum um notendastýrða persónulega aðstoð í þeim efnum. Alþingi samþykkti á vormánuðum lög um þjónustu við fatlað fólk með langvarandi stuðningsþarfir, lög nr. 38/2018. Lögin heimila m.a. gerð svokallaðra NPA-samninga, samninga um notendastýrða persónulega aðstoð til handa fötluðum. Lögin fela í sér mikla réttarbót fyrir fatlaða. Með því að gera samning um notendastýrða persónulega aðstoð fær notandi greiðslur í stað þjónustu. Notandinn sér sjálfur um verkstjórn, ákveður hvað hann vill gera og hvernig aðstoðarfólk hans nýtist. Frá og með 1. október var hægt að sækja um NPA-þjónustu. Ríkið greiðir 25% með hverjum samningi en sveitarfélögin 75%. Hér er um dýrt úrræði að ræða. Þjónustan er að breytast úr stofnanavæðingu yfir í einstaklingsbundna þjónustu. Í sumum tilfellum þarf að hafa allt að fjóra til fimm starfsmenn til að halda utan um þetta nýja fyrirkomulag fyrir einn einstakling. Með lögunum er kominn lögvarinn réttur fatlaðra til að fá þessa þjónustu hvað sem hún kostar. Að sjálfsögðu er það mikil réttarbót, en þá verða að vera til peningar til að veita þjónustuna.

Sveitarfélögin þurfa einnig að halda úti þeim úrræðum sem þau höfðu áður og notuðu, eins og sambýlum, vegna þess að NPA-einstaklingur á rétt á því að snúa aftur til baka, t.d. í sambýli, óski hann þess. Þetta er allt í boði sveitarfélaganna, verulega aukin þjónusta sem ríkið ákveður en lætur sveitarfélögin borga 3/4 kostnaðarins. Það virðist vera regla fremur en undantekning að nægilegir fjármunir frá ríkinu fylgja ekki með þeim verkefnum sem flytjast frá ríki yfir til sveitarfélaganna. Á bls. 383 í frumvarpinu kemur fram að framlag til notendastýrðrar persónulegrar aðstoðar er einungis 70 millj. kr. á næsta ári. Ekki er enn skýrt hve marga samninga eigi að gera og á hvaða tímabili eða hvert fjárhagslegt svigrúm sveitarfélaganna er. Reglugerð sem skýrir útfærsluna er ekki enn tilbúin hjá ráðuneytinu. Sveitarfélögin hafa því ekki getað sett sínar reglur. Sveitarfélögin hafa lýst áhyggjum sínum yfir þeim mikla kostnaði sem sýnt þykir að fylgi þessu nýja þjónustuformi og óskað eftir því að gildistöku laganna verði frestað. Ljóst er að framlag ríkisins fyrir árið 2019 dugir hvergi nærri til.

Minni hækkun til öryrkja í frumvarpinu sem hér hefur verið lagt fram nemur 1.100 millj. kr. og kemur mjög á óvart. Formaður fjárlaganefndar hefur getið þess að breytingin sé til komin vegna þess að fyrirhugaðar kerfisbreytingar í almannatryggingum til að bæta kjör öryrkja byrja seinna en áætlað var. Ekki kemur fram hvað hafi valdið töfum við innleiðingu á nýju mats- og framfærslukerfi og er það mjög óheppilegt að ekki hafi verið hægt að klára þá vinnu af hálfu stjórnvalda og breytingar tekið gildi um áramótin þannig að hækkunin myndi að fullu koma til framkvæmda á nýju ári. Þessi hópur samfélagsins sem minna má sín á ekki að þurfa að bíða eftir lausn sinna mála á þennan hátt vegna lélegrar verkstjórnar félagsmálaráðherra í að klára mikilvæga vinnu við nýtt mats- og framfærslukerfi.

Ósætti innan ríkisstjórnarinnar um þetta mál á ekki að bitna á öryrkjum. „Stjórnvöld eiga ekki að biðja fátækt fólk á Íslandi að bíða eftir réttlætinu.“ Þetta eru kunnugleg orð, þetta sagði Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra á Alþingi í september á síðasta ári, þá þingmaður í stjórnarandstöðu.

Herra forseti. Miðflokkurinn leggur til breytingartillögu við frumvarpið á þann veg að vegna lækkunar á framlögum til öryrkja að fjárhæð 1,1 milljarður kr., eins og kemur fram í fjárlagafrumvarpinu, verði framkvæmdum frestað við nýbyggingu Húss íslenskra fræða. Nemur sú fjárhæð 800 millj. kr., og 300 millj. kr. verði í formi arðgreiðslu frá ríkisbönkunum. Samtals gerir þetta 1.100 milljónir og verður upphæðin nýtt til að greiða öryrkjum frá og með næsta ári eins og til stóð.

Ég ætla næst að víkja að kafla í nefndarálitinu sem ber yfirskriftina: Bætt í ríkisbáknið sem aldrei fyrr. Fjárlagafrumvarpið ber þess merki að það er ekki ofarlega á verkefnalista ríkisstjórnarinnar að vinda ofan af ríkisbákninu. Þar fer fremstur í flokki Sjálfstæðisflokkurinn sem reglulega hefur hrópað hátt fyrir kosningar: Báknið burt. Þegar flokkurinn kemst síðan til valda heldur báknið áfram að vaxa.

„Við þurfum að taka rækilega til í ríkisfjármálunum og minnka ríkisbáknið,“ sagði fjármálaráðherra árið 2010. Nú leggur ráðherra fram fjárlagafrumvarp þar sem enn er bætt í ríkisbáknið. Engin áform eru um að spara í ríkisrekstrinum með því að sameina ríkisstofnanir eða leggja niður.

Sjálfstæðisflokkurinn fór mikinn í umræðu um Bankasýslu ríkisins fyrir nokkrum árum. „Fullkomlega óþörf stofnun,“ sagði þingmaður flokksins. Þingmaðurinn gekk svo langt í gagnrýni sinni að hann sagði stofnunina hjákátlega og að það væri þjóðþrifamál að leggja hana niður. Nú, átta árum síðar, heldur Sjálfstæðisflokkurinn enn lífi í Bankasýslunni og færir henni 60 milljónir í fjárlagafrumvarpinu fyrir 2019.

Svo er það ríkisstjórnin sjálf sem hefur slegið met í eyðslunni með alla sína aðstoðarmenn og 636 milljónir í launakostnað á ári, hækkun um 175 milljónir milli ára.

Óbyggðanefnd er fastur liður eins og venjulega á fjárlögum, 114 milljónir fær þetta ríkisapparat á næsta ári og er þá búið að lifa í 20 ár.

Loftslagsráð fær 30 milljónir á næsta ári til að halda fundi og svo mætti lengi telja. Kostnaður vegna uppskiptingar velferðarráðuneytisins í tvö ráðuneyti, heilbrigðisráðuneyti og félagsmálaráðuneyti, nemur tæpum 212 millj. kr. Svo kemur fram í breytingartillögu enn frekari hækkun til ráðuneytisins upp á 345 millj. kr. Fjölga á starfsmönnunum um sjö. Ekki kemur fram að sú ráðstöfun sé skynsamleg eða skili ríkissjóði ávinningi. Auk þess má spyrja hvort þeim kostnaði hefði ekki verið betur varið hjá skjólstæðingum velferðarráðuneytisins.

Við afgreiðslu fjárlaga kom bersýnilega í ljós að hagur margra bágstaddra þegna hefði vænkast hefði þeim fjármunum verið varið beint í þeirra þágu. Má þar benda á öryrkja og tiltekinn hóp eldri borgara sem ætlað er að lifa undir framfærsluviðmiðum ráðuneytisins.

Hækkun til utanríkisráðuneytisins nemur milli ára rúmum 1,7 milljörðum kr., 11,7%. Hækkun til sendiráða nemur tæpum 0,5 milljörðum milli ára, þar af fara 160 milljónir til að mæta vinnu við vegabréfsáritanir á Indlandi og í Bandaríkjunum. Í breytingartillöguskjalinu sem meiri hlutinn hefur lagt fram kemur fram enn frekari hækkun upp á 182 millj. kr.

Hækkun til varnarmála nemur nú rúmum 300 milljónum, þar af 50 milljónir í heræfingar. Er það að sjálfsögðu mjög athyglisvert undir forsæti Vinstri grænna í ríkisstjórn. Fjárveiting er í frumvarpinu upp á 50 millj. kr. vegna formennsku Íslands í Norðurskautsráðinu. Spyrja má hvort ekki megi nýta betur starfsfólk ráðuneytisins hvað formennskuna varðar og hvort yfir höfuð þurfi sérstaka fjárveitingu vegna þessa máls.

Sérstök fjárveiting vegna Schengen-úttektar um framkvæmd landamæravörslu er upp á 836 milljónir sem sýnir að það er löngu tímabært að skoða kosti og galla þessa kerfis og samstarfs fyrir Ísland.

Hækkun til umhverfisráðuneytisins nemur 2 milljörðum og 55 millj. kr., sem samsvarar 11,8%. Svo sá ég í breytingartillöguskjalinu enn frekari hækkun upp á 182 milljónir.

Hið sama má segja um málefnasvið fjármála- og efnahagsráðherra, það hækkar um 2 milljarða og 37 millj. kr., sem samsvarar 9,2%. Þar af nemur hækkun til stjórnsýslu ríkisfjármála 525 milljónum. Svo var aukafjárveiting í breytingartillögu upp á 153 millj. kr.

Ekki hefur verið gerð mikil hagræðingarkrafa innan Stjórnarráðsins á síðustu árum. Það er orðið löngu tímabært að ráðast í uppstokkun á opinbera kerfinu og draga úr umsvifum hins opinbera. Það er auk þess óskynsamlegt að bæta enn í ríkisbáknið þar sem erfitt er og sársaukafullt getur reynst að vinda ofan af útgjaldaaukningu ef tekjuforsendur ríkisins bresta. Forgangsraða þarf betur í ríkisfjármálum. Hugmyndir um sameiningu Fjármálaeftirlitsins og Seðlabankans svo dæmi sé tekið eiga að fela í sér hagræðingu.

Athygli vakti á dögunum þegar sameiningaráformin voru kynnt að þess var sérstaklega getið að ekki stæði til að fækka starfsmönnum. Þetta er röng nálgun. Sameining á að fela í sér sparnað fyrir skattgreiðendur. Laun í ráðuneytunum hafa auk þess hækkað mikið á undanförnum misserum og eru þau há miðað við einkageirann. Hækkanir á fjárveitingum til ríkisstofnana umfram almennar verðlagshækkanir eru regla fremur en undantekning. Ríkisreksturinn hefur því stöðugt verið dýrari skattgreiðendum. Þannig er t.d. síaukinn kostnaður vegna eftirlitsstofnana ríkisins.

Í frumvarpinu eru aðhaldskröfur til ríkisstofnana litlar. Sjálfstæðisflokkurinn sem nú fer fyrir fjármála- og efnahagsráðuneytinu hefur öll tök á því að taka hér til hendinni eins og hann hefur margoft predikað. Þess í stað bætir hann í ríkisbáknið sem aldrei fyrr.

Herra forseti. Það eru fleiri atriði sem ég á eftir að koma inn á. Ég sé að tími minn er að styttast. Ég vil sérstaklega nefna landbúnaðinn og koma kannski inn á það síðar í ræðu hversu áhugalaus ríkisstjórnin er um hag landbúnaðarins. Við sjáum að í breytingartillögu sem meiri hlutinn hefur lagt fram á að lækka fjárveitingar til landbúnaðarmála eða stjórnunar landbúnaðarmála um 108 milljónir. Það er þannig komið fyrir landbúnaðarmálunum að þau eru í nánast skúffu í atvinnuvegaráðuneytinu og er það ákaflega dapurlegt.

Ég ætla að lokum að koma inn á fleiri breytingartillögur sem Miðflokkurinn leggur hér fram. Í því sambandi má nefna að við leggjum til aukið fjármagn til að efla heimaþjónustu, heimahjúkrun og heilsueflingu aldraðra til að mæta þeim biðlistum sem eru meðal aldraðra til að komast inn á hjúkrunarheimili. Tillagan felst í því að það eru 200 milljónir til að styrkja sveitarfélögin til að efla heimaþjónustu og heimahjúkrun fyrir aldraða og 70 milljónir til heilsugæslunnar á landsvísu til að auka heilsueflingu aldraðra. Við erum auk þess með breytingartillögu um að styrkja betur við mikilvægt starf SÁÁ. Tillagan gengur út á að auka sérstakt framlag til SÁÁ upp á 125 millj. kr. og auk þess 50 milljónir til að mæta (Forseti hringir.) niðurskurði á fjárframlögum til Krabbameinsfélagsins. Við erum auk þess með breytingartillögu sem (Forseti hringir.) ég mæli fyrir um að efla starfsemi tollgæslunnar og er hún á breytingartillöguskjalinu. Síðan erum við með að lokum breytingartillögu um að berjast gegn kennitöluflakki (Forseti hringir.) og er hún hér lögð fram og er á breytingaskjalinu. (Forseti hringir.) Að því sögðu, herra forseti, verð ég tímans vegna að ljúka máli mínu nú en kem þá inn í þessa umræðu síðar.