ökutækjatryggingar.
Frú forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti efnahags- og viðskiptanefndar um frumvarp til laga um ökutækjatryggingar, mál nr. 436 á þskj. 1136, og breytingartillögu á þskj. 1137. Efnahags- og viðskiptanefnd fjallaði um málið og kallað eftir umsögnum. Umsagnir bárust frá Alþýðusambandi Íslands, Fjármálaeftirlitinu, Landssamtökum hjólreiðamanna, Sambandi íslenskra sveitarfélaga, Samtökum atvinnulífsins, Samtökum ferðaþjónustunnar, Samtökum fjármálafyrirtækja, Slysavarnafélaginu Landsbjörgu og sýslumanninum á Vestfjörðum, auk minnisblaðs frá fjármála- og efnahagsráðuneytinu.
Á fund nefndarinnar komu Sóley Ragnarsdóttir frá fjármála- og efnahagsráðuneyti, Vigdís Häsler frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga, Gunnar Stefánsson frá Slysavarnafélaginu Landsbjörgu, Gunnar Valur Sveinsson og Þorsteinn Þorgeirsson frá Samtökum ferðaþjónustunnar og Vigdís Halldórsdóttur og Gunnar Pálsson frá Samtökum fjármálafyrirtækja.
Með frumvarpinu er lagt til að sérlög gildi um ökutækjatryggingar og bótaábyrgð vegna tjóns af völdum ökutækja ólíkt því sem verið hefur, en ákvæði um málefnið er að finna í XIII. kafla gildandi umferðarlaga, nr. 50/1987. Fyrirhugað er að ný umferðarlög taki gildi og þau eldri falli brott samhliða gildistöku þess frumvarps, samanber þingmál nr. 219 á yfirstandandi þingi. Frestist gildistaka þeirra laga er sleginn sá varnagli í gildistökuákvæði frumvarpsins sem hér er til umfjöllunar að XIII. kafli laga nr. 50/1987 falli brott við gildistöku þess.
Fyrstu lagaákvæði um bætur fyrir tjón af notkun bifreiða voru í lögum um notkun bifreiða nr. 21/1914 þannig að nú verða ákveðin tímamót ef samþykkt verða sérlög um ökutækjatryggingar árið 2019. Ekki er ætlunin að hverfa í meginatriðum frá þeim réttarreglum sem gilda um vátryggingar ökutækja og bótaábyrgð. Nokkrar breytingar verða þó á gildandi framkvæmd verði frumvarpið að lögum og vísast til um þær í 3. kafla greinargerðar þess auk þess sem hér fer á eftir.
Þær breytingar sem nefndin leggur til eftir að hafa farið yfir málið með gestum og fjallað um það eru þessar helstar:
Ábyrgðarreglur vegna dráttar ökutækis við björgunarstörf. Samkvæmt gildandi reglum umferðarlaga skal ábyrgðarmaður ökutækis sem dregur annað ökutæki vera skaðabótaskyldur vegna tjóns sem af því hlýst, samanber 2. málslið 1. mgr. 88. gr. umferðarlaga. Reglan er afdráttarlaus og hefur m.a. sætt þeirri gagnrýni að vegna hennar veigri björgunaraðilar sér við að draga ökutæki við björgunarstörf. Gert er ráð fyrir að meginreglan verði enn sú sama hvað þetta varðar, samanber 1. málslið 2. mgr. 4. gr., en í 2. málslið ákvæðisins er lögð til sú undantekning að ökutæki í eigu björgunarsveita Slysavarnafélagsins Landsbjargar verði undanþegin skaðabótaábyrgð þegar þau dragi önnur ökutæki í björgunarstarfi með sannanlegu samþykki eiganda eða umráðamanns ökutækisins.
Nefndinni bárust þó nokkrar ábendingar um að vert væri að rýmka gildissvið þessarar undanþágu þannig að hún næði ekki aðeins til Slysavarnafélagsins Landsbjargar heldur einnig til annarra viðbragðs- og björgunaraðila, svo sem slökkviliða og lögreglu. Nefndin tekur undir þessi sjónarmið og leggur til breytingu á orðalagi 2. málsliðs 2. mgr. 4. gr. frumvarpsins í þá veru að ákvæðið nái til þess þegar ökutæki er dregið af öðru ökutæki vegna björgunarstarfa, enda liggi fyrir sannanlegt samþykki eiganda eða umráðamanns ökutækis. Lítur nefndin svo á að aðilar á borð við viðurkenndar björgunarsveitir og opinbera viðbragðsaðila, svo sem lögreglu, slökkvilið og sjúkraflutningaaðila, sem geta þurft að tryggja vettvang vegna útbreiðslu elds eða annars viðlíka, geti fallið undir undanþáguheimild ákvæðisins.
Þess ber að geta að með þessari undanþágu er ekki ætlunin að ábyrgðaraðili ökutækis sem dregur annað ökutæki verði undanþeginn almennu sakarreglunni heldur aðeins hinni hlutlægu ábyrgðarreglu sem kveðið er á um í 1. málslið 2. mgr. 4. gr. frumvarpsins. Til að mynda er gert ráð fyrir að almennar reglur skaðabótaréttarins gildi eftir sem áður um tilvik þar sem tjóni er valdið af ásetningi eða stórfelldu gáleysi.
Í umsögn Samtaka ferðaþjónustunnar til nefndarinnar kemur fram sú afstaða að það ætti að teljast til stórfellds gáleysis að brjóta gegn lögbundnum kröfum um notkun öryggisbúnaðar, t.d. bílbelti í ökutækjum, og það yrði aukin hvatning til þess að nota slíkan búnað enda félli sú háttsemi þar með undir að ákvæði 4. mgr. 4. gr. frumvarpsins. Við ræddum þetta og í minnisblaði til nefndarinnar bendir ráðuneytið á að breyting í þessa veru myndi koma í veg fyrir að tjónþolar fengju bætur fyrir líkamstjón eða vegna missis framfæranda ef þeir notuðuð ekki bílbelti. Ráðuneytið tók ekki undir sjónarmið um að það að nota ekki bílbelti skuli lagt að jöfnu við að keyra ölvaður eða undir áhrifum fíkniefna eða að viðhafa ofsaakstur, sem er þá flokkað sem stórfellt gáleysi.
Nefndin tekur undir þetta en telur þó vert að skoðaðar verði leiðir til að hvetja til aukinnar notkunar öryggisbúnaðar ökutækja, einkum bílbelta, en bendir á að mikilvægt sé að gætt verði meðalhófs við útfærslu reglna og beinir því til ráðuneytisins að taka málið til skoðunar og móta tillögur í þessa veru.
Einnig kom fram ábending frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga hvað varðar hver eigi að vera ábyrgð tryggingafélaga á greiðslu kostnaðar við aðkomu slökkviliða að umferðaróhöppum. Af hálfu sveitarfélaga er byggt á því sjónarmiði að ef nauðsynlegt er að veita slíka aðstoð beri að fella kostnað af þeim sökum undir vátryggingu viðkomandi ökutækis eða eftir atvikum vátryggingu ökutækis tjónvalds. Þessi ábending var ekki sett inn í frumvarpið en eðlilegt væri að ráðuneytið tæki þessa ábendingu einnig til athugunar.
Á meðal þess sem bent var á í umsögnum til nefndarinnar sem og á fundum nefndarinnar um málið var að hér á landi skortir úrræði til að bregðast við vanefndum eiganda eða umráðamanna ökutækja á þeirri skyldu að vátryggja ökutæki. Var m.a. bent á að reglur um vantryggingagjald hefðu gefið góða raun á Norðurlöndunum. Nefndin tekur undir að brýnt sé að skoða gaumgæfilega með hvaða hætti taka megi upp úrræði á borð við vantryggingagjald í því skyni að stemma stigu við óvátryggðum ökutækjum í umferðinni sem valda árlega tjóni fyrir háar fjárhæðir og þar með hækkun iðgjalda hinna vátryggðu. Í minnisblaði sem nefndinni barst frá fjármála- og efnahagsráðuneyti kemur fram að í ráðuneytinu sé til skoðunar að skipa starfshóp sem hafi þetta hlutverk með höndum. Beinir nefndin því til ráðuneytisins að slíkur starfshópur verði skipaður og að stefnt verði að því að ráðherra leggi fram frumvarp í þessa veru á næsta löggjafarþingi.
Aðrar breytingartillögur nefndarinnar snúa að því að henni var bent á að undanþáguákvæði 3. mgr. 4. gr. frumvarpsins þyrfti að umorða þannig að skýrt yrði að það næði til tækja sem fest væru við ökutæki óháð því hvort tækið væri dregið, eins og kemur fram í upphaflegri útgáfu frumvarpsins, eða hvort það væri fest á. Þetta eru tæki á borð við snjótennur, krana og annað slíkt. Að höfðu samráði við ráðuneytið leggur nefndin til breytingar á orðalagi ákvæðisins í þessu skyni.
Einnig hefur verið bent á undanþáguákvæði 2. mgr. 11. gr. frumvarpsins, um að ökutæki sem eingöngu eru ætluð til aksturs utan vega eða í brautum og skráð eru sem torfærutæki séu undanþegin vátryggingarskyldu, hefði aðeins átt að ná til ábyrgðartryggingar ökutækis, samanber 8. gr. frumvarpsins, en ekki til slysatryggingar, samanber 9. gr., enda hafi ætlunin ekki verið að falla frá gildandi reglum um þetta atriði. Nefndin leggur því til viðeigandi breytingar á 2. mgr. 11. gr. frumvarpsins í þessu skyni.
Samkvæmt 1. mgr. 14. gr. frumvarpsins ber vátryggingafélag áfram ábyrgð á tjóni gagnvart þriðja manni sem verður þótt ábyrgðartrygging sé fallin úr gildi þar til fjórar vikur eru liðnar frá því að vátryggingafélag sendi Samgöngustofu tilkynningu samkvæmt 1. mgr. 13. gr. Samkvæmt 2. mgr. ákvæðisins ber vátryggingafélag ekki ábyrgð á grundvelli slysatryggingar ökumanns og eiganda, samanber 9. gr., eftir að tilkynning samkvæmt 1. mgr. 13. gr. hefur verið send. Samtök fjármálafyrirtækja bentu í umsögn sinni á að sama regla ætti að gilda ef vátrygging fellur niður við innlögn skráningarmerkja til Samgöngustofu og tekur ráðuneytið í sama streng. Leggur nefndin til viðeigandi breytingu á 14. gr.
Fjármálaeftirlitið bendir í sinni umsögn á að það sé óskýrt að hverjum endurkrafa samkvæmt 3. málslið 2. mgr. 19. gr. frumvarpsins gæti beinst. Nefndin leggur til orðalagsbreytingu á því ákvæði þar sem skýrt verður að vátryggingafélag sem greitt hefur bætur eftir að vátrygging var úr gildi fallin samkvæmt 14. gr. eignist endurkröfu á hendur þeim sem valdið hefur tjóni af ásetningi eða stórkostlegu gáleysi.
Aðrar breytingartillögur nefndarinnar eru tæknilegs eðlis og ekki ætlað að hafa áhrif á efni frumvarpsins.
Að framansögðu leggur nefndin til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem lagðar eru fram í sérstöku þingskjali, nr. 1137. Sú sem hér stendur, Ásgerður Gylfadóttir, framsögumaður, var fjarverandi við afgreiðslu málsins úr nefnd en ritar undir álitið samkvæmt heimild í 4. mgr. 18. gr. starfsreglna fastanefnda.
Allir nefndarmenn eru á þessu nefndaráliti, Óli Björn Kárason formaður, Ásgerður K. Gylfadóttir framsögumaður, Þorsteinn Víglundsson, Brynjar Níelsson, Álfheiður Eymarsdóttir, Bryndís Haraldsdóttir, Einar Kárason, Ólafur Þór Gunnarsson og Sigmundur Davíð Gunnlaugsson.
