fiskeldi.
Herra forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti minni hluta atvinnuveganefndar um frumvarp til laga um breytingu á ýmsum lagaákvæðum sem tengjast fiskeldi. Með frumvarpinu er leitast við að uppfæra gildandi löggjöf um fiskeldi. Sambærilegt frumvarp var lagt fram á síðasta þingi og var ljóst strax í upphafi að gera þyrfti umtalsverðar breytingar á frumvarpinu. Því er eðlilegt að gefinn hafi verið góður tími til umfjöllunar í nefndinni, en alls voru haldnir 19 fundir um málið.
Það sést einnig ágætlega á þeim fjölda umsagna sem nefndinni bárust hversu umdeilt málið er, en alls bárust 46 umsagnir og 81 aðili mætti til fundar við nefndina vegna þessa máls. Það eru mjög ólík sjónarmið varðandi fiskeldi sem koma fram í þeim umsögnum sem hafa allar á sinn hátt gagnast við vinnu nefndarinnar og ber að þakka þeim sem sendu inn umsagnir. Það er mikilvægt að nefndin fái ábendingar um sem flestar hliðar sem málið snertir.
Það er auðvitað löngu tímabært að löggjöf um greinina verði færð til nútímahorfs, enda mikil tækifæri fyrir fiskeldi til að vaxa og dafna á Íslandi ef rétt er á málum haldið. Því er mikilvægt að slíkur vöxtur sé í ríkri sátt við náttúruna og að gerðar séu skýrar kröfur til rekstrarleyfishafa um að vanda til verka. Það snertir náttúrlega samfélögin líka.
Því skal haldið til haga að við umfjöllun málsins í nefndinni hefur verið lögð áhersla á að fá öll sjónarmið fram og sem bestar upplýsingar um fiskeldismálin í heild, t.d. fór nefndin til Björgvinjar, eins og hv. framsögumaður meiri hluta nefndarinnar kom inn á, til að kynna sér reynslu Norðmanna af fiskeldi og var sú ferð um margt mjög gagnleg og mætti viðhafa slík vinnubrögð í fleiri málum á þinginu, enda óþarfi að finna upp hjólið.
Þá langar mig að nýta tækifærið og hrósa hv. þingmanni, framsögumanni meiri hlutans, Kolbeini Óttarssyni Proppé, fyrir að hafa haldið sérstaklega vel á málinu innan nefndarinnar og lagt sig mjög fram um að vanda til verka. Hið sama má segja um fleiri nefndarmen.
Meiri hlutinn leggur til að gerðar verði nokkrar nauðsynlegar breytingar á frumvarpinu og tekur minni hlutinn undir þær flestar en í nokkrum veigamiklum atriðum er þó ástæða til að ganga enn lengra til að tryggja að hér verði í gildi framsækin fiskeldislöggjöf sem tryggir hagsmuni náttúrunnar og taki mið af hagsmunum nærsamfélagsins og atvinnugreinarinnar. Það er sannfæring minni hlutans að ef gerðar eru skýrar kröfur til fiskeldis, ekki síst varðandi umhverfis- og náttúruvernd, skili það aukinni arðsemi af fiskeldi til lengri tíma fyrir íslenskt samfélag. Um allan heim eru þjóðir að sækja fram og auka framleiðslu í fiskeldi. Þannig stefna Norðmenn t.d. á að fara úr 1,2 milljónum tonna framleiðslu í um 5 milljónir tonna árið 2050. Ísland sem er með ríflega 70.000 tonna framleiðslu mun eiga erfitt uppdráttar í slíkri samkeppni. Sérstaða íslenskrar framleiðslu getur hins vegar legið í gæðum vörunnar og þar gæti Ísland komið til móts við ríkar kröfur um sjálfbærni og náttúruvernd og skapað sér sérstöðu á markaðnum.
Af þeirri ástæðu leggur minni hlutinn til eftirfarandi breytingar á frumvarpinu:
Í 2. gr. frumvarpsins er fjallað um svokallaða samráðsnefnd um fiskeldi. Er gert ráð fyrir að ráðherra skipi nefndina og hún sé stjórnvöldum til ráðgjafar vegna málefna fiskeldis. Minni hlutinn tekur undir að eðlilegt sé að ólíkir hagsmunaaðilar og stjórnvöld hittist reglulega. Ég held að það sé hið besta mál og mikilvægt að þau geri það og fjalli um það sem er efst á baugi hverju sinni varðandi fiskeldi. Jafnframt tekur minni hlutinn undir þá tillögu meiri hlutans að bætt verði fulltrúa í samráðsnefndina sem tilnefndur verði af umhverfis- og auðlindaráðherra. Minni hlutinn væntir þess að sá fulltrúi verði frá óháðum náttúruverndarsamtökum. Víðar í frumvarpinu má sjá skort á aðkomu umhverfis- og auðlindaráðherra sem meiri hlutinn reynir að koma til móts við og tekur minni hlutinn undir nauðsyn þess að það sé gert.
Fyrir nefndinni komu fram sjónarmið um að óheppilegt væri að samráðsnefnd skipuð fulltrúum hagsmunaaðila ætti að fjalla fræðilega um forsendur og úrvinnslu þeirra gagna sem áhættumat byggist á. Minni hlutinn tekur undir þau sjónarmið sem komu fram m.a. hjá erfðanefnd landbúnaðarins, Hafrannsóknastofnun og Náttúrufræðistofnun Íslands. Tryggja verður vísindafólki og Hafrannsóknastofnun nauðsynlegt svigrúm til að byggja upp faglegt áhættumat. Ellegar er líklegt að trúverðugleiki fiskeldis og eining um atvinnugreinina verði undir. Leggur minni hlutinn því til að greininni verði breytt í samræmi við framangreint þannig að nefndin verði stjórnvöldum til ráðgjafar vegna málefna fiskeldis en áhættumat erfðablöndunar verði þar sérstaklega undanskilið.
Minni hlutinn tekur undir þau sjónarmið sem fram hafa komið um að nauðsynlegt sé að aðferðafræði Hafrannsóknastofnunar sæti faglegri rýni. Leggur minni hlutinn því til, líkt og meiri hlutinn, að skipuð verði nefnd og leggjum við áherslu á að sú nefnd verði skipuð óháðum vísindamönnum á sviði fiskifræði, stofnerfðafræði og/eða erfðafræði til að rýna aðferðafræði Hafrannsóknastofnunar við mat á burðarþoli og gerð áhættumats. Nefndin skili áliti sínu og tillögum til ráðherra fyrir 1. maí 2020 og ráðherra skili Alþingi í kjölfarið skýrslu um niðurstöður nefndarinnar og viðbrögð við þeim. Tillagan er nánast samhljóða tillögu meiri hlutans en minni hlutinn telur mikilvægt að nefndin verði skipuð erlendum óvilhöllum aðilum og leggur því til framangreinda breytingu.
Í 1. mgr. 3. gr. frumvarpsins er lagt til að Hafrannsóknastofnun ákveði skiptingu fjarða eða hafsvæða í eldissvæði á grundvelli burðarþols og bestu heildarnýtingar mögulegra eldissvæða að höfðu samráði við Skipulagsstofnun. Í nýlegum lögum um skipulag haf- og strandsvæða er í 1. gr. fjallað um gerð strandsvæðaskipulags, kynningu og samráð. Þannig skal svæðisráð taka saman lýsingu á skipulagsverkefninu þar sem fram komi hvaða áherslur svæðisráð hafi við gerð skipulagsins, upplýsingar um forsendur, fyrirliggjandi stefnu og fyrirhugað skipulagsferli, svo sem um kynningu og samráð við skipulagsgerðina gagnvart stjórnvöldum, almenningi og öðrum hagsmunaaðilum og hvernig staðið verði að umhverfismati áætlana. Enn strangari skilyrði eru sett fram um samráð við hagsmunaaðila og íbúa í skipulagslögum og segir m.a. í 2. mgr. 30. gr. þeirra laga að áður en tillaga að aðalskipulagi er tekin til afgreiðslu í sveitarstjórn skuli hún, forsendur hennar og umhverfismat, þegar við á, kynnt íbúum sveitarfélagsins og öðrum hagsmunaaðilum á almennum fundi eða á annan fullnægjandi hátt. Skal kynningin auglýst með áberandi hætti og tillagan kynnt sveitarstjórnum aðliggjandi sveitarfélaga og svæðisskipulagsnefnd þar sem við á. Þá er Ísland aðili að Árósasamningnum en þar er m.a. kveðið á um aðgang að upplýsingum, þátttöku almennings í ákvörðunartöku og aðgang að réttlátri málsmeðferð í umhverfismálum, samanber 7. gr. um þátttöku almennings í skipulagi, áætlunum og stefnumiðum er varða umhverfi.
Með þetta allt til hliðsjónar leggur minni hlutinn til breytingu á 3. gr. frumvarpsins þess efnis að Hafrannsóknastofnun geri tillögu að skiptingu fjarða og hafsvæða í eldissvæði til ráðherra og að áður en ráðherra staðfesti slíka tillögu skuli kynna hana og veita þriggja vikna frest til að skila inn athugasemdum. Telur minni hlutinn að með þeirri breytingu séu skilyrði Árósasamningsins uppfyllt.
Herra forseti. Það hefur verið hröð þróun og aukin nýsköpun í fiskeldi um allan heim á síðustu árum. Í Noregi hefur t.d. mjög mikið fjármagn verið sett í að rannsaka og þróa nýja tækni lokaðra sjókvía sem margt bendir til að geti verið framtíðin í fiskeldi. Sömuleiðis hefur nokkur kraftur verið í rannsóknum á framleiðslu geldfisks á síðustu árum, m.a. á Íslandi, en tilraunir með slíkt eldi í sjó hefjast fljótlega á Austfjörðum sem er virkilega spennandi og verður áhugavert að sjá hvernig það tekst.
Í umsögnum kom fram það sjónarmið að mikilvægt væri að ný löggjöf fæli í sér frekari hvata fyrir rekstraraðila til að haga framleiðslu sinni með sem umhverfisvænstum hætti. Sannarlega eru tekin jákvæð skref í þá átt í breytingartillögu meiri hlutans en minni hlutinn telur að ganga þurfi lengra í þá átt að styrkja hvata til fyrirtækja til að nota bestu mögulegu tækni sem völ er á. Því leggur minni hlutinn til að einnig verði gjöld vegna umhverfissjóðs sjókvíaeldis hækkuð fyrir opnar kvíar.
Minni hlutinn fagnar tillögu meiri hlutans um að rekstrarleyfi verði gefin út til 16 ára og tekur undir hana. Það er fagnaðarefni að ríkisstjórnarflokkarnir leggi til tímabundna samninga þegar kemur að nýtingu sameiginlegra auðlinda þjóðarinnar. Með því er tryggður fyrirsjáanleiki fyrir greinina en jafnframt komið í veg fyrir hefðarrétt og ótímabundinn afnotarétt eigenda fiskeldisfyrirtækjanna.
Minni hlutinn telur rétt að skerpa á því að í rekstrarleyfi sé kveðið á um hámark heimilaðs lífmassa í hverri kví og leggur því til breytingu þess efnis.
Í frumvarpinu er kveðið á um að umsóknir sem þegar eru til staðar falli niður á þeim svæðum sem ekki eru þegar burðarþolsmetin. Aðrar umsóknir haldi sér. Minni hlutinn tekur undir að eðlilegt er að tekið verði tillit til fjárfestinga og fyrirsjáanleika í greininni. Þess vegna er rétt að ákveðnar umsóknir sem komnar eru inn í kostnaðarsamt ferli hjá Matvælastofnun haldi sér. Eins og fram kom hjá hv. framsögumanni meiri hlutans hafa þau dregið orðalagstillögu sína til baka hvað þetta varðar og geri ég ráð fyrir að það verði síðan tekið upp í nefndinni í framhaldinu sem ég held að sé hið besta mál, enda mjög mikilvægt að þetta sé skýrt.
Við fjöllum einnig í nefndaráliti minni hluta um tímabundnar rannsóknir. Með 17. gr. frumvarpsins er lögð til sú breyting að heimila Hafrannsóknastofnun að stunda tímabundnar rannsóknir, einni eða í samvinnu við aðra, í fiskveiðilandhelgi Íslands á eldi lagardýra, eldisaðferðum, atferli eldisfisks, mannvirkjum, búnaði og heilbrigði lagardýra. Með tilliti til þess að á Íslandi eru fiskeldisrannsóknir stundaðar af fleirum en starfsfólki innan Hafrannsóknastofnunar leggur minni hlutinn til að þessi grein frumvarpsins verði rýmkuð lítillega þannig að háskólum sem hafa reynslu af rannsóknum í tengslum við fiskeldi verði einnig heimilað að stunda slíkar tímabundnar rannsóknir.
Þó að ekki hafi verið fjallað um það sérstaklega í nefndinni í vetur er ljóst að það er afar umdeilt hvort heimila eigi fiskeldi á verndarsvæðum, eins og t.d. í Jökulfjörðum. Þeir tilheyra að hluta Hornstrandafriðlandinu sem er einstakt svæði á heimsvísu. Þar lagðist búseta af um miðja síðustu öld áður en innviðir eins og vegir og raflínur voru lagðar. Minni hlutinn telur mikilvægt að slíkar náttúruperlur fái að njóta sérstöðu sinnar og verði friðaðar til framtíðar. Er því lögð til sú breyting á 3. gr. að óheimilt verði að heimila nýtingu Jökulfjarða undir fiskeldi.
Eins og ég kom inn á í andsvari mínu við hv. framsögumann meiri hluta teljum við að gríðarlega mikilvægt sé að þeim stofnunum sem fá aukið hlutverk samkvæmt frumvarpinu verði samhliða samþykkt frumvarpsins tryggt nauðsynlegt fjármagn svo að þær geti sinnt eftirliti og ríkri ábyrgð sinni af fullri alvöru. Það er jafnframt skoðun minni hlutans að eftirlitsaðilar með fiskeldi verði staðsettir sem næst þeim stöðum þar sem fiskeldi er stundað.
Það er fullkomlega óásættanlegt að staðan sé þannig að afgreiðsla umsókna tefjist sömuleiðis vegna fjárhagsstöðu þessara stofnana og því er sérstaklega mikilvægt að horft verði til þess að auka fjármögnun þeirra, til að mynda í fjármálaáætlun.
Eitt af því sem hefur staðið vexti laxeldis í Noregi fyrir þrifum undanfarin ár er laxalús. Þrátt fyrir að sú lús sem hefur komið upp á Íslandi sé aðeins brot af því sem er í Noregi er mikilvægt að við lærum af reynslu Norðmanna og grípum til viðeigandi ráðstafana. Því er mikilvægt að settar verði strax reglur um viðbrögð við lúsinni og sömuleiðis verði sett skýr markmið hvað hana varðar. Telur minni hlutinn brýnt að stjórnvöld lýsi því yfir að fiskeldi á Íslandi skuli vera laust við laxalús eftir árið 2025. Í samræmi við framangreint leggur minni hlutinn til að ráðherra verði falið að leggja fram aðgerðaáætlun eigi síðar en árið 2021 með það að markmiði að íslenskt fiskeldi verði lúsalaust eftir árið 2025 og fram að því verði aðeins notaðar umhverfisvænar aðferðir við að vinna á lúsinni. Við umfjöllun nefndarinnar kom fram að lúsaeitri hafi verið beitt í íslensku fiskeldi. Telur því minni hlutinn að það gæti sömuleiðis verið gagnlegt að rekstraraðilum væri skylt að merkja sérstaklega umbúðir þeirra afurða sem lúsaeitur hefur verið notað á.
Minni hlutinn telur enn að ýmislegt sé mikilvægt að skoða betur og því er ástæða til að taka undir það ákvæði sem meiri hlutinn leggur til varðandi endurskoðun laganna. Það eru þá sérstaklega hlutir eins og t.d. að tekið verði á lítilli eiginfjármögnun og tryggt verði að rekstrarleyfishafar greiði tekjuskatt á Íslandi en tekjur þeirra renni ekki í greiðslur til „móðurfélaga“ erlendis, líkt og virðist gilda að hluta um álfyrirtækin. Hvetur minni hlutinn til þess að skattalög verði skoðuð sérstaklega í því samhengi.
Sömuleiðis telur minni hlutinn mikilvægt að þróaðir verði fleiri og sterkari hvatar til nýsköpunar og þróunar á umhverfisvænni leiðum til fiskeldis, t.d. notkun lokaðra kvía og landeldi. Við gerð slíkra hvata verði m.a. litið til atriða á borð við tímabundinn afslátt af tollum og endurgreiðslu á virðisaukaskatti við uppbyggingu á umhverfisvænni rekstri og eru örugglega fleiri góðar hugmyndir sem mætti telja til.
Þá tekur minni hlutinn að lokum undir þá tillögu meiri hlutans, eins og ég nefndi áðan, að bæta við lögin nýju bráðabirgðaákvæði sem kveður á um að lögin verði endurskoðuð eigi síðar en 1. maí 2024. Eins og kemur fram í nefndaráliti meiri hlutans hefur mikil og ör þróun átt sér stað í fiskeldi undanfarin ár og ekkert sem bendir til annars en að hún verði áfram hröð á næstu árum. Við teljum mikilvægt að stefnt verði að því að fiskeldi á Íslandi verði í fremstu röð og ég held að það séu öll færi til þess. Það þarf hins vegar að lúta skýru regluverki, hafa sjálfbærni að leiðarljósi og taka ríkt tillit til umhverfis, náttúru og samfélags. Þess vegna er brýnt að það skref sem nú er tekið til að uppfæra löggjöf um fiskeldi verði nýtt í þá veru.
Undir nefndarálitið rita auk þeirrar er hér stendur hv. þm. Jón Þór Ólafsson en hv. þm. Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, áheyrnarfulltrúi í nefndinni, tók þátt í samningu þessa álits og er samþykk því.
Herra forseti. Ég held að ég hafi reifað helstu tillögur minni hluta í málinu og læt máli mínu lokið.
