fjárstuðningur til minni rekstraraðila vegna heimsfaraldurs kórónuveiru.
Herra forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti með breytingartillögu frá 2. minni hluta efnahags- og viðskiptanefndar. Það er rétt að taka fram að ég kom inn í miðjum storminum og tók ekki þátt í meðferð nefndarinnar á málinu fyrr en rétt í lokin, þurfti að setja mig inn í málið mjög hratt og vel, velti vöngum yfir ýmsu og skipti um skoðun oftar en einu sinni í ljósi frekari upplýsinga og umhugsunar, formanni nefndarinnar og nefndarritara til mikillar gleði og ánægju. En ég fékk greið svör frá öllum og allir voru samstarfsfúsir og það var gott. Það er augljóslega tekið tillit til ýmissa ábendinga sem fram komu, bæði í umsögnum og frá nefndarmönnum sjálfum, og þær breytingar sem voru gerðar í meðferð nefndarinnar á málinu eru til mikilla bóta á annars mjög góðu máli. Þó standa enn út af einhverjir agnúar sem þarf að sníða af því.
Loks eru komnar björgunaraðgerðir fyrir minni fyrirtæki og einstaklinga í rekstri á eigin kennitölu. Því ber að fagna að þessi minni fyrirtæki sem eru hryggjarstykkið í íslensku atvinnulífi fái fjárstuðning í rekstrarerfiðleikum sem rekja má til Covid-19. Margs konar starfsemi einyrkja og minni fyrirtækja varð fyrir miklu áfalli þegar þeim var gert að loka með beinum fyrirmælum, ellegar urðu fyrir barðinu á samkomubanni. Aprílmánuður var þungur í skauti fyrir marga rekstraraðila sem bera þurftu fastan kostnað en fengu litlar eða jafnvel engar tekjur á sama tímabili. Sum starfsemi liggur enn niðri og ekki er ljóst hvenær hún má hefjast aftur.
Úrræðin í frumvarpinu eru tvenns konar og þau eru mjög ólík. Annars vegar eru lokunarstyrkir til þeirra fyrirtækja og einstaklinga í atvinnurekstri sem þurftu tímabundið að hætta alveg rekstri, loka dyrunum fyrir viðskiptavinum eða draga verulega úr rekstri vegna opinberra tilmæla um lokanir ákveðinnar atvinnustarfsemi og takmarkana á samkomum og starfsemi. Hins vegar er hagstæð lánafyrirgreiðsla. Ríkissjóður ábyrgist að fullu eða að verulegu leyti stuðningslán frá lánastofnunum til minni rekstraraðila sem hafa orðið fyrir verulegu og tímabundnu tekjutapi vegna áhrifa af kórónuveirufaraldrinum til að standa undir rekstrarkostnaði þeirra. Þetta er vel. Ráðstafanirnar eru heilt yfir mjög góðar og tilgangurinn og markmiðin göfug. Yfirlýst markmið frumvarpsins samkvæmt 2. gr. þess er, með leyfi forseta, „að viðhalda atvinnustigi og efnahagsumsvifum með því að styðja við minni rekstraraðila sem hafa orðið fyrir tímabundnu tekjufalli vegna heimsfaraldurs kórónuveiru og aðgerða stjórnvalda til að verjast útbreiðslu hennar“.
Ég veit að það þarf að bregðast fljótt og vel við. Ég vil koma minni rekstraraðilum til hjálpar eins fljótt og kostur er, en það var ekki brugðist við alvarlegasta annmarka frumvarpsins sem snýr að nýtingu skattaskjóla og lágskattasvæða. Ég vísa hér í nefndarálit og breytingartillögur 1. minni hluta efnahags- og viðskiptanefndar sem hv. þm. Oddný G. Harðardóttir fór ítarlega og vel yfir hér áðan. Ég lýsi yfir stuðningi við þá breytingartillögu.
Í frumvarpinu er ekki nægilega vel girt fyrir möguleikann á nýtingu skattaskjóla og lágskattasvæða. Ég get ekki stutt fjárhagslegan stuðning af nokkru tagi við rekstraraðila sem það gera. Þetta er meginástæðan fyrir því að ég get ómögulega skrifað undir nefndarálit meiri hluta nefndarinnar. Það er grafalvarlegt að nefndin hafi ekki séð ástæðu til að skilyrða úrræðin við fyrirtæki sem ekki nýta sér skattaskjól og lágskattasvæði. Þennan ágalla er ekki hægt að skrifa á flýti og hraða afgreiðslu málsins heldur var þvert á móti lagst gegn því í nefndinni að frekari girðingar við notkun skattaskjóla yrðu settar inn í frumvarpið. Þetta er ástæða þess að ég get ekki kvittað upp á álit meiri hlutans í nefndinni.
Það voru fleiri agnúar sem ekki voru sniðnir af frumvarpinu og ég er með breytingartillögur sem sníða þá af að einhverju leyti en þó ekki öllu. Í þessum flýti við að bjarga minni fyrirtækjum sem hafa orðið fyrir verulegum áföllum í rekstri er kannski ekki hægt að ætlast til þess að frumvarpið sé fullkomið en þó verður að gera þá kröfu að augljósir annmarkar séu lagfærðir.
Lokunarstyrkir eru úrræði fyrir þann rekstur sem var beinlínis gert að loka eða hætta viðskiptum með beinni kröfu samkvæmt auglýsingu nr. 243/2020 á grundvelli 2. mgr. 12. gr. sóttvarnalaga, nr. 19/1997. Stöðvun á starfsemi er að sjálfsögðu mjög íþyngjandi stjórnvaldsákvörðun og má líta á styrkina sem sjálfsagðar bætur fyrir þann skaða sem bannið olli á rekstrinum. Rekstri sem lýtur áframhaldandi banni eftir apríllok verður að mæta sérstaklega þar sem það er ekki gert í þessu frumvarpi. Þetta frumvarp nær einungis til aprílmánaðar en verður vonandi endurskoðað þegar sér fyrir endann á því hvernig maí, júní og júlí líta út.
Lokunarstyrkirnir eru að hámarki 800.000 kr. fyrir hvern starfsmann eða 2,4 millj. kr. að hámarki. Hámarksupphæðin er of lág að mínu mati og dugar skammt til að dekka fastan rekstrarkostnað margra smærri fyrirtækja sem gert var að loka eða hætta starfsemi. Þessi styrkur nýtist mjög vel allra minnstu fyrirtækjunum, einstaklingum í rekstri, en mörg lítil fyrirtæki þurfa hærri bætur. Lítill rekstur er oft viðkvæmur og má sín lítils gagnvart áföllum af því tagi sem um ræðir. Það má benda á að skilgreining á litlum félögum nær upp að 50 starfsmönnum en hér er að hámarki miðað við þrjá starfsmenn. Undirrituð er engan veginn að leggja það til að styrkurinn sé miðaður við 50 starfsmenn, en það hefði verið hægt að fara einhvern milliveg til að tryggja áframhaldandi rekstrarhæfi lítilla og viðkvæmra fyrirtækja.
Mörg fyrirtæki hafa nýtt sér önnur úrræði í boði stjórnvalda meðan á lokun eða takmörkun starfseminnar stóð, t.d. hlutabótaleið, nýsköpun, breytingar á þjónustuveitingu, en það er full ástæða til að hækka styrkina þar sem allra minnsti reksturinn á erfiðara um vik að taka lán. Það er eitt að þiggja bætur fyrir fjárhagslegar afleiðingar íþyngjandi stjórnvaldsákvarðana, en allt annað að taka lán sem þarf á endanum að greiða til baka, þótt hagstætt sé. Þetta gæti komið í veg fyrir áframhaldandi rekstrarhæfi smáfyrirtækja og einstaklinga sem gert var að loka eða hætta starfsemi og að mínu mati þarf að ganga lengra til að koma til móts við þessi örsmáu og litlu fyrirtæki sem hafa verið nánast tekjulaus allan aprílmánuð og lítur út fyrir að sum þeirra verði lokuð langt fram í maí.
Í umsögnum kom einnig fram að ef miðað er við starfsmenn án þess að tillit sé tekið til starfshlutfalls fengi fyrirtæki með þrjá starfsmenn í 50% starfi hærri styrk en fyrirtæki með tvo starfsmenn í fullu starfi. Hér þyrfti að miða við fjölda stöðugilda frekar en starfsmanna og geri ég breytingartillögu um það.
Það er ljóst af fréttum undanfarinna daga að fyrirtæki sem eru jafnvel í engum rekstrarvanda nýta sér úrræði í boði skattgreiðenda til að bæta hag sinn, ekki til að tryggja atvinnu starfsmanna sinna heldur til að bæta bókhald sitt. Forstjóri Marel sagði í útvarpsþættinum Sprengisandi að svo virðist sem sum fyrirtæki hafi nýtt sér hlutabótaleiðina til að bjarga árshlutauppgjörum og ganga í augun á hluthöfum. Þannig eru alltaf einhverjir tilbúnir til að mjólka allar þær mjólkurkýr sem standa á opnu túni, en skattgreiðendur eiga ekki að taka ábyrgð á og standa undir úrræðum og fjárhagsstuðningi í hvaða formi sem er hjá þeim fyrirtækjum sem standa vel og þurfa ekki á aðstoð að halda. Það má ekki gerast. Nefndinni ber skylda til að fara vel með skattfé og sjá til þess að öllum ráðstöfunum vegna Covid-19 faraldursins sé beint þangað sem þeirra er verulega þörf. Því er augljóst af þessum atburðum að þau úrræði sem fyrirtækjum í verulegum vanda er boðið upp á þurfa að takmarkast af skýrum og ströngum skilyrðum til að koma í veg fyrir misnotkun. Allt tal um að við séum öll í þessu saman og að höfðað sé til samfélagslegrar ábyrgðar fyrirtækjastjórnenda eru staðlausir stafir.
Það er augljóst að í flýtinum við að koma hlutabótaleiðinni til framkvæmda varð ákveðin handvömm hjá stjórnvöldum, bæði framkvæmdar- og löggjafarvaldi, sem hefðu átt að sjá fyrir möguleikana á misnotkun stöndugra fyrirtækja á úrræðinu og girða fyrir þá. En nú vitum við betur og höfum tíma til að koma í veg fyrir misnotkun á fjárfrekum björgunarúrræðum. Stjórnvöld eru aldrei tilbúin til að höfða til ábyrgðarkenndar einstaklinga sem þurfa á stuðningi vegna alvarlegs rekstrarvanda. Til að einstaklingur fái fjárhagslega aðstoð frá ríkinu þarf hann að uppfylla ótal skilyrði, það er ógrynni af smáu letri og torskiljanlegri stjórnsýslu. Það er óeðlilegt að ríkari kröfur séu settar á einstaklinga en fyrirtæki. En við eigum að læra af mistökum sem þegar hafa verið gerð, staldra við og gera betur.
Eðlilegast hefði auðvitað verið að allir flokkar á þinginu hefðu komið saman að því að marka skilyrði fyrir fjárhagsstuðningi til fyrirtækja og setja þau í öll frumvörp um ráðstafanir til fyrirtækja í heimsfaraldrinum. Í þessu frumvarpi eru skilgreind sérstök skilyrði sem þarf að uppfylla til að njóta lokunarstyrkja sem eru nægileg og ekki íþyngjandi fyrir allra minnstu fyrirtækin. En skilyrðin sem snúa að stuðningslánunum eru ekki næg.
Frumvarpið tekur með skýrum hætti fyrir arðgreiðslur og annars konar fjármagnsflutninga út úr fyrirtækjum til eigenda þeirra á meðan ríkisábyrgðar stuðningslánanna nýtur við. Þó er ljóst að slík skilyrði munu ekki takmarka aðgengi að slíkum lánum til fyrirtækja sem hafa nú þegar á þessu ári eða til 1. mars greitt út fjárhæðir í arð og eins þeirra fyrirtækja sem hafa nýtt sér ríkisstuðning til að segja upp starfsfólki. Það væri gott ef við gætum ákveðið hvort við erum að veita stuðning til að viðhalda atvinnustigi eða til að auðvelda fyrirtækjum uppsagnir starfsfólks. Ég vil því beina til nefndarinnar að þetta verði sérstaklega rætt milli 2. og 3. umr.
Sá galli sem áður var nefndur og þyngst vegur er að ekki er nægilega vel girt fyrir stuðning við fyrirtæki sem notfæra sér lágskattasvæði og skattaskjól. Þetta hringir viðvörunarbjöllum hjá almenningi. Frumvarpið tekur á engan hátt á því hvort fyrirtæki notfæri sér skattaskjól eða séu með eignarhald í skattaskjóli. Það getur ekki talist ásættanleg meðferð ríkisfjár að ábyrgjast lán til fyrirtækja sem eiga eignir eða dótturfélög í skattaskjólum. Það er óábyrg meðferð fjárveitingavaldsins og það er grafalvarlegt.
Skilyrði í 1. gr. frumvarpsins um fulla og ótakmarkaða skattskyldu á Íslandi kemur ekki í veg fyrir skattundanskot eða -sniðgöngu. Það er hætta á að tekjur af margs konar tagi séu fluttar frá fyrirtæki, sem er einmitt með fulla og ótakmarkaða skattskyldu hér á landi, til annars félags á lágskattasvæði eða í skattaskjóli. Skilyrði CFC-reglna koma heldur ekki í veg fyrir notkun skattaskjóla og lágskattasvæða heldur tryggja aðeins að gerð sé grein fyrir þessum félögum. Skilyrðin þurfa að vera miklu strangari og heillavænlegra hefði verið að styðjast við viðmið Evrópusambandsríkjanna um notkun skattaskjóla. Það er eins og blaut tuska í andlitið á skattgreiðendum að þessi sjálfsagða krafa sé ekki gerð. Hún á að vera staðalbúnaður í öllum frumvörpum um fjárhagsstuðning af hvaða tagi sem er til rekstraraðila.
Bent hefur verið á að notkun skattaskjóla og lágskattasvæða er ekki alltaf ólögleg og þetta eigi því ekki að vera skilyrði fyrir stuðningsláni eða öðrum úrræðum fyrir fyrirtæki. En lögmæti gjörningsins kemur málinu ekkert við. Arðgreiðslur eru ekki ólöglegar en samt sem áður eru sett skilyrði sem koma í veg fyrir þær á meðan ríkisábyrgðar og stuðnings nýtur við. Hið sama á við um skattaskjólin. Úrræðin eiga að nýtast fyrirtækjum í rekstrarerfiðleikum vegna heimsfaraldursins. Það er deginum ljósara að fyrirtæki sem geta greitt út arð, keypt í eigin bréfum eða flutt tekjur á lágskattasvæði eða skattaskjól eru varla í erfiðri fjárhagsstöðu. Ég leggst harðlega gegn því að skattfé almennings sé notað til að ábyrgjast lántöku fyrirtækja sem standa í slíkum gjörningum. Ég ítreka að lögmæti gjörninganna kemur úrræðinu ekki við. Stuðningurinn er til þess að mæta brýnni þörf.
Þá vantar skilyrði um eiginfjárstöðu fyrirtækja. Það er sjálfsögð krafa að fyrirtæki sem eru með góða eiginfjárstöðu nýti eigin sjóði, séu þeir fyrir hendi, áður en gengið er á ríkissjóð. Það hefðu verið hæg heimatökin hjá ráðuneytinu að útbúa reiknireglu um eiginfjárstöðu og áhrif hennar á stuðningsúrræðin án þess að þau væru of íþyngjandi heldur væru sanngjörn og réttlát.
Í frumvarpið vantar einnig skilyrði um árangurslaust fjárnám. Skilyrðin snúa einungis að vanskilum á opinberum gjöldum, verulegum vanskilum gagnvart lánastofnunum eða gjaldþrotameðferð. Veruleg vanskil fyrirtækja gagnvart einkaaðilum, t.d. vegna aðfanga eða þjónustukaupa, enda oft í árangurslausu fjárnámi þar sem beiðnir um gjaldþrotameðferð eru kostnaðarsamar og skila oft engum eða takmörkuðum árangri. Þetta er nauðsynlegt skilyrði sem snýr að rekstrarhæfi fyrirtækis. Hér er lagt til að þessu skilyrði verði bætt inn í 10. gr. frumvarpsins.
Samtök iðnaðarins bentu svo á að lágmarksviðmið við stuðningslánin séu of há. Lágmarksviðmið í frumvarpinu er 4,2 millj. kr. í árstekjur vegna lokunarstyrkjanna en 9 millj. kr. vegna stuðningslánanna. Lágmarksviðmið í stuðningslánum ætti að vera það sama og vegna lokunarstyrkja til að tryggja einstaklinga í rekstri á eigin kennitölu, örfyrirtæki og allra smæstu fyrirtækin. Tekið er undir þetta sjónarmið og breytingartillagan gerir ráð fyrir að lágmarksviðmið sé 4,2 millj. kr. í árstekjur í báðum úrræðum. Það er alveg ljóst að margir einyrkjar, jafnvel í hlutarekstri, falla á milli skips og bryggju og uppfylla ekki skilyrði um atvinnuleysisbætur. Ég nefni til að mynda sviðslistafólk sem hefur tekið á sig mikla tekjuskerðingu og þessir aðilar ættu að hafa aðgang að báðum úrræðunum.
Að lokum langar mig að tala um reglugerðarheimild ráðherra sem er tiltekin á tveimur stöðum í frumvarpinu. Mér finnst hún heldur víðtæk. Skilyrði fyrir stuðningi eru talin upp í frumvarpinu. Þá má gera ráð fyrir að Seðlabanki og lánastofnanir geri með sér samning um framkvæmd stuðningslána samkvæmt þessum lögum. Það er því óþarfi að ráðherrar hafi mjög frjálsar hendur til að bæta við hlutlægum viðmiðum og að útfæra skilyrði nánar, eins og það er orðað í frumvarpinu. Það fer betur á því að löggjafinn setji viðmiðin og skilyrðin frekar en að veita ráðherra svo víðtækt vald til matskenndra viðmiða um rekstrarhæfi.
Ég vil ítreka og endurtaka að úrræðin eru heilt yfir góð og ég styð þau heils hugar. Ef ekki hefði verið fyrir skort á ákvæðum sem girða fyrir ríkisstuðning við rekstraraðila sem nýta skattaskjól hefði undirrituð getað skrifað undir nefndarálit meiri hlutans, en svo er ekki. Breytingartillaga hv. þm. Oddnýjar G. Harðardóttur setur fullnægjandi skilyrði þess efnis að aðilar með eignir í skattaskjólum og lágskattaríkjum geti ekki notið þess ríkisstuðnings sem frumvarp þetta færir rekstraraðilum. Undirrituð styður þá tillögu og þykir því ekki nauðsynlegt að endurtaka hana í þessum breytingartillögum. Ég hvet þingheim allan til að styðja breytingartillögu hv. þm. Oddnýjar G. Harðardóttur.
Varðandi breytingartillögur 2. minni hluta vísa ég í nefndarálitið þar sem breytingartillögurnar koma fram og rökstuðninginn með þeim og legg að lokum til að frumvarpið verði samþykkt með þessum breytingum.
