atvinnuleysistryggingar og Ábyrgðasjóður launa.
Herra forseti. Við fjöllum hér um frumvarp til laga um breytingu á lögum um atvinnuleysistryggingar og lögum um Ábyrgðasjóð launa, sem þingflokkur Samfylkingarinnar stendur gervallur að. Með frumvarpinu er ætlunin að tryggja að allir sem voru atvinnulausir 1. september 2020 fái tekjutengdar bætur í sex mánuði, enda ekki hægt að skilja með góðu móti eða rökstyðja þá mismunun sem búið yrði við stæðu ákvæðin óbreytt.
Þær upphæðir sem um er vélað þekkja flestir af umræðunni. Hámarksfjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta er rúmar 456.000 kr. á mánuði. Tekjutenging bóta skiptir því litlu máli fyrir heildarmyndina ef atvinnuleysistímabilið verður langt. Eftir skatt eru grunnatvinnuleysisbætur tæplega 243.000 kr. og tekjutengdar bætur ríflega 348.000 kr. Af þessum tölum má sjá að fjárhagslegt tjón einstaklings sem missir vinnuna er verulegt og hefur hamfaraáhrif, má segja, á rekstur hvers heimilis og fjölskylduna. Eftir því sem fram kom hjá hv. flutningsmanni, og kemur sömuleiðis fram í greinargerð með frumvarpinu, eru meðallaun fyrir fullt starf í kringum 800.000 kr. á mánuði, samkvæmt framreiknuðum tölum frá Hagstofunni. Fallið er því mikið og áfallið mikið. Ég held að ekki þurfi að fjölyrða um afstöðu þorra fólks til atvinnuleysis, sem er í huga hvers manns átakanlegt, meiri háttar áfall og hlutskipti sem enginn vill þurfa að búa við. Atvinnuleysi er eitthvað sem við erum öll sammála um að við þurfum að berjast gegn af öllum þeim mætti sem okkur er gefinn.
Herra forseti. Hvað sem öðru líður þá eigum við ekki að nota atvinnuleysisbótakerfið sem refsivönd gegn þeim sem verða fyrir því áfalli að missa vinnuna. Svoleiðis gerum við ekki. Við höfum aðrar og betri leiðir til að auka hvata til vinnu, virkar vinnumarkaðsaðgerðir, ráðningarstyrki til fyrirtækja, starfsþjálfunarsamninga og önnur nátengd úrræði. Það eru til alls konar leiðir og við leggjum einmitt til ábyrga leið í plagginu okkar góða.
Íslendingar þekkja vissulega atvinnuleysi í sögulegu samhengi. Það næsta í tíma, í huga okkar flestra, er auðvitað efnahagshrunið fyrir rúmum 12 árum. Efnahagsvandinn í kjölfarið hefur haft víðtækar afleiðingar. Atvinnuleysi jókst á Íslandi eins og víðast annars staðar, skapaði aðstæður sem flestum eru enn í fersku minni.
Afleiðingar atvinnuleysis geta verið miklar og varðað einstaklinga og fjölskyldur og samfélagið í heild sinni. Atvinnuleysi getur haft áhrif á líkamlega og andlega heilsu ásamt því að félagsleg staða og tengslanet atvinnulausra bíður hnekki. Síðan í heimskreppunni á fyrri hluta síðustu aldar hafa rannsóknir stöðugt sýnt fram á þetta. Áhrifin eru meiri í ákveðnum hópum en öðrum. Ungt fólk bregst við slíkum aðstæðum með öðrum hætti en eldra fólk, ungt fólk spjarar sig misjafnlega. Því miður bitnar atvinnuleysi kannski fyrst á ungu fólki sem starfar í mörgum tilvikum ekki við sérhæfð störf, það bitnar á þeim sem eru í almennum störfum. Hvernig því fólki reiðir af fer eftir því hvort það á kost á því að fara í námstengd úrræði og að félagslega kerfið og þeirra félagslega net haldi. Bent hefur verið á að karlmenn fari ekki vel út úr atvinnuleysi, sérstaklega karlmenn á aldrinum 30–55 ára, og þeir sem búa við andlega skerta heilsu, andlega veikleika, fyrir eru líklegri en aðrir til að missa vinnuna. Þess vegna er svo brýnt að beita úrræðum snemma til handa atvinnulausum og takast á við það andlega álag sem áfallinu fylgir auk hins efnalega.
Herra forseti. Sex mánuðir án atvinnu er skilgreint sem langtímaatvinnuleysi en íslenskt fræðafólk, sem tekist hefur á við þetta efni, bendir á að það ætti að skilgreina eftir styttri tíma. Það fólk hnykkir á því að það sé sláandi hversu fljótt atvinnuleysi hefur áhrif á sjálfstraust fólks og að eftir nokkurn tíma hætti þessir einstaklingar gjarnan markvisst í atvinnuleit og einangrist félagslega. Mikið hefur verið skrifað um atvinnuleysi og íslenskir aðilar hafa tekið virkan þátt í því og íslenskir fræðimenn og rannsóknaraðilar hafa skoðað þessa hluti frá mörgum sjónarhornum. Þar ber flest að sama brunni. Niðurstöður sýna að mikilvægt er að atvinnulausir haldi virkni með námi, starfsþjálfun, ráðgjöf eða öðrum leiðum og hafi traust félagslegt net. Þetta tíundum við í okkar ábyrgu leið að sé mikilvægt við þær aðstæður sem við búum við. Að hafa áhyggjur af peningum er eitt þeirra atriða sem fólk hefur hvað mestar áhyggjur af og í flestum tilfellum taka fjárhagsáhyggjur við í kjölfar atvinnumissis.
Nokkuð hefur verið rannsakað hvort munur sé milli kynja á því hvernig fólk upplifir atvinnuleysi og virðast niðurstöður vera nokkuð mismunandi. Svo horft sé til viðhorfa og rannsókna í stærra samhengi sýndu mælingar í Bretlandi, í kjölfar bankahrunsins, t.d. að andleg líðan karla mældist verri en kvenna í atvinnuleysi eins og áður hefur komið fram. Konur voru hins vegar líklegri til að sjá tækifæri í atvinnuleysi, t.d. meiri samveru með börnum. Það átti þó eingöngu við ef konurnar upplifðu ekki miklar fjárhagsáhyggjur samfara atvinnuleysi, það gefur augaleið.
Rannsókn sem gerð var í Svíþjóð og á Írlandi sýndi hins vegar nokkuð aðra niðurstöðu þar sem atvinnuþátttaka kynja spilaði m.a. stórt hlutverk. Í Svíþjóð er atvinnuþátttaka kvenna mikil. Niðurstöður þar sýndu að atvinnuleysi hefði jafn neikvæð áhrif á andlega líðan kvenna og karla. Á Írlandi er atvinnuþátttaka kvenna lægri en í Svíþjóð og þar mældist andleg líðan karlmanna verri en líðan kvenna. Í Bandaríkjunum var síðan gerð enn ein rannsóknin. Hún sýndi að atvinnuleysi hefði ekki aðeins áhrif á andlega líðan karla og kvenna heldur gæti atvinnuleysi aukið líkur á hjónaskilnaði.
Herra forseti. Svo að aftur sé horfið að efni þessa góða frumvarps, þessa mikilvæga frumvarps okkar í Samfylkingunni, er ástæða til að árétta og ítreka enn og aftur að samfélagið á Íslandi stendur frammi fyrir dæmalausum aðstæðum sem eiga sér ekki hliðstæðu. Við einblínum á að þetta sé tímabundið ástand og lögð er á það áhersla í samtalinu að við ætlum að moka okkur saman í gegnum þennan skafl. Það hefur líka verið klifað á því að við sérstakar aðstæður þurfum við að beita sérstökum úrræðum. Við einmitt þessar aðstæður er skynsamlegt að við dreifum byrðunum á okkur öll. Ójöfnuður fylgir aðstæðum sem þessum, það segir sagan okkur. Hækkun atvinnuleysisbóta er því úrræði sem er raunhæft, sem er nauðsynlegt, til að ná þeim markmiðum að hindra að ójöfnuður aukist úr hömlu. Við skulum hafa það algjörlega á hreinu að fólk hefur lögvarinn rétt til atvinnuleysistrygginga sem gengur framar hvers kyns sjónarmiðum um fjármögnun Atvinnuleysistryggingasjóðs. Á endanum ber ríkið alltaf ábyrgð á því að tryggja að þessi réttindi séu virt og það er fráleitt að ýja að einhverju öðru. Við getum hækkað atvinnuleysisbætur og lækkað tryggingagjald eins og okkur sýnist svo lengi sem það er þjóðhagslega skynsamlegt.
Herra forseti. Kreppan í kjölfar Covid bitnar harðast á þeim sem missa vinnuna og fjölskyldum þeirra. Grunnatvinnuleysisbætur eru mun lægri en lágmarkslaun. Til að dreifa byrðunum telja flutningsmenn þessa frumvarps afar mikilvægt að tekjutengda tímabilið verði lengt í þrjá mánuði, grunnatvinnuleysisbætur hækkaðar í 95% af lágmarkslaunum og rétturinn til atvinnuleysistrygginga lengdur um 12 mánuði. Auk þess verði framlag með hverju barni hækkað varanlega og hlutabótaleiðin framlengd til 1. júní 2021. Þetta er kjarni málsins, herra forseti, og aðstandendur þessa frumvarps trúa því og treysta að rauði þráðurinn sé vel skiljanlegur og að samstaða náist hér á hinu háa Alþingi um að bregðast við eftir efninu og dreifa byrðunum í þeim erfiðleikum sem við glímum við og snerta alla þjóðina, að við berjumst saman gegn þeirri boðflennu og þeim vágesti sem nú knýr dyra, sem er ójöfnuður.
