ýmsar forsendur fjárlagafrumvarps 2017.
Frú forseti. Ég mun styðja, og við í þingflokki Samfylkingarinnar, þær breytingartillögur sem eru gerðar af meiri hlutanum og einnig af hv. þingmönnum Katrínu Jakobsdóttur og Smára McCarthy eftir tilefnum, en ég vil þó gera grein fyrir sjónarmiðum okkar.
Vinnan við gerð fjárlaga og tekjuöflun fer fram við nokkuð sérstakar aðstæður. Ríkisstjórn landsins er starfsstjórn þar sem ekki hefur tekist að mynda ríkisstjórn. Hún reiðir sig því ekki á neinn sérstakan meiri hluta á þingi. Því hefur verið reynt að vinna málið í nokkuð þverpólitískri sátt í nefndinni og er sérstök ástæða til að hrósa nefndarmönnum þar. Frumvarpið var lagt fram samhliða fjárlögum en hvort tveggja byggir á ríkisfjármálaáætlun síðustu ríkisstjórnar sem lögð var fram síðastliðið sumar. Það er því ómögulegt að nálgast frumvarpið eins og um ópólitískt plagg sé að ræða. Það byggir á þessari ríkisfjármálaáætlun fallinnar ríkisstjórnar. Að mati Samfylkingarinnar er þörf á meiri fjárfestingu í heilbrigðis- og menntakerfi og sérstaklega þarf að huga að því að bæta kjör barnafjölskyldna, leigjenda, fyrstu kaupenda, aldraðra og öryrkja. Allt of margir í þessum hópum búa við of kröpp kjör. Auðvelt er að fjármagna þessi brýnu verkefni með því að auka tekjur ríkisins af auðlindum með því að innheimta hærri veiðigjöld og/eða bjóða út kvóta og auka tekjur af ferðamönnum sem koma til Íslands af áður óþekktum fjölda. Það er hægt að innheimta tekjur af stórnotendum raforku og auka jöfnunarhlutverk skattkerfisins.
Við afgreiðslu á slíku frumvarpi birtast alltaf skýrar áherslur flokka á hvernig afstaða þeirra er í útgjalda- og skattamálum. Þar kemur gleggst fram hvernig samfélag menn vilja byggja upp, hvaða aðstöðu þeir vilja búa borgurunum, hver skipting eigna er, tekna og með hvað hætti skattar eru lagðir á hvern og einn.
Þannig birtast í þessu frumvarpi flatar krónutöluhækkanir á ýmsar vörur, svo sem bensín, tóbak og áfengi. Sumar þeirra verða seint taldar nauðsynjavarningur, einhverjar kannski beinlínis hættulegar. Markmiðið virðist þó ekki vera það að leggja þær á vegna lýðheilsusjónarmiða, þá hefði verið miklu nærtækara að leggja á sykurskatt. Þeim er fyrst og fremst ætlað að afla tekna. Gallinn við slíka skattheimtu er að hún bitnar mesta á tekjulægstu heimilunum á sama tíma og aðrar skattbreytingar sem nýttust tekjulægri heimilunum eru látnar eiga sig. Mun betur færi á því að skattbreytingarnar sem nú er verið að gera legðust á breiðu bökin í samfélaginu, þá sem best standa. Við skulum rifja upp að stórútgerðin hefur hagnast um mörg hundruð milljarða á síðustu árum og skattar hafa lækkað á þau 20% sem mestar tekjur hafa. Samfylkingin vill snúa frá þeirra skattstefnu sem hefur verið rekin síðustu þrjú ár. Samfylkingin tekur heils hugar undir umsögn Alþýðusambands Íslands en þar segir að fjárlagafrumvarp fyrir árið 2017 sé hvorki til þess fallið að styðja nægilega vel við hinn efnahagslega né hinn félagslega stöðugleika.
Seðlabankinn benti líka í umsögn sinni um fjármálastefnuna, sem bankinn sendi fjárlaganefnd 21. maí sl., að ef ekki sé talið álitlegt að draga úr fjárfestingum opinberra aðila þurfi að draga úr öðrum útgjöldum eða afla hinu opinbera aukinna tekna, t.d. með hærri sköttum. Það er boðskapur sem á enn við í dag, sem menn ættu kannski að muna svona skömmu eftir að flokkarnir lofuðu útgjaldaaukningu í aðdraganda kosninga. Nýtt þing hefur núna tækifæri til þess að tryggja félagslegan stöðugleika til jafns við þann efnahagslega og auka jöfnuð í samfélaginu. Það er besta leiðin til þess að bæta lífskjörin í landinu og stuðla að friði á vinnumarkaði.
Frú forseti. Það er mikilvægt að arðurinn af auðlindum landsins nýtist til þess að lækka tekju- og neysluskatta landsmanna og standa undir fjármögnun öflugs velferðarkerfis. Það þarf að horfa sérstaklega til þess að ríkið innheimti sanngjarna auðlendarentu í sjávarútvegi, orkuvinnslu og af tekjum ferðamanna. Þær eiga að standa undir uppbyggingu við ferðamannastaði og öðrum kostnaði vegna komu þeirra, svo sem í heilbrigðiskerfinu, við löggæslu og björgunarstörf.
Líkt og síðastliðin ár er ekki gengið nógu langt í að leggja á sanngjörn auðlindagjöld. Það verður að horfa til útboðs aflaheimilda, álagningar nýrra raforku- og umhverfisskatta og afnema undanþágu ferðamanna frá almennu virðisaukaþrepi. Við í Samfylkingunni höfum áætlað að með útboði aflaheimilda sé auðveldlega hægt að hækka auðlindarentu í sjávarútvegi sem nemur 15 milljörðum á ári. Við teljum sömuleiðis að hægt sé að ná í um 10 milljarða með því að afnema undanþágu seldra gistinátta frá almennu virðisaukaþrepi, en í fjárlagafrumvarpinu kemur fram að skattstyrkir til ferðaþjónustu nemi um 20 milljörðum árið 2017.
Frú forseti. Það er hægt að auka tekjur ríkisins af auðlindum landsmanna um a.m.k. 30 milljarða. Það hlýtur að vera eitt mikilvægasta verkefni næstu ríkisstjórnar.
Ungt skuldsett fólk eða fólk á leigumarkaði býr margt hvert við erfiðar aðstæður. Leigumarkaður er dýr og ekki allir sem hafa efni á útborgun á íbúð og geta ekki stutt nógu vel fjárhagslega við börnin sín. Það eru yfir 6.000 börn sem bjuggu við fátækt á Íslandi árið 2014. Þess vegna er brýnt að styðja betur við þessa hópa. Skilvirkasta leiðin til þess er að hækka barnabætur sem eru tekjutengdar og vaxtabætur sem eru bæði tekju- og eignatengdar. Þannig væri stuðningi beint þangað sem þörf er fyrir hann. Bæturnar hafa lækkað að raunvirði á undanförnum árum og færa þarf aukið fjármagn í málaflokkinn til þess að hækka viðmiðunarfjárhæðir og draga úr tekjuskerðingum.
Mikilvægasta skattalækkunaraðgerðin er lækkun tryggingagjalds sem leggst á launagreiðslur. Hún gagnast litlum og meðalstórum fyrirtækjum best, en þau byggja mörg hver á hugviti og bjóða upp á vel launuð störf og fjölbreytt. Góð starfsskilyrði þessara greina eru lykilatriði í þróun íslensks atvinnulífs. Í þeim felst líka mikilvæg byggðastefna, þó að það atriði vilji oft gleymast.
Frú forseti. Það er mikilvægt að vinna gegn aukinni misskiptingu. Það gerum við með því að tryggja öllum jöfn tækifæri með rekstri á öflugu opinberu velferðarkerfi. Nýlegar rannsóknir viðurkenndra erlendra aðila, t.d. OECD, sýna að þeim hagkerfum sem búa við minnsta misskiptingu farnast best. Beita þarf skattkerfinu hér á landi betur til þess að auka jöfnuð. Það þarf sérstaklega að horfa á þá sem mest eiga, en ríkasta 1% landsmanna á um 20% af öllum eignum og ríkasta 5% landsmanna næstum helming allra eigna.
Til að fá meiri tekjur í ríkissjóð af þessum eignum er skynsamlegt að leggja á stóreignaskatt yfir tilteknum mörkum þar sem ein húseign væri undanþegin. Loks þurfum við að leggja á fjármagnstekjuskatt.
Frú forseti. Til að auka tekjujöfnuð og tryggja ríkissjóði meiri tekjur telur Samfylkingin mikilvægt að hér á landi sé þrepaskipt skattkerfi. Þar þarf sérstaklega að horfa til þess að taka upp nýtt skattþrep á laun þeirra sem hæst hafa launin. Mér sýnist að það séu fram komnar breytingar í þá veru og við munum að sjálfsögðu styðja þær.
Í frumvarpinu sem er til umfjöllunnar er eitt skattþrep fellt út og er áætlað að kostnaður vegna þess nemi um 3,8 milljörðum. Breytingar í þá veru gagnast best þeim sem eru með 700 þús. kr. í mánaðarlaun og skattbyrði þeirra lækkar eingöngu um 6.000 kr. á mánuði. Miklu betur hefði farið á því að nýta þetta svigrúm til að lækka tryggingagjald og/eða styðja betur við barnafjölskyldur og þá sem eru í vandræðum á erfiðum húsnæðismarkaði, t.d. með hærri framlögum í barna- og vaxtabóta. Þá þyrfti að ráðast myndarlegar í uppbyggingu almennra leiguíbúða, eins og kveðið er á um í samkomulagi við aðila vinnumarkaðarins. Ekki vil ég gleyma öldruðum og öryrkjum sem bíða enn eftir bót sinna mála.
Þetta er verkefni sem væntanlega bíður næstu ríkisstjórnar.
