almennar stjórnmálaumræður.
Herra forseti. Kæru landsmenn. Orðið eldhúsdagsumræður vísar samkvæmt hefð til þess að ríkisstjórnin lagar til í eldhúsinu eftir uppskeru þingvetrar. Mér varð hugsað til þess í morgun þegar samfélagsmiðlarnir fylltust af myndum af brosandi grunnskólabörnum sem stóðu stolt með útskriftarskírteini sitt, vitandi að næstu ævintýri væru handan við hornið. Þá vaknaði spurningin: Hvernig lítur einkunnaspjald ríkisstjórnarinnar út eftir fyrsta ár endurnýjaðs samstarfs?
Áskoranir þessa þingvetrar hafa verið margs konar. Sumar hafa fylgt okkur lengi, aðrar komið nýjar inn og svo kvöddum við einhverjar. Þetta er veturinn sem Pútín réðst inn í Úkraínu með skelfilegum afleiðingum sem ekki sér fyrir endann á. Nágranna- og frændþjóðir okkar, Finnar, Svíar og Danir, hafa í kjölfarið áttað sig á mikilvægi þess að endurskoða utanríkisstefnu sína og efla samstarf við önnur ríki. En svo virðist sem ríkisstjórn Íslands óttist að skoða stöðu okkar í breyttum heimi og ætli ekki að endurmeta öryggis- og varnarhagsmuni okkar þrátt fyrir nýjan veruleika. Og það er miður.
Ein stærsta áskorun þessarar ríkisstjórnar, mikilvægasta prófið, snýr að hallarekstri ríkissjóðs. Þar er þörf á aðhaldi sem engin merki sjást um. Þvert á móti er gert ráð fyrir því að nafnvirði heildarútgjalda ríkissjóðs hækki um 200 milljarða kr. á næstu fimm árum. Þensluhvetjandi fjármálastefna vinnur gegn peningastefnu. Hún neyðir Seðlabankann til að hækka stýrivexti meira en ella til að ná tökum á okkar forna fjanda, verðbólgunni. Þannig hækkar vaxtakostnaður heimilanna vegna þess að aðgerðir ríkisstjórnarinnar vinna gegn markmiðum Seðlabanka. Þess utan má telja hverja krónu sem ríkisstjórnin ver í vaxtakostnað vegna viðvarandi skuldasöfnunar sem glataða fjárfestingu, glataða fjármuni sem hefðu getað farið í uppbyggingu sem myndi auka framleiðni og skapa hagvöxt. Þessi staða er til komin vegna þess að rekstur ríkissjóðs var þegar í járnum fyrir heimsfaraldur og það er vont að sjá ekki nein merki þess að ríkisstjórnin boði lausnir hér.
Forseti. Enn eitt próf ríkisstjórnarinnar í vetur var salan á hlut í Íslandsbanka. Ef það er eitthvað sem situr óuppgert í íslenskri þjóðarsál þá er það sala bankanna á árunum fyrir hrun. Öllum var ljóst að aðferðafræðin við bankasöluna núna yrði að vera hafin yfir allan vafa ef sátt ætti að nást um málið og í ljósi þess hvernig til tókst er eðlilegt að spyrja hvort ríkisstjórninni hafi einfaldlega verið slétt sama um þá sátt. Hvort heldur er þá varð söluferlið að enn einu deilumálinu í meðförum ríkisstjórnarinnar, ekki vegna markmiða sölunnar heldur vegna útkomunnar. Í kjölfarið er sala á þeim hluta bankans sem eftir stendur í eigu ríkisins fyrir bí, að sögn ráðherra ríkisstjórnarinnar, og þar með sú yfir 100 milljarða kr. fjárfesting í innviðum og niðurgreiðslu skulda sem fyrirhuguð var til viðbótar. Hvernig ætlar ríkisstjórnin að mæta þessari breyttu stöðu? Með því að draga úr nauðsynlegri innviðauppbyggingu? Með frekari skuldasöfnun? Með skattahækkunum? Við höfum ekki fengið svörin en við bíðum eftir uppfærðri fjármálaáætlun.
Við vitum öll að Covid setti gríðarlegt álag á heilbrigðiskerfið okkar, en faraldurinn afhjúpaði líka ýmsa veikleika í kerfinu okkar. Hann leiddi til þess að gamlir draugar sem hafa herjað á heilbrigðiskerfið allt of lengi voru látnir óáreittir í myrkrinu, draugar eins og örmögnun starfsfólks, þrautaganga sjúklinga og biðlistar sem lengjast með hverjum degi. Það er orðið löngu tímabært að baða draugana ljósi til að hrekja þá brott einn af öðrum. En því miður verður ríkisstjórnin hins vegar seint kölluð draugabani, slíkt er úrræðaleysi hennar frammi fyrir þessu mikilvæga verkefni.
Þetta var líka veturinn sem almenningur fékk áhuga á fiskveiðistjórnarkerfinu og afleiðingum þess, jákvæðum jafnt sem neikvæðum, þökk sé Verbúðinni. En ég óttast því miður að það sé fullreynt að raunverulegar breytingar í réttlætisátt varðandi hlutdeild þjóðarinnar í sjávarauðlindinni verði að veruleika í valdatíð þessara þriggja ríkisstjórnarflokka. Ég óttast að það sé fullreynt að mikilvægt auðlindaákvæði verði sett í stjórnarskrá sem staðfesti eignarhald þjóðarinnar með tímabindingu veiðiheimilda, fullreynt að þjóðinni séu greiddar sanngjarnar og eðlilegar fjárhæðir fyrir afnot af auðlindinni. Sama viðfangsefni býður auðvitað vegna annarra náttúruauðlinda, t.d. í tengslum við náttúruvernd, í tengslum við loftslagsmál og í tengslum við orkuvinnslu. Við megum ekki við því lengur að kasta til höndunum í þessum málaflokkum og almannahagsmunir verða að ráða för frá upphafi.
Herra forseti. Ég talaði áðan um áhugaleysi ríkisstjórnarinnar í alþjóðamálum. Það var ekki alveg sanngjarnt því að ríkisstjórnin hefur sýnt mikinn áhuga á því að herða útlendingalöggjöfina okkar gagnvart fólki á flótta, svo mikið að helsti þungi ríkisstjórnarinnar virðist hafa farið í það síðustu daga að koma því máli í gegn. Þrátt fyrir það er sumum ráðherrum ríkisstjórnarinnar tíðrætt um frelsi einstaklingsins. Meðal ríkisstjórnarmeirihlutans er hins vegar töluverð andstaða við það að stíga skref í átt að auknu frelsi. Þess vegna ná svoleiðis mál ekki fram að ganga í þingsal, bara á samfélagsmiðlum þessara sömu ráðherra. Pínulitla frelsismálið um sölu áfengis á framleiðslustað varð t.d. of stórt fyrir ríkisstjórnarflokkanna. Og hvar er boðað frumvarp hæstv. heilbrigðisráðherra um afglæpavæðingu neysluskammta? Hvernig mun hæstv. innviðaráðherra ganga að koma leigubílafrumvarpi í gegn í sinni fjórðu tilraun? Hér á við hið fornkveðna: Betra er minna tal, minna Instagram, meiri aðgerðir.
Herra forseti. Ég hef stiklað hér á stóru um nokkrar helstu áskoranir sem ríkisstjórnin hefur staðið frammi fyrir á þessum þingvetri og hvernig henni hefur tekist til við að mæta þeim. Hvaða einkunn ætli ríkisstjórnin gæfi sjálfri sér? Er hún ánægð með veturinn og verkin? Eru allir ráðherrar stoltir á bekkjarmyndinni?
Herra forseti. Góðir áheyrendur. Nú eru árlegar útskriftir brátt að baki, líka hér í þingsal. Fram undan er íslenskt sumar í allri sinni dýrð. Ég óska okkur öllum gleðilegs sumars.
