Alþingiskosningar 1916 – almennar þingkosningar
Konur kusu nú í fyrsta skipti til Alþingis í almennum þingkosningum en aldurstakmark kosningarréttar þeirra var 39 ár og sama gilti um þá karla sem voru vinnuhjú og höfðu öðlast kosningarrétt um leið og konurnar. Fyrr á árinu höfðu konur og vinnumenn getað tekið þátt í landskjöri.
Efnahagsleg skilyrði fyrir kosningarrétti höfðu einnig verið rýmkuð með stjórnarskrárbreytingunni 1915 þegar afnumið var að ekki hefðu aðrir kosningarrétt en þeir sem greiddu svonefnt aukaútsvar.
Konungkjör þingmanna var úr sögunni. Í stað konungkjörinna þingmanna komu sex landskjörnir þingmenn sem kosnir voru hlutfallskosningu. Landið myndaði eitt kjördæmi við landskjör. Landskjörnir þingmenn áttu sæti í efri deild Alþingis. Landskjör (hlutbundnar landskosningar) fóru fram 5. ágúst 1916. Voru þá kjörnir sex þingmenn og jafn margir varamenn þeirra.
Nú var í fyrsta sinn heimilt að greiða atkvæði utan kjörfundar samkvæmt lögum nr. 47/1914.
Flokkakerfi var enn á mótunarstigi þegar kosið var til Alþingis haustið 1916 og voru sumir frambjóðendur utan flokka en nokkuð óljóst um aðra hvaða flokki þeir tilheyrðu í raun. Einn flokkanna, Sjálfstæðisflokkurinn, hafði klofnað um afstöðu til ríkisstjórnarinnar. Voru þeir frambjóðendur flokksins sem studdu stjórnina kallaðir „langsum“ en stjórnarandstæðingar „þversum“. Þriðji hluti flokksmanna tók ekki afstöðu í málinu. Af þessum sökum voru þingmenn sem kosnir voru á þing í nafni Sjálfstæðisflokksins árið 1916 taldir í þremur flokkum í kosningaskýrslum. Auk Sjálfstæðisflokkanna þriggja gátu kjósendur valið um Alþýðuflokk, Bændaflokk, Heimastjórnarflokk, Óháða bændur og einnig frambjóðendur utan stjórnmálaflokka.
Um kosningarnar | ||
Kjördagur | 21. október 1916 | |
Mannfjöldi | 89.059 | |
Kjósendur á kjörskrá | 28.529 | |
Hlutfall kosningarbærra af heildarmannfjölda | 37,7% | |
Greidd atkvæði | 14.030 | |
Kosningaþátttaka | 52,6% | |
Hlutfall kjósenda af heildarmannfjölda | 15,7% | |
Kosningaþátttaka karla | 69,1% | |
Kosningaþátttaka kvenna | 30,2% | |
Kjördæmakjörnir þingmenn | 34 | |
Landskjörnir þingmenn | 6 | |
Heildarfjöldi þingmanna | 40 | |
Kosningaúrslit – kjördæmakjörnir þingmenn | ||
Gild atkvæði | 13.350 | |
Heimastjórnarflokkur | 40,0% | 12 þingmenn |
Sjálfstæðisflokkur „langsum“ | 15,7% | 7 þingmenn |
Bændaflokkur | 8,8% | 5 þingmenn |
Sjálfstæðisflokkur | 7,6% | 3 þingmenn |
Sjálfstæðisflokkur „þversum“ | 7,0% | 3 þingmenn |
Alþýðuflokkur | 6,8% | 1 þingmaður |
Óháðir bændur | 4,1% | 1 þingmaður |
Utan flokka | 10,0% | 2 þingmenn |
Kjördæmi og þingmenn 1916 | |
Reykjavík | 2 |
Gullbringu- og Kjósarsýsla | 2 |
Árnessýsla | 2 |
Rangárvallasýsla | 2 |
Vestmannaeyjasýsla | 1 |
Vestur-Skaftafellssýsla | 1 |
Austur-Skaftafellssýsla | 1 |
Suður-Múlasýsla | 2 |
Seyðisfjarðarkaupstaður | 1 |
Norður-Múlasýsla | 2 |
Norður-Þingeyjarsýsla | 1 |
Suður-Þingeyjarsýsla | 1 |
Eyjafjarðarsýsla | 2 |
Akureyri | 1 |
Skagafjarðarsýsla | 2 |
Húnavatnssýsla | 2 |
Strandasýsla | 1 |
Norður-Ísafjarðarsýsla | 1 |
Ísafjarðarkaupstaður | 1 |
Vestur-Ísafjarðarsýsla | 1 |
Barðastrandarsýsla | 1 |
Dalasýsla | 1 |
Snæfellsnes- og Hnappadalssýsla | 1 |
Mýrasýsla | 1 |
Borgarfjarðarsýsla | 1 |