Sinfóníuhljómsveit Íslands, frh. 1. umræðu.
Hæstv. forseti. Eins og fram kom hjá hæstv. forseta ræðum við frumvarp til laga um Sinfóníuhljómsveit Íslands. Hæstv. menntamálaráðherra hefur talað fyrir frumvarpinu.
Fyrir okkar hönd í Vinstri hreyfingunni – grænu framboði hefur hv. þm. Kolbrún Halldórsdóttir gert grein fyrir afstöðu Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs til þessa máls.
Ég vil bæta örfáum orðum við frá eigin brjósti og byrja á að taka undir þá röksemd sem kom frá hv. þm. Merði Árnasyni, að í reynd væri hægt að aðskilja þetta frumvarp frá frumvarpi ríkisstjórnarinnar um hlutafélagavæðingu Ríkisútvarpsins.
Það var athyglisvert að hlýða á málflutning hæstv. menntamálaráðherra hvað þetta snertir því hún sagði að þetta frumvarp væri óaðskiljanlegur hluti af markaðsvæðingu Ríkisútvarpsins eða frumvarpi ríkisstjórnarinnar um að hlutafélagavæða Ríkisútvarpið. Enda segir í upphafi greinargerðar með frumvarpinu einmitt á þá leið að frumvarpið sé liður í endurskipulagningu á rekstri Ríkisútvarpsins og menntamálaráðuneytið hefði unnið að samningu frumvarps þar sem ráðgert sé að breyta rekstri Ríkisútvarpsins í hlutafélag. Og af þeim sökum, vegna þessa, sé eðlilegt að fella úr gildi þá lagaskyldu að Ríkisútvarpið greiði sem nemur 25% af rekstri hljómsveitarinnar. Þannig að ríkisstjórnin sér þetta sem óaðskiljanlega hluta af hlutafélagavæðingu Ríkisútvarpsins. Það er athyglisvert að vegna markaðsvæðingarinnar þurfi að skera á tengslin milli Ríkisútvarpsins annars vegar og Sinfóníuhljómsveitarinnar hins vegar.
Mig langar til að gera þessi nánu tengsl á milli þessara tveggja stofnana að umfjöllunarefni í fáeinum orðum. Rifja upp að það var Ríkisútvarpið og tónlistardeildin þar sem hafði forgöngu um að hrinda Sinfóníuhljómsveitinni af stokkunum fyrir 56 árum. Því þá var það gert með samþykki yfirstjórnar Ríkisútvarpsins. Það fékkst styrkur frá ríkinu og Reykjavíkurborg sem veittur var á fyrstu árunum en það gekk á ýmsu á þessum uppvaxtarárum stofnunarinnar, Sinfóníuhljómsveitarinnar. Hún lenti í mikilli fjárhagskrísu í upphafi 7. áratugarins en þá hljóp Ríkisútvarpið undir bagga og tryggði stöðu hljómsveitarinnar í meira en tvo áratugi.
Það var svo ekki fyrr en árið 1982 að sett voru lög um Sinfóníuhljómsveitina og er sá lagagrunnur enn við lýði. Þar var kveðið á um að hlutur Ríkisútvarpsins í rekstrarkostnaði Sinfóníuhljómsveitar Íslands skyldi vera 25% en á móti bæri Sinfóníuhljómsveitinni að veita stofnuninni þjónustu sem skilgreind var í ítarlegum samningi sem gerður var milli þessara aðila.
Hann var í þremur liðum. Í fyrsta lagi, heimild til að útvarpa beint eða síðar upptökum af öllum áskriftartónleikum hljómsveitarinnar og öðrum tónleikum á hennar vegum. Í þessu var innifalin þátttaka stjórnenda, einleikara og söngvara. Í öðru lagi, heimild til að sjónvarpa tónleikum eða taka þá upp fyrir sjónvarpið til flutnings án endurgjalds. Í þriðja lagi, vinna við upptökur í þágu Ríkisútvarpsins, 25 vinnulotur á ári, allt að 3½ klukkustund hver lota, ásamt ótakmörkuðum flutningsrétti á upptökum.
Hvað fyrsta atriðið snertir þá hefur því verið bærilega sinnt því útvarpað hefur verið um 35 sinfóníutónleikum á ári, eða sem svarar til 80–90 klukkustunda af útvarpsefni. Ég held það deili enginn um að tónleikar Sinfóníuhljómsveitar Íslands sé glæsilegur þáttur í íslenskum tónlistarflutningi Rásar 1 og mikil skrautfjöður í dagskránni. Þess má geta að þetta efni hefur einnig verið notað bæði í endurflutningi og í efnisskiptum við erlendar útvarpsstöðvar.
Varðandi annan liðinn, þ.e. sjónvarpsheimildina, þá hefur hún ekki verið nýtt sem skyldi. En þarna eru að sjálfsögðu mikil verðmæti sem Ríkisútvarpið hefur vannýtt.
Hvað þriðja liðinn áhrærir, þá var upptökutími Ríkisútvarpsins lengi vel nýttur bærilega. En á því hefur slaknað á síðustu árum. Eins og ég gat um var talað þar um 25 vinnulotur. Upphaflega var talað um 5 vinnuvikur. Það er um 10% af virkum árlegum starfstíma hljómsveitarinnar og ef þetta væri nýtt erum við að tala þarna um á sjötta tug millj. kr. í verðmætum.
Ég vil minna á að ástæðan fyrir því að Ríkisútvarpið gerði sitt til að Sinfóníuhljómsveit Íslands varð til, var til að styrkja og bæta tónlistarflutninginn í Ríkisútvarpinu. Þetta var til að styrkja Ríkisútvarpið. Þegar þessi samningur er skoðaður, bæði hvernig hann hefur verið nýttur og einnig hitt hvernig hann hefur verið vannýttur, þá kemur í ljós að framlag Ríkisútvarpsins til Sinfóníuhljómsveitarinnar hrekkur varla til að dekka þann kostnað. Þannig að það eru mikil áhöld um hvort Ríkisútvarpið fer vel út úr þessum skiptum. Ég hef miklar efasemdir um það.
Auk þess sem ég minnist þess vel, sem starfsmaður Ríkisútvarpsins, hvernig sjónarmið þáverandi forstöðumanna stofnunarinnar voru, þ.e. Andrésar Björnssonar, Jóns Þórarinssonar og þeirra sem þá réðu ríkjum, hve mjög þeir báru hag Sinfóníunnar fyrir brjósti, Ríkisútvarpsins vegna. Ekki aðeins vegna Sinfóníunnar heldur Ríkisútvarpsins vegna. Þeir litu jafnan svo á að Ríkisútvarpið ætti að sækjast eftir því að axla menningarlegar skyldur. Þetta væri veigamikill þáttur í starfsemi stofnunarinnar.
Nú er hins vegar talað um Sinfóníuna sem bagga á Ríkisútvarpinu og að bæta þurfi stöðu og hag Ríkisútvarpsins með því að létta þeim bagga af stofnuninni. Þannig hefur það oft verið orðað í þessari umræðu. Það var hins vegar ekki upp á teningnum í máli hæstv. menntamálaráðherra í framsögu hennar áðan. Því eins undarlegt og það kann nú að hljóma sagði hún að frumvarpið væri sett fram til að efla tengslin á milli Ríkisútvarpsins og Sinfóníunnar ef eitthvað væri. Ég man ekki nákvæmlega hvernig hæstv. ráðherra orðaði það. En eitthvað á þá leið að frumvarpið yrði og væri til þess fallið að efla tengslin á milli Ríkisútvarpsins og Sinfóníunnar.
Ég spyr þá: Í ljósi þessa samnings sem nú er til staðar sem ekki hefur verið uppfylltur, hvers vegna í ósköpunum beitir hæstv. menntamálaráðherra sér ekki fyrir því að Ríkisútvarpið sæki rétt sinn til Sinfóníunnar? Og axli auk þess þær menningarlegu skyldur sem því ber að axla?
Mér finnst óskaplega dapurlegt hvernig komið er fyrir ríkisstjórninni og þeim sem ráða ríkjum í Ríkisútvarpinu, að vilja skera á þessi tengsl. Mér finnst það óskaplega dapurlegt. Áður kvað við annan tón innan úr Sjálfstæðisflokknum. Þar hafa verið mjög sterkar raddir sem hafa talað í alveg gagnstæða átt og ég minni þar á greinaskrif t.d. Jóns Þórarinssonar tónskálds, fyrrverandi dagskrárstjóra hjá Ríkisútvarpinu, sem hefur varað mjög við þessu í blaðagreinum sem hann hefur skrifað.
Ég ætla ekki að hafa fleiri orð um þetta frumvarp að sinni. Það á eflaust eftir að koma aftur til umfjöllunar hér í þingsölum fari svo að samstaða náist um það í menntamálanefnd að setja þetta aftur fyrir þingið. En ég vil hins vegar ítreka þá kröfu sem fram hefur komið frá Vinstri hreyfingunni – grænu framboði að frumvarp þingflokksins um Ríkisútvarpið verði tekið hér á dagskrá, tekið til umfjöllunar samhliða því sem hæstv. menntamálaráðherra talar um sem óaðskiljanlegan pakka, Ríkisútvarpið, Sinfóníuna og annað frumvarp, tekið samhliða til umfjöllunar í menntamálanefnd og sent út til umsagnar samhliða, þannig að allir þeir sem fái frumvarp ríkisstjórnarinnar um Ríkisútvarpið og þá þessi tengsl sem skera á við Sinfóníuna, til umfjöllunar, fái þann pakka heildstæðan.
Ég frábið mér að þurfa eina ferðina enn að hlusta á að stjórnarandstaðan sé andvíg þessu. Við vorum andvíg því að þessi mál yrðu rædd í einum og sama ræðutímanum. Við vildum að þau færu öll saman, reyndar í annarri forgangsröð en ríkisstjórnin vildi, og yrðu öll rædd í samhengi. En hæstv. menntamálaráðherra er að reyna að drepa þessu máli á dreif og blekkja fólk með því að segja að við höfum hafnað því að svo yrði gert vegna þess að við vildum ekki að þau yrðu rædd í sama ræðutímanum. Þetta eru útúrsnúningar og ég ætla að vona að hæstv. ráðherra reyni ekki eina ferðina enn að drepa málinu þannig á dreif. Þess vegna spyr ég alveg beint: Finnst hæstv. menntamálaráðherra ekki eðlilegt að þau frumvörp sem liggja fyrir þinginu um breytingar á stjórnskipan Ríkisútvarpsins, komi samhliða til afgreiðslu og að þeir sem fá málin til umfjöllunar fái þau samtímis þannig að hægt sé að fjalla um þá valkosti sem Alþingi býður upp á?
Herra forseti. Varðandi það tal sem hv. þingmaður nefnir útúrsnúninga þá held ég að í því samhengi sé hollt að benda einfaldlega á að stjórnarandstaðan hafnaði því að ræða þessi tvö mál saman, Ríkisútvarpið og Sinfóníuna. Stjórnarandstaðan getur því ekki í sömu mund og hún hafnaði að ræða málin saman í þingsal krafist þess að málin verði samferða þegar þau eru komin úr þingsalnum. Stjórnarandstaðan sjálf kom í veg fyrir að málin væru rædd saman hér inni í þingsal.
Það er líka hollt fyrir okkur, herra forseti, að rifja upp sögu í þessu samhengi. Ég man að fulltrúi Vinstri grænna, hv. þm. Kolbrún Halldórsdóttir, kom að máli við mig þegar Ríkisútvarpið var til umræðu fyrir páska, fyrir einu og hálfu ári síðan. Þá var sérstaklega farið fram á það við mig að bíða með umræðuna til að hægt væri að ræða tvö mál saman. Hvaða mál? Fjölmiðlafrumvarpið og Ríkisútvarpið. Svo allt í einu koma menn hingað og segja: Nei, það má ekki ræða þau saman en samt saman. Menn verða að fara að ákveða sig í þessu máli.
Málið er bara að menn eru að reyna tefja umræðuna. Það er eins og það megi ekki segja það hérna í þingsalnum. Það er eins og það megi ekki segja það úr þessu ræðupúlti að stjórnarandstaðan er með sínum tækjum, sínum lýðræðislegu tækjum, sem heita þingsköp Alþingis, að tefja ákveðna umræðu. Þetta vitum við og þekkjum og þetta þekkir hv. þm. Ögmundur Jónasson manna best.
Hæstv. forseti. Um það hvort við viljum þessi mál út af borðinu er svarið að sjálfsögðu já. Það höfum við sagt alveg tæpitungulaust, að sjálfsögðu viljum við það. En við fáum því ekki ráðið þannig að við erum að reyna að finna næstbesta kostinn, sem er að fá þessi mál rædd heildstætt. Við höfum sagt að það sé mikilvægt að ræða fyrst grunnlöggjöfina og síðan hin sértæku mál, Ríkisútvarpið og önnur sem þessu tengjast.
Ég ætla ekki að fara nánar út í þetta. Mér finnst hæstv. ráðherra vera með útúrsnúninga og reyna að drepa málinu á dreif, en látum hlustendur um að meta það, við erum búin að segja þetta nægilega oft. Þess vegna spyr ég núna alveg beint aftur og vil fá svar við þeirri spurningu: Það liggur fyrir stjórnarfrumvarp um að gera Ríkisútvarpið að hlutafélagi með breytingum á stjórnsýslu stofnunarinnar. Það er mjög umdeilt frumvarp. Það liggur fyrir annað frumvarp, sem einnig kann að vera umdeilt, frá Vinstri hreyfingunni – grænu framboði, um breytingar á skipulagi Ríkisútvarpsins, tekur á svipuðum málum en á annan hátt. Er ekki eðlilegt og sanngjarnt að þessi mál komi samhliða til umfjöllunar og þá kannski fyrst og fremst hitt, að þau fari samhliða til umsagnar og verði samhliða rædd í þingnefndinni sem um þetta vélar? Nú langar mig til að fá svar við þessari einföldu spurningu minni.
Herra forseti. Ég ætla ekki frekar en hv. þingmaður að dvelja lengur við það hvort ræða eigi málin saman. Það er a.m.k. ljóst að þegar tækifæri gafst, þegar stjórnarandstaðan var búin að tala um það á tveimur þingum að ræða þyrfti málin saman, og loksins þegar tækifærið gafst að ræða málin öll saman þverskallaðist stjórnarandstaðan við það. (Gripið fram í.) Það var allan tímann ljóst af hálfu stjórnarandstöðunnar að hún vildi ræða Ríkisútvarpið, hún vildi ræða Sinfóníuna og hún vildi ræða fjölmiðlafrumvarpið saman. Loksins þegar færi gafst gaf stjórnarandstaðan eftir, kiknaði í hnjáliðunum.
Síðan komum við að spurningu hv. þingmanns og ég segi eins og er: Það verður að líta til þingsögunnar um hvernig svona mál eru afgreidd. Ég tel það ekki sjálfkrafa og eðlilegt að öll þessi mál séu afgreidd saman, enda ber allt að sama brunni. Það sem má ekki segja héðan beint úr þingsalnum þegar menn koma fram með svona tillögur, hvað eru menn að gera þá? Þá eru menn ekkert annað að gera en að reyna að tefja framgöngu mála. Og ég segi sem flutningsmaður þriggja þessara mála: Að sjálfsögðu vil ég að mín mál komist áfram. Ég berst fyrir þeim alveg eins og hv. þingmaður og þingflokksformaður Vinstri grænna berst fyrir framgangi sinna mála á þingi og það eru lýðræðislegar reglur sem gilda um það hvernig málin koma fram. Á þeim er tekið í forsætisnefnd o.s.frv. Ég vil undirstrika það.
Síðan vil ég sérstaklega hnykkja á því að það er rangt sem hv. þingmaður kom inn á áðan í ræðu sinni. Við erum þó sammála um að báðar stofnanirnar, Ríkisútvarpið og Sinfónían, eru mikilvægar menningarstoðir í samfélaginu. Ég hef aldrei litið svo á að Sinfónían sé baggi á Ríkisútvarpinu. Ég lít hins vegar ekki þannig á að frumforsendan fyrir því að Sinfónían vaxi og dafni séu lagaákvæði til að binda og hnýta Ríkisútvarpið og hana saman. Ég hef trú á hlutafélagsforminu. Ég hef trú á því, eins og ég gat um í ræðu minni, (Forseti hringir.) að tengslin á milli Ríkisútvarpsins og Sinfóníunnar, herra forseti, muni eflast ef eitthvað er.
Hæstv. forseti. Frumvarp þingflokks Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs byggir á mikilli vinnu, á sér langar rætur og hefur fengið mjög góðan hljómgrunn hjá þeim sem um málið hafa fjallað, hvort sem það eru starfsmenn, hollvinasamtök eða aðrir. Að bera það á borð nú að það frumvarp sé sett fram einvörðungu til að tefja fyrir máli ríkisstjórnarinnar um Ríkisútvarpið er náttúrlega ekki boðlegt.
Ég spurði einnar einfaldrar spurningar, hvort ríkisstjórninni þætti það vera sanngjarnt að mál sem snúast um sama hlutinn frá stjórn og stjórnarandstöðu fái ekki að koma saman til umfjöllunar í menntamálanefnd og fara saman út til umsagnar þannig að þeir sem fá málin til umsagnar sjái hvaða valkost er um að tefla, hvort þetta sé ekki sanngjarnt.
Þetta eru svörin sem við fáum. Ég ætla einfaldlega að láta hlustendum það eftir að dæma hver fyrir sig, hvað er sanngjarnt í þessu efni og ætla ég ekki að hafa frekari orð um það að sinni.