húsnæðismál, 1. umræða.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um húsnæðismál.
Frumvarpið er liður í aðgerðum stjórnvalda vegna skulda- og greiðsluvanda heimilanna í landinu og varðar uppfyllingu samkomulags ríkisstjórnarinnar frá í desember síðastliðnum um víðtækar aðgerðir til að mæta þessum vanda. Á grunni samkomulagsins voru þann 15. júní síðastliðinn settar verklagsreglur fyrir lánveitendur á íbúðalánamarkaði um hvernig skyldi staðið að því að mæta vanda yfirveðsettra heimila. Íbúðalánasjóður er aðili að samkomulaginu og þarf vegna þess heimild til að færa niður veðkröfur sjóðsins á hendur einstaklingum. Frumvarpið fjallar um þetta og er gert ráð fyrir slíkri heimild fyrir Íbúðalánasjóð að því gefnu að uppreiknuð staða krafnanna miðað við 1. janúar 2011 sé umfram 110% af verðmæti fasteignar í eigu lántaka eða maka hans, auk nánari skilyrða sem fram koma í frumvarpinu. Heimild þessi er sett fram sem bráðabirgðaákvæði og gert er ráð fyrir að Íbúðalánasjóður geti tekið við umsóknum á grundvelli þess til 30. júní næstkomandi.
Niðurfærslur á veðkröfum munu einungis koma til greina vegna skulda sem stofnað var til vegna kaupa eða byggingar fasteigna fyrir 1. janúar 2009. Ekki verður heimilt að færa niður veðkröfur sem stofnað var til vegna lána til endurbóta á fasteignum, þ.e. lána sem voru umfram verðmæti hinnar veðsettu eignar við lánveitinguna. Samkvæmt frumvarpinu getur niðurfærsla veðkrafna í eigu Íbúðalánasjóðs numið að hámarki 4 millj. kr. fyrir einstakling og allt að 7 millj. kr. fyrir hjón, sambýlisfólk og einstæða foreldra. Skilyrði fyrir þessu er að lántaki eða maki hans eigi ekki aðrar aðfararhæfar eignir eða veðrými sem svarar að hluta eða öllu leyti til fyrirhugaðrar niðurfærslu á veðkröfum. Séu slíkar eignir fyrir hendi er fyrirhuguð niðurfærsla lækkuð sem því nemur.
Við afgreiðslu niðurfærslu um 4 eða 7 milljónir samkvæmt framanskráðu er búið að afnema ákvæði um að skoða greiðslubyrði af skuldum en það er hins vegar gert ef upphæðir niðurfærslu verða hærri. Ef veðsetning eignar eftir niðurfærslu miðað við þessi hámörk er enn yfir 110% af verðmati og greiðslubyrði lántakenda yfir 20% af heildartekjum þeirra er lagt til að Íbúðalánasjóði verði heimilt að færa kröfur enn frekar niður og þá að hámarki um 15 millj. kr. hjá einstaklingi og 30 millj. kr. hjá hjónum, sambýlisfólki og einstæðum foreldrum.
Ég vek athygli á því að í frumvarpinu eru sett skilyrði um að afskriftir skulda geti ekki leitt til þess að veðsetning fari niður fyrir 110% af verðmæti fasteignar eða að greiðslubyrði af skuldum verði lægri en 18% af tekjum, þ.e. ef farið er í hærri tölur en þessar 4 og 7 milljónir.
Í frumvarpinu er sérstaklega fjallað um hvernig staðið skuli að verðmati fasteigna við þessar aðstæður og skal miða við fasteignamat eða markaðsverð þeirra, hvort sem er hærra. Telji Íbúðalánasjóður að skráð fasteignamat gefi ekki rétta mynd af verðmæti eignar skal hann á eigin kostnað afla verðmats löggilts fasteignasala, þ.e. Íbúðalánasjóður skal kosta það. Sé fasteign ekki fullbyggð skal Íbúðalánasjóður ávallt afla verðmats löggilts fasteignasala á eigin kostnað.
Lántakendur sem óska eftir niðurfærslu veðkrafna skulu sækja um til Íbúðalánasjóðs ef kröfur sjóðsins eru aftast í veðröð íbúðalána sem hvíla á fasteigninni en annars til viðkomandi kröfuhafa sem beinir þá umsókninni til sjóðsins ef þörf er fyrir aðkomu hans að niðurfærslunni. Umsókn skulu fylgja öll gögn sem áskilin eru af hálfu Íbúðalánasjóðs og skal umsækjandi staðfesta að allar upplýsingar séu veittar samkvæmt bestu vitund. Íbúðalánasjóður er reiðubúinn að taka á móti umsóknum um afskriftir og hefur raunar þegar fengið nokkur hundruð umsóknir sem þar eru til skoðunar með fyrirvara um samþykki frumvarpsins.
Ég hef rakið helstu efnisatriði frumvarpsins en vík nú að þeim kostnaði sem áætlað er að fylgi þessum aðgerðum.
Það er mat Íbúðalánasjóðs að hjá viðskiptavinum hans séu um 11.400 fasteignir yfirveðsettar og þar af muni eigendur um 9.160 íbúða njóta góðs af afskriftum lána samkvæmt frumvarpinu. Sjóðurinn áætlar að afskriftaþörf vegna frumvarpsins geti að hámarki orðið um 27,1 milljarður kr. og telur raunar það mat sitt vera í hærri kantinum. Þetta er í hærri kantinum er vegna þess að það á eftir að taka tillit til annarra aðfararhæfra eigna. Þannig er reiknað með að allir sem á því eiga rétt muni sækja um niðurfellingu skulda en sjóðurinn telur óvíst að svo verði, þ.e. margt bendir til þess að ekki muni allir sækja þarna um.
Ég ætla ekki að rekja í smáatriðum þá þætti sem áhrif geta haft á heildarniðurstöðu kostnaðar vegna afskrifta samkvæmt þessu frumvarpi en ýmislegt getur komið til. Eins og ég gat um áðan hefur Íbúðalánasjóður þegar fengið hátt á fjórða hundrað umsóknir eða raunar nokkur hundruð umsóknir, þær eru ríflega 400, um afskriftir samkvæmt ákvæðum þessa frumvarps. Skoðun á þeim hefur leitt í ljós að afskriftaþörf verður í reynd um 20% lægri að meðaltali en nemur hámarksheimild til afskrifta. Þá má einnig nefna að þegar sjóðurinn keypti fasteignaveðlán af viðskiptabönkunum voru 20% af kaupverðinu sett í varasjóð til að mæta hluta afskrifta af lánunum þegar þar að kæmi.
Gert er ráð fyrir að 110%-leiðin falli undir þetta samkomulag og verði það niðurstaða lækkar heildarfjárhæð áætlaðra afskrifta um tæpa 1,5 milljarða kr. Ef ekki kæmi til það úrræði sem lagt er til með þessu frumvarpi var engu að síður áætlað að Íbúðalánasjóður þyrfti að afskrifa um 7 milljarða kr. hjá einstaklingum á næstu þremur árum. Fjármálaráðuneytið áætlar því að þegar upp er staðið aukist afskriftaþörf sjóðsins um 14,8 milljarða kr., nettó.
Það er mat fjármálaráðuneytisins að afskriftir á lánum einstaklinga vegna 110% úrræðisins verði samtals 21,8 milljarða kr. í ársreikningi 2010. Heildarafskriftaþörf sjóðsins árið 2010 er hins vegar áætluð um 35,6 milljarðar kr. vegna einstaklinga, vegna lögaðila og vegna lánasamninga við fjármálastofnanir og inni í því eru þessir 21,8 milljarðar.
Í fjáraukalögum ársins 2010 var veitt heimild til að efla eiginfjárstöðu Íbúðalánasjóðs um allt að 33 milljarða kr. þannig að hún gæti orðið allt að 5% af áhættugrunni sjóðsins og að sjóðnum væri þar með gert kleift að mæta afskriftaþörf vegna útistandandi lánveitinga og áhrifum af ráðstöfunum vegna skuldavanda heimilanna. Samkvæmt nýjustu áætlunum er nú gert ráð fyrir að eigið fé sjóðsins aukist lítið eða ekkert í tengslum við þessar ráðstafanir og miðað við 33 milljarða kr. framlag úr ríkissjóði má ætla að gjaldfæra þurfi í ríkisreikningi fyrir árið 2010 afskrift sem svarar til nánast alls framlags ríkisins sem þegar hefur verið heimilað að veita til sjóðsins. Gangi þetta eftir kemur það fram sem aukin útgjöld og rekstrarhalli á ríkissjóði sem því nemur á árinu 2010. Verði þörf fyrir aukin eiginfjárframlög á komandi árum mun það á sama hátt leiða til afskrifta á rekstrarreikningi ríkissjóðs. Gera verður ráð fyrir því að fjármagna þurfi eiginfjárframlög með lántökum og því verður að gera ráð fyrir vaxtakostnaði af slíkum framlögum sem gæti numið 1,1 milljarði kr. á ári.
Virðulegi forseti. Eins og ég sagði í upphafi er þessi lagabreyting lögð til vegna þeirra aðgerða sem stjórnvöld ákváðu að grípa til í þágu heimila í landinu sem telja má yfirskuldsett vegna húsnæðislána. Aðgerðirnar byggjast á umfangsmikilli greiningu sem gerð var á vanda heimilanna og samkomulagi við helstu hagsmunaaðila, lánastofnanir og lífeyrissjóði. Í heild er áætlað að lækkun íbúðaskulda vegna þessara aðgerða geti numið allt að 100 milljörðum kr. og þær snerti með beinum hætti fjárhag um 60 þúsund heimila. Með þessu mun draga úr vanskilum heimila við lánastofnanir. Heimilin fá aukið borð fyrir báru og því líklegt að eftirspurn í hagkerfinu muni aukast.
Við vissum alltaf að aðgerðir í þágu skuldsettra heimila væru kostnaðarsamar en við vissum líka að ef ekkert yrði að gert mundi það reynast samfélaginu dýrkeypt og kippa stoðunum undan fjölda heimila og fjölskyldna í landinu með ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Það er orðið afar brýnt að sjá fyrir endann á þeim aðgerðum sem eru svo mörgum heimilum nauðsynlegar til að rétta úr kútnum þannig að fólk geti á ný öðlast trú á framtíðina og sett sér markmið í lífinu sem snúast um annað og meira en næstu skuldaskil.
Frumvarpið sem ég mæli hér fyrir er að mínu mati vandað og vel ígrundað enda miklir hagsmunir í húfi þó að það verði að viðurkennast að slíkar aðgerðir eru alltaf viðkvæmar, hvernig þær hitta á einstaklinga, hvernig menn falla undir þær reglur sem settar eru á hverjum tíma og það er auðvitað erfiðleikarnir við það að setja svona lög.
Ég vonast til að frumvarpið hljóti góða umfjöllun í þinginu og sömuleiðis hjá hv. félags- og tryggingamálanefnd.
Frú forseti. Ég þakka hæstv. ráðherra fyrir þetta frumvarp og fyrir ræðuna.
Maður er dálítið — hvað á ég að segja, þau tíðindi sem hér koma fram um gífurlegan kostnað ríkissjóðs vegna þessara niðurfærslna eru dálítið sláandi. Það er bara þannig. Það er sem sagt verið að greiða fyrir það að hér varð verðfall á fasteignum umtalsvert og ríkið ákveður að skera kúfinn af. Það var mikil verðhækkun áður og þeir sem keyptu eftir mitt ár 2004 hafa tapað stórlega á því, þ.e. íbúðirnar hafa lækkað töluvert meira en lánin sem menn tóku sem eru verðtryggð, og á sama hátt eru þeir sem keyptu áður enn þá í gróða.
Það sem ég er hugsi yfir er það að hér er verið að gefa fordæmi fyrir því að þegar svona verðfall verður eða þegar menn missa mikið af eignum af ýmsum ástæðum þá komi ríkið og skeri ofan af skuldunum. Það sem maður sér og það sem ég hef helst í huga er að í áratugi gerðist það úti á landi að fólk sem byggði hús þar fór yfirleitt úr segjum 5 millj. kr. eiginfjárstöðu niður í mínus 5 millj. kr. eiginfjárstöðu á þeim tíma. Það datt engum í hug að bæta fólki það upp á þeim tíma. Svo vil ég líka nefna að um allan heim eða víða um Evrópu og í Bandaríkjunum er gífurlega mikið verðfall á fasteignum og þar eru lán ekki verðtryggð en þar lenda menn líka í neikvæðri eiginfjárstöðu.
Ég vildi spyrja hæstv. ráðherra hvort stjórnvöld í þeim ríkjum hafi gripið til sambærilegra aðgerða til að leiðrétta skuldastöðu. Í seinna andsvari á eftir ætla ég svo að spyrja um stöðu atvinnulausra.
Hæstv. forseti. Ég þakka hv. þm. Pétri H. Blöndal fyrir að vekja athygli einmitt á máli sem ég hef mjög oft komið inn á og hefur stundum vakið furðu mína í sambandi við umræðuna um skuldavanda heimilanna. Það er einmitt það að slík áföll eins og hér hafa dunið yfir á síðustu árum hafa dunið yfir ákveðin svæði landsins áður og jafnvel í miklu meira mæli, þar sem eignir hafa jafnvel fallið niður í hálfvirði á til þess að gera skömmum tíma á stórum svæðum eins og á Vestfjörðum. Við höfum búið við það sem erum utan höfuðborgarsvæðisins eða Stór-Reykjavíkursvæðisins kannski frekar að láti maður byggja fyrir sig íbúð má maður reikna með að hún falli bara á fyrsta ári, ef maður þarf að fara í endursölu, um 20%. Þannig hefur þetta verið í fjöldamörg ár. En það breytir ekki því að þarna er verið að reyna að hreinsa til í bankakerfinu og reyna að hraða þeirri hreinsun. Ég held að það sé afar mikilvægt að í staðinn fyrir að bíða með að þetta lendi endalaust í vandræðum sé aðeins reynt að skerpa á því. Það sem gert var með þessum samningi allra aðila í desember og í verklagsreglunum núna í janúar var að reyna að ná utan um og hraða öllum aðgerðum þannig að menn geti einmitt farið að stoppa og segja: Nú er þetta komið eins og við ætlum að reyna að búa um þetta og menn verða svo að bjarga sér þaðan í frá. Auðvitað verður það ekki auðvelt en það þarf engu að síður einhvern tímann að stoppa vegna þess að menn geta ekki reiknað með því eða endalaust verið að búast við betri úrlausnum.
Ég þakka einnig hv. þingmanni fyrir að vekja athygli á því að það er nákvæmlega þannig, miðað við þær upplýsingar sem við höfum fengið hjá þeim sem hafa skoðað það, að það virðist ekkert land í heiminum hafa gripið til jafnvíðtækra aðgerða í þágu heimilanna og Ísland, þ.e. að hér er verið að grípa til víðtækari aðgerða til að endurreisa hlutina. Auðvitað er það bundið við að við höfum verið með verðtryggingu sem hefur farið býsna illa með fólk og krónan okkar hefur verið erfið í þessu samhengi. (Forseti hringir.) Ég held að það sé mikilvægt að halda þessu á lofti.
Frú forseti. Samkvæmt upplýsingum mínum hafa fasteignir fallið mikið í verði víða um Evrópu og mjög mörg heimili þar, og jafnvel stærra hlutfall en á Íslandi, hafa lent í þeirri stöðu að skuldir eru hærri en eignir. Það er vegna þess að eignir hafa lækkað í verði og þar er þó engri verðtryggingu um að kenna.
Ég vildi spyrja hæstv. ráðherra út í eftirfarandi. Hann talar um að þetta muni örva eftirspurn. Það mun gerast mjög hægt því að þegar skuldir eru lækkaðar lækka afborganir á hverju ári um alla framtíð um sama hlutfall. Segjum að skuldirnar lækki um 30% þá lækka greiðslur um 30% um alla framtíð en ekki strax. Það væri miklu áhrifaríkara og hefði miklu meiri áhrif ef menn notuðu þá gífurlegu fjármuni, sem hér er verið að nota af fé skattgreiðenda, til þess að hækka eða bæta atvinnuleysisbætur. Eitt mesta áfall heimilanna í kjölfar hrunsins var atvinnuleysið en ekki endilega eignahrunið eða hækkun á verðtryggingu og jafnvel ekki hækkun á gengistryggðum lánum sem búið er að laga með aðstoð Hæstaréttar. Ég tel að atvinnuleysið, sá forsendubrestur hjá fólki að verða skyndilega atvinnulaust án þess að eiga von á því og eiga enga sök á því, hafandi komið upp fjölskyldu, eignast börn og keypt bíla, húsnæði og annað slíkt og verða svo allt í einu atvinnulaus og geta ekki borgað af lánum eða neitt, sé mesti forsendubresturinn. Mér finnst menn ekki hafa sinnt því nægilega mikið. Ætti ekki að setja þessa gífurlegu fjármuni í að bæta og hækka atvinnuleysisbætur? Það mundi fara beint í æð, það færi beint út í efnahagslífið vegna þess að þeir peningar væru notaðir til neyslu á hverjum tíma. Þeir peningar sem hér eru notaðir af skattpeningum fara í að lækka skuldir og koma einhvern tímann í framtíðinni til góða sem innspýting inn í efnahagslífið. Þetta er eiginlega versta leiðin til að örva atvinnulífið núna með miklum fjármunum.
Hæstv. forseti. Ég held að þetta sé rétt sem kom fram varðandi Evrópu. Ég hef kannski sagt þetta eitthvað óskýrt en það er alveg rétt, það hefur orðið verðfall um allan heim raunar á eignum og menn hafa í sumum tilfellum verið í neikvæðri eignastöðu. Afleiðingarnar af því að vera með eins og við mjög margar yfirveðsettar eignir eru að markaðurinn deyr út líka í sambandi við íbúðalán. Menn geta ekkert hreyft sig, menn geta ekki gripið til aðgerða til að bjarga sér út úr erfiðri stöðu með því að fara úr stórum eignum og minnka þær. Það má kannski segja að það séu jákvæðustu áhrifin af þeim breytingum sem hér eru lagðar til.
Það er rétt sem fram kom að mánaðarlegar afborganir lækka ekkert endilega mjög mikið þó að höfuðstóllinn lækki vegna þess að þetta dreifist á mjög langan tíma og aðrar aðferðir hefðu hugsanlega, eins og innspýting á peningum, haft meiri áhrif.
Ég held að sá sem hér stendur og hv. þm. Pétur H. Blöndal deilum þeirri skoðun að eitt brýnasta velferðarmálið væri auðvitað að auka atvinnu og reyna að losa fólk út úr því atvinnuleysi sem hér er. Það er gríðarlega mikilvægt vegna þess að það áfall þegar fólk dettur úr kannski þokkalegum tekjum yfir í algjörar lágmarkstekjur og verður að búa við það í langan tíma raskar öllu heimilishaldi og öllum ráðstöfunartekjum.
Ég treysti á að þetta mál fari nú til félags- og tryggingamálanefndar og þar geta menn rætt og metið áhrifin af þessu og skoðað stöðuna. Það er alveg rétt sem hér var sagt, það eru gríðarlega miklir peningar hér undir en ef maður skoðar það í því samhengi að Íbúðalánasjóður er með 700 milljarða í íbúðarhúsnæði og hvað þeir hafa tapað akkúrat í þessum áföllum eru það sem betur fer ekki háar prósentur.
Frú forseti. Ég þakka hæstv. velferðarráðherra fyrir ítarlega yfirferð yfir frumvarpið. Eins og fram kom í máli hans er það mikilvægur þáttur í því að ríkið geti staðið við sinn þátt af samkomulaginu við Samtök fjármálafyrirtækja og Landssamtök lífeyrissjóða um að afskrifa hluta af húsnæðisskuldum landsmanna sem eru með yfir 110% veðsetningu í húsnæði. Félags- og tryggingamálanefnd mun fjalla um málið strax í næstu viku enda vitum við að það er brýnt að koma því úrræði á laggirnar. Ýmsir óvissuþættir koma nú fram í kostnaðarumsögn frá fjármálaráðuneytinu varðandi fjárhagsstöðu sjóðsins og byggir það á nýrri fjárhagsáætlun Íbúðalánasjóðs. Töluverð óvissa ríkir um fjárhag sjóðsins og við munum sjá betur hvaða áhrif það mun hafa þegar búið verður að fara í afskriftir í öllu lánakerfinu. Þess er nú að vænta og við vonum að það muni hafa þau áhrif að það auðveldi fólki að greiða af lánum sínum og þá muni draga úr þeirri afskriftaþörf sem annars hefði orðið ef ekkert hefði verið gert. Það er því með engu móti hægt að meta nettóáhrifin af því núna en í yfirferð nefndarinnar munum við reyna að fá eins glögga mynd af stöðu sjóðsins og hægt er, enda er það á ábyrgð okkar á Alþingi að átta okkur á mögulegum fjárútlátum ríkissjóðs vegna Íbúðalánasjóðs sem og annarra sjóða, stofnana og útgjaldaliða ríkisins. Ég þakka hæstv. ráðherra fyrir gott frumvarp og góða yfirferð yfir málið.
Frú forseti. Ég vil einnig þakka hæstv. velferðarráðherra fyrir yfirferðina í málinu sem var ítarleg og greinargóð. Félags- og tryggingamálanefnd mun fara yfir málið og ræða það á nefndadögum í næstu viku.
Komið hafa fram nokkur atriði í umræðunni sem nefndin mun sannarlega þurfa að velta upp. Eitt af því sem þó hefur ekki komið upp er til að mynda hvort það muni þurfa að hnika til dagsetningum í síðustu málsgrein frumvarpsins þar sem talað er um 30. júní 2011. Það er ekki víst að frumvarpið verði orðið að lögum fyrr en í fyrsta lagi um miðjan þennan mánuð og það getur verið dálítið knappur tími fyrir Íbúðalánasjóð, sérstaklega með hátíðum og öðru sem kemur þarna inn á milli, að klára að vinna úr þeim umsóknum sem koma. Nefndin mun fara yfir það m.a. með starfsfólki Íbúðalánasjóðs og velferðarráðuneytisins hvort þörf muni verða á því.
Það er rétt að kostnaður vegna þessa úrræðis er óviss og er nánast útilokað að gera sér fullkomlega grein fyrir honum fyrir fram. Við munum samt reyna það eftir megni í nefndinni og væntanlega ræða við fulltrúa í fjárlaganefnd og/eða nefndina sjálfa með hvaða hætti það muni hafa áhrif og jafnframt hvernig gera þurfi ráð fyrir því annaðhvort á fjáraukalögum eða við fjárlög næsta árs. Afskriftaþörf Íbúðalánasjóðs vegna þessa máls er óviss eins og komið hefur fram. Það kann vel að vera að með því að greiðslustaða almennings batni almennt með þessu samkomulagi, muni það minnka nettóafskriftaþörfina í heild. Það verður kannski mikilvægasta afleiðingin af því að ljúka þessu máli og um leið aðstoða heimilin í landinu við að komast í það ástand sem hæstv. ráðherra orðaði svo vel áðan, að geta hugsað lengra fram í tímann en fram að næstu afborgun.
Nefndin mun fara ítarlega yfir málið á nefndadögum. Ég þakka hæstv. ráðherra fyrir að flytja það.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til fél.- og trn.