Frsm. 2. minni hluta fjárln. (Jón Bjarnason) (Vg) (andsvar):

Herra forseti. Hinn 25. mars 2003, þ.e. skömmu fyrir kosningar, var gengið frá samkomulagi við Öryrkjabandalag Íslands um sérstakar fjárhagslegar réttarbætur fyrir öryrkja. Um það segir svo í Morgunblaðinu 27. mars, og er vitnað í hæstv. heilbrigðisráðherra, með leyfi forseta:

„… báðir sögðumst við sannfærðir um að enginn stjórnmálaflokkanna mundi einn eða í samráði við aðra flokka reyna að rokka við því samkomulagi sem gert hefur verið.“

Þann 27. nóvember segir hæstv. heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra, þ.e. eftir kosningar, að ljóst sé að þarna vanti enn upp á og miðað við þá peninga sem hann hafi, 1 milljarð kr., geti hann „ekki farið í nema tvo þriðju“ að þessu sinni.

Í forustugrein Morgunblaðsins 13. október 2004 segir svo, með leyfi forseta:

„Kjarni málsins er sá, að ríkisstjórnin gerði samkomulag, sem flestir töldu að markaði tímamót í samskiptum hennar og öryrkja eftir áralangt stríð og málarekstur fyrir dómstólum. Samninga, sem gerðir eru, ber að efna.“

Nú leyfi ég mér að spyrja hv. þm. Magnús Stefánsson, formann fjárlaganefndar: Hvar sér þess stað í þessu fjárlagafrumvarpi og breytingartillögum sem hér eru lagðar fram að ríkisstjórnin ætli að standa við samning sinn við öryrkja, um þær rúmlega 500 millj. kr. sem gert var ráð fyrir á síðasta ári að hann kostaði? Þessa sér hvergi stað.

Menn finna svigrúm fyrir skattalækkanir sem voru nefndar sem kosningaloforð en finna ekki svigrúm til að standa við þetta kosningaloforð sem gefið var, þ.e. að standa við samninginn við öryrkja. Hverju sætir?

Frsm. meiri hluta fjárln. (Magnús Stefánsson) (F) (andsvar):

Virðulegi forseti. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir um 1.300 millj. kr. til málsins sem háttvirtur þingmaður nefndi. Ég lít svo á að með því sé verið að uppfylla þá yfirlýsingu sem um er rætt. Við höfum oft rætt þetta mál áður. Ég vísa til þeirrar umræðu sem hefur farið fram um málið. Í frumvarpinu er sem sagt gert ráð fyrir um 1.300 millj. kr. í þetta mál.

Frsm. 2. minni hluta fjárln. (Jón Bjarnason) (Vg) (andsvar):

Herra forseti. Þetta eru útúrsnúningar hjá háttvirtum formanni fjárlaganefndar. Sú hækkun sem hann vísar til er vegna fjölgunar öryrkja sem eiga rétt á bótum. Hins vegar er ekki tekið á því kosningaloforði og þeim samningi sem gerður var á sínum tíma. Ríkisstjórnin hefur gumað af því að hún þurfi að standa við kosningaloforð sín um skattalækkanir en henni finnst sjálfsagt að svíkja kosningaloforð við öryrkja.

Herra forseti. Ég harma það ef niðurstaðan verður sú að ríkisstjórnin og meiri hluti þingsins ætla að halda áfram að svíkja þann samning sem gerður var við öryrkja skömmu fyrir kosningar árið 2003. Ég harma það.

Frsm. meiri hluta fjárln. (Magnús Stefánsson) (F) (andsvar):

Virðulegi forseti. Hv. þm. Jón Bjarnason er gjarn á að saka aðra háttvirta þingmenn um útúrsnúninga en hann verður sjálfur ber að því. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir 1.300 millj. kr. í þetta mál og fjölgun öryrkja er þar fyrir utan. Háttvirtur þingmaður er því sjálfur að snúa út úr. Mér þykir það miður.

Frsm. 1. minni hluta fjárln. (Einar Már Sigurðarson) (Sf):

Herra forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti 1. minni hluta fjárlaganefndar en þann minni hluta skipa fulltrúar Samfylkingarinnar í fjárlaganefnd. Auk þess er samþykkur áliti þessu áheyrnarfulltrúi Frjálslynda flokksins í fjárlaganefnd, hv. þm. Guðjón Arnar Kristjánsson.

Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2005 er gert ráð fyrir að útgjöld verði 294,6 milljarðar kr. og tekjur verði 305,8 milljarðar kr. Þannig var við gerð frumvarpsins gert ráð fyrir að tekjuafgangur næmi um 11,2 milljörðum kr. Nú við 2. umr. leggur meiri hluti fjárlaganefndar til að útgjöld hækki um 1,7 milljarða kr. og að tekjur hækki um 0,6 milljarða kr. Áætlaður tekjuafgangur lækkar því um 1,1 milljarð kr. Samkvæmt þessu aukast útgjöld næsta árs um 7,6% frá fjárlögum ársins 2004 og tekjur ríkissjóðs aukast um 8,6%. Hækkun tekna endurspeglar þá miklu þenslu sem búist er við á næsta ári en hækkun útgjalda endurspeglar aftur á móti ekki það aðhald í ríkisfjármálum sem nauðsynlegt er á þenslutímum og ríkisstjórnin boðar á tyllidögum. Vissulega er dregið úr framkvæmdum, um 2 milljarða kr., en á móti kemur veruleg aukning í almennum rekstrarútgjöldum til ýmissa verkefna.

Herra forseti. Frá því að frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2005 var lagt fram hafa spunnist umræður um hvort fjárlög væru samanburðarhæf við ríkisreikning. Þessi samanburður hefur sýnt fram á að öll áætlanagerð fjárlaganna hefur ekki staðist raunveruleikann og að fjárlögin ásamt fjárlagafrumvarpi hafa verið glansmynd sem ríkisstjórnin hefur reynt að nota til að telja öllum trú um góða stjórn á ríkisfjármálunum. Hefur fjármálaráðherra gengið fremstur í liði annarra stjórnarliða sem hafa talið það fráleitt að bera saman niðurstöðu ríkisreiknings og fjárlaga. Hafa þeir einkum tínt til hina svokölluðu óreglulegu liði sem þeir telja að taka þurfi út fyrir sviga í þessum samanburði.

Herra forseti. Í nýútkominni skýrslu Ríkisendurskoðunar um endurskoðun ríkisreiknings fyrir árið 2003 er sérstaklega fjallað um þetta atriði. Þar kemur fram að lög um fjárreiður ríkisins kveða skýrt á um að þessi tvö reikningsskil séu að fullu sambærileg bæði hvað varðar rekstrar- og greiðslugrunn. Bent er á að ein af meginforsendum þess að ráðist var í breytingu á reikningsskilum ríkisins og fjárlögum var að áætlanir fjárlaga og niðurstöður ríkisreiknings yrðu að fullu samanburðarhæfar.

Í umfjöllun sinni um óreglulega liði bendir Ríkisendurskoðun á fjölmarga reikningsskilastaðla, bæði innlenda og erlenda, þar sem skýrt kemur fram að óreglulegir liðir í reikningsskilum í dag heyra til undantekninga. Orðrétt segir í skýrslunni um þetta atriði, með leyfi forseta:

„Í reikningsskilastaðli Alþjóðareikningsskilaráðsins, sem fjallar um uppgjör opinberra aðila kemur fram að næstum allir tekju- og gjaldaliðir í uppgjöri hins opinbera verða til við reglulega starfsemi. Þess vegna er gerð krafa um að liðir þurfi að vera óvenjulegir, sjaldgæfir og mikilvægir til þess að hægt sé að flokka þá sem óreglulega liði í ríkisreikningi. Staðallinn setur fram eftirfarandi viðmið um óreglulega liði:

Óreglulegir liðir verða að vera vel aðgreinanlegir frá venjulegri starfsemi.“ — Fjárhæðin sem um ræðir þarf líka að vera há í hlutfalli við stærð ríkisins í heild en ekki eins ráðuneytis eða einhverrar einingar innan ríkisgeirans. Af þessari ástæðu einni eru óreglulegir liðir afar sjaldgæfir.

„Færsla óreglulegs liðar má ekki vera fyrirsjáanleg.“ — Hún getur því ekki verið hluti af áætlanagerðinni. Ef einhver liður er inni í fjárlögum bendir það til þess að hann hafi verið fyrirsjáanlegur.

„Óreglulegur liður þarf að vera fyrir utan valdsvið og ákvörðunartöku stjórnvalda.“ — Söluhagnaður eða sölutap af eignum ríkisins flokkast ekki sem óreglulegir liðir vegna þess að ákvörðun um söluna er tekin af ráðamönnum, þ.e. hún er tekin innan dyra en kemur ekki utan frá.

Herra forseti. Þetta eru orð Ríkisendurskoðunar, orðrétt úr skýrslu stofnunarinnar um ríkisreikning ársins 2003. Um þetta er nánar fjallað í 3. kafla skýrslunnar og má segja að hann sé í raun alveg sérstaklega tileinkaður hæstv. fjármálaráðherra og ummælum hans og fylgdarsveina hans í þessu máli.

Breytingar á lífeyrisskuldbindingum, afskriftum og söluhagnaði frá fjárlögum til ríkisreiknings falla ekki undir þær skilgreiningar sem að framan greinir. Til þess að málefnaleg umræða geti farið fram um fjárlög og ríkisreikning verður hæstv. fjármálaráðherra, sem og aðrir stjórnarliðar, að hverfa frá villu síns vegar í þessu máli. Án slíkra viðhorfsbreytinga er ekki hægt að búast við að framkvæmdarvaldið bæti áætlanagerð sína og fjárlög fái þá virðingu sem nauðsynleg er og virki eins og önnur lög.

Herra forseti. Í skýrslu sinni gerir Ríkisendurskoðun einnig athugasemd við þá breytingu sem gerð var í fjárlögum fyrir árið 2004 sem fólst í því að fella niður alla fjárlagaliði sendiráða og setja allar fjárveitingar á einn fjárlagalið, Sendiráð Íslands. Ríkisendurskoðun telur að þessi breyting dragi úr gegnsæi upplýsinga og að líklegt sé að ábyrgð forstöðumanna minnki. Sambærileg breyting var gerð á héraðsdómstólum fyrir nokkrum árum. Fyrsti minni hluti fjárlaganefndar tekur undir þessa gagnrýni Ríkisendurskoðunar. Sú spurning vaknar hver sé forstöðumaður „Sendiráðs Íslands“ og beri samkvæmt því ábyrgð á rekstri allra sendiráða. Hvernig virka reglur um framkvæmd fjárlaga við þessar aðstæður? Verður t.d. hægt að láta sendiherrann í París bera ábyrgð á því ef starfsemi sendiráðsins fer 4% fram úr fjárlögum eða er það ráðuneytisstjóri utanríkisráðuneytisins sem ber ábyrgð? Það er mat 1. minni hluta að utanríkisráðuneytið þurfi að upplýsa um ábyrgð einstakra sendiherra við þessar aðstæður. Breytingar sem þessar eru ekki í anda aðhalds og aga við framkvæmd fjárlaga.

Í fylgiriti fjárlagafrumvarpsins um stefnu og horfur í efnahagsmálum kemur m.a. fram að við þær aðstæður sem nú ríkja sé mikilvægt að beita ríkisfjármálum til að hamla gegn innlendri eftirspurn á næstu árum þegar framkvæmdir eru sem mestar. Þessu til stuðnings er bent á verulegan tekjuafgang sem endurspegli mjög aukið aðhald í ríkisfjármálum. Sívaxandi útgjöld ríkissjóðs umfram forsendur fjárlaga á liðnum árum eru hins vegar hættumerkin sem ríkisstjórnin verður að bregðast við með auknu aðhaldi. Niðurstöður ríkisreiknings síðustu ára hafa sýnt að líkur eru á að slíkur áætlaður tekjuafgangur í fjárlagafrumvarpi og fjárlögum breytist í halla.

Efnahagsforsendur frumvarpsins byggjast á spá fjármálaráðuneytisins um að hagvöxtur verði um 5% á árinu 2005 og verðbólgan um 3,5%. Þá er talið að kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann aukist um 3,25%. Enn fremur er gert ráð fyrir að einkaneysla aukist um 5% og að atvinnuleysi minnki og verði um 2,75%. Viðskiptahallinn mun hins vegar aukast og verða nálægt 11% af landsframleiðslu. Fjármálaráðuneytið hefur ekki talið nauðsynlegt að endurskoða þessa spá fyrir 2. umr. um frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2005. Fram hefur komið í máli fulltrúa fjármálaráðuneytisins að ekki sé gert ráð fyrir að fara yfir forsendur frumvarpsins fyrr en eftir áramót. Er það merkilegt í ljósi þeirra staðreynda að áætlanir yfirstandandi árs hafa því miður ekki staðist á þann veg að líklegt sé að forsendur frumvarpsins fyrir næsta ár muni standast heldur.

Herra forseti. Í nefndaráliti okkar birtum við töflu sem sýnir efnahagsþróunina á yfirstandandi ári, hvernig hún hefur breyst verulega frá því sem gert var ráð fyrir þegar fjárlög ársins 2004 voru samþykkt. Þar kemur m.a. fram að áætlað var í fjárlögum fyrir yfirstandandi ár að einkaneysla mundi aukast um 3,5%. Nú er gert ráð fyrir að hún aukist um 7% og gert er ráð fyrir að hún aukist á næsta ári um 5%.

Gert var ráð fyrir að samneyslan mundi aukast um 1% í forsendum fjárlaga yfirstandandi árs en nú er gert ráð fyrir að hún aukist um 1,5% og aukist á næsta ári um 2%.

Þá var gert ráð fyrir að fjárfesting ykist um 8,5% en nú er gert ráð fyrir að hún aukist um 17,25% og um 18% á næsta ári.

Gert var ráð fyrir að verg landsframleiðsla mundi aukast um 3,5%. Nú er gert ráð fyrir að hún aukist á þessu ári um 5,5% og á næsta ári um 5%.

Áætlað var að þjóðarútgjöld alls mundu aukast um 4%. Nú er gert ráð fyrir að á yfirstandandi ári aukist þjóðarútgjöldin um 8% og á næsta ári um 7,5%.

Gert var ráð fyrir í forsendum fjárlaga yfirstandandi árs að viðskiptajöfnuður yrði ávaxtaður um 3,25%. Nú er gert ráð fyrir að hann verði á þessu ári óhagstæður um 7,25% og á næsta ári um 11%.

Gert var ráð fyrir að ráðstöfunartekjur á mann mundu aukast á yfirstandandi ári um 5%. Nú er gert ráð fyrir að tekjurnar muni aukast um 4,5% en á næsta ári um 6,75%.

Gert var ráð fyrir að kaupmáttur ráðstöfunartekna mundi aukast á yfirstandandi ári um 2,5% en nú er gert ráð fyrir að hann aukist um 1,5% en um 3,25% á næsta ári.

Þá var í forsendum fjárlagaársins gert ráð fyrir að atvinnuleysi yrði 2,5%. Nú er gert ráð fyrir að atvinnuleysi verði um 3% á þessu ári en minnki síðan aftur niður í 2,75% á næsta ári.

Herra forseti. Ég held að þessi samanburður á tölum sýni nauðsyn þess að vanda áætlanagerðina og að eitthvað hefur farið úrskeiðis varðandi áætlun þessa árs. Því miður er ekkert sem bendir til þess að traustari stoðir séu undir áætlanagerð næsta árs.

Ofangreindar tölur gefa tilefni til að íhuga hvort boginn sé ekki of hátt spenntur, að verðbólgan fari úr böndum og óstöðugleiki taki við í efnahagslífinu. Í hagspá hagdeildar Landsbankans fyrir tímabilið frá árinu 2004 til ársins 2010 kemur m.a. fram að sá aðili sem er í bestri aðstöðu til að hamla gegn þessari þróun er ríkisvaldið sem getur stjórnað umfangi opinberra framkvæmda, dregið úr rekstrargjöldum og breytt skattlagningu einstaklinga og fyrirtækja. Hins vegar kemur einnig fram í þessari hagspá að reynslan sýni að ekki hafi tekist vel til hvað varðar samhæfingu opinberra framkvæmda við stöðuna í hagkerfinu á hverjum tíma. Með öðrum orðum endurspeglast lausatökin á ríkisfjármálunum m.a. í því að vöxtur samneyslunnar hefur verið töluvert umfram það sem stefnt hefur verið að. Í hagspá hagdeildar Landsbankans segir orðrétt, með leyfi forseta:

„Það hagstjórnaraðhald sem ríkið stefnir að á næstu árum og kynnt var í fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2005 virðist ekki vera nægjanlegt til þess að koma í veg fyrir að þensla myndist á næstu árum.“

Afleiðing þessa, að mati hagdeildar Landsbankans, er að of mikið verður lagt á peningastjórnina á næstu árum sem er einmitt það sem gerðist í síðustu hagsveiflu en möguleikar peningastefnunnar til að skila raunverulegum árangri við að halda aftur af neyslunni eru mjög takmarkaðir.

Í ályktun Alþýðusambands Íslands um efnahagsmál sem samþykkt var á ársþingi þess í lok október er mjög tekið í sama streng. Þar er bent á að með síðustu samningum hafi verkalýðshreyfingin lagt sitt af mörkum til að tryggja stöðugleika og leggja grunn að vaxandi kaupmætti en það er ekki nóg. Aðrir verða líka að axla ábyrgð. ASÍ bendir á að þrátt fyrir yfirlýsta stefnu ríkisstjórnarinnar um að beita ríkisfjármálum með öflugum hætti til að halda aftur af innlendri eftirspurn séu fá merki um það í frumvarpinu. Tekjuafgangur er áætlaður 1,6% af landsframleiðslu sem er mun minna en var á árunum 1999 og 2000 þegar verðbólgan fór úr böndum. Telur ASÍ að allt bendi til þess að ríkisstjórnin ætli að endurtaka fyrri hagstjórnarmistök, enda spáir fjármálaráðuneytið 3,5% verðbólgu á næsta ári.

Eftir stendur að Seðlabankinn eigi einn að takast á við verðbólguvandann þótt slíkt sé mun sársaukafyllra fyrir heimilin og fyrirtækin þegar til lengri tíma er litið. Þá er bent á að óvíst sé hve virk tæki Seðlabankans eru nú þegar stærri fyrirtæki leita eftir lánafyrirgreiðslu erlendis og bankakerfið fjármagnar sig að miklu leyti með erlendu lánsfé. Ályktun ASÍ endar á eftirfarandi varnaðarorðum, með leyfi forseta:

„Óheftur innflutningur erlendra starfsmanna sem starfa á lágmarkslaunum og búa við óviðunandi aðstæður virðist vera það sem stjórnvöld og atvinnurekendur sjá helst til lausnar á vandanum. Verkalýðshreyfingin getur aldrei setið undir því að atvinnuleysi sé notað sem hagstjórnartæki. Það verður aldrei sátt um stöðugleika sem byggir á atvinnuleysi. Það er ljóst að stjórnvöld verða að gera sitt til að halda aftur af verðbólgu og tryggja jafnframt fulla atvinnu. Annars eru þau að rjúfa sátt á vinnumarkaði með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.“

Herra forseti. Það er nauðsynlegt að stjórnarmeirihlutinn taki þessi aðvörunarorð alvarlega vegna þess að ef sú sátt sem þó hefur verið meðal aðila vinnumarkaðarins er rofin er víst að voðinn er fram undan.

Tekjuáætlun ríkissjóðs tekur nú sem endranær mið af horfum í efnahagsmálum. Spá um 5% hagvöxt, 3,5% verðbólgu, 5% aukningu einkaneyslu og 3,25% kaupmáttaraukningu er talin auka skatttekjur ríkissjóðs um 6% frá fyrra ári. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að almenn laun hækki um 5,25% og að skattgreiðendum fjölgi um 1,5%. Almennur tekjuskattur lækkar úr 25,75% í 24,75% og skatthlutfall sérstaks eignarskatts lækkar úr 4% í 2%.

Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að umsýslugjald til Fasteignamats ríkisins verði lagt niður en nú, við 2. umr., er það tekið upp aftur. Þá er þróunarsjóðsgjald lagt niður en tekið upp veiðigjald á aflaheimildir.

Á árinu verður tekið upp olíugjald og núverandi þungaskattskerfi lagt niður. Olíugjaldið verður 45 kr. á hvern lítra og tekur gildi þann 1. júlí 2005. Tilfærsla verður á milli almenns vörugjalds af bensíni og sérstaks vörugjalds. Talið er að þessar breytingar skili um 350 millj. kr. tekjuauka í ríkissjóð þótt ekki hafi verið ætlunin að nota kerfisbreytinguna í þeim tilgangi.

Í umsögn minni hluta efnahags- og viðskiptanefndar eru átalin þau vinnubrögð sem höfð voru uppi í nefndinni við afgreiðslu á tekjugrein fjárlagafrumvarpsins. Minni hluti nefndarinnar telur að miklu ítarlegri skoðun verði að fara fram á tekjugreininni en meiri hluti efnahags- og viðskiptanefndar afgreiddi umsögn sína í raun án nokkurrar skoðunar á tekjugrein frumvarpsins. Slík vinnubrögð, herra forseti, eru því miður lýsandi fyrir ríkisstjórnarmeirihlutann á Alþingi, framkvæmdarvaldið leikur lausum hala án alls eftirlits af hálfu löggjafarvaldsins. Telur minni hluti efnahags- og viðskiptanefndar nauðsynlegt að tekjugreinin verði send Seðlabanka Íslands, hagdeild ASÍ og Hagfræðistofnun Háskóla Íslands til umsagnar. Þá telur minni hlutinn nauðsynlegt að hafa í huga að endurskoðuð þjóðhagsspá Seðlabankans sem væntanleg er í byrjun desember, geti haft áhrif á tekjugreinina sem og nýtt skattalagafrumvarp ríkisstjórnarinnar.

Herra forseti. Það er eðlilegt að tekið sé fullt mark á þessu áliti minni hluta efnahags- og viðskiptanefndar vegna þess að í raun gerði fjárlaganefnd ráð fyrir því að efnahags- og viðskiptanefnd færi ítarlega yfir tekjugrein frumvarpsins. Því miður hafa þessi vinnubrögð breyst mjög mikið og mikil lausatök verið á þeim eftir að Þjóðhagsstofnun var lögð niður. Þegar Þjóðhagsstofnun var og hét kom á þessum árstíma yfirleitt ný þjóðhagsspá frá stofnuninni og fulltrúar hennar komu til bæði fjárlaganefndar og efnahags- og viðskiptanefndar. Hin seinni ár virðist það vera orðin lenska í efnahags- og viðskiptanefnd að fara í stimpilhlutverkið og stimpla eingöngu þær tillögur sem koma frá fjármálaráðuneytinu án nokkurrar skoðunar. Þetta gerist á örfáum mínútum. Ég get vitnað um það, ég var sem varamaður á þessum títtnefnda fundi efnahags- og viðskiptanefndar og það var augljóst mál að það var engin vinna á bak við þá umsögn sem meiri hluti efnahags- og viðskiptanefndar sendi frá sér. Slík vinnubrögð eru ólíðandi á hinu háa Alþingi.

Tillögur ríkisstjórnarinnar um skattalækkanir á næsta ári koma nánast einungis hinum allra tekjuhæstu til góða, 1% flöt lækkun á tekjuskatti og 2%, þ.e. helmingslækkun, á hátekjuskatti. Dæmi um þetta er að 25% þeirra tekjuhæstu munu fá um 2,5 milljarða kr. skattalækkun, þ.e. helming allrar upphæðarinnar sem er varið í skattalækkun á næsta ári, en 25% þeirra tekjuminnstu munu einungis fá um 300 millj. kr. í skattalækkun á sama tíma. Fyrirhugaðar tekjuskattslækkanir ríkisstjórnarinnar færa grunnskólakennara með meðallaun u.þ.b. 1.900 kr. í skattalækkun á mánuði, láglaunafólk með 150 þús. kr. á mánuði fær minna en tvo bíómiða á mánuði en framkvæmdastjóri með hálfa milljón kr. á mánuði fær tæplega 8 þús. kr. í skattalækkun á mánuði, þ.e. tæplega 100 þús. kr. á næsta ári. Milljón króna mennirnir fá hins vegar um 23 þús. kr. í skattalækkun mánaðarlega, þessir fáu einstaklingar fá því um 275 þús. kr. í skattalækkun á næsta ári samkvæmt tillögum ríkisstjórnarinnar.

Sú skattalækkunarleið sem ríkisstjórnin hefur valið mun þannig auka bilið á milli þeirra sem meira hafa á milli handanna og hinna sem minna hafa. Það er með ólíkindum að þessi leið skuli valin þegar ljóst er að mikill meiri hluti er fyrir því á Alþingi að lækka matarskattinn um helming eins og Samfylkingin hefur lagt til. Ef sú leið yrði valin mundi matarreikningur íslenskra heimila lækka um 5 milljarða kr. á næsta ári. Lækkun matarskattsins mun koma öllum til góða, ekki síst barnafjölskyldum. Hún gagnast þeim hlutfallslega mest sem hafa úr minnstu að spila. Lækkun matarskattsins hefur það fram yfir flestar aðrar skattbreytingar sem nú eru í umræðunni að hún kemur þeim ákaflega vel sem eru svo tekju- og eignalitlir að þeir greiða lítinn sem engan tekju- og eignarskatt. Það er það besta við þessa áhrifaríku skattalækkun. Það er fleira sem mælir eindregið með lækkun matarskatts umfram aðrar skattalækkanir. Verðbólga er um þessar mundir komin á skrið umfram það sem hollt er þjóðarbúinu. Lækkun matarskattsins úr 14% í 7% mun lækka neysluvísitöluna um allt að 0,8% og um leið lækkar skuldabyrði landsmanna.

Herra forseti. Þrátt fyrir mikinn meiri hluta á Alþingi er það Framsóknarflokkurinn sem af óskiljanlegum ástæðum kemur í veg fyrir að svigrúmið sem nú er til skattalækkana sé nýtt til að lækka matarskattinn. Þjóðin getur því þakkað Framsókn að hún þarf að greiða samtals um 5 milljörðum kr. meira fyrir matinn á næsta ári en ef meiri hluti þingmanna fengi að ráða.

Herra forseti. Það vill svo til og til að festa þessa mynd enn betur þá var frétt í morgunútvarpinu sem sagði frá nýlegri könnun á Norðurlöndum sem sýnir að matvara á Íslandi er 56% dýrari en að jafnaði í aðildarríkjum Evrópusambandsins. Sú könnun festir enn betur inni þá leið sem á auðvitað að velja nú. En eins og fram hefur komið er algjörlega óskiljanlegt að meiri hluti Alþingis skuli ekki fá að koma þeirri stefnu sinni fram, vegna þess að lítill flokkur beitir neitunarvaldi í ríkisstjórnarsamstarfi til þess að ná því í gegn. En þannig, herra forseti, vill stundum verða þegar litlir flokkar fá of mikil völd.

Herra forseti. Áhyggjur miðstjórnar Alþýðusambands Íslands af skattalækkunarleið ríkisstjórnarinnar koma vel fram í ályktun sem miðstjórnin samþykkti í gær. Þar segir, með leyfi forseta:

„Skattalækkanatillögur ríkisstjórnarinnar gefa til kynna að hún telji svigrúm til umfangsmikilla skattalækkana þrátt fyrir stöðuna í efnahagslífinu. Miðstjórn Alþýðusambandsins telur skattalækkanir jákvæðar, ef tryggt er að þær leiði ekki til aukinnar verðbólgu eða veikingar á stoðum velferðarkerfisins.

Verðbólga er í dag langt umfram forsendur kjarasamninga á almennum vinnumarkaði. Þær umfangsmiklu skattalækkanir sem nú eru boðaðar munu enn auka á hagstjórnarvandann og geta leitt til vaxandi verðbólgu á næstu missirum. Gangi það eftir eru forsendur kjarasamninga um stöðugleika í efnahagsmálum og kaupmátt launa brostnar.

Alþýðusambandið telur að sé svigrúm fyrir hendi hefði átt að nýta tækifærið og auka tekjujöfnun í skattkerfinu. Tillögur Alþýðusambandsins um meiri hækkun skattleysismarka, lægra skattþrep á lágar tekjur og lækkun virðisaukaskatts á matvæli væru tekjujafnandi, andstætt tillögum ríkisstjórnarinnar um afnám hátekjuskatts, flata lækkun skattprósentunnar og afnám eignarskatta.

Veruleg hækkun barnabóta er aftur á móti tekjujafnandi aðgerð og fagnar miðstjórn henni. Alþýðusambandið lagði þó til við stjórnvöld að barnabætur yrðu greiddar til 18 ára aldurs í samræmi við hækkun sjálfsræðisaldurs.“

Herra forseti. Að lokum segir á ályktun Alþýðusambandsins frá í gær:

„Alþýðusambandið hefur ítrekað kallað eftir samstarfi við stjórnvöld um mótun samþættrar stefnu í efnahags-, atvinnu- og félagsmálum en stjórnvöld hafa ekki sýnt vilja til slíks samráðs. Alþýðusamband Íslands mun því þurfa í samráði við aðildarfélög sín að endurskoða samskiptin.“

Herra forseti. Enn á ný eru ítrekuð aðvörunarorð frá Alþýðusambandi Íslands og nú er bent á að Alþýðusambandið hafi margleitað eftir samstarfi við stjórnvöld um þá mikilvægu þætti sem við í raun og veru erum að fjalla um þegar við fjöllum um fjárlagafrumvarp næsta árs. Það er vissulega hættumerki þegar Alþýðusambandið er farið að íhuga að endurskoða allt þetta samráðsferli, því að eins og oft hefur komið fram í umræðum hér og hv. þm. Einar Oddur Kristjánsson hefur margoft bent á, þá er samráð Alþýðusambandsins og stjórnvalda í þessum efnum lykillinn að því að höfum getað haldið þeim stöðugleika sem þó hefur verið að undanförnu en er nú stefnt í tvísýnu.

Herra forseti. Verðlagsforsendur gjaldahliðar eru þær að almennt verðlag hækki um 3,5%, gengisvísitalan verði að meðaltali 125 stig, laun hækki um 3% í upphafi árs og bætur almannatrygginga hækki um 3,5%. Gerð er 1% hagræðingarkrafa til reksturs stofnana að frátöldum stóru sjúkrahúsunum tveimur og hjúkrunarheimilum. Áætlað er að þessi aðgerð skili 800 millj. kr. Þá er í frumvarpinu gert ráð fyrir 300 millj. kr. lækkun vaxtabóta, m.a. vegna áforma um að greiddar bætur nemi 95% af reiknuðum vaxtabótum. Loks er gert ráð fyrir að frestun framkvæmda spari 2.000 millj. kr., þar af er 1.900 millj. kr. frestun frá vegáætlun og 100 millj. kr. endurbætur menningarbygginga. Þá er gert ráð fyrir að svokallaðar „sértekjur“ ríkisháskólanna í formi skráningargjalda hækki um 250 millj. kr. og loks er áformað að hækka komugjöld á heilsugæslustöðvar um 50 millj. kr.

Fyrsti minni hluti bendir á að ofangreindar hækkanir svokallaðra skráningargjalda háskólanna eru ekki sértekjur í skilningi fjárreiðulaganna heldur rekstrartekjur. Sértekjur samkvæmt fjárreiðulögunum eru skilgreindar þannig að um sé að ræða tekjur ríkisstofnana af sölu vöru og þjónustu sem seld er á markaðsforsendum og skulu þær færast til lækkunar á gjöldum en jafnframt sýndar sérstaklega í reikningum stofnananna. Framsetning þessara tekna í fjárlögum er því röng og beinlínis villandi enda er hér í raun um skólagjöld að ræða og eðlilegt að kalla hlutina réttu nafni.

Krafan um 1% hagræðingu í rekstri ríkisstofnana er í besta falli lélegur brandari því að á móti kröfu um hagræðingu í mörgum ráðuneytum koma ákvarðanir um nýja útgjaldaliði sem gera meira en að vega upp hagræðingarkröfuna. Sem dæmi má nefna að hjá æðstu stjórn ríkisins er gert ráð fyrir lækkun útgjalda með hagræðingu í rekstri upp á 12 millj. kr. Á móti eru veitt framlög til ýmissa nýrra verkefna sem alls nema um 182 millj. kr. Hjá forsætisráðuneyti er gert ráð fyrir 6,5 millj. kr. sparnaði en á sama tíma eru veittar 105 millj. kr. til nýrra verkefna. Hjá landbúnaðarráðuneyti er áformað að spara 22,8 millj. kr. en á sama tíma eru veittar 334 millj. kr. til nýrra verkefna. Þegar við þetta bætist óleystur rekstrarvandi margra stofnana er lítið að marka gjaldahliðina. Í áðurnefndri skýrslu Ríkisendurskoðunar um ríkisreikning ársins 2003 kemur fram að í árslok 2003 hafði fjárhagsvandi 140 fjárlagaliða aukist á árinu um 700 millj. kr. og var í árslok 5 milljarðar kr. Þessi staða hefur líklega ekki batnað á árinu 2004. Á sama tíma „eiga“ — ef þannig má að orði komast — 250 fjárlagaliðir ónotaðar fjárheimildir að fjárhæð um 16 milljarðar kr. Almenna reglan í rekstri ríkisstofnana hlýtur að vera sú að þær séu reiknaðar því sem næst á núlli. Því hlýtur það að vekja ýmsar spurningar þegar einstakir fjárlagaliðir geta „safnað“ fjárheimildum svo árum skiptir. Að mati 1. minni hluta er nauðsynlegt að skoða rekstrargrundvöll fjölmargra stofnana og endurmeta miðað við raunverulega fjárþörf. Til þess að geta lagt mat á gjaldahlið frumvarpsins þurfa að liggja fyrir upplýsingar um áætlaða fjárhagsstöðu stofnana í lok árs 2004. 1. minni hluti óskaði eftir því í byrjun október að þessara upplýsinga yrði aflað. Þær hafa enn ekki borist sem hlýtur að vekja upp þá spurningu hvort þessar upplýsingar séu ekki tiltækar í ráðuneytunum og ef svo er ekki, hvernig er þá fjármálastjórninni háttað hjá viðkomandi ráðuneytum?

Þessi tregða ráðuneyta til að veita umbeðnar upplýsingar er ekki eingöngu bundin við fjárlaganefnd. Fulltrúar Samfylkingarinnar í öðrum fagnefndum hafa einnig kvartað yfir skorti á upplýsingum eins og síðar verður vikið að í þessu nefndaráliti.

Herra forseti. Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2005 er sótt um 111,6 millj. kr. til byggingar nýs sendiherrabústaðar í Berlín. Áætlaður kostnaður við bygginguna nemur 230 millj. kr. og við þá upphæð bætast kaup á lóð upp á 83,2 millj. kr. Samtals kostar það því íslenska skattborgara yfir 300 millj. kr. að koma þaki yfir sendiherra okkar í Berlín. Að mati 1. minni hluta er hér um óráðsíu að ræða eða einhver viðmið sem ekki eiga við í fjárlögum íslensku þjóðarinnar. Nauðsynlegt er að fresta þessari byggingu og kanna hvort ekki sé hægt að kaupa eða leigja hentugt húsnæði á viðunandi verði.

Í fjárlagabeiðni Háskóla Íslands fyrir árið 2005 var óskað eftir því að háskólinn fengi 250 millj. kr. viðbótarframlag til rannsókna á árinu 2005. Ástæður þessa eru þær að hlutfall fjárveitinga til rannsókna kemur til með að lækka úr 67% af kennsluframlagi árið 1999 í 46% árið 2005. Þetta þýðir að stöðugt hærra hlutfall kennslu er í höndum stundakennara án rannsóknarskyldu. Afleiðing þessa er að á árunum 1999–2004 hefur nemendum fjölgað um 50% en kennurum með rannsóknarskyldu hefur fjölgað um 1%. Þá má einnig benda á að af áliti vinnuhóps menntamálaráðuneytisins, þar sem meta átti hvort þróun einingarverðs væri í samræmi við ákvæði samnings um kennslu og sem birt var í mars á þessu ári, má ráða að það vanti um 375 millj. kr. á árinu 2005 ef fullt tillit er tekið til launahækkana. Það er því ljóst að verulega vantar upp á að Háskóli Íslands geti haldið þeirri stöðu innan menntastofnana þessa lands sem gera verður kröfur til.

Í umræðum á Alþingi hefur hæstv. menntamálaráðherra haldið því fram að það hafi verið að frumkvæði ríkisháskólanna að skráningargjöld — skólagjöld væri rétta orðið — eru hækkuð í 45.000 kr. í frumvarpinu. 1. minni hluti kannast ekki við að forsvarsmenn þessara skóla hafi, hvorki í riti né ræðu, sett fram slíkar kröfur. Þá má benda á að í greinargerð með frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2005 segir m.a. á bls. 295, með leyfi forseta: „Í þriðja lagi er gert ráð fyrir því að ríkisháskólarnir nýti sér heimild sem menntamálaráðuneytið áformar að beita sér fyrir til að hækka skrásetningargjöld í 45.000 kr.“ Hér stendur það svart á hvítu að frumkvæðið var hjá ráðuneytinu og það ætlast til — ég endurtek, herra forseti, — það ætlast til að ríkisháskólarnir nýti sér þessa heimild.

Það er hins vegar athyglisvert að hvergi er gert ráð fyrir breytingum á fjárveitingum til Tækniháskóla Íslands. Við höfum hins vegar haft af því fréttir í fjölmiðlum að búið sé að skrifa undir samning um það að Tækniháskóli Íslands verði sameinaður Háskólanum í Reykjavík. Það er því með ólíkindum en kemur okkur að sjálfsögðu ekki á óvart að ekki sé stafkrók að finna um þetta í fjárlagafrumvarpinu eða þeim breytingartillögum sem nú liggja fyrir. Það hefur í raun og veru hvergi verið rætt um þennan samning eða þann gjörning sem þarna er á ferðinni nema í athugasemdum eða utandagskrárumræðu á Alþingi og hafa þá fengist afar takmarkaðar upplýsingar frá hæstv. menntamálaráðherra.

Það er því full ástæða til að spyrja: Hvar er þessi samningur staddur? Er hann í raun og veru aðeins pappírsgagn sem einhverjir stafir standa á eða liggur á bak við hann samþykkt ríkisstjórnarinnar og samþykkt þingflokka ríkisstjórnarflokkanna um að þessi gjörningur muni standa? Það er augljóst mál að að einhver fjárhagsleg áhrif mun þetta hafa hjá ríkinu og það hlýtur að þurfa að gera upp og meta eigur Tækniháskólans í því samstarfi sem þarna er á ferðinni.

Rétt er að nota þetta tækifæri, herra forseti, til að vekja athygli á því að þarna er, miðað við þær fréttir sem fyrir liggja, verið að fara algjörlega inn á nýjar brautir. Þarna er ekki verið að nýta það form sem notað hefur verið til fjölda ára og víðast um heiminn að stofna til sjálfseignarstofnunar. Hér er hlutafélagaformið allt í einu komið inn í myndina, hér á að fara að reka háskóla eins og hlutafélag og þrátt fyrir yfirlýsingar um það í fjölmiðlum að ekki eigi að greiða út hagnað þá vitum við að formið sem slíkt, hlutafélagaformið, miðar að því að það skili hagnaði.

Herra forseti. Það er einnig athyglisvert að sú stjórn sem kosin hefur verið yfir þessum fyrirhugaða sameiginlega skóla er ígildi háskólaráðs en það frelsi sem háskólaráð hefur í venjulegum háskólum er ekki tryggt í þessum skóla. Það verður því að segja eins og er að það lítur þannig út að hér sé verið að lauma inn nýju rekstrarformi í háskólum sem við höfum ekki þekkt áður og, herra forseti, ekki bara við heldur þekkja fæstar þjóðir heims slíkt form á rekstri háskóla. Að vísu eru til örfá dæmi vestan hafs en þau eru mjög fá. Algengasta formið vestan hafs eru sjálfseignarstofnanir sem við höfum líka reynt hér. En full ástæða er til þess að spyrja og æskilegt væri ef hæstv. menntamálaráðherra gæti svarað því hvernig t.d. eignir Tækniháskóla Íslands hafi verið metnar inn í þann samning sem nú liggur fyrir. Ef hæstv. menntamálaráðherra er ekki í húsi væri æskilegt að hæstv. fjármálaráðherra sem hlýtur að hafa a.m.k. yfirfarið samninginn eða fengið að sjá hann yfir öxlina á hæstv. menntamálaráðherra gæti upplýst okkur um hvað hér sé á ferðinni.

Herra forseti. Þrátt fyrir verulega aukningu á fjárframlögum til framhaldsskóla, bæði í fjárlögum ársins 2004 og einnig í frumvarpi til fjáraukalaga fyrir sama ár, vantar enn verulega á að halli þeirra frá fyrri árum hafi verið bættur. Talið er að halli framhaldsskóla í árslok 2003 nemi um 570 millj. kr. Skipting fjárveitinga til skólanna hefur verið byggð á reiknilíkani sem menntamálaráðuneytið hefur hannað. Erfiðlega hefur gengið að fá upplýsingar um hvernig þetta kerfi virkar þrátt fyrir að í reglugerð komi fram að líkanið skuli vera í tölvuformi, aðgengilegt skólum og þeim sem vilja kynna sér hvernig það vinnur. Þá vanreiknar líkanið önnur störf en kennslu, t.d. fjármálastjórn og annan rekstur, svo sem eignakaup og rekstur tölvukerfa. Á undanförnum árum hefur nemendafjöldi verið verulega vanáætlaður sem sést best á þeim aukafjárveitingum sem samþykktar hafa verið ár eftir ár. Þrátt fyrir að í frumvarpi til fjárlaga ársins 2005 hafi nemendatalan verið leiðrétt verulega er talið að enn vanti um 400 ársnemendur þar inn. Brýnt er að halli fyrra ára verði bættur og fjármálastjórn ráðuneytisins innan ársins verði með þeim hætti að strax sé leiðrétt með tilliti til nemendafjölda en ekki beðið þar til í lok ársins með tilheyrandi erfiðleikum fyrir skólana með rekstrarfé.

Fjárhagsvandi Landspítala – háskólasjúkrahúss er mikill. Þrátt fyrir umfangsmiklar sparnaðar- og hagræðingaraðgerðir á árinu 2004 standa stjórnendur spítalans frammi fyrir því að þurfa að skera niður um 600 millj. kr. til viðbótar á árinu 2005. Samkvæmt frumvarpinu er 500 millj. kr. bætt inn í rekstrargrunn spítalans upp í 700 millj. kr. sparnaðarkröfu sem ákveðin hafði verið. Á móti vegur að verðuppfærsla á sérhæfðum sjúkrahúsvörum og lyfjum er ekki aukin. Þar með er sparnaðarkrafan aukin um 150 millj. kr. og er því sparnaðarkrafan í frumvarpinu í raun 350 millj. kr. Til viðbótar þessu þarf að lækka kostnað við rekstur spítalans frá yfirstandandi ári um 1%, sem er hluti hagræðingarkröfu yfirstandandi árs, eða um 250–300 millj. kr. Samtals þarf því að lækka kostnað við rekstur spítalans um 600 millj. kr. á næsta ári.

Herra forseti. Minni hluti félagsmálanefndar gerir í áliti sínu alvarlegar athugasemdir við stefnu stjórnvalda í félagsmálum. Þar er m.a. rætt um fjárhagsvanda sveitarfélaga. Samkvæmt lögum um Jöfnunarsjóð sveitarfélaga skal árlegt framlag úr ríkissjóði nema 2,12% af innheimtum skatttekjum ríkissjóðs. Þessu til viðbótar skal ríkissjóður leggja fram 0,264% af álagningarstofni útsvars næstliðins tekjuárs. Auk þessa fær jöfnunarsjóðurinn hlutdeild í útsvarstekjum sveitarfélaga sem nemur 0,77% af álagningarstofni útsvars ár hvert. Fyrirhugaðar skattalækkanir ríkisstjórnarinnar hafa því veruleg áhrif á tekjur sjóðsins og er metið að 4% lækkun tekjuskatts kosti sjóðinn um 300 millj. kr. Engin áform virðast vera um að bæta þetta tekjutap. Þá má gagnrýna að ríkissjóður hefur tekið til sín stærsta hlutann af auknum tekjum af tekjuskatti og útsvari á undanförnum árum með því að persónuafsláttur hefur ekki fylgt launaþróun. Þannig hefur ekki ríkt það jafnræði á milli ríkis og sveitarfélaga í tekjuöflun sem ætla má að upptaka staðgreiðslu skatta á sínum tíma hafi gert ráð fyrir. Þá má benda á að reiknað endurgjald vegna einstaklinga í atvinnurekstri hefur lækkað stöðugt undanfarin ár og endurspeglar aukningu einkahlutafélaga. Á milli áranna 2002 og 2003 lækkaði það um 1,1 milljarð kr. Þessi þróun í samskiptum ríkis og sveitarfélaga hefur m.a. leitt til þess að nú virðist mikilvægt átak um eflingu sveitarstjórnarstigsins vera í uppnámi nema samkomulag náist milli aðila um að bæta stöðu sveitarfélaga verulega. Því miður er vantraust sveitarstjórnarmanna í garð ríkisvaldsins með þeim hætti að litlar líkur eru á að samkomulag takist um flutning verkefna frá ríki til sveitarfélaga á þessu kjörtímabili.

Herra forseti. Við 2. umr. um fjárlög ársins 2005 leggur Samfylkingin fram breytingartillögur við frumvarpið sem miða að því að jafna áhrif skattalækkana þannig að þær nýtist efnaminna fólki betur en gert er ráð fyrir í tillögum ríkisstjórnarinnar. Auk þess eru lagðar fram tillögur sem miða að sparnaði í ríkisrekstrinum og breyttum áherslum í skiptingu ríkisútgjalda. T.d. eru tilögur um að bæta stöðu mennta-, heilbrigðis- og félagsmála. Þá er gerð tillaga um að staðið verði við samning við Öryrkjabandalagið og stjórnarliðum þannig gefið tækifæri til að standa við loforð sem gefið var fyrir síðustu alþingiskosningar. Heildaráhrif tillagnanna bæta stöðu ríkissjóðs um 1 milljarð kr. Auk þess er gerð tillaga um að fresta yfirfærslu 5 milljarða kr. af uppsöfnuðum fjárlagaheimildum stofnana sem voru um 16 milljarðar kr. í árslok 2003. Nánar verður gerð grein fyrir tillögunum síðar í þessum umræðum.

Eins og áður hefur verið minnst á í þessu nefndaráliti hefur reynst mjög erfitt að fá upplýsingar frá fagráðuneytum um fjárhagsstöðu stofnana. Að mati 1. minni hluta er útilokað að umfjöllun um fjárlagafrumvarpið verði fullnægjandi án þess að slíkar upplýsingar liggi fyrir. Ekki er ljóst hvort þessar upplýsingar eru til í ráðuneytunum eða hvort þau séu að þverskallast við að afhenda þær. Hvort tveggja er alvarlegt mál. Fulltrúar Samfylkingarinnar í sjávarútvegsnefnd gera einnig alvarlegar athugasemdir við samskipti nefndarinnar og sjávarútvegsráðuneytisins. Í ljós kom að ráðuneytið hafði ekki óskað eftir fjárlagatillögum frá stofnunum heldur látið sér nægja að boða fulltrúa þeirra á fund þar sem þeim gafst kostur á að gera munnlega grein fyrir sjónarmiðum sínum og áherslum í tilefni fjárlagagerðar. Af þessum sökum lágu ekki fyrir nein skrifleg gögn eða upplýsingar um fjárlagatillögur stofnana ráðuneytisins. Þetta er í beinni andstöðu við 1. málsl. 3. mgr. 21. gr. laga nr. 88/1997, um fjárreiður ríkisins, en þar segir, með leyfi forseta:

„Fjárlagatillögum aðila í A-, B- og C-hluta skal skilað til viðkomandi ráðuneytis.“

Herra forseti. Bent er á í nefndarálitinu að þegar litið er yfir þróun síðustu ára má greina sífellt aukna tregðu af hálfu framkvæmdarvaldsins til að láta Alþingi, þ.e. nefndum þess og einstökum þingmönnum, í té upplýsingar í tengslum við meðferð fjárlaga. Án upplýsinga er ljóst að löggjafinn hefur ekki forsendur til að endurskoða eða leggja sjálfstætt mat á þær tillögur sem hæstv. fjármálaráðherra setur fram í fjárlagafrumvarpinu. Afleiðing þessara vinnubragða er m.a. sú að meiri hluti Alþingis telur sig ekki hafa annan kost en að fallast á tillögur ráðherra í öllum meginatriðum.

Þetta háttalag framkvæmdarvaldsins grefur undan sjálfstæði Alþingis sem fjárveitingavalds og að mati 1. minni hluta fjárlaganefndar er ástæða til að forsætisnefnd þingsins taki þetta mál upp við hæstv. fjármálaráðherra til að tryggja að nauðsynlegar upplýsingar um fjármál ríkisins liggi ávallt fyrir hjá fjárlaganefnd.

Herra forseti. Það er ábyrgðarhluti að leggja fram frumvarp til fjárlaga sem einkennist af óvönduðum vinnubrögðum. Það er ekki síður ábyrgðarhluti löggjafans að gera ekki þær breytingar á frumvarpinu sem nauðsynlegar eru til að tryggja trúverðug fjárlög fyrir næsta ár. Því verður ekki trúað að fjárlaganefnd berist ekki upplýsingar um áætlaða stöðu stofnana í árslok en slíkar upplýsingar eru nauðsynlegar til að hægt sé að gera raunhæfar áætlanir um rekstur næsta árs.

Stefnuleysi ríkisstjórnarinnar í öllum málaflokkum einkennir það fjárlagafrumvarp sem hér er til umræðu og þess vegna skortir alla heildarsýn og forgangsröðun. Þegar vel árar í tekjuöflun ríkissjóðs reynir verulega á þá sem halda um stjórnartaumana. Þeir sem nú ráða för hafa ekki staðist það álag. Þess vegna stefnir í það að fjárlög næsta árs nýtist ekki sem verkfæri í baráttunni við þenslu og vaxandi verðbólgu. Það er kominn tími til að blekkingarleik fjárlaganna linni og raunveruleikinn taki við, þannig og aðeins þannig geta ríkisfjármálin leikið sitt mikilvæga hlutverk í baráttunni fyrir stöðugleika í efnahagsmálum. Taki raunveruleikinn völdin munu fjárlög öðlast þann sess hér á landi sem þau hafa hjá flestum þjóðum. Þá munu fjárlög og ríkisreikningur verða í takt.

Herra forseti. Ég hef lokið við að gera grein fyrir áliti 1. minni hluta fjárlaganefndar sem skipa auk mín hv. þingmenn Anna Kristín Gunnarsdóttir, Helgi Hjörvar og Jón Gunnarsson. Einnig er áheyrnarfulltrúi Frjálslynda flokksins í fjárlaganefnd, hv. þm. Guðjón Arnar Kristjánsson, sammála nefndaráliti þessu.

Augljóst er að margt sem bíður 3. umr. og má búast við að sú umræða verði lífleg og fjörleg. Ég vil nota þetta tækifæri og þakka samnefndarmönnum mínum í fjárlaganefnd fyrir ánægjulegt og gott samstarf. Það er ljóst að vinna fjárlaganefndar er slík að ekki er alltaf algjör samhljómur eða samstaða á milli meiri hluta og minni hluta. Hins vegar verður að segja eins og er að yfirleitt er vinnuandi góður í nefndinni og fyrir það ber að þakka.

Arnbjörg Sveinsdóttir (S) (andsvar):

Hæstv. forseti. Hv. þm. Einar Már Sigurðarson fór býsna vítt og breitt í ræðu sinni eins og vera ber við þessar aðstæður. Ég vil gera sérstakar athugasemdir við eitt atriði.

Við hv. þingmaður erum sammála um að bæta þarf áætlanagerð í ríkisrekstri. Hann notaði skýrslu Ríkisendurskoðunar um endurskoðun ríkisreiknings 2003 til að rökstyðja mál sitt og las upp skoðun ríkisreikningsnefndar á því hvernig eigi að færa óreglulega liði.

Ég hlýt að spyrja hv. þingmann hvort það skipti okkur ekki hvað mestu máli við samanburð á fjárlögum og ríkisreikningi að skoða afkomu hverrar stofnunar og ráðuneytis fyrir sig, (Forseti hringir.) þ.e. að við reynum að skoða niðurstöður þar.

Frsm. 1. minni hluta fjárln. (Einar Már Sigurðarson) (Sf) (andsvar):

Herra forseti. Það er rétt hjá háttvirtum þingmanni að það skiptir gífurlegu máli hvernig einstakar stofnanir koma út og einstök ráðuneyti en heildarniðurstaðan hlýtur samt sem áður að vera það sem maður byrjar á að skoða. Ég vil minna háttvirtan þingmann á að í máli mínu benti ég einmitt á að á það skorti að við fengjum upplýsingar um áætlaða stöðu einstakra stofnana í lok árs, þrátt fyrir að við bæðum um þær strax í byrjun október. Til að við getum velt fyrir okkur stöðu einstakra stofnana er auðvitað lágmark að við höfum þær upplýsingar fyrir hendi. Það vekur auðvitað upp ýmsar spurningar þegar svo langan tíma virðist taka að fá jafnsjálfsagðar upplýsingar. Ef fjárlögin væru unnin eins og á að vinna þau þá lægju þessar upplýsingar fyrir og væri miðað við þær. En því miður er fjárlagafrumvarpið ekki unnið þannig og það er hluti af hinum stóra vanda.

Ég benti einnig á það í ræðu minni var að viðhorf framkvæmdarvaldsins til fjárlagagerðarinnar hefur komið fram í umræðunni varðandi samanburð á ríkisreikningi, fjárlögum og fjárlagafrumvarpi, þ.e. að nota megi alls konar svokallaða óreglulega liði til að réttlæta að sá afgangur sem boðaður er í fjárlögum og fjárlagafrumvarpi er orðinn að halla þegar kemur að ríkisreikningi.

Arnbjörg Sveinsdóttir (S) (andsvar):

Hæstv. forseti. Við hljótum að vera sammála um að bættur ríkisrekstur er áhugamál okkar. Þess vegna eigum við að horfa á slíkan samanburð með þeim hætti. Þegar háttvirtur þingmaður fjallar t.d. um lífeyrisskuldbindingar og hvernig þær eru færðar í ríkisreikningi þá er einfaldlega um að ræða hluti sem ekki eru fyrirsjáanlegir. Þegar við kláruðum fjárlagafrumvarpið fyrir ári síðan var t.d. ekki fyrirsjáanlegt að gerðir yrðu kjarasamningar við kennara (EMS: Nú?) sem mundu færa mjög háar fjárhæðir inn í ríkisreikning þessa árs. Það var hreinlega ekki hægt að sjá fyrir.

Svo ég vitni í skýrslu Ríkisendurskoðunar þá kemur þar fram að nýjar skuldbindingar fyrir árið 2003 hafi verið 15 milljarðar kr. en 31 milljarður kr. fyrir árið 2002. Hver var skýringin? Lækkunina má skýra með góðri raunávöxtun Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins og Lífeyrissjóðs hjúkrunarfræðinga árið 2003. Var það fyrirsjáanlegt þegar fjárlög þessa árs voru afgreidd?

Frsm. 1. minni hluta fjárln. (Einar Már Sigurðarson) (Sf) (andsvar):

Herra forseti. Enn er reynt að klóra í bakkann varðandi þessa útskýringu á óreglulegum liðum. Það er auðvitað ljóst að marga liði í fjárlögum og fjárlagafrumvarpi er ekki hægt að sjá fyrir alveg upp á eyri. Hins vegar er það klárt, miðað við þá staðla sem miðað er við, að t.d. lífeyrisskuldbindingar eru fyrirséðar. Það er áætlað fyrir þeim í fjárlögunum. Vitanlega á að reyna að láta hvern einasta lið í fjárlögunum standast sem allra best.

Það er hins vegar rétt hjá háttvirtum þingmanni að kjarasamningar grunnskólakennara eru að hluta til örlítið öðruvísi en ýmsir aðrir kjarasamningar vegna þess að fjármálaráðherra kemur ekki sjálfur að þeim. Hins vegar gerði ríkið þann samning við sveitarfélögin að lífeyrisskuldbindingar sem kæmu í kjölfar samninga við grunnskólakennara féllu á ríkið. Þess vegna er eðlilegt að menn áætli eitthvað upp í það.

Aftur á móti verður athyglisvert að fylgjast með því máli. Væntanlega verður innan fárra daga ljóst hvort kjarasamningurinn við grunnskólakennara verður staðfestur eða ekki. Þá kemur í ljós hvort reiknað verður út hvað sú lífeyrisskuldbinding kostar og hvort það kemur inn í 3. umr. um fjáraukalög og fjárlög.

Frsm. meiri hluta fjárln. (Magnús Stefánsson) (F) (andsvar):

Herra forseti. Hv. þm. Einar Már Sigurðarson féll í þá gryfju sem ágætir vinir mínir í stjórnarandstöðunni bægslast stundum í, þ.e. að gera okkur framsóknarmenn að hinu versta liði og aðalóvini þjóðarinnar. Ég geri athugasemd við þann málflutning sem kom fram í nefndaráliti og í ræðu háttvirts þingmanns, um að af einhverjum óskiljanlegum ástæðum sé það Framsóknarflokkurinn sem komi í veg fyrir lækkun á svonefndum matarskatti og þjóðin geti kennt Framsókn um útgjöld vegna matvælaverðs.

Ég geri athugasemd við þessi ummæli. Í stjórnarsáttmálanum kemur fram að fara eigi í endurskoðun á virðisaukaskattskerfinu. Sú vinna er fram undan. Því er þessi fullyrðing háttvirts þingmanns í besta falli gersamlega ótímabær. Eigum við ekki bara að bíða og sjá hvað kemur út úr þeirri vinnu sem ríkisstjórnin fer í áður en slíkar fullyrðingar eru hafðar á lofti?

Frsm. 1. minni hluta fjárln. (Einar Már Sigurðarson) (Sf) (andsvar):

Frú forseti. Ég tel að háttvirtur þingmaður hafi oftúlkað orð mín svolítið. Ég held að ég hafi ekki notað þau orð að Framsóknarflokkurinn væri helsti óvinur þjóðarinnar. En ég skil vel að háttvirtur þingmaður upplifi þannig upplýsingarnar, þær staðreyndir sem ég færði fram. Það er alveg óskiljanlegt að Framsóknarflokkurinn, með svo fáa þingmenn, geti haft slík áhrif á ríkisstjórnarsamstarfið.

Það liggur ljóst fyrir að Sjálfstæðisflokkurinn hafði það í kosningastefnuskrá sinni að fara ætti þessa leið, að lækka matarskattinn. Þess vegna er með ólíkindum hve langan tíma tekur að ræða það mál milli flokkanna. Það er augljóst að á næsta ári verða engar breytingar á þessu, miðað við þær tillögur sem hér liggja fyrir, nema Framsóknarflokkurinn sé farinn að kikna örlítið í hnjánum gagnvart þessu. Og er þá kominn tími til. Það hefur yfirleitt ekki staðið á hnébeygjum hjá þeim ágæta flokki, a.m.k. þegar ákveðnir stólar hafa verið í boði.

Frsm. meiri hluta fjárln. (Magnús Stefánsson) (F) (andsvar):

Virðulegi forseti. Við framsóknarmenn erum góðir í skrokknum, höfum góða fætur og kiknum ekki í hnjánum. Ég vil ítreka að það liggur fyrir í stjórnarsáttmála að farið verði í þessa vinnu. Ég vil bara beina því til míns ágæta vinar, hv. þm. Einars Más Sigurðarsonar, að bíða með svona fullyrðingar þangað til tilefni verður til, ef til þess kæmi.

Frsm. 1. minni hluta fjárln. (Einar Már Sigurðarson) (Sf) (andsvar):

Frú forseti. Ég var vitanlega að fjalla um þær tillögur sem hér liggja fyrir varðandi næsta ár. En ef háttvirtur þingmaður er að boða það að Framsóknarflokkurinn ætli að beygja út af stefnu sinni varðandi matarskattinn á þeim vikum sem eftir eru af þingi þá fagna ég því sérstaklega. Þá skal ég feginn viðurkenna að þetta hafi verið ótímabærar yfirlýsingar.

Ég verð þó að vitna til þess að hv. þm. Sigurður Kári Kristjánsson sagði í spjallþætti fullum fetum að þetta næði ekki fram að ganga vegna andstöðu Framsóknarflokksins. Ég taldi mig því bera tíðindi sem væru þjóðinni alkunn. Ég fór bara yfir þau og hélt að hér væri ekkert nýtt. En það er þá nýtt í þessu máli, eins og mátti skilja á hv. þm. Magnúsi Stefánssyni og ég fagna því alveg sérstaklega, að það geti gerst á næstu klukkustundum, næstu dögum eða næstu vikum að Framsóknarflokkurinn komi í liðið. Við munum að sjálfsögðu öll fagna því ef Framsóknarflokkurinn kemst til vits í þessu máli.

Drífa Hjartardóttir (S) (andsvar):

Hæstv. forseti. Hv. þm. Einar Már Sigurðarson sagði vera svigrúm til skattalækkana. Þar erum við sannarlega sammála. En er hann þá á móti þeirri skattalækkun sem ríkisstjórnir stendur fyrir og stjórnarþingmenn? Er hann á móti því að auka barnabætur og er hann á móti því að afnema eignarskattinn, sem kemur sérstaklega eldra fólki til góða?

Það kom fram áðan að virðisaukaskatturinn væri í endurskoðun en refurinn sagði: „Þau eru súr,“ þegar hann náði ekki í berin.

Frsm. 1. minni hluta fjárln. (Einar Már Sigurðarson) (Sf) (andsvar):

Frú forseti. Hv. þm. Drífa Hjartardóttir er greinilega um það bil að taka gleði sína varðandi matarskattinn. Hún hefur greinilega tekið mið af þeim orðum sem hv. þm. Magnús Stefánsson lét falla um hann. Ég verð líka í því liði sem fagnar þegar að því kemur.

Háttvirtur þingmaður spurði mig hvort ég væri á móti því að auka barnabætur og afnema eignarskattinn. Ég svara því þannig að ég er á móti þeirri forgangsröðun sem ríkisstjórnin hefur valið í þessum efnum.

Það er ljóst að við erum að fjalla um fjárlög fyrir árið 2005 og hvorugt af þessu kemur þar við sögu. Það er ljóst að þær skattbreytingar sem ríkisstjórnin leggur til eru upp á um 5 milljarða kr. Það væri hægt að forgangsraða þeim á annan hátt. Í ræðu minni gerði ég aðallega að umtalsefni að nýta mætti það svigrúm til að lækka matarskattinn.

Við í Samfylkingunni höfum boðað að við teljum að einnig beri að flýta því að hækka barnabætur. Ef það gæti verið til samkomulags við ríkisstjórnarmeirihlutann þá værum við auðvitað tilbúin að skoða það að barnabæturnar verði settar í forgang og hækki strax um áramót.

Drífa Hjartardóttir (S) (andsvar):

Hæstv. forseti. Annað sem vakti athygli mína í hinni yfirgripsmiklu ræðu háttvirts þingmanns var þegar hann fjallaði um meðalverð matvæla í Evrópu. Þá langar mig til að spyrja hann: Er sama verð á matvöru á Grikklandi, í Danmörku, í Þýskalandi eða á Ítalíu? Hvað átti hann við í máli sínu, þ.e. innfluttar matvörur eða innlendar matvörur sem eru framleiddar hér á landi? Ég vil vekja athygli háttvirts þingmanns á því að íslenskar mjólkurvörur hafa t.d. ekki hækkað, ekki um eina krónu, ekki um eitt prósent síðastliðin þrjú ár.

Frsm. 1. minni hluta fjárln. (Einar Már Sigurðarson) (Sf) (andsvar):

Frú forseti. Í ræðu minni fór ég út af fyrir sig ekki yfir verðlagningu á matvörum í miklum smáatriðum heldur vakti ég athygli á því að frétt sem birtist í morgun af könnun sem gerð hefur verið á matvælaverði félli afskaplega vel að tillögum okkar um að lækka matarskattinn. Í könnuninni var borið saman matarvælaverð í Evrópu. Það kemur ekkert fram í fréttinni um verðið í hverju einstöku ríki þannig að ég get ekki svarað til um verðið í þeim ágætu löndum sem háttvirtur þingmaður nefndi.

Í könnuninni kemur hins vegar fram m.a. að í þessum tölum vegur virðisaukaskattur á matvæli þungt. Hann er lægstur í Finnlandi og Svíþjóð. Hér á landi er virðisaukaskattur á matvæli ýmist 24,5% eða 14%. Ég var einmitt að vekja athygli á því að við gætum nálgast aðrar Evrópuþjóðir í matarverði með því að fara þá leið sem ég veit að háttvirtur þingmaður er sammála mér um að fara, eins og aðrir þingmenn Sjálfstæðisflokksins, að lækka matarskattinn. En hinn afar smái Framsóknarflokkur er þar hið þunga hlass sem þarf að velta.

Einar Oddur Kristjánsson (S) (andsvar):

Virðulegi forseti. Það er bæði óvenjulegt og óviðkunnanlegt þegar talsmenn stjórnarandstöðunnar nota stóran hluta af ræðum sínum í að gefa í skyn að ekkert sé að marka ríkisreikninginn og það sé ekkert að marka uppgjör ríkisins, þetta stangist allt á og menn geti ekki áttað sig á þessu. Í skýrslu sem Ríkisendurskoðun hefur gefið út kemur mjög skýrt fram að þetta er algerlega samanburðarhæft og ekkert við það að athuga.

Athugasemdin sem háttvirtur þingmaður gerði að umræðuefni snýr að lífeyrissjóðunum og færslunum þar. Það er 60 milljarða kr. greiðsla sem ríkið hefur látið af hendi. Ríkisendurskoðun gerir athugasemdir við að ávöxtunin skuli færð til lækkunar skuldbindingunum en ekki færð sem fjármunatekjur. Ég held að sú athugasemd sé alveg hárrétt en hún breytir nákvæmlega engu.

Frsm. 1. minni hluta fjárln. (Einar Már Sigurðarson) (Sf) (andsvar):

Frú forseti. Ég vona að ég hafi skilið háttvirtan þingmann rétt, að hann sé í raun algerlega sammála þeim athugasemdum sem við höfum gert frá því að fjárlagafrumvarpið var lagt fram, þ.e. að eðlilegt sé að bera saman ríkisreikninginn og fjárlög og fjárlagafrumvarpið en ekki, eins og hæstv. fjármálaráðherra og ýmsir fylgifiskar hans hafa sagt, að það væri ekki hægt.

Ég tek undir það sem Ríkisendurskoðun segir, að þetta sé sambærilegt og það eigi að bera þetta saman. Það er alger misskilningur hjá háttvirtum þingmanni að ég hafi sagt að það væri ekkert að marka ríkisreikninginn. Það er nákvæmlega það sem ég hef alltaf sagt, að það væri eðlilegt að miða við ríkisreikninginn vegna þess að það sé marktækur pappír en því miður hafi það hins vegar verið svo að fjárlagafrumvarpið og fjárlögin hafi ekki reynst eins marktæk og ýmsir vilja. Ég veit að háttvirtur þingmaður er mér algerlega sammála um að fjárlögin eigi auðvitað að vera þannig lög að eftir þeim sé hægt að fara og það geri allir.

Einar Oddur Kristjánsson (S) (andsvar):

Virðulegi forseti. Stóri mismunurinn þarna er á færslunum á lífeyrisréttindunum. Það er eðlilegt, þegar við erum með reikning á greiðslugrunni, að við færum hann eins og við gerum. Um það voru allir sammála þegar við settum ný lög um fjárreiður ríkisins árið 1997. Það er því algerlega sambærilegt í alla staði. Komi til nýir samningar er það allt gjaldfært inn í fjárlagafrumvarpið en í reikningnum er það fært þar sem skuldbindingarnar falla niður.

Ríkisreikningur er byggður á samræmdum uppgjörsstöðlum Sameinuðu þjóðanna sem unnið hefur verið að í meira en 50 ár. Þetta er algerlega sambærilegt og mjög slæmt þegar menn láta að því liggja að þar sé um einhvern galdrapott að ræða, þar séu menn að hræra í einhverju og ekkert sé að marka þau uppgjör. Þau eru nákvæmlega sambærileg í alla staði. Ef menn lesa skýrslu Ríkisendurskoðunar þá kemur fram að þessir hlutir eru fullkomlega sambærilegir. Það er eðlilegt með einstakar færslur að Ríkisendurskoðun geri þar athugasemdir og ekkert við það að athuga.

Frsm. 1. minni hluta fjárln. (Einar Már Sigurðarson) (Sf) (andsvar):

Frú forseti. Háttvirtur þingmaður staðfestir enn það sem ég hef sagt, að þetta eru sambærilegir hlutir og við eigum þess vegna að geta borið þá saman. Það er hins vegar þannig, háttvirtur þingmaður, að við 1. umr. og jafnvel í fjölmiðlum hafa ýmsir haldið öðru fram. Ég er mjög ánægður með það að háttvirtur þingmaður skuli vera í liði með okkur sem segjum að þetta séu sambærilegir hlutir. Þannig er það og þannig eiga menn að umgangast þá.

Það er hins vegar nauðsynlegt fyrir háttvirtan þingmann að lesa þriðja kaflann í áðurnefndri skýrslu. Hann er ekki mjög langur. Hann hefst á bls. 17 og honum lýkur á bls. 20. Ég vona að háttvirtur þingmaður verði búinn að lesa þennan kafla þegar hann heldur ræðu sína á eftir en sá kafli er að mínu mati tileinkaður hæstv. fjármálaráðherra Geir H. Haarde. Ég vona jafnframt að háttvirtur þingmaður geti eftir lestur kaflans átt stutt spjall við hæstv. fjármálaráðherra og komið honum í skilning um það sem í kaflanum stendur.

Frsm. 2. minni hluta fjárln. (Jón Bjarnason) (Vg):

Frú forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti 2. minni hluta fjárlaganefndar sem ég skipa sem fulltrúi Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs í fjárlaganefnd.

Í fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar fyrir árið 2005 og breytingartillögum hennar og meiri hluta fjárlaganefndar kemur fram hver stefna ríkisstjórnarinnar er. Það frumvarp til fjárlaga sem hér liggur fyrir er í samræmi við fyrri frumvörp þessarar ríkisstjórnar þó þannig að nú er enn meiri áhersla lögð á að færa þeim mest sem hafa mest fyrir.

Í fjárlagafrumvarpinu kemur fram hvernig tekna skuli aflað og hvernig þeim verði síðan ráðstafað á einstaka málaflokka. Nánari skoðun á því sýnir vel áherslur ríkisstjórnarinnar þar sem markvisst er þrengt að velferðarsamfélaginu. Áherslur ríkisstjórnarinnar hafa leitt til aukinnar misskiptingar í íslensku samfélagi. Bilið á milli ríkra og fátækra er sífellt að aukast og mun aukast enn frekar með tillögum ríkisstjórnarinnar um breytingar í skattkerfinu. Þannig eiga þeir sem hafa mest að fá mest og þeir sem hafa minnst að fá minnst. Ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks stefnir þjóðinni í auðhyggjusamfélag þar sem skammtímagróði og peningalegur mælikvarði er lagður á allt og alla. Vinstri hreyfingin – grænt framboð getur ekki samþykkt slíkar áherslur.

Vinstri hreyfingin – grænt framboð leggur áherslu á velferð og jöfnun lífskjara. Íslenskt samfélag á að einkennast af jöfnuði, frelsi, fjölbreytni og ríkri samkennd. Framtíðarsýn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs er að allir fái notið sín á eigin forsendum í samfélagi þar sem samhjálp, virðing og velferð ríkir. Skattstefnan á að fela í sér tekjujöfnun og að byrðum sé dreift með sanngjörnum hætti. Velferð á að vera allra en ekki hinna fáu. Jafnt tillit verður að taka til félagslegra, efnahagslegra, lífrænna og menningarlegra þátta, hvort sem horft er til skemmri eða lengri tíma. Í slíku samfélagi blómgast bæði sveit og borg á eigin forsendum.

Frú forseti. Efnahagsforsendur fjárlaga ársins 2004 hafa gjörbreyst frá því að lagt var upp með fjárlögin fyrir tæpu ári síðan. Þannig er nú spáð að aukning í einkaneyslu verði um 7% en ekki 3,5% eins og spáð var. Fleiri dæmi mætti nefna, svo sem fjárfestingu en hún jókst nærri tvöfalt meira en gert hafði verið ráð fyrir. Forsendur fjárlaga ársins 2004 hafa því á margan hátt ekki gengið eftir. Í framhaldi af því hlýtur að vakna sú spurning hvort ekki þurfi að bæta vinnubrögðin við fjárlagagerðina þegar forsendur fjárlaga eru áætlaðar.

Í greinargerð með fjárlagafrumvarpinu fyrir næsta ár er talið að viðskiptahallinn á þessu ári verði 7–8% af landsframleiðslu og, eins og þar segir, með leyfi forseta: „vaxi síðan hratt og nái hámarki 2006 og verði þá 13–14 % af landsframleiðslu“. — Ef að líkum lætur ætti landsframleiðslan að vera komin yfir 1.000 milljarða kr. þá og við erum þá að tala um 130, 140 eða 150 milljarða halla á því ári. — „Aukinn viðskiptahalla má að verulegu leyti rekja til beinna og óbeinna áhrifa vegna stóriðjuframkvæmdanna.“ — Enda er ítrekað bent á það í greinargerðum með fjárlagafrumvarpinu og efnahagsaðgerðum ríkisstjórnarinnar að beita verði sérstöku aðhaldi vegna stóriðjuframkvæmdanna bæði fyrir austan og hér fyrir sunnan. — „Áætluð bein áhrif vegna þeirra skýra um 40% af viðskiptahallanum þegar framkvæmdir standa sem hæst árin 2005–2006.“ Athygli er vakin á að yfir 60% viðskiptahallans stafa ekki af þessari stóriðju heldur vegna aukinnar einkaneyslu og þenslu í samfélaginu. Við þessar aðstæður velur ríkisstjórnin að lækka skatta, sérstakan hátekjuskatt á hátekjufólki og tekjuskatt einstaklinga, um 5 milljarða kr. á næsta ári. Þessum niðurskurði á tekjum ríkisins er mætt með niðurskurði á samgönguáætlun um 1,7 milljarða kr. á þessu ári og um 4 milljarða kr. á næsta og þarnæsta ári samtals, þ.e. um tæpa 2 milljarða á árinu 2005 og 2 milljarða á árinu 2006. Þá eru framlög til velferðarkerfisins skert, auknir skattar lagðir á sjúklinga eða þá sem þurfa að leita til heilbrigðisstofnana og heilsugæslustöðva og skólagjöld í háskólum aukin.

Frú forseti. Efnahags- og viðskiptanefnd ber lögum samkvæmt að fara yfir tekjuforsendur frumvarpsins. Það hefur hún enn ekki gert með viðhlítandi hætti og verður því sá hluti frumvarpsins tekinn sérstaklega til umfjöllunar við 3. umr.

Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2005 er lagt til að útgjöld ríkissjóðs verði á næsta ári rúmir 294,6 milljarðar kr. Enn fremur er í breytingartillögum frá ríkisstjórn og meiri hluta fjárlaganefndar lagt til að útgjöld verði aukin um 1,7 milljarða kr. Samtals er því gert ráð fyrir að heildarútgjöld ríkissjóðs verði um 296,3 milljarðar kr. á næsta ári. Þá er í frumvarpinu gert ráð fyrir því í endurskoðaðri tekjuáætlun að heildartekjur ríkissjóðs á næsta ári verði um 306,4 milljarðar kr.

Í fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar er eins og oft áður kveðið á um hækkun þjónustugjalda. Þessar hækkanir koma eins og alltaf harðast niður á þeim er síst skyldi. Í fjárlagafrumvarpinu fyrir árið 2005 er gert ráð fyrir að skráningargjöld stúdenta í ríkisháskólunum verði hækkuð úr 32.500 kr. í 45.000 kr. Ráðgert er að hækka komugjöld til heilbrigðis- og heilsugæslustöðva um 50 millj. kr. Þá má ekki gleyma skattalækkunarfrumvarpi ríkisstjórnarinnar, sem nú er til meðferðar á Alþingi, þar sem megininntakið er að þeir beri mest úr býtum sem þegar hafa mest fyrir.

Í skýrslu Ríkisendurskoðunar „Endurskoðun ríkisreiknings 2003“ kemur fram að fjárhagsstaða margra framhaldsskóla var slæm í árslok 2003. Í skýrslunni eru nefndir 11 skólar þar sem neikvætt eigið fé er samtals 662 millj. kr. Margir framhaldsskólar eru í slíkri stöðu ár eftir ár. Á þetta hefur ítrekað verið bent við fjárlagaumræður og Ríkisendurskoðun hefur gert alvarlegar athugasemdir við það að stofnanir eins og framhaldsskólar beri halla á milli ára. Það er ljóst að taka verður á þessum vanda. Reiknilíkanið sem skammtar fé til framhaldsskólanna er enn meingallað og mikilvægt að ljúka endurskoðun á því sem allra fyrst. Í áliti 2. minni hluta menntamálanefndar um frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2005 er jafnframt bent á að undanfarin ár hafi stjórnvöld neitað að samþykkja áætlanir framhaldsskólanna um fjölda ársnemenda. Vegna þessa hefur nemendafjöldinn verið vanáætlaður í fjárlögum. Skólarnir hafa ekki fengið bættan útgjaldaauka vegna fjölgunar nemenda fyrr en nokkuð eftir á. Þetta hefur m.a. leitt til vandræðaástands eins og skapaðist í þjóðfélaginu síðastliðið sumar þegar mörg ungmenni gátu ekki fengið skólavist vegna fjársveltis framhaldsskólanna. Stjórnvöld samþykktu um síðir að setja meiri fjármuni til framhaldsskólanna svo að þeir gætu tekið á móti fleiri nemendum. Vegna fjárhagsstöðu margra framhaldsskóla leggur Vinstri hreyfingin – grænt framboð því áherslu á að reiknilíkanið sem greitt er eftir verði endurskoðað og raunveruleg fjárþörf skólanna verði metin. Í reiknilíkaninu er vanáætlað til margra þátta, m.a. til fjármálastjórnar, tölvukaupa og reksturs tölvukerfa, svo að nokkuð sé nefnt. Þá eiga verknámsskólar og heimavistir erfitt með að fá sinn sérkostnað metinn. Fáránlegt er að setja þak á nemendafjölda minni framhaldsskóla þar sem aukinn fjöldi nemenda styrkir þessa skóla og eykur möguleika á fjölbreyttara námsframboði. Ég hugsa hér t.d. um Fjölbrautaskólann á Akranesi, Menntaskólann á Ísafirði og Fjölbrautaskóla Norðurlands vestra á Sauðárkróki, Húsavík, Laugum. Það er alveg fáránlegt að setja þak á nemendafjölda þessara skóla eins og gert hefur verið með því að takmarka fjárveitingar til þeirra og taka ekki strax inn aukinn nemendafjölda þannig að þeir geti mætt þeim kröfum sem gerðar eru. Þá er ótæk sú stjórnsýsla að láta framhaldsskólana bera stöðugt uppsafnaðan halla milli ára. Hefur Ríkisendurskoðun, eins og ég hef áður bent á, ítrekað lagt áherslu á að slíkt sé ekki heimilt samkvæmt fjárreiðulögum. Þá hafa forsvarsmenn framhaldsskólanna og ríkisháskólanna harðlega gagnrýnt að sjálft reiknilíkanið skuli ekki vera skólunum aðgengilegt þó að þeim sé gert að haga rekstri sínum eftir þeim duttlungum þess.

Í fylgiskjali með nefndaráliti þessu er einmitt minnisblað frá Félagi íslenskra framhaldsskóla og Skólameistarafélagi Íslands þar sem rakin eru nokkur atriði sem forsvarsmenn þessara skóla vilja benda að hafi verið vanáætluð og vangert af hálfu ríkisins gagnvart þeim skólum. Rétt er að ítreka hér svo öllum sé það ljóst að ríkið ber ábyrgð á framhaldsskólunum, rekstri þeirra og skyldum. Samkvæmt lögum er skylt að taka inn þá nemendur sem sækja um skólavist í framhaldsskólum landsins. Það er því vert að íhuga þau vinnubrögð sem eiga sér stað, en ég leyfi mér að vitna hér í minnisblað Félags íslenskra framhaldsskóla og Skólameistarafélags Íslands þar sem segir svo, með leyfi forseta:

„Undanfarin ár hefur fjárveitingavaldið ekki samþykkt réttar áætlanir menntamálaráðuneytisins og skólameistara um fjölda ársnemenda í skólum.“

Hvers vegna er það svo? Félag framhaldsskóla og menntamálaráðuneytið skila ákveðnum tölum um nemendafjölda til fjármálaráðuneytisins sem leyfir sér síðan á eigin forsendum að skera þann fjölda niður eftir því sem þeim þykir passa við þær fjárlagatölur sem þeir hafa ákveðið að leggja í málið. Hvers konar vinnubrögð eru þetta innan stjórnsýslunnar? Mér finnast svona vinnubrögð alveg dæmafá. Alþingi ber að átelja harðlega vinnubrögð fjármálaráðuneytisins af þessum toga, að leyfa sér með einhliða hætti að skera niður tölur um nemendafjölda sem menntamálaráðuneytið skilar til fjármálaráðuneytisins.

Síðan segir í þessu minnisblaði frá Félagi íslenskra framhaldsskóla:

„Ársnemendur 2004 verða líklega eitt þúsund fleiri en fjárlög gera ráð fyrir“ — eitt þúsund fleiri — „og í tillögum til fjáraukalaga sjást 250 millj. vegna fleiri ársnemenda. Þessa fjárhæð þyrfti að tvöfalda til að mæta aukningunni. Nú er rétt að það komi fram að nokkur viðbót hefur komið í þetta en þó vatnar enn þá um 200 millj. kr. til þess að framhaldsskólarnir geti rekið sig nokkurn veginn á sléttu á þessu ári. Þegar svo margir nemendur fást ekki bættir fyrr en eftir á lenda margir skólar í miklum vanda vegna þess að þeir fá ekki rekstrarfé.“

Frú forseti. Ég get ekki annað en ítrekað hér hversu óvönduð og ósanngjörn vinnubrögð það eru að leyfa sér með einhliða hætti að skera niður fjárveitingar til framhaldsskólanna á grundvelli þess að menn við skrifborð í fjármálaráðuneytinu fækka nemendum einhliða.

Varðandi opinberu háskólana er nauðsynlegt að laga launastiku reiknilíkans menntamálaráðuneytisins sem notast er við þegar greitt er til háskóla. Í áliti 2. minni hluta menntamálanefndar um frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2005 kemur m.a. fram að ein af niðurstöðum skýrslu um „forsendur útreikninga nemendaframlaga í reiknilíkani um kennslu við háskóla“ sem starfshópur á vegum menntamálaráðuneytisins skilaði af sér í mars á þessu ári hafi verið að 10,5% vanti upp á að launastikan endurspegli meðallaunahækkanir í háskólum. Þannig hefur verið áætlað að á árunum 2001–2003 hefði fjárveiting til kennslu í ríkisháskólunum átt að vera um milljarði kr. hærri en raun var á.

Frú forseti. Aftur komum við að því að ríkisvaldið, ráðuneytið, fjármálavaldið skammtar sér sínar eigin forsendur sem eru í engum takti við raunveruleikann. Vinstri hreyfingin – grænt framboð leggur til að þetta verði leiðrétt og leggur jafnframt áherslu á að fjárveitingar til Háskóla Íslands verði auknar svo koma megi til móts við þann fjárhagsvanda sem einkum fámennar greinar standa frammi fyrir. Háskóli Íslands, sem er langstærsta kennslu- og rannsóknastofnun landsins, hefur búið við fjársvelti undanfarin ár. Stjórnvöld hafa ekki brugðist nægilega markvisst við aukinni eftirspurn eftir námi í skólanum. Þannig kemur fram í áliti 2. minni hluta menntamálanefndar um fjárlagafrumvarpið að á þessu ári er áætlað að virkir nemendur verði um 5.800 en í fjárlögum ársins er aðeins gert ráð fyrir 5.200 nemendum. Skólinn er því í raun að mennta um 600 nemendur sem hann fær ekki greitt fyrir. Slíkt mun á endanum bitna á gæðum kennslunnar.

Þá má nefna að hlutfall fjárveitinga til rannsókna í Háskóla Íslands var 67% af kennsluframlagi á árinu 1999 en verður komið niður í 46% árið 2005 verði rannsóknarframlag til skólans ekki aukið. Háskóli Íslands er stærsta menntastofnun landsins og hefur fært þjóðinni mikla hagsæld með menntuðum einstaklingum og framúrskarandi rannsóknum. Sú kraftmikla stofnun sem háskólinn er og hefur verið er ein af forsendum þess að við höfum getað byggt upp sjálfstæða þjóð þar sem lífskjör eru með því besta sem gerist. Ekki má þrengja svo að Háskóla Íslands að það dragi úr gæðum kennslu eða aðgangi nemenda að skólanum. Lausnin er ekki að koma á skólagjöldum þar sem aðstaða þeirra efnameiri verður betri til að fá menntun. Því mótmælir Vinstri hreyfingin – grænt framboð aðgangstakmörkunum og skólagjöldum í opinberum háskólum. Brýnt er að búa svo um að opinberir háskólar beri ekki skarðan hlut frá borði í þeirri samkeppni sem efnt hefur verið til á milli einstakra háskóla. Sem stendur geta sjálfseignarstofnanirnar aukið tekjur sínar með því að innheimta skólagjöld af nemendum án þess að það komi niður á hinu opinbera framlagi. Réttmætt er að halda því fram að verið sé að pína opinbera háskóla til að fara út á sömu braut, þ.e. að innheimta skólagjöld. Slíkt samrýmist engan veginn sjónarmiðum Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs um jafnrétti til náms. Mikilvægt er að stjórnvöld móti opinbera heildarstefnu um háskólastigið eins og Ríkisendurskoðun leggur til í skýrslu sinni „Háskólamenntun, námsframboð og nemendafjöldi“, stefnu þar sem verkefnum er forgangsraðað og þau tímasett og mælanleg markmið skilgreind.

Frú forseti. Minni hlutinn, þingmenn í stjórnarandstöðunni og þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs hafa lagt fram breytingartillögur sem taka í nokkru á fjárhagsvanda hinna opinberu háskóla.

Ef við víkjum að utanríkismálum er samkvæmt fjárlagafrumvarpinu gert ráð fyrir því að útgjöld til utanríkismála verði um 6,7 milljarðar kr. Mikil útgjaldaaukning hefur orðið í þessum málaflokki á undanförnum árum. Í grein sem birtist í Morgunblaðinu 14. október sl. kom m.a. fram að á ellefu ára tímabili, þ.e. frá árinu 1995, hafi útgjöld til málaflokksins hækkað um 245% en á sama tíma hafi vísitala neysluverðs hækkað um 36%. Þá kemur einnig fram í áðurnefndri grein að á þessu sama tímabili hafi kostnaður vegna sendiráða Íslands hækkað um 260%. Að auki hafi um 2,7 milljörðum kr. verið varið til kaupa á húsnæði fyrir sendiráð og sendiskrifstofur, viðhalds, innréttinga og breytinga. Þá kemur fram í skýrslu sem utanríkisráðherra lagði fyrir Alþingi í apríl sl. að á átta ára tímabili, 1995–2002, hafi verið stofnuð átta sendiráð og sendiskrifstofur.

Með því nýmæli í fjárlögum að setja öll sendiráð undir eitt fjárlaganúmer dregur mjög úr gagnsæi þeirra fjármuna sem varið er til sendiráða og hvernig þeir eru nýttir. Áður fyrr var hvert sendiráð sérstakur fjárlagaliður og þá sást hvað var ætlað til starfseminnar á hverjum stað. Á undanförnum árum hafa fjárveitingar til þessa málaflokks aukist mjög og því er nauðsynlegt að ljóst sé hvar útgjöld hafa aukist eða hvar og hvernig þörfin hefur verið metin. Eins og þetta er sett upp núna er engin leið að átta sig á þeim áherslubreytingum sem íslensk utanríkisþjónusta er að taka hvað varðar starfsemi einstakra sendiráða.

Ríkisendurskoðun hefur í skýrslu sinni „Endurskoðun ríkisreiknings 2003“ gagnrýnt þetta fyrirkomulag og telur að með þessu dragi úr gagnsæi upplýsinga og að líklegt sé að ábyrgð forstöðumanna minnki. Ég vil ítreka, frú forseti, að ég tel að fjárlaganefnd og Alþingi eigi að taka málið til endurskoðunar og kanna hvort ekki sé rétt að færa þessi mál aftur í gagnsærra form við fjárlagagerðina þannig að hægt sé að fylgjast með og sjá hvernig áherslur breytast í utanríkisþjónustunni og rekstur einstakra sendiráða gengur.

Áfram er bætt í svokallaða íslenska friðargæslu á erlendri grund. Vinstri hreyfingin – grænt framboð mótmælir þeirri stefnu ríkisstjórnarinnar að hervæða íslenska ríkisborgara og stilla þeim upp við hlið hersveita NATO og Bandaríkjanna. Jafnframt er mótmælt þátttöku Íslands í hópi hinna vígfúsu ríkja við innrásina í Írak og að íslenska ríkið leggi fram fé til hergagnaflutninga.

Frú forseti. Við höfum ítrekað látið það koma fram á þingi að við teljum að Ísland eigi að auka framlag sitt til friðar- og þróunarstarfa á þeim forsendum sem við Íslendingar erum reiðubúnir að vinna sterkir á, ekki til að taka þátt í hernaði eða herflutningum en á sviðum mannúðarmála, atvinnumála og skipulagsmála getum við vel lagt okkar af mörkum. Þangað á áherslan að beinast en ekki að setja íslenska borgara í herbúninga undir stjórn hervelda á erlendri grund. Það er andstætt íslenskri þjóðarvitund, á móti íslenskum lögum og með þeim aðgerðum setjum við Íslendinga út um allan heim í skotlínu, nokkuð sem er engin ástæða til og ég held að þjóðin sé andvíg. Þess vegna mótmælum við þeim tillögum sem uppi eru í fjárlagafrumvarpinu og sýna stefnu ríkisstjórnarinnar að styrkja enn frekar svokallaðar friðargæslusveitir sem eru í raun vopnaðir ríkisborgarar við hlið erlendra herja.

Ef litið er á heilbrigðismálin er fjárhagsvandi Landspítala – háskólasjúkrahúss mikill. Við höfum fylgst með umræðu allt þetta ár um hvernig beitt hefur verið hörðum niðurskurði á starfsemina þar. Handahófskenndur niðurskurður hefur gengið mjög nærri starfsemi Landspítala – háskólasjúkrahúss á árinu. Enn er honum gert að spara um 600 millj. kr. í rekstri á næsta ári. Ljóst er að með auknum niðurskurði er höggvið í grunnstoðir heilbrigðisþjónustu landsmanna. Ég leyfi mér að vísa til álits minni hluta heilbrigðis- og trygginganefndar um fjárhagsstöðu spítalans og til tillöguflutnings þingmanna Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs sem miða að því að styrkja fjárhagsstöðu spítalans og reyndar annarrar heilsugæslu í landinu og verður mælt fyrir síðar í dag.

Varðandi heilbrigðis- og heilsugæslustofnanir kemur fram í skýrslu Ríkisendurskoðunar „Endurskoðun ríkisreiknings 2003“ að fjárhagsstaða margra heilbrigðisstofnana var slæm í árslok 2003. Í því sambandi eru sérstaklega nefndar fimm heilbrigðisstofnanir þar sem samanlagður höfuðstóll er neikvæður um 297 millj. kr. Það er jafnframt ótækt að svo mikilvægar stofnanir séu stöðugt látnar bera halla milli ára. Það stríðir gegn lögum og er dæmi um slæma fjársýslu af hálfu stjórnvalda í Stjórnarráðinu.

Annar minni hluti mótmælir fyrirhuguðum niðurskurði hjá heilbrigðisstofnunum á Blönduósi, Hvammstanga, Patreksfirði og Bolungarvík, þar sem gert er ráð fyrir að fella niður bráðaþjónustu. Þó er gert ráð fyrir lítils háttar aukningu við 2. umr. til þessa liðar en þó engan veginn til að mæta þeirri þörf sem þar er og ég mótmæli þeirri stefnu að að skera af þá þjónustu sem þarna hefur verið. Margar aðrar heilbrigðisstofnanir, t.d. Heilbrigðisstofnun Suðurnesja og Heilbrigðisstofnun Austurlands, búa við verulegan fjárskort sem ekki er tekið að fullu á og svo má áfram telja.

Einnig er rétt að vekja athygli á því að þúsundir íbúa höfuðborgarsvæðisins eru án skráðs heimilislæknis. Það ástand hlýtur að vekja verulegan ugg í stöðu heimilislækninga á því svæði.

Vinstri hreyfingin – grænt framboð mótmælir þeirri einkavæðingu sem á sér stað í heilsugæslunni. Reynslan af því að gera samning við einkaaðila um að taka að sér heilsugæsluna virðist ekki vera góð. Þannig kemur eftirfarandi fram í áðurnefndri skýrslu Ríkisendurskoðunar um Heilsugæslustöðina í Lágmúla. Í umræddri skýrslu Ríkisendurskoðunar stendur, með leyfi forseta:

„Heilsugæslustöðin Lágmúla starfar samkvæmt verktakasamningi milli Heilsugæslunnar í Reykjavík og Heimilislæknastöðvarinnar ehf. Samningurinn rann út í árslok 2000 en aðilar líta svo á hann sé enn þá í gildi þar sem þeir hafa ekki sagt honum upp. Við endurskoðun Ríkisendurskoðunar voru gerðar athugasemdir við að eignaskrá liggur ekki fyrir og lánveitingar til lækna sem jafnframt eru hluthafar Heimilislæknastöðvarinnar ehf. Í þjónustusamningi er engin heimild fyrir slíkum lánveitingum. Þá er þar kveðið á um hvernig fara eigi með rekstrarafgang og skal helmingur skattalegs hagnaðar renna til verksala en hinn helminginn skal leggja í varasjóð sem verksali ávaxtar. Á síðustu fimm árum nam tekjuafgangur 52 millj. kr. sem verksala hafa verið greiddar. Sá hluti rekstrarafgangs sem leggja átti í varasjóð var ekki lagður þangað. Þá hafði landlæknisembættið ekki sinnt sérstaklega eftirliti með störfum verksala og gæðum þjónustunnar eins og kveðið er á um í samningi.“

Auk þess mun það vera svo að einstakir læknar reka einkahlutafélag í kringum sjálfan sig á viðkomandi stöð. Þetta er ekki glæsileg einkunn sem Ríkisendurskoðun gefur einkavæðingarbrölti ríkisstjórnarinnar. Hvernig má það t.d. vera að hagnaður sé af rekstri heilsugæslustöðvar þegar fjöldi fólks í því hverfi sem hún á að sinna fær ekki fastan heimilislækni og, það sem verra er, fær ekki að panta tíma hjá læknum heldur má einungis koma á ákveðnum tímum og bíða stundum langtímum saman eftir að fá að hitta lækni. Og hvernig má það vera að þessi sama stöð er samkvæmt skýrslu Ríkisendurskoðunar að stunda lánarekstur til eigenda sinna? Og hvers konar vinnubrögð eru það að hafa ekki endurskoðað samning sem rann út í árslok 2000?

Frú forseti. Ekki var staðið við kosningaloforð sem gefið var við síðustu alþingiskosningar um réttarbætur til ungra öryrkja. Vinstri hreyfingin – grænt framboð mótmælir því harðlega að ríkisstjórnin ætli ekki að uppfylla samkomulagið við Öryrkjabandalagið frá því í mars 2003 um aldurstengdar örorkubætur. Eins og fram kemur í áliti minni hluta heilbrigðis- og trygginganefndar um frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2005 er ljóst að um 500 millj. kr. vantar til að hægt verði að standa við það fyrirkomulag sem kynnt var að taka ætti upp, þ.e. að tvöfalda hækkun grunnlífeyris hjá yngstu öryrkjunum. Heilbrigðisráðherra hefur staðfest í fjölmiðlum að loforðið við öryrkja hafi ekki verið efnt að fullu. Haustið 2003 talaði ráðherrann um að „greiða þyrfti hækkanirnar sem um var samið í áföngum, 66% koma til greiðslu um næstu áramót (2003/2004) og afgangurinn ári síðar.“ Nú kveður hins vegar við annan tón og ekki á að standa við þennan samning. Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2005 er ekki gert ráð fyrir neinu fé til að standa við afganginn af samningnum eða seinni áfangann eins og heilbrigðisráðherra talaði um fyrir um ári síðan.

Við höfum heyrt hér í umræðum um skattatillögur ríkisstjórnarinnar að hún telur nauðsynlegt að standa við kosningaloforðin um að lækka skatta. Það er alltaf ágætt að geta staðið við loforð sín. En þegar ríkisstjórnin er að velja á milli kosningaloforða þá er forgangsröðunin mjög einkennileg. Það er valið að standa við skattalækkunina en hins vegar ekki valið að standa við aðra samninga sem ríkisstjórnin hefur gert.

Fjárhagur margra sveitarfélaga hefur verið erfiður undanfarin ár. Stöðugt fleiri verkefni hafa verið færð til sveitarfélaganna án þess að þeim hafi fylgt nægir tekjustofnar. Með samþjöppun í sjávarútvegi og sölu fiskveiðiheimilda frá byggðunum hverfa jafnframt fyrirtæki þeirra einstaklinga sem greiddu hæstu gjöldin til sveitarfélaganna. Þessi þróun hefur leitt til þess að mörg bæjar- og sveitarfélög eiga í miklum fjárhagsörðugleikum. Þannig hafa sveitarfélögin verið rekin með halla frá 1990 en samkvæmt upplýsingum frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga er líklegt að um 2,8 milljarða kr. halli verði á rekstri sveitarfélaganna árið 2003. Samhliða þessu hafa hreinar skuldir sveitarfélaganna aukist gríðarlega. Einu skilaboðin sem sveitarfélögin fá frá ríkisvaldinu eru að þau eigi að selja eignir. Þetta hefur leitt til þess að mörg sveitarfélög hafa þurft að selja frá sér sínar arðbærustu eignir, svo sem orkubú. Þetta ráð getur aðeins dugað í ákveðinn tíma. Hvað eiga sveitarfélögin að gera þegar þau hafa selt allar eignir sínar og notað söluandvirðið til að standa undir lögbundinni þjónustu við íbúana?

Fylgiskjal I með þessu nefndaráliti er grein sem við hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon skrifuðum í Morgunblaðið 29. september þar sem lýst er stefnu ríkisstjórnarinnar gagnvart sveitarfélögunum. Hún ber yfirskriftina Sveitarfélögin svelt til hlýðni. Því miður, frú forseti, virðist engin breyting vera sjáanleg á þeirri stefnu ríkisvaldsins að ætla að svelta sveitarfélögin til hlýðni.

Vinstri hreyfingin – grænt framboð mun leggja hér fram breytingartillögur við þetta frumvarp sem miða að nokkru að því að treysta fjárhagsstöðu sveitarfélaganna. Auk þess minni ég á að við, þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs, höfum flutt tillögu sem er til meðferðar í þinginu um að verði tekjuskattur ríkisins lækkaður um 1% þá verði það eina prósent fært til sveitarfélaganna og þeim leyft að hækka álagningarhluta sinn sem því nemur til þess að treysta betur fjárhagsstöðu þeirra. Það er ótækt að ríkisvaldið geti einhliða og með hroka lækkað eigin tekjur en látið síðan hinn aðilann sem er líka ábyrgur á móti ríkisvaldinu í að sinna velferðarkerfinu, sinna samfélagsþjónustunni, stöðugt vera sveltan og búa við allt of lága tekjustofna.

Ef við lítum á umhverfismálin þá er það stefna Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs að vernda íslenska náttúru og auðlindir lands og sjávar. Náttúruauðlindir eiga að vera sameign landsmanna og um vernd þeirra og nýtingu verður að ríkja góð sátt. Slíkt gerist ekki fyrr en stjórnvöld opna augu sín fyrir gildi náttúruverndar og læra mikilvægi þess að við nýtingu náttúrulegra auðlinda sé farið að meginsjónarmiðum sjálfbærrar þróunar. Með hliðsjón af því leggur Vinstri hreyfingin – grænt framboð áherslu á að efla stofnanir sem starfa á sviði náttúruverndar og nýtingar náttúruauðlinda og gera þeim kleift að sinna sínu þýðingarmikla hlutverki. Þá er ljóst af áliti minni hluta umhverfisnefndar um frumvarp til fjárlaga að margar stofnanir sem heyra undir umhverfisráðuneytið eiga við verulega fjárvöntun og rekstrarvanda að etja.

Nefna má Náttúrufræðistofnun. Það er brýnt að bæta fjárhag hennar því hún ber uppsafnaðan halla og auk þess þarf að styrkja árlegan rekstrargrundvöll hennar.

Skipulagsstofnun sem líka hefur veigamiklu hlutverk að gegna býr líka við skertan fjárhag. Henni er ætlað að innheimta sértekjur langt umfram það sem raunhæft er þannig að Skipulagsstofnun er gert erfitt að sinna þeim verkefnum sem henni er ætlað að sinna. Það er einmitt verið að færa auknar skyldur til Skipulagsstofnunar, m.a. vegna breytinga sem gerðar voru á lögum um mat á umhverfisáhrifum árið 2000 sem gera auknar kröfur til stofnunarinnar.

Umhverfisstofnun. Láðst hefur að reikna með fjárveitingu vegna verndaráætlunar fyrir Mývatnssveit sem þó var gert ráð fyrir í lögum nr. 97/2004, um verndun Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu. Einnig er nauðsynlegt að leiðrétta ýmsa fjárlagaliði á vegum Umhverfisstofnunar sem lúta að umhverfismálum og náttúruvernd.

Frú forseti. Fjárlagfrumvarpið eins og það liggur nú fyrir markar ákveðin vatnaskil í ríkisfjármálum. Fyrsti áfangi stórfelldra skattalækkana kemur til framkvæmda. Þeim er mætt með skertum framlögum til velferðarkerfisins, skólagjöldum og sjúklingasköttum. Sérstök framlög ríkisstjórnarinnar til vegamála á kosningaári hafa nú gufað upp og niðurskurður á samþykktri samgönguáætlun á þremur árum nemur tæpum 6 milljörðum kr. Tillögur um hvar sá niðurskurður eigi að koma niður liggja ekki enn fyrir en að sjálfsögðu er það krafa að tillögur um niðurskurð á fjárlögum til samgönguáætlunar verði komnar inn til þingsins fyrir lok 3. umr. þannig að þingið geti tekið afstöðu til þess hvort það samþykki þennan niðurskurð og það hvernig hann komi niður. Ég krefst þess því að endurskoðuð samgönguáætlun þar sem sýnt er hvar þessi niðurskurður eigi að koma niður liggi fyrir áður en við afgreiðum fjárlög héðan. Víst er að íbúar hinna dreifðu byggða, einkum á Vestfjörðum og Norðausturlandi, inn til dala og út til nesja um allt land sem höfðu vænst þess að aukið átak í samgöngumálum mundi flýta fyrir að þeir fengju gott vegasamband, munu telja sig svikna ef brýnum vegaframkvæmdum á þessum svæðum verður enn á ný slegið á frest. Ljóst er að verði gjaldahlið frumvarpsins lokað eins og það liggur nú fyrir mun verða þrengt óhóflega að mörgum stofnunum og brýnum samfélagsverkefnum í grunnþjónustunni. Þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs munu mæla fyrir breytingartillögum hér síðar í dag sem leiðrétta að nokkru þessa röngu forgangsröðun meiri hlutans nái þær fram að ganga. Þar mun og verða gerð nánari grein fyrir einstaka málaflokkum sem lúta að fjárlagafrumvarpinu og fjárlagagerðinni.

Þar sem efnahags- og viðskiptanefnd hefur enn ekki skilað fullnægjandi nefndaráliti um tekjuáætlunina og efnahagshorfur næsta árs verður beðið með umfjöllun um þann hluta frumvarpsins til 3. umr.

Frú forseti. Það verður að átelja vinnubrögð meiri hluta efnahags- og viðskiptanefndar. Meiri hlutinn hefur skilað inn áliti þar sem á engan hátt er farið í gegnum þær tölulegu forsendur sem liggja að baki tekjuáætluninni né heldur áreiðanleika þeirra. Þegar Þjóðhagsstofnun var lögð niður varð þingið gjörsamlega háð efnahagsskrifstofu fjármálaráðuneytisins sem er jú bara hluti af framkvæmdarvaldinu og hefur því ekki á eigin vegum haft tök á að leita umsagna um einstaka liði í tekjuforsendunum.

Þegar ákveðið var að leggja Þjóðhagsstofnun niður var gert ráð fyrir því að á móti gæti þingið leitað umsagna og álits til annarra aðila í samfélaginu sem vinna á þessum vettvangi. Við höfum Seðlabanka Íslands sem er falið það hlutverk að stýra verðbólgustiginu og hefur til þess takmörkuð stýritæki. Við höfum greiningardeildir hinna ýmsu banka og fjármálastofnana sem fjalla líka um forsendur í efnahagsbúskapnum. Við höfum launaþegasamtökin, þau stærstu Alþýðusamband Íslands og Bandalag starfsmanna ríkis og bæja, og fleiri aðila sem stöðugt meta efnahagsforsendurnar og áhrif aðgerða ríkisstjórnarinnar á einstaka þætti efnahagslífsins. Það ætti því að vera skýlaus krafa að efnahags- og viðskiptanefnd kallaði þessar stofnanir fyrir sig og færi nákvæmlega í gegnum þær forsendur sem byggt er á, ekki síst í ljósi hins ótrygga ástands sem við nú stöndum frammi fyrir í efnahagsmálum.

Ég krefst þess því hér, og lét einnig bóka það í fjárlaganefnd, að ítarlegt og vandað álit komi frá efnahags- og viðskiptanefnd þar sem vandlega er farið yfir efnahagsforsendurnar og tekjuáætlun og tekjuforsendur fjárlaganna eins og lög gera ráð fyrir. Fjárlaganefnd tekur fyrst og fremst á gjaldahliðinni og vinnur hana. En ætlast er til þess að efnahags- og viðskiptanefnd vinni að tekjuhliðinni þó svo að það sé síðan fjárlaganefndar að afgreiða málið í heild sinni til þingsins.

Frú forseti. Með þessu nefndaráliti fylgja allnokkur fylgiskjöl, t.d. fylgiskjal um stöðu sveitarfélaganna, grein eftir hv. þm. Steingrím J. Sigfússon og mig sem birtist í Morgunblaðinu 29. september og heitir Sveitarfélögin svelt til hlýðni. Þar er rakin í stuttu máli staða sveitarfélaganna og samskiptin við ríkisvaldið.

Einnig fylgir minnisblað frá Félagi íslenskra framhaldsskóla og skólameistarafélagi Íslands. Það ber yfirskriftina Fjárhagsstaða framhaldsskólanna. Þar eru raktir í nokkrum atriðum helstu þættir vanda framhaldsskólanna og erfiðleikar samskipta ríkisvaldsins og framhaldsskólanna hvað varðar fjármögnun og viðurkenningu á fjárþörf bæði til rekstrar og stofnkostnaðar.

Einnig fylgir minnisblað frá Háskólanum á Akureyri sem gerir grein fyrir fjárhagsstöðu hans og hvernig einnig er þrengt að honum hvað varðar fjárhag bæði til kennslu og rannsókna. Þetta er skóli sem við höfum öll verið mjög stolt af að hafi fengið tækifæri til þess að vaxa og þróast og eflast. Hann má núna einnig búa við að að honum er þrengt með fjárveitingum.

Hérna er einnig minnisblað frá Háskóla Íslands þar sem bent er á verulega fjárvöntun bæði til kennslu og rannsókna til þess að háskólinn geti tekið á móti nemendum eins og honum ber lögum samkvæmt og eins líka til þess að geta sinnt því rannsóknarhlutverki sem honum er ætlað. Fylgir þarna ítarlegt álit frá Háskóla Íslands.

Álitinu fylgir einnig bréf frá Ferðamálasamtökum Íslands. Þrátt fyrir að ferðaþjónusta sé vaxandi atvinnuvegur í íslensku atvinnulífi — hún er að verða annar eða þriðji stærsti atvinnuveitandi landsins og farin að skila næstmestum nettógjaldeyristekjum til þjóðarinnar — þá eru framlög til ferðamála lækkuð, skorin niður í þessum fjárlögum.

(Forseti (JóhS): Forseti áformar að gera matarhlé innan stundar. Forseti vill spyrja ræðumann hvort hann eigi ekki eftir nokkuð af ræðu sinni. Forseti bendir líka á að tveir hv. þingmenn hafa óskað eftir að veita andsvar við ræðu hv. þingmanns þannig að ef þingmaðurinn á eitthvað eftir mun forseti óska eftir því að ræðumaður fresti máli sínu til klukkan hálftvö.)

Frú forseti. Ég á um það bil eina mínútu eftir af ræðu minni. Ég kýs því að ljúka henni þannig að við ljúkum þessu bara núna á næstu mínútum.

(Forseti (JóhS): Forseti óskar eftir því að þessu ljúki núna. Klukkan er orðin eitt og þá er áformað hlé. Það eru tvö andsvör sem taka kannski korter. Það er of langur tími miðað við áætlanir okkar.)

Þá passar ágætlega að ég ljúki eftir eina mínútu, frú forseti.

Ég hef nefnt fylgiskjal frá Ferðamálasamtökum Íslands um skertar fjárveitingar til ferðamála. Ég hef hér rakið (Forseti hringir.) samkomulag við öryrkjana og …

(Forseti (JóhS): Forseti óskar eftir því að ræðumaður fresti máli sínu. Við getum ekki slitið í sundur andsvörin og ræðu hv. þingmanns þannig að forseti óskar eftir því að ræðumaður fresti ræðu sinni.)

Þá frestar ræðumaður ræðu sinni, frú forseti, og við fáum okkur bara hádegisverð. Svo tökum við til af fullum krafti hér á eftir og stöndum saman í því.