heildararðsemi stóriðju- og stórvirkjanaframkvæmda fyrir þjóðarbúið, fyrri umræða.
Frú forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um mat á heildararðsemi stóriðju- og stórvirkjanaframkvæmda fyrir þjóðarbúið. Flutningsmenn ásamt mér eru hv. þm. Jón Bjarnason, Kolbrún Halldórsdóttir, Þuríður Backman og Ögmundur Jónasson. Þetta er 19. mál þessa þings.
Tillögugreinin er á þá leið að Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að láta gera vandað, óháð og gagnsætt þjóðhagslegt mat á arðsemi og heildaráhrifum þess á efnahagslegan stöðugleika og framvindu íslensks þjóðarbúskapar að ráðist verði í frekari stóriðju- og virkjanafjárfestingar. Leitað verði til hóps sérfræðinga, jafnt innlendra sem erlendra, með breiðan faglegan bakgrunn til að stýra verkefninu, og leiðbeiningar Efnahags- og framfarastofnunarinnar hafðar til hliðsjónar. Einnig verði haft samráð við efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis um tilhögun verksins. Niðurstöður vinnunnar verði lagðar fyrir Alþingi í formi skýrslu sem komi þar til umræðu.
Eins og tillaga þessi ber með sér er það satt þótt ótrúlegt sé að engin eiginleg þjóðhagsleg greining hefur farið fram á áhrifum stóriðju- og virkjanafjárfestinga fyrir heildarhagsmuni íslenska þjóðarbúsins. Stjórnvöld sjálf hafa lagt lauslegt mat á líkleg hagvaxtaráhrif einstakra framkvæmda og þá oftast borið þau saman við þann tilbúna eða fræðilega valkost að ekkert annað gerðist eða kæmi í staðinn. Þetta er þeim mun undarlegra sem öllum er ljóst, a.m.k. nú í ljósi fenginnar og dýrkeyptrar reynslu frá árunum 2002–2006, að slíkar risaframkvæmdir með tilheyrandi innstreymi fjármagns og væntingaáhrifum hafa geysileg ruðningsáhrif í för með sér í efnahags- og atvinnulífinu. Það er algerlega borðleggjandi að útreikningar sem byggjast á að bæta hagvaxtaráhrifum stóriðjuframkvæmda við sem hreinni viðbót án þess að reikna með neinum frádráttarliðum á móti vegna fórnarkostnaðar annars atvinnulífs, aukinnar verðbólgu, meiri óstöðugleika o.s.frv. eru byggðir á sandi.
Nú er það þannig, virðulegi forseti, að á undirbúningsstigi eru a.m.k. þrjú risavaxin álvers- og virkjanaverkefni í viðbót, þ.e. stækkun álversins í Straumsvík um framleiðslugetu upp á lítil 280 þús. tonn, úr 180 þús. tonnum í 460 þús. tonn, álver í Helguvík, eða væntanlega fyrri áfangi að álveri í Helguvík, upp á 250 þús. tonna framleiðslugetu og álver við Húsavík af sömu stærð. Fleiri áform eru reyndar uppi eins og hér hefur komið fram í umræðum á Alþingi um álgarða og jafnvel lítið álver við Þorlákshöfn. Fyrirtækið Norsk Hydro hefur kynnt áform sín um að setja sig inn í röðina og að það hafi áhuga á að reisa að minnsta kosti 600 þús. tonna álver á Íslandi. Fyrirtækið hefur ákveðið að stofna umboðsskrifstofu hér sem á að sjá um fjárfestingar og markaðssetningu þessa norska stórfyrirtækis á Íslandi, Grænlandi og í Kanada. Vitað er um áhuga rússneska risans Rusals, og jafnvel fleiri renna hýru auga til landsins enda fer miklum sögum af vinskap núverandi ráðamanna við álrisana og hversu bóngóðir þeir séu og greiðviknir á allan hátt, ekki síst í því að skapa þeim ódýra orku.
Þessar stóriðjufjárfestingar einar sem ég hér nefni til sögunnar, þessi þrjú verkefni, eru samtals áætlaðar upp á 430 milljarða kr., þ.e. nálægt 35% af áætlaðri landsframleiðslu þessa árs.
Ef við tökum til samanburðar fjárfestingarnar í yfirstandandi stóriðju- og virkjanahrinu á Austurlandi og á Suðvesturlandi voru þær upp á um 300 milljarða kr., nálægt 25% af vergri landsframleiðslu. Þetta er sem sagt nærri 1,5 sinnum meira sem gæti þá komið inn í hagkerfið á kannski eilítið lengra tímabili, 4–8 árum í staðinn fyrir 4–5.
Nú er það svo að efasemdir um arðsemi stóriðjufjárfestinganna sem slíkra, svo að maður tali ekki um efasemdir um þjóðhagslega arðsemi þessa þegar þjóðarbúið í heild er skoðað, fara mjög vaxandi. Arðsemi verkefnanna er náttúrlega fyrst og fremst háð því að viðunandi orkuverð fáist en það er eins og kunnugt er mjög lágt, svo lágt að það verður að halda því leyndu.
Landsvirkjun veitir ekki upplýsingar í reikningum sínum um ávöxtun eigin fjár eigenda sinna og burðast þeir við að halda orkuverðinu leyndu eins og kunnugt er. Á þetta benda erlendar sérfræðistofnanir og matsstofnanir, að þetta geri mönnum erfitt um vik að leggja mat á það hvort þetta sé skynsamlegt.
Enn fremur hefur verið á það bent að engin tilraun er gerð til að meta umhverfislegan fórnarkostnað, ekki er gerð tilraun til að áætla hæfilegt endurgjald fyrir nýtingu náttúruauðlindanna, ekkert mat er lagt á áhættuna fyrir hagkerfið og líkur á kostnaðinum sem aðrir aðilar í þjóðarbúskapnum, ekki síst fjölskyldurnar í landinu, taka á sig vegna hugsanlega meiri óstöðugleika.
Þá hefur verið sýnt fram á, m.a. af fleiri en einum innlendum greiningaraðila, og á hið sama er bent í skýrslum alþjóðlegra matsstofnana eins og Alþjóðagjaldeyrissjóðs OECD, að nettóvirðisauki stóriðjustarfseminnar fyrir hagkerfið er tiltölulega lítill. Það er sökum þess að innlendir kostnaðarþættir vega ekki þungt, þeir eru innan við þriðjungur og jafnvel ekki nema fjórðungur af veltu fyrirtækjanna þegar um er að ræða erlendan eiganda þannig að arðurinn til erlendra höfuðstöðva fyrirtækisins renni úr landi.
Skuldabyrðin vegna fjárfestinga í stóriðjuuppbyggingunni vegur hins vegar mjög þungt í þjóðarbúskapnum, er t.d. á góðri leið með að verða hluti af því sem er að fella lánshæfismat Íslands. Þar með verður það að kostnaði sem aðrir aðilar taka á sig, skuldugir aðilar, önnur fyrirtæki og heimilin í landinu.
Staðreyndin er sem sagt sú að engin tilraun hefur verið gerð til þess að meta þjóðhagsleg heildaráhrif og þjóðhagslega heildararðsemi þessara fjárfestinga fyrir þjóðarbúið.
Efnahags- og framfarastofnunin, OECD, hefur í skýrslum sínum um íslenskt efnahagslíf ítrekað bent á nauðsyn þess að reyna að meta á breiðum grunni og með gagnsærri hagkvæmnisgreiningu, því sem þeir kalla á enskunni „cost benefit framework“, hvort frekari stóriðju- og virkjanaverkefni séu hagkvæm fyrir landið og hvort í þau sé skynsamlegt að ráðast yfir höfuð, og í öllu falli hvernig ætti þá að reyna að standa að því að tímasetja þau miðað við hagsveifluna og dreifa þeim á langan tíma.
Samhliða þessari tillögu flytjum við þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs tillögu sem við höfum áður gert um aðgerðir til að endurheimta efnahagslegan stöðugleika. Þar er gert ráð fyrir því að stöðvaðar verði allar frekari stóriðjuframkvæmdir um nokkurt árabil og hagkerfinu gefinn kostur á að jafna sig og náttúru landsins gefin grið á meðan. Þannig ber að skoða þessar tvær tillögur í samhengi. (Gripið fram í.) Nei, ég vísa bara til hinnar tillögunnar sem er á þskj. 14, búið að mæla fyrir og er komin til nefndar.
Svo að ég vitni aðeins áfram, virðulegi forseti, í skýrslur OECD, því að stundum virðist sannleikurinn þurfa að koma að utan — þar er þá ekki á ferðinni einhver áróður frá Vinstri grænum — þá segja þeir t.d. að þegar litið sé til meðallangs tíma muni tímasetning frekari stórfjárfestinga í ál- og orkugeiranum skera úr um, einfaldlega skera úr um, hvort stöðugleiki náist í efnahagslífinu. Og segja síðan:
Nú er útlit fyrir að vinna hefjist á nýjum verkefnum áður en jafnvægi í efnahagslífinu, (e. adjustment), sem tekið var að hilla undir, náist til fullnustu.
Þeir vara sem sagt við því í skýrslu sinni síðsumars að nú þegar stefni í, ef allt fer sem horfir, að framkvæmdir hefjist áður en hagkerfið nái að jafna sig, það muni leiða til þess að eftirspurn aukist fyrr, verðbólguspár muni haldast háar, það muni gera stefnumótun í peningamálum erfiðari, og erfiðara um vik að tryggja stöðugleika, og enn fremur muni aukin eftirspurn hafa í för með sér óhagstæðari fjármagnsjöfnuð, þ.e. á mannamáli aukinn viðskiptahalla, á nýjan leik. Gengi krónunnar muni taka að styrkjast og þó að þannig dragi úr verðbólgunni tímabundið muni það íþyngja öðrum greinum í atvinnulífinu o.s.frv.
Þeir OECD-menn fara síðan rækilega yfir það sem þeir hafa fengið upplýsingar um hvað varðar stærðargráðu framkvæmdanna sem eru í pípunum. Athyglisvert er að kannski hefur ekki áður birst opinberlega betri kortlagning á því fyrir utan þá það sem hefur komið fram í þingmálum og þingræðum okkar vinstri grænna. Svo undarlegt sem það er hafa íslensk stjórnvöld t.d. verið ákaflega feimin við að gangast við því að í undirbúningi væru þessi þrjú stóru verkefni samhliða.
Fyrir rúmu ári spurði ég þáverandi forsætisráðherra, Halldór Ásgrímsson, hvort ríkisstjórnin hefði í hyggju að hleypa þessu öllu af stað samtímis. Hann sagði að það dytti engum manni í hug. Það dytti engum manni í hug að það gæti gerst. En veruleikinn er sá að þetta er allt saman keyrt áfram á fullu. Hver og einn aðilinn telur sig vera í góðri trú um að svo fljótt sem hann er tilbúinn með sín plön geti hann sett græna ljósið á og hafið framkvæmdir.
OECD bendir á að þetta séu engu að síður þannig verkefni að yfirvöldum sé fært að búa svo um hnútana að stjórna því hvort þau fari af stað og þá að minnsta kosti hvenær þar eð þessi verkefni þarfnist samþykkis ríkisstjórnar og stuðnings þings og vegna þess að þjónustufyrirtæki í almenningseign yrðu að veita rafmagn til verkefnanna.
Auðvitað. Þetta er leyfisbundin starfsemi og það eru opinber fyrirtæki sem mundu selja þeim rafmagnið og þá fyrst og fremst Landsvirkjun. Að sjálfsögðu er hægt að hafa stjórn á þessu ef pólitískur vilji er til þess.
Ég vil svo að lokum leggja áherslu á, og styðjast þar við framsetningu Efnahags- og framfarastofnunarinnar, hvert verkefnið er sem þarf að ráðast í. Það er með ólíkindum í raun þegar maður veltir fyrir sér hve mikið er í húfi að þetta skuli ekki hafa verið gert, að vönduð, breið, gagnsæ, óháð þjóðhagsleg úttekt á arðsemi þess fyrir þjóðarbúið að ráðast í þessari framkvæmdir hafi ekki verið gerð.
Hvað segja þeir t.d. um þetta, OECD-menn? Þeir segja á einum stað í skýrslu sinni sem ég lét þýða kafla úr í sumar eða haust því að ég sá hana hvergi í íslensku máli — undarlegt nokkuð að það virðist ekki hafa verið þýddur nema mjög lítill útdráttur úr skýrslunni — og vísa í sínar fyrri úttektir þar sem þeir hafa lagt þetta til, með leyfi forseta:
„Eins og stungið var upp á í síðustu úttekt ætti að meta frekari aukningu orkufreks iðnaðar á breiðum grunni með gagnsærri hagkvæmnisgreiningu (cost benefit framework) þar sem teknir eru til greina þættir eins og hæfilegt endurgjald fyrir nýtingu náttúruauðlinda, umhverfisáhrifin og áhættan og áhrifin á hagkerfið og framvindu þess. Hingað til hefur slík víðtæk úttekt, sem mundi gera mögulegt að meta hvort verkefnin eru hagkvæm fyrir landið og í þau eigi að ráðast, ekki verið gerð ...“
Svo mörg eru þau orð. Hingað til hefur slík víðtæk úttekt, sem mundi gera mögulegt að meta hvort verkefnin eru hagkvæm fyrir landið og í þau eigi að ráðast, ekki verið gerð.
Efnahags- og framfarastofnunin segir ósköp einfaldlega: Það liggur bara alls ekki fyrir af því að það hefur ekki verið kannað hvort það sé skynsamlegt út frá þjóðarhag Íslendinga að ráðast í þessi verkefni. Erum við kannski að fórna meiri hagsmunum fyrir minni? Erum við að baka okkur meira tjón í öðru atvinnulífi og þróunarmöguleikum á öðrum sviðum, öllu öðru útflutnings- og samkeppnislífi en það sem nemur ávinningunum af þessum fjárfestingum? Munum þá eftir því hversu lítil hlutfallslega nettóarðsemisáhrifin eru fyrir hagkerfið, hversu lítill hluti af veltunni í þessum fyrirtækjum endar inni í íslenska hagkerfinu af því að byggt er svo mikið á dýrum, erlendum aðföngum og arðurinn til erlendra eigenda rennur aftur úr landi.
Ef við bætum svo við þetta fórnarkostnaðinum gagnvart umhverfinu fer þá ekki dálítið að dökkna dæmið? Hverjir ætla að koma hér upp, minnugir reynslunnar af undangengnum fjórum árum og þess dýrkeypta herkostnaðar sem annað atvinnulíf og heimilin í landinu urðu að bera vegna ójafnvægisins, verðbólgunnar og vaxandi erlendra skulda og segja að ekki sé þörf á því að fara yfir þetta með faglegum og skipulegum hætti?
Ég hefði gaman af að heyra slíkar ræður ef þær verða einhverjar fluttar en legg nú til að að lokinni umræðunni verði málinu vísað til (Forseti hringir.) síðari umr. og efnahags- og viðskiptanefndar. Ég hygg að það sé eðlilegra, frú forseti, að tillagan gangi þangað en til iðnaðarnefndar.
Frú forseti. Þetta er ansi athyglisverð þingsályktunartillaga sem hér er borin fram. Kannski væri ástæða til að fara ítarlegar yfir hana en í stuttu andsvari. Allt það sem viðkemur þessari tillögu er mjög hnattrænt. Ég vil m.a. benda á umhverfisþáttinn losun koltvísýrings. Ég minni þar á fund sem við hv. þingmaður áttum á Norðurlandaráðsþingi fyrir stuttu þar sem Norðurlöndin fóru yfir koltvísýringsmál sín, þar sem fyrst og fremst um er að ræða brennslu á olíu, kolum og gasi. Nú ræða menn helst um kjarnorku.
Mig hefði langað að koma inn á úttektina sem hér er talað um. En hún þyrfti að ná allt til ársins þegar ákveðið var að byggja Búrfellsvirkjun og Straumsvíkurverksmiðjuna. Ég vildi spyrja hv. þingmann og flutningsmann, hv. þm. Steingrím J. Sigfússon, hvort ekki væri eðlilegt að úttektin næði til þess tíma er Alþýðubandalagið sáluga sem barðist sem mest á móti byggingu Búrfellsvirkjunar sá helst þau úrræði í atvinnumálum Íslendinga að við færum að sjóða niður síld í dósum og senda til Rússlands.
Það væri gaman að þetta yrði nú borið saman og sjá hvort þjóðinni hefði vegnað betur með þann iðnað fremur en að fara út í álbræðslu og byggingu Búrfellsvirkjunar. Það er löngu vitað að við hefðum aldrei getað á þeim tíma byggt þá virkjun nema álverksmiðjan í Straumsvík hefði komið til.
Þá langar mig að benda þingmanninum á það, sem kom fram reyndar í hans málflutningi, að uppi eru áform og athuganir meðal fleiri (Forseti hringir.) aðila á að byggja áltæknigarð í Þorlákshöfn (Forseti hringir.) þar sem fyrst og fremst yrði um úrvinnslu á áli að ræða.
Frú forseti. Ég er hvenær sem er tilbúinn til umræðna um hnattræn loftslagsáhrif og stöðu Íslands í því samhengi. Ég treysti mér alveg í umræður um það, þar á meðal að hrekja þann fáfengilega málflutning að Ísland geti með því að eyðileggja náttúru sína lagt eitthvað stórfenglegt af mörkum til umhverfismála hnattrænt. Ætli það sé ekki alveg gagnstætt, að við þurfum að gæta vel að þeim náttúrugersemum sem við höfum að annast um og gæta að í þágu alls mannkyns.
Varðandi losunarþáttinn er það reyndar þannig að öll þau lönd sem eru innan Kyoto-samningsins þurfa að kaupa losunarkvóta á móti nýrri iðnaðarstarfsemi. Þessi nettóáhrif eru alls ekki eins og margir vilja vera láta. Það er aðeins ef verksmiðjur eru byggðar í þróunarríkjum eða hjá umhverfissóðunum, Bandaríkjamönnum og Áströlum, sem dæmið getur litið öðruvísi út.
Varðandi Ísland hefur það reyndar verið þannig, vegna íslensku undanþágunnar, að losun verksmiðjanna er viðbót en það þarf ekki að kaupa kvóta út á móti losun verksmiðjunnar hér, öfugt við það sem væri í Evrópu eða Kanada, vegna þess að íslenska undanþágan er enn ekki fullnýtt. Það er hún að vísu að verða.
Varðandi það hvort arðsemisúttekt eigi að ganga aftur í tímann, allt til Búrfellsvirkjunar og Straumsvíkur, þá voru þær framkvæmdir að sjálfsögðu við allt aðrar og ósambærilegar aðstæður í hagkerfi okkar, þegar það var algjörlega lokað og reyndar á þrengingartímum eins og bent hefur verið á. Þensluáhrif og ruðningsáhrif voru ekki með sambærilegum hætti og á við í nútímanum. Það sem OECD er að benda á og við flytjum tillögu um er fyrst og fremst að menn stoppi núna og geri, þótt seint sé, þá hagkvæmnisúttekt sem aldrei hefur verið gerð.
Það getur verið sagnfræðilega fróðlegt að líta á þetta aftur í tímann en miklu meira máli skiptir þó að menn ani ekki áfram í blindni án þess að reyna að átta sig á því hvort einhver (Forseti hringir.) þjóðhagsleg glóra sé í þessu.
Frú forseti. Það er ánægjulegt að heyra að hv. þingmaður vill skoða dæmið aftur í tímann og fara yfir söguna í heild. Á hverjum tíma, sama hvenær það er, sem við byggjum virkjanir eða gerum eitthvað stórt er alltaf sama aldan á móti. Vinstri öfl í samfélaginu hafa alltaf verið á móti stórframkvæmdum. Ég man vel umræðuna um Búrfell og Straumsvík. Þá var bara verið að fórna öllu, landi, þjóð, fjárhag og sjálfstæði. Það er hægt að finna þetta, þetta er allt til.
Það sem ég vildi hins vegar spyrja hv. þingmann um eru þessi afleiddu störf, hátækniiðnaðinn sem hefur orðið til, öll sú menntun og verkfræðiþekking sem hefur orðið til í landinu og er í útrás núna, einmitt vegna þess að við höfum byggt upp virkjanir og stóriðju. Það er þáttur sem við verðum að gefa gaum, að fjölmörg störf sem krefjast mikillar menntunar, hálaunastörf sem hafa orðið til í samfélaginu vegna þess arna. Þess vegna eru m.a. þeir sem eru í forsvari fyrir áltæknigarð í Þorlákshöfn að leita leiða við úrvinnslu þannig að við séum ekki bara í hráefnisframleiðslu fyrir önnur iðnríki hvað þennan málm varðar heldur í úrvinnslu til að ná meiri verðmætasköpun inn í landið, meiri hátækni og hærri launum. Það er það sem stefnt er að með þeirri starfsemi.
Frú forseti. Ég leiði hjá mér tal hv. þingmanns um áherslur vinstri manna í þessum efnum á umliðnum áratugum eða liðnum öldum. Hv. þingmaður má leika sér eins og hann vill með það og halda því fram að allt verið vitlaust sem allir aðrir hafa sagt og gert nema sjálfstæðismenn. Það er auðvitað feiknarlega málefnalegt og uppbyggilegt að ræða hlutina þannig.
Ef hann vill ræða um Búrfell og Straumsvík þá kann ég þá sögu býsna vel. Ég veit t.d. mjög vel að raforkuverðið sem samið var um í byrjun var svo hörmulega lágt að það var ítrekað við að setja Landsvirkjun á hausinn. Það varð að hækka raforkuverðið til almennra nota í landinu í tvígang á áttunda áratugnum til að Landsvirkjun færi ekki á hausinn. Það var ekki fyrr en fyrirtækið var staðið að svindli, staðið að því að snuða Íslendinga um skatttekjur og raforkuverð með hækkun í hafi, með því að hóta málsókn, því að draga þá fyrir dóm í New York, að tókst að hækka raforkuverðið þannig að Landsvirkjun færi að ná endum saman. Ég kann þessa sögu nokkuð vel. Ég tel að þeir sem andæfðu samningnum á dögum viðreisnarstjórnarinnar hafi haft býsna mikið til síns mál. En auðvitað var allt rétt sem viðreisnarstjórnin gerði þegar sjálfstæðismenn eða Morgunblaðið ræða málið. Það þarf náttúrlega ekki að ræða það, þar á meðal líka að færa ekki út landhelgina og guð má vita hvað.
Varðandi afleidd störf í hátækniiðnaði er fróðlegt að ræða það. Á það bendir m.a. Efnahags- og framfarastofnunin. Þurfum við ekki að athuga fórnar- og ruðningskostnaðinn sem annað atvinnulíf ber? Það er væntanlega þannig, því miður, að það eru meiri líkur á að þessar risavöxnu fjárfestingar, með þensluáhrifum sínum í hagkerfinu, spennu á vinnumarkaði, óhagstæðum rekstrarskilyrðum í formi hás gengis, vaxta o.s.frv., flæmi fleiri hátæknistörf úr landi en verða til vegna þeirra. Það er ósköp einfaldlega þannig, eða hefur hv. þingmaður ekki heyrt um þau fyrirtæki sem hafa flúið land í hátækni- og upplýsingageiranum vegna þess að rekstrarskilyrði þeirra voru mjög bágborin á árunum 2002–2006? Það rekja menn beint til þensluáhrifa sem stóriðjufjárfestingar (Forseti hringir.) og vissulega reyndar fleiri þættir leiddu yfir okkur.
Frú forseti. Við erum að ræða hér ágæta tillögu til þingsályktunar frá Vinstri hreyfingunni – grænu framboði. Ég get ekki séð tillögunni allt til foráttu eins og sá eini þingmaður sjálfstæðismanna sem hefur séð ástæðu til að taka þátt í umræðunni.
Í tillögunni segir, með leyfi forseta:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að láta gera vandað, óháð og gagnsætt þjóðhagslegt mat á arðsemi og heildaráhrifum þess á efnahagslegan stöðugleika og framvindu íslensks þjóðarbúskapar að ráðist verði í frekari stóriðju- og virkjanafjárfestingar.“
Ég held að miðað við síðustu missiri hljóti svona athugun að teljast ósköp eðlileg. Það er engin launung að farið hefur verið offari í þessum málum, í að setja á stofn stórar álverksmiðjur. Menn velta því fyrir sér hver ráði í raun förinni og hraðanum. Hvar er hinn raunverulegi byrjunarreitur? Er hann á Alþingi, hjá ráðherrum, hjá Landsvirkjun eða erlendum fyrirtækjum?
Þar með er ekki sagt að ég sé á móti framkvæmdum eins og t.d. á Reyðarfirði. Hins vegar erum við í Frjálslynda flokknum sammála um að tími sé kominn til að menn fari sér hægar og skoði vangaveltur um stóriðju með tilliti til þenslu og, eins og hér hefur komið fram, með tilliti til arðsemi fyrir þjóðina alla en ekki tiltekna einstaklinga eða fyrirtæki.
Jafnframt þarf að skoða þetta út frá skynsemi og umhverfisaðstæðum. Öllum ætti að vera ljóst að á síðustu missirum hafa komið fram auknar kröfur um að líta meira til umhverfisins og náttúrunnar þegar farið er út í stórar virkjanir og byggingar á orkufrekum fyrirtækjum.
Ég tel þessa þingsályktunartillögu mjög eðlilega, að hér fari fram vandað og óháð mat á þjóðhagslegri hagkvæmni áður en farið verði út í frekari stóriðju- og virkjunarfjárfestingar.
Frú forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir undirtektirnar og ræðu hans. Ég vildi bæta því við frá mínu brjósti, sem ég kom ekki inn á í ræðu minni, að ég held að tíðarandinn í samfélaginu sé orðinn mjög breyttur í þessum efnum. Ég er fullviss um að ef almenningur í landinu fengi að láta í ljós álit sitt, t.d. á einfaldri tillögu af þessu tagi, hvort ekki væri a.m.k. rétt að gera þetta áður en menn héldu lengra áfram, þá mundu 80–90% þjóðarinnar mundi segja: jú, að sjálfsögðu. Flestir mundu náttúrlega spyrja í forundran: Hefur þetta virkilega ekki verið gert? En það er veruleikinn.
Ég efast ekkert um það að úti í samfélaginu er mjög almennur stuðningur við að a.m.k. þetta sé gert áður en lengra er haldið. Efasemdir manna hafa um þessa stefnu hafa vaxið mjög mikið. Það er nánast hægt að kalla það mikla vitundarvakningu með þjóðinni. Kannski hafa umhverfisáhrifin, þær myndir sem hafa birst þjóðinni af þeim fórnum sem þar hafa verið færðar eða stendur til að færa, haft mest áhrif.
Ég held þó að fleiri og fleiri séu hugsi yfir þessu orðið vegna áhrifanna almennt á þjóðarbúskapinn og efnahagslífið. Ég minni t.d. á að einn af bankastjórum stærstu bankanna sagði nákvæmlega það í viðtali fyrir fáeinum dögum, kannski viku síðan, að sennilega væri hyggilegt að staldra við í þessum stóriðjuframkvæmdum og skoða hvort það sé rétt tímasetning að fara út í það núna.
Það er því margt í þessu sem væri þarft að skoða. Ef niðurstaðan, eins og OECD bendir sérstaklega á, yrði að leyfa frekari fjárfestingar af þessu tagi á komandi árum þá væri tímasetningin a.m.k. vönduð, reynt að finna tímabil í hagsveiflunni sem geri að verkum að viðráðanlegt sé (Forseti hringir.) að ráðast í framkvæmdir án þess að allt fari um koll.
Frú forseti. Við hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon erum nokkuð sammála um þetta mál. Ég ítreka að mér finnst mjög miklu máli skipta að leiða til lykta hver og hvað eigi í raun að ráða. Hvar er sjálfur byrjunarreiturinn? Á hann ekki, þegar um slíkar stórframkvæmdir er að ræða sem hafa gífurleg áhrif á hagsveiflu og allt þjóðfélagið, að vera hér á Alþingi? Hvar er hann? (Gripið fram í.) Hjá erlendum fyrirtækjum? Hvar hefur hann verið? (Gripið fram í.) Hvað er búið að semja um mörg álver á bak við tjöldin án þess að það hafi komið inn á þing, mörg álver og margar stækkanir líka, hv. þm. Kjartan Ólafsson? Því miður virðist það vera þannig, án þess að ég sé að mótmæla því að menn reisi álver á tilteknum stöðum. En ég tel að byrjunarreiturinn ætti að vera á Alþingi. Menn þurfa að skoða þetta út frá fleiri þáttum en arðsemi eins einstaks fyrirtækis eða áhuga eins ákveðins stjórnmálaflokks.
Frú forseti. Það er mjög góður punktur sem hv. þingmaður nefndi. Hvar á upphafspunktur þessa máls að vera? Hvar á valdið að liggja? Hver á að taka ákvörðun um hluti eins og tímasetningu þessara framkvæmda eða hvort í þær er ráðist á annað borð?
Ríkisstjórnin reynir vísa af sér ábyrgð út í bæ. Hæstv. iðnaðarráðherra boðaði afturvirka stefnubreytingu eins og frægt varð og aðhlátursefni um allt land í sumar, að síðan 2003 eða 2004 hefði ekki verið rekin nein virk stóriðjustefna heldur væri það í valdi sveitarfélaga og orkufyrirtækja. En þannig er það ekki eins og m.a. sérfræðingar Efnahags- og framfarastofnunarinnar benda á er þetta leyfisskyld starfsemi og þarf að útvega orku til hennar og það gera opinber fyrirtæki.
Veruleikinn er hins vegar sá að það vald sem formlega séð er í höndum stjórnvalda, var í öllu falli a.m.k. til 2004 og er enn, hefur bara verið framselt út í bæ, einfaldlega vegna þess að álfyrirtækin hafa komið og pantað sér bæði stað og tíma. Menn fara jafnvel til útlanda til þess að fá fréttir af því hvar þau vilji vera. Voru ekki ráðamenn þjóðarinnar með iðnaðarráðherra í broddi fylkingar kallaðir til New York til þess að taka við þeim erkibiskupsboðskap hvar Alcoa vildi bera niður?
Tímasetningin er líka í valdi stórfyrirtækjanna. Gallinn er sá að stjórnvöld hafa ekki sett neina fyrirvara inn í ferlið. Auðvitað ættu að vera fyrirvarar í ferlinu sem segðu: Jú, þið megið undirbúa þetta og rannsaka ef mönnum sýnist svo en við verðum að áskilja okkur rétt til að meta, ef eða þegar þar að kemur, hvort aðstæður séu fyrir hendi í hagkerfinu til að hleypa fjárfestingum af stað. Allt annað er galskapur, t.d. að reyna að skilja ástandið í hagkerfinu ef 430 milljarða fjárfestingu yrði hleypt af stað á einu til tveimur missirum. Lokið mun einfaldlega fjúka af pottinum. Það er erfitt að sjá annað. (Forseti hringir.) Stjórnvöld engan veginn staðið nógu vel að þessum málum.