stjórnlagaþing, 2. umræða.
Virðulegur forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti meiri hluta allsherjarnefndar um frumvarp til laga um stjórnlagaþing. Gert er ráð fyrir kosningum til stjórnlagaþings í haust og að drög að nýrri stjórnarskrá liggi fyrir u.þ.b. ári síðar. Þannig verður hægt að taka málið til afgreiðslu fyrir næstu kosningar svo ný stjórnarskrá gæti öðlast samþykki um mitt ár 2013.
Stjórnarskráin skilgreinir stjórnskipun landsins. Hún kveður á um að landinu sé stjórnað af fólkinu og hvernig það vald skiptist. Uppspretta valdsins er þannig beisluð í sáttmála milli fólksins, samfélagssáttmála. Hún hefur að geyma grunngerð samfélagsins. Hún er teikningin að lýðveldinu, sjálft skipurit ríkisins. Sagt er að fallegustu stjórnarskrár veraldar hafi verið í hörðustu einræðisríkjunum, að ægifagrar lýsingar í löngu máli á réttindum einstaklinganna hefðu verið nýttar til að berja fólk til hlýðni með járnhnefa. Það er því ekki sjálfgefið að langar, miklar og orðfagrar stjórnarskrár séu endilega trygging fyrir fyrirmyndarríkið. Stjórnarskráin þarf að vera vönduð, vandlega hugsuð og þeir sem hana skrifa verða að gera það með þá staðreynd í huga að af henni sprettur allur annar lagarammi samfélagsins. Þetta eru okkar æðstu lög. Þetta er lýsingin á því hvernig við ætlum að halda friðinn og gæta sameiginlegra hagsmuna sem hin íslenska þjóð.
Hefði betri stjórnarskrá komið í veg fyrir banka- og gjaldmiðilshrunið? Það er erfitt að halda því fram. Meginástæða hrunsins eru tveir mannlegir eiginleikar; heimska og græðgi, en stjórnkerfið sem brást er grundvallað á stjórnarskránni. Lengi býr að fyrstu gerð.
Einn okkar fremsti heimspekingur sagði í lok árs 2008 að nú lægi fyrir að endurskapa okkar sameiginlega veruleika. Það væri upplausn á mikilvægu sviði fyrir hinn sameiginlega veruleika okkar, nefnilega fjármálaheiminum. Orðrétt sagði Páll Skúlason, með leyfi forseta:
„Sú upplausn veldur glundroða á öðrum sviðum samfélagsins vegna þess að peningar eru alls staðar nauðsynlegir til að afla lífsnauðsynja og greiða fyrir viðskiptum milli einstaklinga og þjóðar. Mannfélagið er ein heild þannig að ef upplausn skapast í einu kerfi, eins og fjármálakerfinu, fer hún yfir á svið stjórnmálanna og jafnframt inn á heimilin. Þá er líf okkar í uppnámi, bæði einkalíf og sameiginlegt líf okkar. Þetta krefst flókinnar endurskipulagningar sem þarf að eiga sér stað á öllum sviðum og kerfum samfélagsins.“
Sé raunverulegur vilji til að byggja nýtt samfélag á rústum þess gamla, er þetta fyrsta skrefið. Ný stjórnarskrá fyrir nýtt land. Samfélag sem byggir á félagslegri velferð og samfélagsgerð sem tryggir að leit einstaklinganna að hamingjusömu lífi sé grundvölluð á jöfnum tækifærum. Stjórnarskrá sem viðurkennir að hin raunverulegu verðmæti Íslands er sameiginleg menning, sem við eigum að sækja í styrk okkar, land okkar og saga eru dýrgripir okkar og sjálfsvitund sem þjóð. Í henni er okkar mesti styrkur. Raunveruleg verðmæti eru fólgin í samfélagi þar sem börnunum okkar líður vel, eru hamingjusöm og njóta stuðnings, ástar, kennslu og tíma með foreldrum sínum.
Páll Skúlason heimspekingur sagði í árslok 2008 að hann hefði sterka tilhneigingu til að álíta að hugmyndafræðin sem hefði undanfarið drottnað yfir þjóðfélagi okkar og heiminum væri háskaleg mannlegu siðferði. Orðrétt sagði hann, með leyfi forseta:
„Ég kalla þessa hugmyndafræði „markaðshyggju“, en hún snýst um að líta svo á að öll mannleg samskipti séu viðskipti og að heimurinn snúist ekki um annað en að kaupa, selja og græða. Þessi boðskapur hefur dunið á okkur í mörg ár og er ekki heppilegur. Honum fylgja því miður óheilindi sem ógna og stuðla að upplausn hins sameiginlega veruleika okkar. Mikill áróður hefur verið rekinn gegn því opinbera og ríkisstofnunum sem hafa veikst á undanförnum árum og standa nú margar á brauðfótum sem er afar slæmt. Til að reka þjóðfélag þarf sterkar opinberar stofnanir sem standa vörð um sameiginlega hagsmuni okkar, almannaheill. Það er löngu tímabært að endurskoða hvernig við tökum ákvarðanir í sameiginlegum málum og skipuleggjum starfsemi hins opinbera. En það sem er mikilvægast er núna er að leiða hugann að þeim grundvallargildum sem við vitum öll að skipta mestu máli. Mikilvægast er að við deilum lífinu, njótum þess að lifa saman en séum ekki í endalausri samkeppni og átökum. Það er gömul speki frá Aristótelesi að án ástvina mundi enginn kjósa að lifa. Það sem mestu skiptir í mannlegum samskiptum og er svo dýrmætt fyrir okkur öll er að treysta hvert öðru og geta reitt okkur hvert á annað. Sem einstaklingar erum við veikburða verur, sem eru sífellt háðar því að þiggja stuðning og hjálp annarra. Þetta þurfum við að rækta núna.“
Í stöðunni eins og hún er núna felast gríðarleg tækifæri sem gefa okkur færi á að endurmeta landið okkar og stjórnmálakerfi, ekki síður en viðskipta- og atvinnulíf. Undirstöðuatvinnugreinarnar verða að eiga sér skírskotun í stjórnarskrána. Eign þjóðarinnar á sameiginlegum auðlindum sínum á að vera það meitluð í steininn að hún verði aldrei tekin af henni.
Páll Skúlason að nýju, með leyfi forseta:
„Fólk veit að í húfi eru grunntengsl okkar og gildi sem tengjast sjálfri mennsku okkar. Við getum ekki unnið okkur út úr þessum ógöngum nema við stöndum saman. Grunngildin tengjast samstöðu og trausti. Við þurfum að læra að treysta hvert öðru, vinna saman og tala saman. Það sem virðist hafa farið úrskeiðis, sérstaklega í fjármálaheiminum, er traustið sem er af siðferðilegum toga.“
Þegar traustið í samfélaginu hefur beðið jafnmikinn skaða og raun ber vitni, hlýtur fyrsta vers í endurreisninni að vera endurreisn traustsins. Til þess þurfum við nýjan sáttmála — samfélagssáttmála — stjórnarskrá.
Markmið stjórnlagaþings er að undirstrika stoðir hvers lýðræðisþjóðfélags þannig að allt vald spretti frá þjóðinni, því skulu stjórnlög sett af fulltrúum fólksins. Þessum þjóðkjörnu fulltrúum er falið að setja þær grundvallarreglur sem gilda um æðstu stjórn og skipulag ríkisins, uppsprettu ríkisvaldsins, verkefni handhafa ríkisvaldsins, verkaskiptingu þeirra og valdmörk. Hugmyndir þessar birtust m.a. í ritum heimspekinganna John Locke um uppsprettu ríkisvaldsins og Rousseau um samfélagssáttmála, svo og kenningum fleiri stjórnmálaheimspekinga 17. og 18. aldar. Þær byggjast á því að ríkisvaldið réttlætist af samkomulagi borgaranna um að fela yfirvöldum tiltekin afmörkuð verkefni. Jafnframt skal ríkisvaldinu sett ákveðin mörk sem það má ekki fara út fyrir. Ákvörðun um gerð slíks sáttmála er þannig í höndum þjóðarinnar, því hún er stjórnarskrárgjafinn.
Með frumvarpinu er lagt til að forseti Íslands skuli boða til ráðgefandi stjórnlagaþings til að endurskoða stjórnarskrá lýðveldisins Íslands. Stjórnlagaþing skal skipað minnst 25 og mest 31 þjóðkjörnum fulltrúa. Í frumvarpinu er lagt til að starfstími stjórnlagaþings verði á tilgreindum átta mánuðum og að það komi þrisvar sinnum saman á þeim tíma, fjórar til sex vikur í senn. Þingið kýs fimm manna forsætisnefnd og þrjár þriggja manna starfsnefndir sem starfa á milli samkomutíma þess.
Stjórnarskráin er grundvöllur stjórnskipunar landsins og öðrum lögum æðri. Byggist það ekki einungis á efni hennar heldur fyrst og fremst á vandaðri setningarhætti en gildir við almenna lagasetningu. Ákvæði 79. gr. stjórnarskrár mælir fyrir um að stjórnarskránni verði aðeins breytt sé breytingin samþykkt á tveimur þingum og fari alþingiskosningar fram í millitíðinni og eru það þá gild stjórnarskipunarlög. Stjórnarskránni er því ætlað að vera ákveðin grunnstoð sem á að geta staðið af sér hin tíðu veðrabrigði stjórnmálanna og stundarátök þjóðfélagsaflanna en hún verður að vera í samræmi við ríkjandi hugarstefnur og þjóðfélagsskoðanir og breytingar sem lagðar eru til á henni þurfa að vera mjög vel ígrundaðar. Meiri hlutinn telur að með því að fela stjórnlagaþingi það verkefni að endurskoða stjórnarskrá lýðveldisins eins og lagt er til í frumvarpinu sé verið að vanda mjög til þessa mikilvæga verkefnis. Stjórnlagaþingi sem getur einungis verið ráðgefandi vegna ákvæða stjórnarskrár er því í reynd falið að vinna ákveðna grunnvinnu og undirbúa frumvarp til stjórnarskipunarlaga fyrir Alþingi. Þegar það hefur verið samþykkt skal það sent Alþingi til meðferðar. Um meðferð málsins á Alþingi fer samkvæmt ákvæðum stjórnarskrár og lögum um þingsköp Alþingis.
Nefndin ræddi nokkuð ákvæði 2. mgr. 27. gr. frumvarpsins en þar er gert ráð fyrir því að verði frumvarpið ekki samþykkt af stjórnlagaþingi skuli það engu að síður sent Alþingi ásamt þeim breytingartillögum sem fram komu við meðferð málsins. Meiri hlutinn telur það grundvallaratriði að samstaða verði á stjórnlagaþingi um þær breytingar sem lagðar eru til á stjórnarskrá í frumvarpi til stjórnarskipunarlaga. Meiri hlutinn leggur því til að þessi málsgrein falli brott.
Nefndin ræddi skipan þingsins á fundum sínum og komu fram ýmsar ábendingar, m.a. varðandi fjölda þingfulltrúa sem samkvæmt frumvarpinu er minnst 25 og mest 31. Samkvæmt frumvarpinu veltur þó endanlegur fjöldi á því hvernig hlutfall milli kynja verður, sbr. sérreglu 3. mgr. 14. gr. sem ætlað er að tryggja að hlutfallið verði innan markanna 40%–60%. Fái annað kynið minna en 40% skal bæta við allt að sex sætum að því marki sem þarf til að rétta hlutföllin af. Meiri hlutinn telur rétt að vilji kjósenda ráði því hverjir veljist til stjórnlagaþings en telur þó nauðsynlegt að hafa slíka varúðarreglu ef kynjahlutföll verða mjög ójöfn enda nauðsynlegt að sjónarmið kynjanna vegi nokkuð jafnt á stjórnlagaþingi.
Í frumvarpinu er lagt til að stjórnlagaþingið verði skipað þjóðkjörnum fulltrúum sem skuli kosnir persónukosningu. Nefndin fjallaði nokkuð um þessa tilhögun, þ.e. að þingfulltrúar gefi kost á sér til verksins, afli meðmælenda o.s.frv. Meiri hlutinn telur ljóst að ef þessi háttur er hafður á sé líklegt að þeir sem bjóða sig fram hafi áhuga og telji sig hafa getu og eitthvað fram að færa til verkefnisins. Meiri hlutinn telur þó að með þessu séu möguleikar þeirra sem ekki eru þekktir í þjóðfélaginu til þess að bjóða sig fram og ná kjöri takmarkaðir. Nefndin ræddi í þessu sambandi hvort rétt væri að leggja til að einungis sumir fulltrúanna yrðu þjóðkjörnir en aðrir valdir t.d. með úrtaki úr þjóðskrá. Meiri hlutinn telur að það geti einnig verið vandmeðfarið þar sem greina þyrfti hvernig sá hópur ætti að endurspegla þjóðina. Með þessu gætu einnig orðið ákveðin skil, þ.e. milli þeirra sem væru þjóðkjörnir og hinna sem væru valdir með slembiúrtaki. Niðurstaða meiri hlutans er því sú að ekki sé rétt að leggja til breytingar í þessa veru.
Nefndin ræddi einnig í þessu sambandi um aðkomu almennings að stjórnlagaþingi. Í 18. gr. frumvarpsins kemur fram að þingfundir stjórnlagaþings skuli haldnir í heyranda hljóði og verði öllum opnir eftir því sem húsrúm leyfi. Þá er í 20. gr. frumvarpsins ákvæði um kynningu og þátttöku almennings. Þar er gert ráð fyrir að kynningarefni verði á vefsíðu og að stjórnlagaþing skuli auglýsa með víðtækum hætti eftir tillögum frá almenningi, hagsmunasamtökum og öðrum sem vilja koma tillögum eða öðrum erindum á framfæri við þingið. Meiri hlutinn telur nauðsynlegt vegna þeirrar umræðu sem þarf að fara fram um málið að stjórnlagaþing efni til víðtæks samráðs og haldi opna fundi í hverju kjördæmi á fyrsta starfstímabili sínu. Með því verði unnt að vekja áhuga almennra borgara á verkefninu og kalla eftir umræðu um málið. Meiri hlutinn leggur mikla áherslu á að þetta samráð verði haft strax eftir að nefndir hafa verið kosnar af stjórnlagaþingi og áður en eiginleg vinna stjórnlagaþings hefst. Þannig getur samráðið og afrakstur þess orðið undirstaða undir vinnu nefndarinnar, auk þess sem allir geta komið tillögum sínum og athugasemdum á framfæri við stjórnlagaþing frá því að það hefur verið kjörið, t.d. í gegnum vefsíðu. Við leggjum hér til að við 20. gr. bætist nýr málsliður þess efnis að samráðsfundi skuli halda í hverju kjördæmi á fyrsta starfstímabili stjórnlagaþings.
Á fundum sínum ræddi nefndin nokkuð um hlutverk og viðfangsefni stjórnlagaþings, en í 3. gr. frumvarpsins er kveðið á um að það skuli taka ákveðna þætti sérstaklega til umfjöllunar auk þess sem stjórnlagaþing getur ákveðið að fjalla um fleiri þætti. Það urðu nokkrar umræður í nefndinni um það hvort rétt væri að telja upp viðfangsefni stjórnlagaþings með þeim hætti sem gert er í frumvarpinu eða láta stjórnlagaþingi það eftir að ákveða viðfangsefnið. Þá var einnig rætt hvort rétt væri að bæta við upptalninguna fleiri viðfangsefnum. Við í meiri hlutanum töldum nauðsynlegt að taka fram í þessu sambandi að eins og 2. mgr. 3. gr. ber með sér er hér ekki um tæmandi talningu að ræða. Meiri hlutinn tekur hins vegar fram að það eru þessi viðfangsefni sem stjórnlagaþingi er einkum ætlað að vinna að og telur því eðlilegt að leggja áherslu á þau, auk þess sem slík upptalning veitir aðhald og er ákveðinn rammi utan um starf þingsins sem þarf að vera markvisst.
Við fjölluðum töluvert um breytingu á greininni og nefnum sem dæmi að utanríkismálakafli stjórnarskrárinnar er vanbúinn þar sem vantar t.d. ákvæði um samskipti Íslands við önnur ríki, framsal ríkisvalds til alþjóðastofnana og meðferð utanríkismála, sem og um umhverfismál, þar á meðal um eignarhald og nýtingu náttúruauðlinda. Þessi málefni hafa verið mikið til umfjöllunar síðustu missiri og telur meiri hlutinn eðlilegt að taka sérstaklega fram að þau verði meðal þeirra verkefna sem stjórnlagaþingi er ætlað að fjalla um.
Meiri hlutinn leggur því til að við upptalningu verkefna stjórnlagaþings í 3. gr. bætist tveir nýir töluliðir, þ.e. um framsal ríkisvalds til alþjóðastofnana og meðferð utanríkismála og svo í annan stað umhverfismál, þar á meðal um eignarhald og nýtingu náttúruauðlinda.
Skiptar skoðanir eru um framgang þessa máls innan allsherjarnefndar. Því miður kunna sumir að segja, en ég held að það sé óhjákvæmilegt að um jafnstórt mál og það sem hér um ræðir sé grundvallarmunur á milli fólks og stjórnmálaflokka. Um afstöðuna til ríkisvaldsins hefur reyndar verið tekist í hundruð ára. Í nefndinni hafa verið mismunandi skoðanir á málinu, svo ég tali hér bara fyrir sjálfan mig, ég hef skipt um skoðun oftar en einu sinni eftir því sem málinu hefur verið þokað fram. Ég hef líka verið á þeirri skoðun, líkt og fulltrúar Sjálfstæðisflokksins í allsherjarnefnd, að alþingismenn eigi að koma að ritun stjórnarskrárinnar. Það er ekkert í frumvarpinu sem girðir fyrir þá aðkomu því Alþingi mun fjalla um tillögu stjórnlagaþingsins og tillögurnar geta ekki annað en komið til kasta þingsins og þar með þjóðkjörinna fulltrúa þjóðarinnar á Alþingi.
Ég vil líka, eins og hv. þm. Þráinn Bertelsson hefur sagt í nefndinni, að ákveðnir einstaklingar sem hafa eytt drjúgum hluta starfsævi sinnar í að hugsa um hugtök eins og réttlæti, réttindi og skyldur og búa yfir mikilli reynslu af stjórnskipuninni gefi kost á sér til stjórnlagaþings eða komi að þeirri vinnu með einum eða öðrum hætti. Hvernig er hægt að tryggja það? Hvernig fáum við rétta fólkið til verksins? Lýðræðið er því miður óvilhalt hógværðinni. Sumt fólk mun aldrei bjóða sig fram í kosningum. En ég tel að Alþingi Íslendinga og þjóðin öll geti með sínum eigin hætti tryggt að þeir einstaklingar sem við teljum að eigi að koma að þessu, annaðhvort bjóði sig fram eða verði fengnir til ráðgjafar.
Hver eru viðfangsefnin sem stjórnlagaþingið leggur til að verði tekin til sérstaklega skoðunar?
Það eru í fyrsta lagi grundvallarhugtök stjórnarskrárinnar sjálfrar, hvernig við skilgreinum okkur sem land. Það eru lykilhugtök stjórnarskrárinnar. Það er hvernig valdmörk framkvæmdarvalds og löggjafarvalds skiptast á milli. Þetta hefur verið mikið í umræðunni undanfarin ár. Upp á síðkastið hefur þetta líka verið rætt innan allsherjarnefndar í tengslum við frumvarp hv. þm.Valgerðar Bjarnadóttur um það að ráðherrar víki sæti á Alþingi á meðan þeir gegna störfum sem ráðherrar.
Því er líka beint til stjórnlagaþingsins að fjalla sérstaklega um hlutverk embættis forseta Íslands í stjórnskipuninni.
Dómsvaldið er sérstaklega tiltekið. Eftirlitshlutverk þess með hinum örmum ríkisvaldsins. Því er beint til stjórnlagaþingsins að fjalla sérstaklega um kosningalöggjöfina og kjördæmaskiptinguna.
Í sjötta lagi er rætt um aðkomu almennings að sjálfu lýðræðisferlinu.
Nefndin bætti einnig við framsali valds til alþjóðastofnana og í sérstökum kafla, í áttunda lagi, er rætt um umhverfismál, eignarhald og nýtingu náttúruauðlinda.
Þorvaldur Gylfason hagfræðingur hefur lýst því í minnisblaði að mörg undanfarin ár hafi legið fyrir tillögur frá dómarafélaginu og öðrum um að umskipa dómsvaldi og hafa dómstigin þrjú frekar en tvö. Rökin eru þau að of mörg mál koma nú til kasta Hæstaréttar. Þess vegna sé eðlilegt að nýtt millidómstig taki við málum sem áfrýjað er úr héraði og að Hæstiréttur fjalli aðeins um þau mál sem talin eru mikilvægust. Nú eru skilyrði hans betri til að vanda til verka. Eitt af þessum atriðum er tekið sérstaklega og vil ég gera það að umtalsefni, vegna þess að ég tel það mjög mikilvægt í ljósi þeirrar stöðu sem samfélagið er í en sé þetta gert þarf er að leggja niður störf allra dómara í Hæstarétti samkvæmt heimild í 61. gr. stjórnarskrárinnar, en þar segir um dómara: „ ... og ekki verða þeir heldur fluttir í annað embætti á móti vilja þeirra, nema þegar svo stendur á, að verið er að koma nýrri skipun á dómstólana.“ Í tillögu Þorvaldar segir orðrétt, með leyfi forseta:
„Þessi heimild stjórnarskrárinnar er ótvíræð og auðskiljanleg: Hægt er að flytja dómara í annað embætti á móti vilja þeirra, sé verið að koma nýrri skipun á dómstólana. Síðan er hægt að skipa dómara í Hæstarétt upp á nýtt með nýrri aðferð, þar sem erlendir menn, t.d. lagaprófessorar og dómarar verða fengnir til að hjálpa til við að meta hæfi umsækjenda ...“
Ég nefni þetta sérstaklega hér vegna þess að tveir stjórnmálaflokkar á Íslandi, Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokkur, hafa frá árinu 1926 skipað alla dómara landsins, ef frá eru talin sex ár.
Nefndin ræddi nokkuð um áætlaðan kostnað við stjórnlagaþing og hvort unnt væri að lækka hann, t.d. með því að stytta starfstíma þingsins. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að þingið starfi á afmörkuðum tímabilum og þess á milli starfi sérfræðinganefndir. Meiri hlutinn telur að með því geti ákveðinn tími nýst til umræðu og kynningar meðal almennings og að ekki sé efni til að stytta starfstímann sérstaklega þegar litið er til þeirra breytinga sem meiri hlutinn leggur til á frumvarpinu. Meiri hlutinn leggur til að stjórnlagaþing haldi sem fyrr segir samráðsfundi í öllum kjördæmum strax á fyrsta starfstímabili sínu.
Ekki er gert ráð fyrir kostnaði við stjórnlagaþing í fjárlögum ársins 2010 og nauðsynlegt er að heimila aukafjárveitingu til þess að unnt verði að kjósa til þingsins fyrir 30. október.
Breytingar á stjórnarskrá hafa lengi verið á döfinni og hafa margar tilraunir verið gerðar á vettvangi Alþingis og einungis fáar hafa orðið að veruleika en aðrar runnið út í sandinn eins og rakið er í greinargerð með frumvarpinu. Við þær aðstæður sem sköpuðust í þjóðfélaginu við fall bankanna og þau víðfeðmu áhrif sem það hafði á þjóðfélagið í heild, stjórnvöld, efnahagsástandið, ríkisfjármálin og það uppgjör sem fara þarf fram í kjölfarið hefur krafan um breytingar á stjórnskipun landsins orðið háværari. Þá hefur krafa um beint og milliliðalaust lýðræði aukist mjög sem og þörfin fyrir að ná sátt í samfélaginu. Meiri hlutinn telur rétt að fela þjóðkjörnu stjórnlagaþingi að vinna að þessu afmarkaða verkefni með víðtæku samráði við almenning í landinu. Vinna stjórnlagaþings við frumvarp til stjórnarskipunarlaga er í reynd undirbúningur fyrir þá vinnu sem fara þarf fram á vegum Alþingis þegar það fær frumvarpið til meðferðar. Meiri hlutinn telur að með þessu móti verði unnt að vanda mjög til verkefnisins og leggja grunn að því að breið samstaða náist um málið.
Meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem lagðar eru til í sérstöku þingskjali.
Hæstv. forseti. Ég þakka hv. þm. Róberti Marshall fyrir um margt ágæta framsöguræðu þar sem hann fór almennum orðum um ýmis sjónarmið sem gott er að hafa í huga varðandi setningu stjórnarskrár. Get ég tekið undir þær almennu hugleiðingar. Eins og fram kemur í nefndaráliti okkar sjálfstæðismanna í allsherjarnefnd er hins vegar enn um að ræða fullkominn ágreining um þá leið sem hér er lögð til varðandi endurskoðun stjórnarskrárinnar. Ég velti fyrir mér hvort hv. þingmaður hafi skoðun á því hvort það væri ekki í anda þeirrar sáttar sem nauðsynleg er í samfélaginu að leita víðtækari samstöðu um aðferðina við stjórnarskrárbreytingar en gert væri með því að samþykkja frumvarpið óbreytt í öllum atriðum. Það hefur verið ljóst frá upphafi að ekki yrði sátt um þessa leið. Ég velti fyrir mér hvort hv. þm. Róberti Marshall finnist ekki að það hefði verið ástæða til að reyna að ná breiðari samstöðu á þingi um leiðina til þess að fara í stjórnarskrárbreytingar. Um leið vil ég taka skýrt fram, eins og raunar kemur fram í nefndaráliti okkar sjálfstæðismanna í allsherjarnefnd, að við teljum fulla ástæðu til að endurskoða stjórnarskrána Um það er í sjálfu sér ekki ágreiningur. Við getum haft mismunandi skoðanir á því hvernig það er gert og hvaða ákvæði á að skoða en það er hins vegar ljóst að stjórnarskrána þarf að mörgu leyti að endurskoða.
En hefði ekki verið nær að leita sátta í staðinn fyrir að fara þá leið sem ríkisstjórnin leggur til í ósætti við stjórnarandstöðuna?
Virðulegur forseti. Ég get að mörgu leyti tekið undir það, það er miður að ekki skuli vera meiri samstaða um hvernig tjaldað er til málsins í þinginu. Á hinn bóginn vil ég taka það fram að í nefndinni urðu gríðarlega góðar samræður á milli nefndarmanna um þau grundvallaratriði sem fjallað var um. Það er samstaða og samkomulag um það á milli allra flokka að nauðsynlegt er að fara í leiðangurinn að breyta stjórnarskránni. Megininntak málsins, eða markmiðið sjálft, er ekki deiluefni, þ.e. við erum öll sammála um að nauðsynlegt sé að breyta stjórnarskránni. Ég er fylgjandi því að boða til stjórnlagaþings en er jafnframt á þeirri skoðun að það væri hugsanlegt að skoða aðrar leiðir. Æskilegt hefði verið að við hefðum náð samkomulagi um hvernig það skyldi gert en eftir nokkra fundi með nefndinni kom einfaldlega í ljós að það er það langur vegur á milli fólks, þrjár leiðir uppi á borðum í þeim efnum, að ekki verður komist lengra í samkomulagsátt. Þá einfaldlega verða menn að taka málið til efnislegrar umræðu í þingsal. Það blasti við mér að ekki mundi nást samkomulag hvort sem var, eins og staðan var orðin. Það eru mismunandi sjónarmið uppi og fólk er ekki tilbúið til að hnika mikið frá þeim. Það sem ég tel mikilvægast í þessu öllu er að samkomulag er um megininntak málsins, að ráðast í breytingar á stjórnarskránni. Það skiptir mig mestu máli. Þess vegna tel ég nauðsynlegt að við ráðum málið til lykta á þinginu núna.
Hæstv. forseti. Það er vissulega rétt að við áttum um margt ágætar samræður í allsherjarnefnd um þetta mikilvæga mál. Það er líka rétt að það var ljóst að ekki næðist full samstaða um þá leið sem ríkisstjórnin leggur til í málinu. Vandinn að mínu mati hefur verið sá að núverandi ríkisstjórn hefur frá upphafi verið geirnegld við þá afstöðu að það yrði að stofna til einhvers fyrirbæris sem kallað væri stjórnlagaþing, nánast óháð því í hvaða formi það væri, bara að það héti stjórnlagaþing. Ég hef metið það svo, eiginlega frá upphafi, að þetta væri fyrst og fremst viðleitni af hálfu hæstv. ríkisstjórnar til að láta líta út fyrir að hún væri að gera eitthvað, frekar en að það stafaði af raunverulegum áhuga á stjórnlagaþingi.
Ég virði það ef hv. þm. Róbert Marshall hefur aðra skoðun en þetta hefur verið mín upplifun frá því að núverandi ríkisstjórn tók fyrst (Forseti hringir.) við völdum, reyndar í lítið breyttri mynd, 1. febrúar 2009.
Virðulegur forseti. Ég vil ekki fara að eiga orðastað um upplifanir hv. þingmanns á ásetningi ríkisstjórnarinnar í þessu máli. Hann lýsir þeim hér og ég er sannfærður um að hann talar þar frá dýpstu hjartarótum. Ég er ekki sömu skoðunar. En það er einlægur ásetningur minn sem þingmanns á Alþingi að ráðist verði í þessar breytingar. Ég tel það gríðarlega mikilvægt skref, eins og ég lýsti í ræðu minni, í endurreisn okkar samfélags í því að byggja upp nýtt traust á milli fólksins og á milli þjóðarinnar og stofnana stjórnskipunarinnar. Það held ég að hafi skaðast mikið á síðustu 2–3 árum og við þurfum að ráðast í að lagfæra það.
Frú forseti. Ég ætla að byrja á að þakka formanni allsherjarnefndar fyrir framsögu hans fyrir hönd meiri hluta allsherjarnefndar. Ég hef litið svo á að eitt af grunnhlutverkum þingmanna sé að fjalla um stjórnarskrána og því hef ég talið, líkt og ég held að hv. þm. Róbert Marshall hafi sjálfur sagt, að þingið eigi helst ekki að vísa slíku verkefni frá sér.
Nú vitum við öll hér inni að stjórnlagaþing er gamalt áhugamál, gamall draumur hæstv. forsætisráðherra Jóhönnu Sigurðardóttur sem hefur látið sig dreyma um þetta í 15 ár og hygg ég að hún láti nú reyna á undir lokin að þetta komist í gegn. Ég vil hins vegar vekja athygli hv. formanns allsherjarnefndar á þeirri staðreynd að ekki einn einasti ráðherra ríkisstjórnarinnar er í salnum til að taka þátt í þessari umræðu, jafnmikilvægt mál og þetta er, og það eru bara tveir þingmenn stjórnarliða staddir í þingsal við umræðuna. Ég spyr hv. formann: Finnst honum ekki óþægilegt að hafa framsögu í aðalumræðu um jafnmikilvægt mál og stjórnlagaþing er og að hæstv. forsætisráðherra skuli ekki láta svo lítið að láta sjá sig í salnum?
Virðulegur forseti. Þau eru mörg málin sem rædd eru á þinginu sem æskilegt væri að sem flestir þingmenn væru viðstaddir umræðu um og ráðherrar líka. En ég verð að svara spurningu hv. þm. Óla Björns Kárasonar neitandi. Mér fannst það ekki óþægilegt að forsætisráðherra væri ekki í salnum, ég geri ráð fyrir að hún lesi nefndarálitið. Það er svo að það er margt á dagskrá ríkisstjórnarinnar og án þess að ég sé beinlínis með dagskrá forsætisráðherra í höndunum geri ég ráð fyrir að hún sé upptekin við annað eða hún fylgist með þessari umræðu úr fjarlægð, eins og ég geri ráð fyrir að fjölmargir þingmenn stjórnarandstöðunnar geri líka. Það vantar nokkuð marga þeirra í salinn líka. Auðvitað væri æskilegt að sem flestir tækju þátt í umræðu um sjálfa stjórnarskrána en mest er um vert að mínu mati að alþingismenn munu koma að því að ræða um tillögur þær sem koma frá stjórnlagaþinginu. Vegna þess að ég deili þeirri skoðun með hv. þm. Birgi Ármannssyni og að mér heyrist Óla Birni Kárasyni að það eigi þjóðkjörnir fulltrúar á Alþingi líka að gera, enda er það svo að í ritgerð breska heimspekingsins Johns Lockes um ríkisvald segir hann klárum stöfum, svo maður vitni í nokkur hundruð ára gamlan texta, að löggjafarvaldið geti ekki framselt frá sér það vald. Það getur ekki gert það og það stendur ekki til.
Frú forseti. Ég þakka hv. formanni allsherjarnefndar fyrir þetta svar. Þá spyr ég á móti: Af hverju er þá verið að efna til stjórnlagaþings með öllum þeim kostnaði fyrst við erum ekki að afsala okkur einu eða neinu? Við getum bara klárað þetta verk sjálf og fengið sérfræðinga í lið með okkur, sérfræðinga sem hafa vit á stjórnskipunarrétti o.s.frv., í staðinn fyrir að fara í þá rúllettu sem mér sýnist stjórnlagaþingið vera.
En ástæðan fyrir því að ég spurði hv. formann allsherjarnefndar að því hvort honum liði ekki illa yfir því að hæstv. forsætisráðherra væri ekki í salnum við aðalumræðu þessa máls er einföld og vil ég þá vitna í nefndarálit meiri hluta allsherjarnefndar þar sem segir, með leyfi forseta:
„Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að forsætisráðherra fari með eins konar yfirstjórnarhlutverk gagnvart stjórnlagaþingi.“
Ég spyr: Eigum við í þingsal að vera í aðalumræðu þegar yfirverkstjóri á væntanlegu stjórnlagaþingi lætur ekki svo lítið að kíkja hingað inn?
Virðulegur forseti. Það verður efnt til kosninga til stjórnlagaþings næsta haust sem skiptir gríðarlega miklu máli. Ég mundi ekki ganga svo langt, mér finnst það nokkuð djúpt í árinni tekið hjá hv. þingmanni og mikill æsingsbragur á því þegar menn nota það orð um lýðræðislega kjörna samkomu eins og stefnt er að að þar sé á ferðinni rússnesk rúlletta. Mér finnst vera svolítill æsingsbragur á þeirri orðanotkun og ég mundi óska þess að við gætum talað um þetta mál í aðeins hófstilltari tón en þeim sem heyrðist frá hv. þingmanni. Af hverju erum við að gera þetta? Til hvers er stjórnlagaþingið? Því er lýst í greinargerð og í nefndarálitinu, en það er fyrst og fremst til að tryggja lýðræðislega aðkomu almennings að stjórnarskrárvinnu. Það er hún, eins og ég sagði í nefndarálitinu og framsöguræðu minni, sem er stjórnarskrárgjafinn.
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þm. Róberti Marshall fyrir framsöguræðu hans og einnig þeim þingmönnum sem hafa komið upp og veitt andsvör, en það er mjög mikill boðskapur og fróðleikur sem þeir þingmenn hafa komið með inn í umræðuna.
Mig langar til að spyrja hv. þm. Róbert Marshall, formann allsherjarnefndar, þar sem þjóðin stendur nú á miklum tímamótum og fyrir dyrum stendur í kjölfar bankahrunsins mikill niðurskurður um ókomin ár: Finnst þingmanninum ekki fullmikið í lagt eins og kemur fram í frumvarpinu að stjórnlagaþing standi yfir í 11 mánuði og það séu tæpar 500 milljónir sem það á að kosta? Væri ekki réttara hjá Alþingi eins og málin standa núna að verja þeim fjármunum hreinlega til að endurreisa þá stofnun sem við störfum í, til að bæta löggjafarvaldið, styrkja nefndasviðið, heldur en að fara með þá beint inn í stjórnlagaþing, sem ég minni þingmenn á að er eingöngu ráðgefandi? Það var ekki það sem fólk kallaði eftir í búsáhaldabyltingunni, að hér yrði komið á fót ráðgefandi stjórnlagaþingi. Það hefur margoft komið fram í umræðum. Við framsóknarmenn vildum, úr því að hugmyndin var að framselja stjórnskipunarvaldið, að þetta yrði bindandi stjórnlagaþing sem kæmi hér inn og stjórnvöld gætu ekki verið að krukka í það hvað kæmi út úr þeirri stjórnarskrá sem stjórnlagaþing með bindandi ákvörðun hefði og þá færi það í gegnum þingið, boðað yrði til þingkosninga og svo mundi Alþingi samþykkja það aftur eins og stjórnskipunarvaldið er.
Nú er tími minn búinn. Þetta var spurningin í fyrri umferð en svo er ég með aðra spurningu sem ég verð að koma að í seinna andsvari.
Virðulegur forseti. Okkur er nokkur vandi á höndum því að mér heyrist að hv. þingmaður sé þeirrar skoðunar að efna eigi til stjórnlagaþings en eingöngu ef það getur gefið bindandi niðurstöðu en það er okkur ekki unnt að gera eins og stjórnarskráin lítur út í dag. Hv. þingmaður er því þeirrar skoðunar að breyta eigi stjórnarskránni en hún er ekki til í að breyta stjórnarskránni fyrr en búið er að breyta stjórnarskránni. Það er dálítið erfitt að fást við slíka röksemdafærslu vegna þess að málið blasir einfaldlega við með þessum hætti, stjórnarskráin heimilar okkur ekki að setja bindandi stjórnlagaþing. Sú er staðan.
Varðandi kostnaðinn þá finnst mér, eins og ég lýsti í máli mínu áðan, þetta vera eitt mikilvægasta skrefið í endurreisn samfélags okkar eftir algert hrun fjármálakerfisins sem hefur svo haft áhrif á traust almennings á stjórnmála-, viðskipta- og atvinnulífinu. Mér finnst þessum fjármunum vel varið sem eyða á í það að setja þjóðinni nýja stjórnarskrá. Ég tel það gríðarlega mikilvægt verk og sé ekki eftir þeim peningum. Ég held að þeir séu nauðsynlegir, ég held að þetta sé nauðsynlegt skref fyrir okkur sem þjóð að stíga og ég geri ráð fyrir því að það muni kosta meira en 500 milljónir og sé ekki eftir þeim peningum heldur.
Virðulegi forseti. Það var ágætt að þetta kom fram að þessum peningum væri vel varið. Þá skal það upplýst jafnframt að ráðgefandi stjórnlagaþing er einungis ráðgefandi og það vill svo til að þjóðin treystir ekki þeim stjórnvöldum sem nú sitja þannig að þegar þetta verður komið inn, eitthvert svokallað frumvarp, geta stjórnvöld sífellt verið með puttana í því og breytt því af því að þetta er ekki bindandi.
Mig langar til að spyrja á ný. Ég sit í allsherjarnefnd ásamt hv. formanni allsherjarnefndar. Þar liggur inni frumvarp frá hv. þm. Valgerði Bjarnadóttur um að ráðherrar skuli víkja af þingi og á það að byggjast á lögum um þingsköp. Er ríkisstjórnin ekki að fara svolítið fram úr sér með þessum ráðherrapælingum og hugmyndum um að það sé svo mikið vinnuálag á þeim sem sitja í meiri hlutanum að að fjarlægja þurfi ráðherrana af þingi og kalla inn varamenn, er þetta ekki t.d. það sem á að breyta í nýrri stjórnarskrá? Telur þingmaðurinn að það sé yfir höfuð hægt að vera að krukka í þessu á miðju kjörtímabili og ekkert í augsýn sem vísar til þess verið sé að breyta stjórnarskránni?
Virðulegur forseti. Við áttum afar gott samtal, nefndarmenn í allsherjarnefnd, um frumvarp hv. þm. Valgerðar Bjarnadóttur um viðveru ráðherra í þinginu. Ég held að það sé fullkomlega tímabært að taka þá umræðu. Við erum í sífellu að fást við valdmörk löggjafarvaldsins og framkvæmdarvaldsins og ég held að á hvaða tíma sem er, hvort sem menn eru að fikta í stjórnlagaþingi, stjórnarskránni eða nokkru slíku, sé hollt fyrir okkur að ræða þá hluti, enda er það svo að í þeim tímaramma sem við erum að leggja hér upp eru nokkur ár, a.m.k. þrjú, í það að við getum tekið í gildi nýja stjórnarskrá, ef vel gengur. Ég sé því ekki hvernig það mál hv. þingmanns flækist í sjálfu sér nokkuð fyrir þeirri vinnu sem hér fer fram.
Frú forseti. Þetta er enn eitt málið sem maður þarf að taka þátt í umræðu um, aðalumræðu, þar sem forvígismaður málsins, í þessu tilfelli hæstv. forsætisráðherra, er ekki viðstaddur. Ég var í mikilli og ítarlegri umræðu um breytingar á lögum um fjármálafyrirtæki sem hæstv. efnahags- og viðskiptaráðherra lagði fram (Gripið fram í.) en sá ekki ástæðu til að taka þátt í aðalumræðu málsins. Ég mótmæli því að þingmönnum sé ætlað að taka þátt í umræðum um jafnmikilvæg mál þegar forvígismenn málanna eru ekki viðstaddir. Ég krefst þess að forseti geri ráðstafanir til að hæstv. forsætisráðherra verði viðstödd þá umræðu sem fer fram hér í dag og líklegast næstu daga.
Forseti mun gera ráðstafanir til að athugað verði hvort hæstv. forsætisráðherra geti verið viðstödd.
Hæstv. forseti. Ég þakka hæstv. forseta fyrir að taka jafn vel í málaleitan hv. þm. Óla Björns Kárasonar og raun ber vitni. Sú staða er uppi að hæstv. forsætisráðherra hefur sjálfur lýst því yfir hvarvetna, bæði innan þings og í fjölmiðlum, að það mál sem er hér til umræðu sé eitthvert hið mikilvægasta ef ekki mikilvægasta mál þessa vorþings. Það skýtur því óneitanlega skökku við að hæstv. forsætisráðherra skuli ekki vera hér til að taka þátt í umræðum eða eftir atvikum fylgjast með umræðum og svara spurningum sem til hennar kunna að koma. Málið er, eins og öllum er kunnugt, runnið undan rifjum hæstv. forsætisráðherra sem hefur átt allt frumkvæði í því. Þetta er sérstakt áhugamál hennar, baráttumál, og þess vegna skýtur það skökku við að hún skuli ekki láta sjá sig við þessa umræðu.
Virðulegi forseti. Ég vil í ljósi þeirra ummæla sem féllu hjá hv. þm. Óla Birni Kárasyni um viðveru, eða viðveruleysi, hæstv. forsætisráðherra benda á að hv. þingmenn Vinstri hreyfingarinnar – græns framboðs hafa ekki sést við þessa umræðu enn sem komið er. Ef minnið svíkur mig ekki voru þeir einnig mjög fáliðaðir hér þegar þetta mál var í 1. umr. Mér fyndist nú bragur á því ef a.m.k. fulltrúar Vinstri grænna í hv. allsherjarnefnd væru við þessa umræðu, í þessu mikilvæga máli.
Ég vil áður en ég rek sjónarmið þingmanna Sjálfstæðisflokksins í allsherjarnefnd aðeins bregðast við því nefndaráliti sem hv. formaður allsherjarnefndar fór yfir áðan og við ræðu hans almennt. Þá held ég að það sé í sjálfu sér áhugaverð umræða, og kannski umræða sem við ættum að taka í þessum sal en ekki vísa annað, hvaðan vald sé sprottið til þess að setja stjórnlög. Það er alveg rétt sem kom fram hjá hv. þingmanni, um það deilir enginn, að það vald er hjá þjóðinni. Löggjafarvaldið sprettur auðvitað þaðan en þá hlýtur maður að álykta í framhaldi af því að það geti enginn annar aðili en löggjafarsamkundan tekið við því valdi og fært það til baka. Það getur ekki verið með öðrum hætti, það getur ekki verið þannig að ráðgefandi apparat, með fullri virðingu fyrir því, taki þetta vald. Það er bara ekki hægt. Og um það er kannski mesti ágreiningurinn eða skoðanaskiptin í hv. allsherjarnefnd í málinu.
Það er óþarfi um að deila og eyða mjög löngum tíma í það en allir flokkar og flestir þingmenn eru á þeirri skoðun að gera þurfi breytingar á stjórnarskránni. Við getum kannski verið ósammála um það hversu langt eigi að ganga á einstökum sviðum. Sumir vilja ganga lengra, aðrir skemur. Það er ekki deilumálið. Það sem við höfum verið að deila hér um, og þetta er ekki fyrsta þingið þar sem um þetta er deilt, við deildum mjög mikið um þetta á síðasta þingi, er það hvernig eigi að fara að því að breyta stjórnarskránni og einnig hvort við eigum að taka breytingaferli stjórnarskrár úr samráðs- og samvinnuferli yfir í það að verða deilumál milli stjórnar og stjórnarandstöðu. Það hefur mér kannski þótt það versta við allt þetta mál, alveg frá því í fyrravetur, að breytingar á stjórnarskrá skyldu lenda í ágreiningi á milli flokka um hvernig ætti að gera þær. Það finnst mér mikill skaði. Mér hefur þótt umræðurnar í hv. allsherjarnefnd á margan hátt mjög gagnlegar. Það er rétt sem kom fram hjá hv. þm. Róberti Marshall, okkur hefur að mörgu leyti miðað áfram. Ég er alveg sannfærð um að tíminn að þessu leyti hefði unnið með okkur og ég sé ekki af hverju við þurfum að afgreiða þetta mál núna á vorþinginu. Ég bara sé það ekki og ég held að það hafi einmitt verið vaxandi samhljómur á milli manna í nefndinni um það hvernig hægt væri að láta sjónarmið mætast með því að fela ákveðnum aðilum breytingar á stjórnarskrá en halda jafnframt því valdi hjá Alþingi að gera breytingar á stjórnarskipunarlögum.
Hér er mikið talað um virðingu Alþingis og það sett í samband við hrunið sem varð hér á landi. Það þarf ekki heldur að deila um það, það sjáum við í þjóðfélaginu, að við þurfum að skoða það hér í þessu húsi hvernig á því stendur að virðing og traustið er ekki meira en raun ber vitni. En ég er þeirrar skoðunar að hluti af þeim vanda öllum sé akkúrat það að alþingismenn ætla sér ekki að taka þá raunverulegu umræðu sem þarf um þetta grundvallarmál sem stjórnarskráin er. Hv. þm. Róbert Marshall fór yfir það dálítið í sinni ræðu hvaða atriði það hugsanlega gætu verið sem stjórnlagaþingið ætti að taka til greina, hvað ætti að skoða, nefndi þrígreininguna sjálfa, skil á milli framkvæmdarvalds og löggjafarvalds, ýmis atriði er varða atvinnuhluta stjórnarskrárinnar, hvort ætti að setja síðan inn ákvæði hvað varðar auðlindanýtingu o.s.frv. Mér finnst líka svolítið sérkennilegt ef hugsunin er sú að stjórnlagaþing eigi að taka að sér að endurskoða stjórnarskrá að við séum þá að gefa stjórnlagaþinginu einhver fyrirmæli. Ef við höfum einhverja skoðun á því hverju á að breyta hví getum við ekki tekið þá umræðu hér í þessu húsi? Hví þurfum við að segja stjórnlagaþinginu að það eigi að skoða þetta og ekki hitt? Okkur finnst t.d. koma til grein að þetta yrði skoðað, við teljum kannski að þetta eigi að vera með þessum hætti. Hví komum við þá ekki með þau sjónarmið hingað inn?
Það er slík umræða sem ég taldi að væri að þroskast í allsherjarnefnd. Það er nú bara þannig, hvað sem mönnum finnst um það, að það er eðli stjórnarskipunarlaga að þróast hægt og það er eðlilegt að það sé nokkuð erfitt að breyta stjórnarskrá. Um leið og hún þarf auðvitað að taka mið af því þjóðfélagi sem við búum í þarf hún líka að standa dálítið sér á báti. Hún þarf líka að veita aðhald því þjóðfélagi sem er á hverjum tíma. Hún þarf að vera hornsteinn um ákveðin grunngildi sem þjóðfélagið er sammála um. Þess vegna gerir stjórnarskráin ráð fyrir því að ekki sé hægt að breyta henni nema að kosið sé í millitíðinni eins og við þekkjum að ákvæði stjórnarskrárinnar mælir fyrir um. Þetta er svona grundvallaratriði um það hvernig við lítum á málið áður en við hefjumst síðan handa við að velta fyrir okkur hvernig við eigum að breyta henni.
Ég hef þess vegna mjög ríka sannfæringu fyrir því að við eigum að hugsa þetta mál með töluvert öðrum hætti en hér er gert. Og ég held að við alþingismenn ættum að segja við okkur og viðurkenna fyrir sjálfum okkur að við sitjum á stjórnlagaþingi. Hér er stjórnlagaþingið. Við getum þess vegna ákveðið að taka stjórnarskrána okkar til meðferðar með ákveðnum hætti á þessu löggjafarþingi og gefa til þess ákveðinn tíma, taka málið á dagskrá og reyna að fá hvern einstakan þingmann til að koma fram með þau sjónarmið sem honum finnst skipta máli þegar litið er til breytingar á stjórnarskránni.
Ég held að það sé of mikið óðagot á þessu máli. Mér fannst mjög oft mörg atriði í nefndinni enn óljós þegar við vorum að ræða þetta og ganga frá þessu. Eins og hv. þm. Róbert Marshall nefndi í framsögu og kemur fram í nefndarálitinu voru afar skiptar skoðanir um það hvernig kjósa skyldi á þetta stjórnlagaþing. Margir voru þeirrar skoðunar að það ætti að vera miklu fjölmennara, menn töluðu um slembiúrtak, menn töluðu um hvort verið væri að loka ákveðna hópa úti. Þessi umræða var enn þá í fullum gangi þegar ákveðið var að það þyrfti endilega að koma þessu út úr nefndinni og inn í þingið. Og mér þykir það miður, mér þykir miður að við skyldum ekki hafa gefið okkur þann tíma sem þurfti til þess að vita hvort við gætum nálgast betur.
Síðan var það svo að úti í samfélaginu höfðu jafnvel þeir menn sem höfðu talað fyrir stjórnlagaþingi áttað sig á því að það væri kannski rétt að leggja til aðrar leiðir til að mæta þeim sjónarmiðum sem uppi voru og til þess að reyna að ná mönnum saman. Ef það er ekki þörf á því núna fyrir okkur að sýna einhverja samstöðu um þetta mál veit ég ekki hvenær það er.
Ég nefni í því sambandi Njörð P. Njarðvík sem hefur haft miklar skoðanir uppi um stjórnlagaþing. Ég hef ekki deilt þeim sjónarmiðum með honum en ég hef hins vegar hlustað eftir því sem hann hefur sagt vegna þess að mér finnst hann koma með innlegg í umræðuna sem við eigum að hlusta á. Hann kom núna fyrr í vetur og skrifaði grein, í Fréttablaðið að mig minnir, þar sem hann benti á að það væri kannski ráð fyrir þingið í þeim ógöngum sem þetta stjórnlagaþing var komið, þegar fallið var frá því að það væri bindandi eins og var í fyrra, þegar búið var að gera það ráðgefandi, þegar það í raun var orðið að einhverjum óljósari hlut en lagt var upp með, að þingið sjálft kæmi að því að setja menn til ákveðinna verka. Þessi hugmynd hans Njarðar P. Njarðvíks er af sama meiði og þau sjónarmið sem við sjálfstæðismenn höfum haft uppi í þessu máli. Við höfum raunar haft þau uppi um dálítinn tíma. Þegar við deildum í fyrra um breytingar á stjórnarskrá, þar sem þá var fjallað um bindandi stjórnlagaþing og það er ekkert um það að tefla, vorum við afskaplega mótfallin því að sett yrði hliðstætt stjórnlagaþing við hlið þess sem hér situr og þá lögðum við til að hér yrði kosin stór nefnd manna, 25 menn yrðu kosnir hér, til að endurskoða stjórnarskrá sem síðan kæmi inn í þingið. Það er af þessum rótum sem minnihlutaálitið okkar sprettur.
Ég vil nú fara yfir sjónarmið fulltrúa Sjálfstæðisflokksins í allsherjarnefnd. Við teljum nauðsynlegt að koma til móts við þau sjónarmið að endurskoða þurfi stjórnarskrá lýðveldisins Íslands. 1. minni hluti telur þó að sú leið sem farin er í frumvarpinu, að leggja til að kjörnir verði 25–31 fulltrúi til þess að sitja á stjórnlagaþingi og endurskoða stjórnarskrá lýðveldisins Íslands, sé ekki til þess fallin að auka traust þjóðarinnar á Alþingi. Samkvæmt stjórnarskrá lýðveldisins kjósa Íslendingar 63 þjóðkjörna fulltrúa á Alþingi til að setja landinu lög. Stjórnarskráin heimilar ekki að öðrum þjóðkjörnum fulltrúum sé falið það hlutverk. Þá er það með sama hætti grundvallarhlutverk Alþingis að fjalla um stjórnarskrá og því mikilvæga verkefni getur þingið ekki vísað frá sér. Það er skoðun 1. minni hluta að Alþingi eigi þvert á móti að setja stjórnarskrána á dagskrá með skýrum hætti og að í slíkri vinnu komi fram afstaða alþingismanna til þeirra breytinga sem gera þurfi á stjórnarskrá. Það frumvarp sem nú liggur fyrir um stjórnlagaþing er ófullburða. Fjöldamörgum spurningum er ósvarað og er óhjákvæmilegt að komast að þeirri niðurstöðu að málið sé sett fram í miklu óðagoti og taugaveiklun. Engin ástæða er til að fjalla um mál af þessum toga á síðustu dögum þingsins þegar fyrir liggur að meginverkefni Alþingis þessa dagana er að koma heimilum og fyrirtækjum til bjargar. Það er skoðun 1. minni hluta að ýta eigi öllum öðrum málum til hliðar og einhenda sér í það að koma með lausnir fyrir heimilin og fyrirtækin í þessu landi.
Þar fyrir utan leggur meiri hlutinn til ráðgefandi stjórnlagaþing sem er allt annað en það sem lagt var upp með á síðasta ári. Það er miklu nær fyrir Alþingi að taka málefni stjórnarskrárinnar á dagskrá á vettvangi þingsins, fá mótaðar tillögur frá helstu sérfræðingum á sviði stjórnarskipunarréttar og leiða málið til lykta á vettvangi Alþingis í kjölfarið.
Á síðasta vorþingi lagði þingflokkur Sjálfstæðisflokks fram tillögu til þingsályktunar um undirbúning að heildarendurskoðun stjórnarskrárinnar í anda þeirrar umræðu sem fór fram á Alþingi og úti í þjóðfélaginu. Tillagan var sú að Alþingi kysi í hlutfallskosningu 25 manna nefnd sem hefði það verkefni að leggja fyrir Alþingi tillögu að endurskoðaðri stjórnarskrá í tæka tíð fyrir 17. júní 2011 svo álykta mætti um hana á hátíðarfundi Alþingis í tilefni af 200 ára afmæli Jóns Sigurðssonar.
Fyrsti minni hluti leggur til að skynsamlegt sé að farin sé leið af þessum toga og kosin verði níu manna nefnd fyrir lok yfirstandandi löggjafarþings. Þannig verði leitað í umboði Alþingis eftir ráðgjöf frá mönnum utan þings án þess að Alþingi afsali sér valdi til að breyta stjórnarskránni. 1. minni hluti leggur áherslu á að vinna nefndarinnar fari fram fyrir opnum tjöldum og að hún skuli leita samráðs og samtals við almenning, hagsmunaaðila og aðra hópa sem áhuga hafa á þessu mikilvæga máli. Tillaga þessi tekur mið af aðferðum sem beitt hefur verið við endurskoðun stjórnarskrár í nágrannalöndum, þar á meðal Svíþjóð, og vekur 1. minni hluti sérstaka athygli á fordæmi Svía í þessu máli og hvernig hefur verið staðið að undirbúningi að endurskoðun sænsku stjórnarskrárinnar með því að virkja sem flesta til þátttöku. 1. minni hluti telur að í störfum ráðgjafarnefndarinnar beri t.d. að líta til fordæmis hjá íbúaþingum á vegum sveitarfélaga og að beitt verði svipuðum aðferðum og þar hefur verið gert til að virkja almenning til þátttöku.
Fyrsti minni hluti leggur til að þegar nefndin hefur skilað tillögum sínum til Alþingis verði þær teknar til meðferðar á fyrir fram afmörkuðu tímabili á starfstíma þingsins, þ.e. að þá verði ekkert annað mál til umræðu en breytingar á stjórnarskrá. Með því móti væri einnig tryggt að umræðum um stjórnarskrárbreytingar væri gefinn sá tími í störfum þingsins sem viðeigandi er í ljósi þess að um er að ræða grundvallarlöggjöf lýðveldisins.
Fyrsti minni hluti telur að með samþykkt tillögunnar væri lagður grunnur að vandaðri endurskoðun stjórnarskrárinnar í þeim anda sem hefur verið til umræðu síðustu missiri og að meiri líkur séu til að almenn samstaða náist um frumvarp til stjórnarskipunarlaga og afgreiðslu þess. (Forseti hringir.)
(Forseti (ÁÞS): Forseti fer þess á leit við hv. þingmann að hún geri nú hlé á ræðu sinni þar sem nú á að fara fram áður boðuð utandagskrárumræða um fjárhagsstöðu heimilanna.)
Ég get ekki verið hérna kl. fjögur. Það verður þá að fresta þessu lengur en til fjögur.
(Forseti (ÁÞS): Forseti mun þá kanna það að ræðunni verði frestað eitthvað lengur. Umræðan mun hins vegar halda áfram að lokinni utandagskrárumræðunni.)
Ég bið forseta að athuga málið.
(Forseti (ÁÞS): Forseti mun kanna það, en biður hv. þingmann að gera hlé á ræðu sinni núna.)
Og hvenær hyggst hæstv. forseti leyfa hv. þingmanni að ljúka ræðu sinni?
(Forseti (ÁÞS): Umræðan um þetta mál mun halda áfram þegar að lokinni utandagskrárumræðu.)
Já.
(Forseti (ÁÞS): Það eru allmargir á mælendaskrá þannig að ef hv. þingmaður getur ekki verið viðstaddur á þeim tímapunkti verður þingmaðurinn að komast að um leið og hún getur.)
Er þá meiningin að framsögumaður nefndarálits klári mál sitt einhvern tímann í miðri umræðu?
(Forseti (ÁÞS): Ja, forseti mun ráða þessu máli til lykta áður en að þeim tímapunkti kemur með hv. þingmanni.)
Ég mun gera alvarlegar athugasemdir við það.