Ferill 404. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.
1988–89. – 1058 ár frá stofnun Alþingis.
111. löggjafarþing. – 404 . mál.
Sþ.
759. Tillaga til þingsályktunar
um varnir gegn mengun frá fiskeldi.
Flm.: Hjörleifur Guttormsson.
Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að láta semja frumvarp til laga um varnir gegn mengun frá fiskeldi, að meðtalinni erfðamengun, og leggja það fyrir næsta reglulegt þing. Jafnframt verði mótaðar samræmdar reglur um kröfur varðandi starfsleyfi fyrir fiskeldisstöðvar og um eftirlit og rannsóknir á mengunarhættu frá þeim.
Greinargerð.
Fiskeldi hefur aukist mikið hérlendis að undanförnu. Því fylgir veruleg hætta á mengun í sjó og ferskvatni sem bitnað getur bæði á fiskeldinu sjálfu og umhverfinu. Erfðamengun frá eldislaxi er af mörgum talin ógna tilvist villtra laxastofna og mikil þörf er á að bregðast við þeirri þróun. Hætta er á að þörungablómi geti valdið tjóni í fiskeldi hér sem annars staðar, en næringarefnaútfall frá fiskeldi ýtir undir þann vágest. Lítið er fylgst með notkun lyfja og rotvarnarefna við fiskeldi og áhrifum þeirra á umhverfið. Eftirlit með mengun frá fiskeldisstöðvum, sem hlotið hafa starfsleyfi, er í lágmarki, en mikil vinna hefur verið lögð í afgreiðslu slíkra leyfa, m.a. á vegum Hollustuverndar ríkisins og Náttúruverndarráðs. Rannsóknum vegna mengunarhættu frá fiskeldi hefur sáralítið verið sinnt vegna fjárskorts.
Heilbrigðisráðuneyti, landbúnaðarráðuneyti og samgönguráðuneyti fara lögum samkvæmt með málefni sem varða fiskeldi, auk Náttúruverndarráðs og ýmissa fleiri aðila sem koma við sögu vegna starfsleyfa fyrir fiskeldisstöðvar. Með útgáfu reglugerða hefur að undanförnu verið leitast við að bæta stöðuna í fiskeldismálum, einnig varðandi mengun.
Fyrr á þessu þingi beindi flutningsmaður þessarar tillögu fyrirspurnum til ráðherra heilbrigðis-, landbúnaðar- og samgöngumála um mengun við fiskeldi. Í skriflegum svörum þeirra, sem birt eru sem fylgiskjöl með tillögunni, kemur fram að sumpart vantar lagafyrirmæli um þessi efni og reglur eru gloppóttar. Stjórnkerfið hefur engan veginn verið undir það búið að sinna þeim mikla og skjóta vexti sem orðið hefur í fiskeldi og mikið vantar á að nægilegu fjármagni hafi verið varið til eftirlits og rannsókna á mengunarhættu.
Ástæða er til að ætla að með samræmingu gildandi lagaákvæða og með nýjum ákvæðum megi tryggja bætt starf á þessu sviði og betri nýtingu fjármuna sem til þess er veitt.
Fylgiskjal I.
Svar heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra við fyrirspurn Hjörleifs Guttormssonar
um mengun við fiskeldi á þskj. 36 (13. mál).
1. Hverjir fjalla um mengun við fiskeldi þegar undirbúin eru starfsleyfi fyrir fiskeldisstöðvar?
Fiskeldi er fellt undir mengandi starfsemi samkvæmt reglugerð nr. 390/1985, um starfsleyfi fyrir atvinnurekstur sem getur haft í för með sér mengun, en sú reglugerð er sett samkvæmt lögum um hollustuhætti og heilbrigðiseftirlit, sbr. 3. gr. laga nr. 81/1988, þar sem fjallað er um setningu mengunarvarnareglugerðar.
Samkvæmt áðurnefndri reglugerð fer umfjöllunin fram með eftirfarandi hætti:
Ákvörðun um staðsetningu, þar á meðal seiða- og fiskeldisstöðva, er háð samþykki heilbrigðisráðherra. Umsóknir skulu sendar Hollustuvernd ríkisins á þar til gerðum eyðublöðum sem stofnunin hefur látið útbúa. Hollustuvernd ríkisins leitar álits heilbrigðisnefndar, Náttúruverndarráðs, skipulags- og byggingarnefndar og gerir tillögur til heilbrigðisráðherra um afgreiðslu málsins. Samkvæmt reglugerðinni skal Hollustuvernd ríkisins ávallt leita umsagnar Náttúruverndarráðs. Enn fremur skal leita umsagnar Ríkismats sjávarafurða, Vinnueftirlits ríkisins, eiturefnanefndar, Siglingamálastofnunar ríkisins, yfirdýralæknis og annarra sérfróðra aðila, eftir því sem við á hverju sinni.
Þegar Hollustuvernd ríkisins hefur unnið starfsleyfistillögur skulu þær liggja frammi á skrifstofu viðkomandi sveitarstjórnar til kynningar þeim aðilum sem rétt hafa til að gera athugasemdir, en þeir eru:
1. Sá sem sótt hefur um starfsleyfi svo og forsvarsmenn tengdrar og nálægrar starfsemi.
2. Íbúar þess svæðis sem ætla má að geti orðið fyrir óþægindum vegna mengunar.
3. Opinberir aðilar, félög og aðrir þeir sem málið varðar. Frestur til að gera athugasemdir er sex vikur frá því að starfsleyfistillögurnar eru fyrst kynntar.
Að liðnum frestinum tekur Hollustuvernd ríkisins málið aftur upp og gerir starfsleyfistillögu til ráðherra sem gefur út endanlegt starfsleyfi.
2. Hvaða reglur hafa verið settar um mengunarvarnir vegna fiskeldis, þar með taldar um förgun úrgangs?
Í umsóknum fyrir fiskeldisstöðvar skal m.a. fylgja nákvæm lýsing á starfseminni, upplýsingar um mengunarhættu og fyrirhugaðar mengunarvarnir. Margar umsóknir frá fiskeldisfyrirtækjum eru ítarlegar hvað þetta varðar, en aðrar innihalda mjög takmarkaðar upplýsingar ef þá nokkrar. Í þeim tilvikum verður Hollustuvernd ríkisins að meta hvort nauðsynlegt sé að afla frekari upplýsinga. Mat á umhverfisaðstæðum með hliðsjón af mengunarhættu, sem hlýtur að vera grundvöllur fyrir kröfu til mengunarvarna, lendir því á Hollustuvernd ríkisins.
Kröfur til stöðvanna varðandi mengunarvarnir eru settar í starfsleyfi, en starfsleyfi ber samkvæmt áðurnefndri reglugerð að birta í B-deild Stjórnartíðinda í formi auglýsingar. Kröfur um mengunarvarnir eru bæði háðar umhverfisaðstæðum og stærð stöðvanna sem hefur mikið að segja í þessu tilviki. Hvað snertir stöðvar inni í landi sem leiða frárennsli í ár hefur Hollustuvernd ríkisins lagt til grundvallar að hönnun stöðvanna miðist við að saur og fóðurleifar berist hratt burt úr eldiskerum, ekki verði mikið rót í leiðslum frá kerum og að fjarlægð frá kerum til hreinsibúnaðar verði sem styst. Þar er gert ráð fyrir eftirfarandi kröfum um hreinsibúnað:
1. Setþró með lágmarksviðstöðutíma 20–30 mín.
2. Hámarksrennslishraði yfir þró 2–3 sm/sek.
3. Á eftir þrónni hefur verið gert ráð fyrir malarsíu til eftirhreinsunar.
Þar sem ofangreindar kröfur hafa ekki verið settar fram hafa verið gerðar eftirfarandi kröfur:
1. Svifskilja sem grófhreinsar frárennslið. Setið úr skiljunni berst í sérstaka þró þaðan sem því er dælt reglulega.
2. Yfirfallið, þ.e. grófhreinsað vatnið, rennur í setþró eða settjörn með lágmarksviðstöðutíma 20–30 mín. sem í er hámarksrennslishraði 2–3 sm/sek.
Þessi síðasttaldi hreinsibúnaður hentar mjög vel þar sem við hönnun og rekstri stöðvar er tekið mið af aðgerðum sem draga úr mengun. Komið hefur í ljós að nokkur misbrestur er á því að settur sé upp hreinsibúnaður í seiðaeldisstöðvum. Hollustuvernd ríkisins telur að ástæðuna megi rekja til staðsetningarleyfisins, þ.e. að ekki ætti að veita stöðvunum sjálfum slíkt
leyfi heldur ætti leyfið að vera niðurstaða úttektar og liggja fyrir sem heimild varðandi skipulagningu viðkomandi starfsemi á svæðinu. Á vegum Hollustuverndar ríkisins er unnið að breytingum á reglugerðinni samhliða vinnu við heildarmengunarvarnareglugerð sem áætlað er að staðfesta um næstu áramót, en ráðuneytið hefur hug á því að draga alla þessa þætti saman og setja undir eina reglugerð. Áformað er að taka sérstaklega á staðsetningarleyfum í breyttri reglugerð. Ekki hafa hlotist teljandi vandræði vegna þessa þar sem seiðaeldisstöðvar eru almennt ekki það stórar og flestar mjög vel staðsettar. Í sambandi við setningu mengunarvarnareglugerðar þarf að setja nánari reglur um magn mengunarefnis í frárennsli og um hámarksfrárennslismagn. Enn fremur þarf að gera kröfur um að frárennsli fari niður fyrir stórstraumsfjöruborð sé um að ræða fiskeldisstöðvar við sjó og ákvæði um að straumar verði kannaðir út frá blöndun frárennslis. Það hefur að vísu verið sett sem skilyrði varðandi stærri stöðvar.
3. Hvernig er háttað eftirliti varðandi mengun frá fiskeldi?
Hollustuvernd ríkisins hefur með höndum reglubundið sérhæft eftirlit með fiskeldisstöðvum í samræmi við ákvæði reglugerðar nr. 390/1985. Stofnunin innheimtir árlega eftirlitsgjöld af starfleyfisskyldri starfsemi til þess að standa straum af reglubundnu eftirliti og til starfsleyfisvinnslu.
Eftirlit stofnunarinnar með einstökum fiskeldisstöðvum er í lágmarki í dag. Ástæðan er fjöldi umsókna um staðsetningar- og starfsleyfi og að aðaláherslan hefur verið lögð á að afgreiða þær. Auk þess er eftirlit með fiskeldi ekki eins einfalt og ætla mætti því að í því felast mælingar á líffræðilegum, efnafræðilegum og eðlisfræðilegum þáttum. Þannig fer eftirlitið eftir gerð starfseminnar og staðsetningu stöðvanna. Þörf á eftirliti á vegum utanaðkomandi aðila fer einnig eftir stærð, gerð og staðsetningu stöðvanna.
Þörfin á eftirliti vex óneitanlega samhliða vexti í greininni. Vegna almennrar umhverfisverndar er eftirlitið ekki aðeins nauðsynlegt til að koma í veg fyrir mengun, heldur er það einnig oft lífsnauðsynlegt fyrir fiskeldið sjálft. Ástæðan er sú að afleiðing mengunar, t.d. frá sjókvíaeldi, bitnar oft fyrst á fiskeldinu sjálfu. Þetta á sérstaklega við þar sem aðstæður eru viðkvæmar eins og t.d. í lagskiptum lónum.
Sem stendur er mengun frá fiskeldi lítil hér á landi en þó vaxandi hluti heildarnæringarefnamengunar landsins. Árið 1985 var næringarefnaauðgun vegna fiskeldisstöðva áætluð 6 tonn af köfnunarefni og 1,5 tonn af fosfór. Í ár er næringarefnaauðgun áætluð 165 tonn af köfnunarefni og 27 tonn af fosfór. Á
næsta ári vaxa þessar tölur í 270 tonn og 44 tonn sem annars vegar er 3% og hins vegar 54% aukning miðað við það magn sem talið er að berist frá íbúðarbyggð, fiskvinnslu og landbúnaði samanlagt. Í sjálfu sér er ekki þörf á að óttast neikvæð áhrif næringarefnaauðgunar nema á einangruðum svæðum, t.d. í lokuðum fjörðum, lónum, ám og vötnum. Hins vegar eru það áhrif hins lífræna þáttar úrgangsins og súrefnisþörfin sem ástæða er til að óttast.
4. Hv aða reglur gilda um notkun lyfja og rotvarnarefna við fiskeldi?
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið og Hollustuvernd ríkisins hafa hvorki fjallað sérstaklega um þennan þátt né kannað notkun lyfja og rotvarnarefna við fiskeldi. Á vegum landbúnaðarráðuneytis starfar hins vegar sérstakur dýralæknir í fisksjúkdómum sem heyrir undir embætti yfirdýralæknis. Þessi þáttur starfseminnar lýtur forsjá landbúnaðarráðuneytisins.
Eigi að síður eru heilbrigðisyfirvöld meðvituð um nauðsyn þess að settar verði reglur um notkun lyfja og rotvarnarefna í fiskeldi og að eftirliti verði komið á fót í framtíðinni. Enn fremur er mjög nauðsynlegt að fylgst verði vel með rannsóknum á áhrifum þessara efna á umhverfið, þannig að hægt verði að hindra notkun hættulegra efna m.a. með því að skipta út hættulegum efnum fyrir önnur hættuminni.
5. Er talin hætta á að þörungablómi (eitraðar þörungategundir) geti valdið tjóni í fiskeldi hérlendis? Ef svo er, hvaða r áðstafanir hafa verið gerðar til að varna því og fylgjast með þeirri hættu?
Þess eru þegar dæmi að tjón hafi orðið í fiskeldi hér á landi vegna þörungablóma. Í þessu tilviki er rétt að benda á grein sem Gunnar Steinn Jónsson líffræðingur, starfsmaður Hollustuverndar ríkisins, ritaði í 35. hefti tímaritsins Hafrannsóknir 1987. Helstu niðurstöður greinarhöfundar voru þær að eitraðar þörungategundir finnast hér við land engu síður en í nágrannalöndum okkar. Óvenjulegir þörungablómar eru ekki óþekktir hér við land og ekki er hægt að útiloka hættu af völdum eitraðra þörungablóma hér. Í greininni bendir höfundur á að haffræðilegar aðstæður skipta oft meira máli en breiddargráðan, en sú skoðun var ríkjandi fyrir nokkrum árum að eitthvert lágmarkshitastig þyrfti til að blómi myndaðist. Hins vegar hefur hiti að sjálfsögðu áhrif á vaxtarhraða þörunga og þar með samkeppnishæfni tegunda innbyrðis. Samkvæmt niðurstöðum greinarhöfundar myndast blómi við 7–9*C við Skotland og 6–9*C í Hvalfirði. Í þessum tilvikum myndast blóminn við hitalagaskiptingu eða setlagaskiptingu, nema hvort tveggja sé.
Frá því þessi grein var skrifuð hafa frekari upplýsingar komið fram. Blómi eitraðrar tegundar, Heterosigma akasiwo, sem ekki hafði fundist áður, fannst í Hvalfirði á miðju síðasta ári. Þessi tegund hefur ekki sterkan lit heldur varð sjórinn gruggugur og móbrúnn. Alls drápust nálægt 10.000 fiskar af völdum þessa þörungablóma í fiskeldisstöðinni Strönd hf. Það er því fyllsta ástæða til þess að gjalda varhug við þessum vágesti ekki síður hér á landi en annars staðar, ekki síst á svæðum sem líkur eru á lagskiptingu sjávar og í þessu tilviki hefur næringarefnaútfall frá fiskeldi mikið að segja.
Ekki hefur verið gripið til neinna sérstakra aðgerða hér á landi til að fyrirbyggja þörungablóma. Hins vegar hefur verið rætt um að koma þurfi á samvinnu Hollustuverndar ríkisins, dýralæknis fisksjúkdóma á Keldum og Hafrannsóknastofnunar, og hugsanlega fleiri aðila, til þess að hægt verði að grípa til skjótra og samræmdra aðgerða þegar blómi kemur upp.
6. Hvaða rannsóknir fara helstar fram eða eru ráðgerðar hérlendis vegna mengunarhættu við fiskeldi?
Í þessu tilviki hefur aðallega verið rætt um forrannsóknir í tengslum við leyfisveitingar til stærri stöðva. Hér má nefna rannsóknir á vegum Hafrannsóknastofnunar vegna fiskeldisstöðvar við Apavatn og stöðvar sem fyrirhuguð var við Mývatn. Þannig eru til skýrslur um mat á mengun fyrir einstakar seiðaeldisstöðvar. Framkvæmdar hafa verið rannsóknir í Miklavatni í Fljótum og í Ólafsfjarðarvatni í tengslum við fiskeldi. Straummælingar og mat á dreifingu úrgangsefna eru til fyrir nokkrar stöðvar, m.a. vegna fiskeldiskvía í Eiðsvík við Reykjavík og svo mætti áfram telja. Enn fremur er að finna ýmsar upplýsingar í niðurstöðum Hollustuverndar ríkisins vegna sjálfs eftirlitsins. Til þessa hefur ekki verið unnt að vinna endanlega úr þeim niðurstöðum nema þeim sem varða mengun Varmár í Ölfusi. Ráðuneytið hefur skipað nefnd til þess að takast á við þau vandamál sem komu fram í Varmá og eiga sæti í henni fulltrúar ráðuneytisins, Hollustuverndar ríkisins, hlutaðeigandi sveitarfélaga og Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Engar kerfisbundnar rannsóknir fara fram á vegum Hollustuverndar ríkisins. Ekki liggur fyrir áætlun um slíkar rannsóknir, en óskir hafa verið settar fram við Hollustuvernd ríkisins þar að lútandi. Ráðuneytið hefur gefið stofnuninni fyrirmæli um mælingar í Skógalóni í Vopnafirði sem fara fram í þessum mánuði.
Það er svo með þennan þátt sem marga aðra er snerta umhverfisvarnir að litlu verður áorkað nema með rannsóknum og rannsóknir kosta fé. Hafa starfsmenn Hollustuverndar ríkisins, sem og stofnunin sjálf, reynt að leita í
þær matarholur sem finnast á þessu sviði því að ekki er um auðugan garð að gresja varðandi fjárveitingar til stofnunarinnar. Þannig hefur verið sótt um styrki til Rannsóknasjóðs vegna verkefna er tengjast hreinsun frárennslis. Slíkum erindum hefur verið hafnað til þessa.
Fylgiskjal II.
Svar samgönguráðherra við fyrirspurn Hjörleifs Guttormssonar
um mengun við fiskeldi á þskj. 470 (130. mál).
Fyrirspurnin er svohljóðandi:
1. Hver eru afskipti Siglingamálastofnunar og samgönguráðuneytis af veitingu starfsleyfa fyrir fiskeldi, eftirliti varðandi mengun frá fiskeldisstöðvum og rannsóknum á mengunarhættu við fiskeldi?
2. Hvaða reglur hefur ráðuneytið sett um mengunarvarnir vegna fiskeldis, þar með taldar reglur um förgun úrgangs?
3. Hvaða áform eru uppi á vegum samgönguráðuneytisins vegna ofangreindra þátta eða annarra sem snerta fiskeldi og mengunarhættu því teng da?
Í samræmi við ákvæði reglugerðar nr. 390/1985 um starfsleyfi fyrir atvinnurekstur sem getur haft í för með sér mengun falla fiskeldisstöðvar undir þá reglugerð og er rekstur þeirra háður starfsleyfum. Eftir þessari reglugerð annast Hollustuvernd ríkisins samningu starfsleyfistillagna, en heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið veitir endanlega starfsleyfi.
Samkvæmt sömu reglugerð skal Hollustuvernd ríkisins ávallt leita umsagnar Siglingamálastofnunar ríkisins þegar hætta er á mengun sjávar áður en endanlegar starfsleyfistillögur eru gerðar. Þetta fyrirkomulag var ákveðið til að einfalda umsækjendum umsóknir um starfsleyfi þannig að þeir þyrftu ekki að sækja um til margra stofnana.
Hollustuvernd ríkisins annast eftirlit með fiskeldisstöðvum samkvæmt ákvæðum reglugerðarinnar og innheimtir árleg eftirlitsgjöld samkvæmt gjaldskrá. Í þessu felst m.a. eftirlit með því að lögum, reglugerðum og skilyrðum starfsleyfa sé framfylgt, þar með talið kröfum Siglingamálastofnunar.
Siglingamálastofnun ríkisins hefur í umsögnum sínum til Hollustuverndar ríkisins varðandi starfsleyfi fyrir fiskeldisstöðvar gert kröfur um að frá starfsemi slíkra stöðva berist sem minnst mengun í sjó. Í umsögnum sínum hefur Siglingamálastofnun ríkisins enn fremur gætt þess að staðsetning og rekstur fiskeldisstöðva í sjó valdi ekki siglingahættu og gert kröfu um að flotkvíar séu tryggilega festar við botn eða land.
Sem lagalegur grundvöllur undir umsögnum Siglingamálastofnunar eru:
a. lög um varnir gegn mengun sjávar,
b. hafnareglugerðir,
c. siglingalög,
d. alþjóðasamningar um varnir gegn mengun sjávar.
Fiskeldi er til þess að gera ný starfsgrein hér á landi og er enn í mótun. Þekkt er erlendis frá að slík starfsemi getur valdið mengun í sjó, einkum staðbundinni mengun.
Hérlendis hefur fiskeldi enn ekki svo vitað sé valdið víðáttumikilli mengun í sjó, en gæta þarf varúðar í þessu efni, einkum með tilliti til langtímaáhrifa. Hins vegar er vitað að til nokkurs tjóns hefur komið vegna þörungamyndunar sem rekja má til úrgangs frá fiskeldinu.
Siglingamálastofnun ríkisins hefur ekki starfslið né aðstöðu til þess að framkvæma líffræðilegar athuganir í sjó, svo sem um áhrif mengunar frá fiskeldi, en styðst við upplýsingar í því efni sem fengist hafa frá Hafrannsóknastofnun og öðrum innlendum og erlendum aðilum, enda eðlilegt að nota þá starfsemi sem fyrir hendi er í landinu til slíkra rannsókna.
Hjá Siglingamálastofnun er fylgst með uppbyggingu og þróun þessarar atvinnugreinar hér á landi og hliðsjón höfð af þróun erlendis í þessum málum.
Samgönguráðherra hefur nýlega skipað starfshóp á grundvelli laga nr. 32/1986, um varnir gegn mengun sjávar, til að gera tillögur um mælingar á mengunarefnum í sjó í þeim tilgangi að meta og fylgjast með hugsanlegum breytingum. Í samræmi við ákvæði þessara laga er samgönguráðherra heimilt að setja sérstakar reglur um fiskeldisstöðvar, ef og þegar þess gerist þörf.
Fylgiskjal III.
Svar landbúnaðarráðherra við fyrirspurn Hjörleifs Guttormssonar
um mengun við fiskeldi á þskj. 568 (129. mál).
1. Hvaða afskipti hefur landbúnaðarráðuneytið og stofnanir sem undir það heyra af:
. a. veitingu starfsleyfa fyrir fiskeldi,
Fiskeldi er fellt undir lög um lax- og silungsveiði, nr. 76/1970. Lögin þarfnast endurskoðunar að því er fiskeldi varðar og saminn hefur verið sérstakur kafli um fiskeldi til að fella inn í endurskoðuð drög að lögum um lax- og silungsveiði. Þar er tekið á ýmsum þeim vandamálum sem snerta útgáfu staðsetningar- og starfsleyfa margra stofnana og ráðuneyta.
Samkvæmt núverandi löggjöf skal tilkynna veiðimálastjóra ef menn hyggjast taka upp fiskeldi. Veiðimálastjóri veitir fiskeldisstöð viðurkenningu er hann hefur fengið skilríki varðandi afnot lands og vatns ásamt uppdrætti af ráðgerðum mannvirkjum og þau teljast fullnægjandi. Ljóst er að þessi viðurkenning var í upphafi fyrst og fremst hugsuð sem undanþága frá ýmsum greinum laxveiðilaganna, enda hefur eðli og umfang fiskeldis gjörbreyst frá því lögin voru síðast endurskoðuð.
Eins og málum er háttað fjalla eftirtaldir aðilar um starfsleyfi handa eldisstöðvum: Veiðimálastofnun, Hollustuvernd ríkisins, Náttúruverndarráð, dýralæknir fisksjúkdóma og Siglingamálastofnun ásamt hafnarmálayfirvöldum og heilbrigðis- og byggingarnefndum í héraði. Einfalda má og samræma útgáfu leyfa.
Að því er fisksjúkdóma varðar gerir dýralæknir fisksjúkdómaúttekt með tilliti til sjúkdómavarna á fiskeldisstöðvum áður en þær taka til starfa. Viðurkenning Veiðimálastofnunar er háð vottorði dýralæknis fisksjúkdóma um smitvarnir í samræmi við reglugerð nr. 403/1986.
. b. eftirliti varðandi mengun frá fiskeldi,
Í lögum um lax- og silungsveiði er ekki gert ráð fyrir eftirliti með mengun frá fiskeldi, enda voru slík vandamál ekki ofarlega á baugi fyrir 1970.
Aðeins er gert ráð fyrir að Veiðimálastofnun sjái til þess að eldisstöðvar hafi búnað sem komi í veg fyrir að fiskur sleppi út. Hollustuvernd ríkisins er falið að hafa eftirlit með fyrirtækjum sem valdið geta mengun í ám og vötnum. Dýralæknir fisksjúkdóma tekur þátt í þessu eftirliti þar sem sýkingarhætta frá eldisstöðinni getur verið veruleg í viðkvæmum vatnakerfum. Því voru sett inn ýmis skilyrði um flutning villtra klakfiska milli eldisstöðva og vatnakerfa í reglugerð nr. 401/1988.
Samkvæmt reglugerð nr. 403/1986 heldur dýralæknir fisksjúkdóma uppi fræðslu og leiðbeiningastarfi meðal fiskeldismanna varðandi fisksjúkdóma og varnir gegn þeim ásamt því tjóni sem þeir geta valdið. Fræðsla um skaðsemi mengunar, ekki síst frá fiskeldinu sjálfu, er snar þáttur í þessu starfi.
. c. rannsóknum á mengunarhættu við fiskeldi?
Ekki er unnið að neinum rannsóknum á mengun (þ.e. efnamengun) frá fiskeldisstöðvum á vegum Veiðimálastofnunar. Stofnunin hefur ekki sérfræðinga eða tæki til að stunda slíkar rannsóknir, enda eru aðrar stofnanir betur búnar til þess, svo sem Hollustuvernd ríkisins sem einnig sinnir mengun frá annars konar rekstri. Hins vegar hefur Veiðimálastofnun faglega aðstöðu til að sinna rannsóknum á breytingu lífríkis samfara mengun.
Þörfin á rannsóknum sem tengjast mengun frá fiskeldi er mikil og vaxandi með aukinni fiskeldisstarfsemi. Mengunin er ekki aðeins sá þáttur sem snýr að umhverfisvernd. Þannig getur afleiðing mengunar bitnað verst á fiskeldinu sjálfu, t.d. í sjókvíaeldi. Meðal annars er álitið að vaxandi tíðni fisksjúkdóma í norsku kvíaeldi megi að hluta rekja til vaxandi mengunar frá eldinu sjálfu. Mikilvægt er að gera Veiðimálastofnun kleift að fylgjast með breytingu á lífríki í ferskvatni í kjölfar fiskeldisstarfsemi. Sambærileg verkefni mætti vinna í sjó í samvinnu við Hafrannsóknastofnun. Þetta gæti orðið mikilvægur hlekkur í eftirliti með mengun og áhrifum mengunar frá fiskeldisstöðvum.
Fisksjúkdómanefnd og dýralæknir fisksjúkdóma standa enn sem komið er ekki fyrir rannsóknum á mengunarhættu frá fiskeldi. Oftar en ekki er mengun frá fiskeldinu einnig orsök þeirra vandamála sem upp koma. Upplýsingar um þetta munu í auknum mæli verða mikilvægar í baráttunni við fisksjúkdóma.
2. Hvaða reglur hefur ráðuneytið sett um mengunarvarnir vegna fiskeldis, þar með taldar reglur um förgun úrgangs?
Í reglugerð nr. 401/1988 eru reglur um fjarlægðir milli sjókvía innbyrðis og milli hafbeitarstöðva og sjókvía. Sú fjarlægð, sem er 2 km, stuðlar að því að minnka mengun og sjúkdómahættu á ákveðnum svæðum umhverfis landið. Hins vegar hefur Hollustuvernd ríkisins ásamt heilbrigðisráðuneyti ákvarðað takmarkanir á framleiðslu í einstaka stöðvum og sett skilyrði um frárennslisútbúnað stöðva sem eru á landi.
Þá er í 10. gr. reglugerðar nr. 403/1986 um sjúkdómaeftirlit fjallað sérstaklega um förgun úrgangs sem smithætta getur stafað af. Dýralæknir fisksjúkdóma og héraðsdýralæknar skulu fylgja því eftir að settum reglum sé fylgt.
3. Hvaða reglur gilda um notkun lyfja og rotvarnarefna við fiskeldi?
Fisksjúkdómanefnd og dýralæknir fisksjúkdóma fjalla aðallega um þennan þátt á vegum landbúnaðarráðuneytis, auk þess sem ráðuneytið hefur aðstöðu til að láta kanna lyfjaleifar í eldisfiski á Rannsóknastofnun landbúnaðarins. Leyfi fisksjúkdómanefndar þarf til íblöndunar á litarefnum og sýklalyfjum í fiskafóður. Dýralæknir fisksjúkdóma hefur í samvinnu við héraðsdýralækna eftirlit með því að reglur um lyfjanotkun séu virtar, þ.e. reglur fisksjúkdómanefndar, lyfjanefndar og Lyfjaeftirlits ríkisins. Hér er um að ræða reglur um meðferð fiskanna við og eftir meðhöndlun, útskolunartíma lyfjanna og meðferð sláturafurða af þeim fiski sem fengið hefur lyfjameðferð.
4. Hafa verið settar reglur til að koma í veg fyr ir erfðamengun villtra fiskstofna frá eldisstofnum?
Síðastliðið sumar var sett reglugerð nr. 401/1988 um flutning og sleppingu laxfiska og varnir gegn fisksjúkdómum og blöndun laxastofna. Þessi reglugerð hafði verið í vinnslu í langan tíma hjá Veiðimálastofnun en fékk síðan ítarlega umfjöllun hagsmunaaðila í fiskrækt og fiskeldi.
Þessi reglugerð sameinar þá reynslu sem fengist hefur hér á landi með rannsóknum á ratvísi og erfðafræði laxins og það sem þekkt er erlendis um áhrif fiskeldis á villta laxastofna. Óhætt er að segja að þessi reglugerð er þarfur áfangi í verndun náttúrulegra laxastofna.
Með reglugerðinni er talið að draga megi verulega úr neikvæðum áhrifum laxeldis á villta laxastofna. Ekki er hægt að tíunda öll atriði hér en bent verður á þau helstu. Lögð er áhersla á að nota stofna af viðkomandi vatnasvæðum í fiskrækt. Einnig er lögð áhersla á að ekki séu fluttir
laxastofnar til hafbeitar frá Suðurlandi til Norðurlands og öfugt. Sett eru grenndarmörk milli eldisstöðva innbyrðis og frá veiðiám. Þannig mega sjókvíar og hafbeitarstöðvar ekki vera nær veiðiám með yfir 500 laxa meðalveiði en 15 km, en 5 km vegalengd ef meðalveiði er yfir 100 laxar. Reglugerðin gerir ráð fyrir að aðilar sem stunda hafbeit skuli láta örmerkja 10% seiða þegar sleppt er 100 þúsund seiðum eða færri, en að lágmarki 10 þúsund seiði þegar sleppt er 100 þúsund seiðum eða fleiri. Aðilum í sjókvíarekstri er gert að merkja a.m.k. 1000 laxa í hverri kví.
Gert er ráð fyrir að heimtur merkja verði lagðar til grundvallar við endurskoðun reglugerðarinnar. Þessi ákvæði um merkingar eru án efa lykillinn að því að hægt sé að afla þeirra upplýsinga sem nauðsynlegar eru til að meta áhrif laxeldis á villta laxastofna. Samfara setningu reglugerðarinnar er ljóst að þörf fyrir laxamerkingar eykst verulega á árinu 1989 og áætlanir gefa til kynna að nauðsynlegt sé að örmerkja u.þ.b. 450 þúsund gönguseiði til að standa við skilmála reglugerðarinnar.
Um mitt ár 1988 skipaði landbúnaðarráðherra nefnd til að setja reglur um dreifingu norskra laxastofna hér á landi. Nefndin skilaði áliti í byrjun október og meginniðurstaða var sú að eldi innfluttra laxastofna væri eingöngu heimilt í strandeldisstöðvum sem hefðu frárennsli beint í sjó. Þannig er stefnt að því að ekki blandist erlent erfðaefni í villta laxastofna hér á landi. Engin ákvörðun hefur þó enn verið tekin varðandi dreifingu norskættaða laxastofnsins.
Ljóst er að litlu verður áorkað í þáttum sem snerta erfðamengun nema með rannsóknum. Veiðimálastofnun hefur því lagt áherslu á að rannsóknaniðurstöður ráði ferðinni í umræðunni um svokallaða erfðamengun. Reynt hefur verið að fylgjast með magni eldisfisks í veiðiám sem renna til sjávar nærri sjókvíum, t.d. í Elliðaánum. Þá er í undirbúningi viðamikið rannsóknaverkefni sem miðar að því að kortleggja íslenska laxastofna með rafdrætti. Einnig er áætlað að frysta svil úr nokkrum laxastofnum úr ám sem renna til sjávar í Faxaflóa haustið 1989.
Í Laxeldisstöð ríkisins er nú unnið að rannsóknaverkefni um áhrif erfðablöndunar á ratvísi og endurheimtur laxa úr hafbeit. Vonast er til að niðurstöður þessa verkefnis megi verða til að auka skilning okkar á því sem gerist við erfðablöndun hjá Atlantshafslaxi.
5. Hvaða áform eru uppi á vegum ráðuneytisins vegna ofangreindra þátta?
1. Það er ljóst að núverandi löggjöf um fiskeldi takmarkar möguleika landbúnaðarráðuneytisins á að setja reglur varðandi þá þætti sem hér er um spurt. Því er nauðsynlegt að setja hið fyrsta nýja löggjöf um fiskeldi og þá þætti sem tengjast því.
2. Ráðuneytið hefur beint því sérstaklega til þeirra stofnana sem undir það heyra að sinna eins og kostur er þeim þáttum sem tengjast fiskeldi, ekki síst mengun. Í því sambandi má benda á eftirtalda þætti:
– Aukið eftirlit með sjókvíum. Veiðimálastofnun mun fylgjast með fjölda kvía, ástandi þeirra, magni merktra laxa í samræmi við reglugerð og gera viðvart ef eitthvað fer úrskeiðis.
– Auknar merkingar í sjókvíum og hafbeitarstöðvum.
– Frystingu svilja úr veiðiám þar sem kvíaeldi er mest.
– Aukið eftirlit með villuráfi eldis- og hafbeitarlaxa i veiðiár.
– Stuðla að aukinni fræðslu og leiðbeiningum fyrir fiskeldismenn og auka eftirlit með stöðvum (skólar, dýralæknar).
– Rannsóknastofnun landbúnaðarins tekur nú virkan þátt í ýmsum rannsóknum tengdum fiskeldi.
