Ferill 443. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: Word Perfect.

---

1991–92. – 1061 ár frá stofnun Alþingis.
115. löggjafarþing. – 443 . mál.

701. Frumvarp til fjáraukalaga

fyrir árið 1991, sbr. lög nr. 75/1991.

(Lagt fyrir Alþingi á 115. löggjafarþingi 1991–92.)

1. gr.

    Samkvæmt niðurstöðum greiðsluuppgjörs ríkissjóðs 1991 verða eftirtaldar breytingar á greiðsluyfirliti A-hluta ríkissjóðs 1991 frá 1. gr. fjárlaga fyrir árið 1991, sbr. lög nr. 75/1991:

Rekstrarreikningur

Þús. kr.

Þús. kr.

-1 950 533
-60 804

Gjöld umfram tekjur     

1 889 729

Lánahreyfingar
127 000


-36 000
-1 147 000



833 729 Afborganir af teknum lánum      -77 000


756 729
-5 092 000




-5 848 729

2. gr.

    Útgjöld ríkissjóðs breytast frá ákvæðum 2. gr. fjárlaga fyrir árið 1991, sbr. 2. gr. laga nr. 75/1991, samkvæmt nánari sundurliðun í 3. gr.:

Þús. kr.

Þús. kr.

01 Forsætisráðuneyti     

-60 804

3. gr.

    Sundurliðun gjalda skv. 2. gr. á stofnanir er þessi:

00 Æðsta stjórn ríkisins







-8 604


01 Forsætisráðuneyti




-6 721

02 Menntamálaráðuneyti






































-144 673

03 Utanríkisráðuneyti



-80 794

04 Landbúnaðarráðuneyti












118 150

05 Sjávarútvegsráðuneyti





-10 346

06 Dóms- og kirkjumálaráðuneyti











238 Dómstóll og rannsóknadeild í ávana-









-27 210

07 Félagsmálaráðuneyti









-124 963

08 Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneyti

























-252 901

09 Fjármálaráðuneyti













662 982

10 Samgönguráðuneyti











47 255

11 Iðnaðarráðuneyti






1 636

12 Viðskiptaráðuneyti




-189 922

13 Hagstofa Íslands


-1 932

14 Umhverfisráðuneyti





-42 761

Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.

Inngangur.

    Með frumvarpi þessu eru lagðar fyrir Alþingi niðurstöðutölur um greiðslur úr ríkissjóði á árinu 1991 umfram þær heimildir sem veittar hafa verið af Alþingi í fjárlögum 1991 og lögum nr. 75/1991, fjáraukalögum fyrir árið 1991.
    Með frumvarpi að þeim lögum, sem var lagt fram á Alþingi í október 1991, fylgdi ítarleg greinargerð um framvindu ríkisfjármála á árinu 1991 og þær heimildir sem óskað var samþykktar á umfram heimildir fjárlaga. Þá var 27. febrúar sl. lögð fyrir Alþingi ítarleg skýrsla um ríkisfjármál árið 1991 þar sem afkoma ríkissjóðs er skýrð í samanburði við áform samkvæmt fjárlögum og útkomu ársins 1990.
    Eftirfarandi yfirlit sýnir greiðsluheimildir á árinu 1991 sem Alþingi hefur samþykkt í samanburði við útkomu ársins:

Fjár-

Heimildir

Fjárlög

aukalög

alls

Útkoma

Greiðslugrunnur

1991

75/1991

1991

1991

Mismunur

m.kr.

m.kr.

m.kr.

m.kr.

m.kr.

206 101 904 99 953 -1 950
6 483 112 250 112 487 237
-6 277 -10 346 -12 534 -2 188
-1 360 -3 170 -2 114 1 056
7 637 13 516 14 648 1 132
0 7 700 7 623 -77
7 637 21 216 22 271 1 055
7 650 21 250 16 158 -5 092
13 34 -6 113 -6 147

    Endanlegar útgreiðslur nema þannig 237 m.kr. umfram útgjaldaheimildir fjárlaga og fjáraukalaga. Að frádregnum notuðum geymdum fjárveitingum frá fyrri árum, samtals að fjárhæð 298 m.kr., eru útgjöld innan heimilda 61 m.kr. Heimilda til lántöku, umfram það sem áætlað var í fjáraukalögum, var aflað með lögum nr. 74/1991, um breyting á lánsfjárlögum fyrir árið 1991. Samkvæmt því eru nægar lántökuheimildir til þess að mæta lánsfjárþörf ársins.
    Í athugasemdum hér á eftir er fyrst gerð grein fyrir nokkrum lykilatriðum í efnahags-málum ársins 1991, afkomu ríkissjóðs og frávikum frá áætlun. Síðan er gerð grein fyrir fjárheimildum einstakra ráðuneyta og stofnana.
    Í þeirri þjóðhagsspá, sem lögð var til grundvallar fjárlögum ársins 1991, var gert ráð fyrir að samdráttarskeiði undanfarinna þriggja ára væri um það bil að ljúka og að hagvöxtur tæki að glæðast á nýjan leik. Þannig var gert ráð fyrir að þjóðartekjur mundu aukast um tæplega 2% árið 1991, en þær höfðu dregist saman um 3,5% á árunum 1988 til 1990. Spáin um auknar þjóðartekjur var byggð á forsendu um aukna framleiðslu sjávarafurða og hækkun afurðaverðs á erlendum mörkuðum. Jafnframt var gert ráð fyrir að innlendri eftirspurn yrði haldið í skefjum, jafnt útgjöldum opinberra aðila og fyrirtækja sem heimila. Viðskiptahallinn gagnvart útlöndum var því talinn geta minnkað verulega á árinu 1991 samkvæmt forsendum fjárlaga.
    Þær upplýsingar, sem nú liggja fyrir um efnahagsþróun síðasta árs, sýna umtalsverð frávik frá forsendum fjárlaga. Tvö atriði skera sig úr. Annars vegar minni fiskafli og hins vegar meiri eftirspurn innan lands, m.a. vegna aukins kaupmáttar. Þessi frávik birtast í minnkandi útflutningstekjum, vaxandi þjóðarútgjöldum og þrefalt meiri viðskiptahalla en reiknað var með við afgreiðslu fjárlaga.
    Niðurstaðan er því sú að landsframleiðsla er talin hafa aukist heldur minna en gert var ráð fyrir í fjárlögum, eða um rúmlega 1%, samanborið við 1 ¹ / ₂ % í forsendum fjárlaga. Þjóðartekjur jukust hins vegar meira vegna batnandi viðskiptakjara, eða um rúmlega 2 ¹ / ₂ % samanborið við tæplega 2% í fjárlögum. Þrátt fyrir meiri aukningu þjóðartekna en búist var við versnaði skuldastaða þjóðarbúsins erlendis enn frekar vegna vaxandi viðskiptahalla.
    Í fjárlögum 1991, sem samþykkt voru á Alþingi í desember 1990, var gert ráð fyrir að halli á rekstri ríkissjóðs yrði um 4,1 milljarður króna. Þegar við afgreiðslu lánsfjárlaga í marsmánuði voru útgjaldaheimildir hækkaðar um 1 milljarð króna. Við mat á stöðu ríkissjóðs í lok apríl höfðu komið fram enn frekari útgjaldatilefni sem metin voru á 3,2 milljarða króna. Ný ríkisstjórn endurmat stöðuna og greip til viðnámsaðgerða í maímánuði sem ætlað var að draga úr halla á ríkissjóði um rúma 2 milljarða króna. Upp úr miðju ári kom í ljós enn frekari fjárvöntun til ýmissa þátta sem ríkissjóður er skuldbundinn af og fjárhagsstaða ýmissa stofnana var veikari en talið var við samþykkt fjárlaga.
    Samhliða frumvarpi til fjárlaga 1992 var lagt fram frumvarp til fjáraukalaga fyrir árið 1991. Á þeim tíma voru tekjur ríkissjóðs áætlaðar 101,9 milljarðar króna, þannig að rekstrarhalli ríkissjóðs stefndi í 8,9 milljarða króna. Fjáraukalögin voru samþykkt í byrjun desember sl. og höfðu útgjaldaheimildir aukist um 1,4 milljarða króna í meðförum Alþingis. Áætlun um tekjur var ekki breytt frá því sem var í frumvarpinu.
    Nú liggur fyrir endanlegt greiðsluuppgjör vegna A-hluta ríkissjóðs fyrir árið 1991. Eins og sést á yfirlitinu hér að framan námu innheimtar tekjur ríkissjóðs tæpum 100 milljörðum króna og útgjöld námu 112,5 milljörðum króna. Tekjurnar reyndust hins vegar 1,9 milljörðum króna lægri en áætlað var sl. haust. Afkoma ríkissjóðs varð því um 2,1 milljarði króna lakari en gert var ráð fyrir við afgreiðslu fjáraukalaga í desember sl. og nam rekstrarhallinn rúmlega 12,5 milljörðum króna sem svarar til 3,3% af landsframleiðslu.

Tekjur.

    Ef fyrst er litið á þróun tekjuöflunar ríkissjóðs kemur í ljós, eins og sést á meðfylgjandi yfirliti, að innheimtar tekjur ríkissjóðs 1991 urðu rúmlega 1,7 milljörðum króna lægri en gert var ráð fyrir í fjárlögum. Þessi munur kemur fyrst og fremst fram í virðisaukaskatti.

Yfirlit yfir innheimtar tekjur ríkissjóðs 1991.

    

Fjárlög

Áætlun

Útkoma

Greiðslugrunnur

1991

nóv. 1991

1991

Mismunur

    

m.kr.

m.kr.

m.kr.

m.kr.

    
19 346 19 263 -83

76 263 74 240 -2 023
9 269 9 460 191
41 400 38 954 -2 446
25 594 25 826 232

6 295 6 450 155

101 904 99 953 -1 951


    Að baki minni tekjum af virðisaukaskatti á árinu 1991 liggja margvíslegar ástæður. Í fyrsta lagi hækkaði frádráttarbær virðisaukaskattur af aðföngum (innskattur) hlutfallslega meira framan af ári en endanleg álagning (útskattur). Af því leiðir að nettóskil á skattinum urðu talsvert minni en gert var ráð fyrir í forsendum fjárlaga. Í öðru lagi urðu beinar endurgreiðslur virðisaukaskatts talsvert meiri en reiknað hafði verið með. Í þriðja lagi sýnir lausleg athugun að innheimta virðisaukaskatts af innlendri veltu sem hlutfall af álagningu hefur ívið lækkað á síðasta ári samanborið við árið 1990. Samdráttur í skilum virðisaukaskatts í ríkissjóð á sama tíma og innlend eftirspurn eykst rennur einnig stoðum undir þetta. Nánari umfjöllun um tekjur ríkissjóðs á árinu 1991 er að finna í Skýrslu um ríkisfjármál 1991 sem nú liggur fyrir á Alþingi.

Gjöld.

    Verulegar breytingar urðu á gjaldahlið frá því sem áætlað var í fjárlögum sem afgreidd voru í árslok 1990. Útgjöld A-hluta ríkissjóðs á árinu 1991 námu alls 112,5 milljörðum króna, eða um 6,7 milljörðum króna umfram upphafleg fjárlög.
    Þegar við afgreiðslu lánsfjárlaga í marsmánuði voru útgjaldaheimildir hækkaðar um 1 milljarð króna. Við mat á stöðu ríkissjóðs í lok apríl höfðu komið fram enn frekari útgjaldatilefni sem metin voru á 3,2 milljarða króna. Þar vó þyngst 1,6 milljarða króna aukin fjárþörf almannatrygginga og sjúkrahúsa. Eins þótti sýnt að fjárvöntun Lánasjóðs íslenskra námsmanna yrði að minnsta kosti 0,7 milljarðar króna og ríkisstjórnin hafði gefið fyrirheit um 0,9 milljarða króna viðbótarfjárveitingar af ýmsu tagi. Ný ríkisstjórn endurmat stöðuna og greip til viðnámsaðgerða í maímánuði sem ætlað var að draga úr halla á ríkissjóði um 1,8 milljarða króna og hafa þær að mestu gengið eftir. Upp úr miðju ári kom í ljós enn frekari fjárvöntun til ýmissa þátta sem ríkissjóður er skuldbundinn af og fjárhagsstaða ýmissa stofnana var veikari en talið var við samþykkt fjárlaga.
    Frumvarp til fjáraukalaga var lagt fram á Alþingi í október 1991 og afgreitt í byrjun desember þar sem leitað var útgjaldaheimilda upp á 6,5 milljarða króna umfram fjárlög. Frávik frá áætlun, sem gerð var í maí, skýrast einkum af bundnum liðum eins og auknum útflutningsuppbótum, framlagi vegna ríkisábyrgðar á laun við gjaldþrot, framlagi til atvinnutryggingardeildar Byggðastofnunar og hallarekstri stofnana. Þá reyndist staða Lánasjóðs íslenskra námsmanna 300 m.kr. lakari en áður var talið. Loks eru fasteignakaup samkvæmt heimildum í 6. gr. fjárlaga að fullu færð til gjalda á meðan fjárveiting í fjárlögum var miðuð við greiðslur sem inntar yrðu af hendi á árinu. Eftirfarandi yfirlit sýnir gjöld ríkissjóðs 1991 samanborið við fjárlög og lög nr. 75/1991.

Yfirlit yfir gjöld ríkissjóðs 1991.

    

Fjárlög

Heimildir

Útkoma

Greiðslugrunnur

1991

alls 1991

1991

Mismunur

    

m.kr.

m.kr.

m.kr.

m.kr.

    
42 477 42 418 59

45 467 45 109 358
14 295 14 406 -111
10 625 10 496 129
1 360 1 266 94
2 430 2 432 -2
5 450 5 266 184
2 317 2 426 -109
1 366 1 366 -
908 1 083 -175
6 716 6 368 348

9 400 9 875 -475

2 486 2 287 199

12 718 12 798 -80

112 548 112 487 61


    Heildarheimildir til útgjalda samanstanda af heimildum fjárlaga, heimildum fjáraukalaga og geymdum fjárveitingum frá fyrri árum sem notaðar voru á árinu 1991. Heimildir frá fyrri árum sem notaðar voru á árinu 1991 námu alls 298 m.kr.

     Yfirfærsla heimilda og gjalda til 1992. Í samræmi við stefnu ríkisstjórnarinnar um aukna fjárhagslega ábyrgð stofnana ríkisins og bréf fjármálaráðherra frá 14. júní 1991 eru fjárheimildir til rekstrar nú í fyrsta sinn með almennum hætti færðar á milli ára með tilliti til greiðslustöðu í árslok. Áður hafa geymdar fjárveitingar nær eingöngu miðast við óhafin framlög til stofnkostnaðar og viðhalds. Þessi stefna er mörkuð í ljósi þess að rekstur stofnana ríkisins er samfelldur frá ári til árs og það væri nánast hending ef greiðslustaðan um áramót væri nákvæmlega í samræmi við heimildir. Þessi flutningur á greiðsluheimildum yfir áramót hvetur til aukins aðhalds og sparnaðar í rekstri þar sem stofnanir hafa möguleika til að haga rekstri sínum með sveigjanlegri hætti en áður hefur verið.
    Eftirfarandi vinnureglur hafa verið notaðar við flutning innstæðna og umframgjalda yfir áramót:
    Flutningur á innstæðu tekur mið af lækkun gjalda sem náðst hefur með hagræðingu eða flutningi verkefna milli ára. Sé ástæða inneignar hins vegar sú að ekki hefur verið haldið uppi þeirri þjónustu sem gert er ráð fyrir í fjárlögum fellur heimildin niður.
    Greiðsluafgangur hjá stofnunum, sem fengið hafa aukafjárveitingu á árinu, er felldur niður. Undantekningar eru gerðar þegar um er að ræða afmörkuð verkefni sem ekki hefur tekist að ljúka fyrir áramót.
    Innstæður eða umfram gjöld á tilfærsluliðum eru almennt felldar niður þegar um er að ræða lög- eða samningsbundnar greiðslur.

Yfirlit yfir umframgjöld, óhafnar fjárveitingar og geymdar fjárveitingar 1991.

Gjöld umfram

Óhafnar

Flutt

Geymdur

fjárlög og fjár-

fjár-

greiðslu-

stofn-

aukalög 1991

veitingar

staða

kostnaður

þús. kr.

þús. kr.

þús. kr.

þús. kr.

26 559 6 999 18 814
8 213 5 432 2 000
297 898 56 470 70 194
82 059 17 431 -
8 959 -115 377 -246
12 808 10 346 -
75 670 25 790 23 153
134 401 17 537 38 193
275 977 101 042 6 440
90 074 15 112 36 675
14 144 -26 278 -1 492
50 458 -28 624 -
191 852 3 561 -
1 932 1 932 -
74 780 71 359 -

1 345 784 162 732 193 731

    Samkvæmt niðurstöðu Ríkisbókhalds eru greiðslur alls 60,8 m.kr. lægri en heimildir að meðtöldum ónotuðum fjárveitingum frá fyrra ári. Bent er á að vegna rekstrar verða alls fluttar 510,7 m.kr. til næsta árs, en á móti verða heimildir lækkaðar um 347,9 m.kr. vegna umframgreiðslna sl. árs. Loks nema ónotaðar heimildir til stofnkostnaðar og viðhalds 193,7 m.kr. Í fylgiskjali er gerð grein fyrir flutningi innstæðna og skulda til ársins 1992.
    Hér á eftir er gerð nánari grein fyrir þeim greiðsluheimildum sem sótt er um í þessu frumvarpi og óhöfnun fjárveitingum sem fluttar verða til ársins 1992. Í þeim tilvikum, þar sem vísað er til fjáraukalaga, er átt við lög nr. 75/1991.

00 Æðsta stjórn ríkisins

    Greiðslur til æðstu stjórnar ríkisins urðu 8,6 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 18,0 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru 26,6 m.kr. Þar af eru 18,8 m.kr. vegna stofnkostnaðar á Bessastöðum sem fluttar eru til næsta árs. Sama gildir um greiðsluafgang Ríkisendurskoðunar og opinberar heimsóknir. Umframgreiðslur eru alls 18,0 m.kr. og er lagt til að þær verði felldar niður. Stærsta fjárhæðin er hjá Alþingi, 16,0 m.kr., sem skýrist af auknum kostnaði við breytingar samfara sameiningu þingsins í eina málstofu. Þá falla niður umframgreiðslur Hæstaréttar 1,6 m.kr. sem stafa af vanmati á launagreiðslum.

01 Forsætisráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu 6,7 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 1,5 m.kr. Óhafin fjárveiting aðalskrifstofu er alls 8,2 m.kr. og er lagt til að hún verði flutt til næsta árs. Þar af eru 2,0 m.kr. vegna viðhalds. Þá er gerð tillaga um að helmingur af umframgreiðslum þjóðgarðsins á Þingvöllum, 0,7 m.kr., verði ekki dreginn frá heimildum ársins 1992 en þær stafa einkum af útgjöldum við rekstur Þingvallabæjar.

02 Menntamálaráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu í heild 144,7 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 153,2 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru 297,9 m.kr. Þar af eru 70,2 m.kr. vegna stofnkostnaðar sem fluttar verða til næsta árs.
    Lagt er til að umframgreiðslur að fjárhæð 47,6 m.kr. verði felldar niður. Um er að ræða greiðslur fjögurra stofnana; Tilraunastöðvarinnar á Keldum 13,0 m.kr., Raunvísindastofnunar 7,6 m.kr., Unglingaheimilis ríkisins 9,8 m.kr. og Þjóðleikhússins 17,2 m.kr.     Umframgreiðslur að fjárhæð 96,4 m.kr. koma til lækkunar fjárheimilda á þessu ári. Hæst er fjárhæðin hjá Háskóla Íslands, 49,4 m.kr., en mun lægri hjá öðrum stofnunum, þær hæstu hjá Þjóðminjasafni, 4,7 m.kr., og Menningarsjóði, 4,6 m.kr.
    Óhafnar rekstrarfjárveitingar, sem lagt er til að flytjist milli ára, nema alls 152,9 m.kr. Til háskólastofnana flytjast 14,5 m.kr., þar af 5,2 m.kr. til Háskólans á Akureyri. Til almennra framhaldsskóla og sérskóla flytjast 27 m.kr., þar af til Iðnskólans í Reykjavík 5,6 m.kr. Greiðslur til grunnskóla og sérskóla fatlaðra urðu 152 m.kr. innan heimilda þrátt fyrir niðurskurð í fjáraukalögum í haust. Af þeirri fjárhæð verða yfirfærðar 91,3 m.kr. til næsta árs. Aðrir málefnaflokkar ráðuneytisins fá mun lægri fjárhæðir færðar milli ára.

03 Utanríkisráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu 80,8 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Af þeim er gert ráð fyrir að 63,4 m.kr. verði felldar niður en að 17,4 m.kr. bætist við heimildir ársins 1992. Af 5,4 m.kr. ónýttri heimild varnarmálaskrifstofu er lagt til að um helmingur verði felldur niður, en sértekjur skrifstofunnar urðu mun hærri en gert er ráð fyrir í fjárlögum. Afgangur af heimildum lögreglustjóraembættisins á Keflavíkurflugvelli nam 8,4 m.kr. en embættið fékk aukafjárveitingu á árinu. Gerð er tillaga um að felldar verði niður 3,4 m.kr. en embættið haldi eftir 5,0 m.kr. sem eru vegna hagræðingaraðgerða. Greiðsluafgangur sendiráða er felldur niður en hann er einkum vegna hagstæðari gengisþróunar en ætlað var í fjárlögum. Á fjáraukalögum voru 70 m.kr. veittar til aðstoðar kúrdískum flóttamönnum en við endanlegt uppgjör kom fjárveitingin ekki öll til skipta og eru eftirstöðvarnar, 20,2 m.kr., felldar niður.

04 Landbúnaðarráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu 118,2 m.kr. hærri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 127,1 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru 1,8 m.kr. Umframgreiðslur ráðuneytisins koma að mestu til frádráttar fjárveitingum á þessu ári. Munar þar mest um útflutningsbætur, 99,1 m.kr., sem ráðgert var að yrðu greiddar á árinu 1992. Lagt er til að hluti af rekstrarhalla Skógræktar ríkisins, Veiðimálastofnunar og Bændaskólans á Hvanneyri verði felldur niður. Gripið hefur verið til sérstakra aðgerða á þessu ári til þess að stofnanirnar starfi innan ramma fjárveitinga. Þá er greiðsluafgangur af tilfærsluliðnum „Greiðslur vegna búvöruframleiðslu“ að fjárhæð 6,4 m.kr. felldur niður.

05 Sjávarútvegsráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu 10,3 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 2,5 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru 12,8 m.kr. og eru þær allar fluttar til næsta árs. Stærsta óhafna fjárveitingin, 5 m.kr., er vegna markaðsátaks rækju-og hörpudiskframleiðenda en það hófst ekki fyrr en á árinu 1992.

06 Dóms- og kirkjumálaráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu alls 27,2 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 42,9 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru 70 m.kr. Þar af flytjast 68 m.kr. til næsta árs. Óhafnar rekstrarfjárveitingar, sem flytjast milli ára, eru einkum til þriggja aðila. Í fyrsta lagi 20,9 m.kr. til lögreglustjórans í Reykjavík sem er 2,4% af fjárveitingu ársins. Talið er eðlilegt að stofnunin njóti rekstrarhagræðingar sem hefur skilað sér í lægri útgjöldum. Í öðru lagi 6,5 m.kr. til Rannsóknarlögreglu ríkisins sem er 4,0% af fjárveitingu ársins og í þriðja lagi 11,1 m.kr. til Landhelgisgæslu Íslands. Óhafnar fjárveitingar vegna stofnkostnaðar og viðhalds nema 23,3 m.kr.
    Gert er ráð fyrir að greiðslur umfram heimildir ársins 1991 hjá þrettán stofnunum ráðuneytisins um samtals 17,8 m.kr. komi til lækkunar í fjárheimildum 1992. Stærsta fjárhæðin er hjá fangelsinu að Litla-Hrauni, eða 3,1 m.kr., sem er 3% af fjárveitingu ársins 1992. Hjá sex stofnunum eru ýmist felldar niður heimildir eða umframgreiðslur koma ekki til lækkunar á þessu ári, alls 21,6 m.kr., nettó. Meðal þess sem fellt er niður eru umframgreiðslur vegna ýmiss dómsmálakostnaðar. Málskostnaðurinn er lögbundinn og háður ákvörðun dómara og rannsóknaraðila hverju sinni. Einnig eru felldar niður umframgreiðslur vegna ýmiss löggæslukostnaðar að fjárhæð 5,5 m.kr. Sá kostnaðarauki skýrist af endurnýjun lögreglubifreiða og að útlendingaeftirlit reyndist mun kostnaðarsamara en áætlað var.

07 Félagsmálaráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu alls 122,5 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 11,6 m.kr. en óhafnar fjárveitingar nema 125,1 m.kr. Þar af eru 38,0 m.kr. vegna stofnkostnaðar hjá Framkvæmdasjóði fatlaðra sem færast milli ára. Óhafnar rekstrarheimildir að fjárhæð 29,1 m.kr. flytjast milli ára. Stærstu fjárhæðirnar eru til aðalskrifstofu 6,7 m.kr., málefna fatlaðra 5,7 m.kr., vinnumála 4,8 m.kr. og ríkissáttasemjara 3,0 m.kr. Á aðalskrifstofu var ýmsum greiðslum frestað fram yfir áramótin auk almennrar hagræðingar sem kemur fram í lægri kostnaði. Rekstrarkostnaður embættis ríkissáttasemjara reyndist mun lægri á síðasta ári en áætlað var og er helmingur greiðsluafgangsins fluttur til næsta árs. Aðrar heimildir, sem flytjast milli ára, eru óverulegt hlutfall af heildarfjárveitingu.
    Óhafnar fjárveitingar eru felldar niður hjá þremur stofnunum, alls að fjárhæð 69,2 m.kr. Veitt var aukafjárveiting vegna ríkisábyrgðar á laun sem ekki var nýtt að fullu og eru eftirstöðvarnar felldar niður, alls 58,3 m.kr. Einnig falla niður ónýttar fjárheimildir Vinnueftirlits ríkisins sem er hluti af aukafjárveitingu, alls 7,9 m.kr., og hluti af ónýttri heimild embættis ríkissáttasemjara.

08 Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu í heild 252,8 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 22,1 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru 274,9 m.kr. Þar af eru 6,4 m.kr. vegna stofnkostnaðar sem flytjast til þessa árs. Óhafnar rekstrarfjárveitingar sem flytjast til næsta árs eru að fjárhæð 114,4 m.kr. hjá tuttugu stofnunum. Heilsuverndarstöðin í Reykjavík og Heilsugæslustöðvar, almennt, eiga óhafnar heimildir að fjárhæð 54,5 m.kr., Ríkisspítalar 8,9 m.kr., Borgarspítalinn 17,8 m.kr. og aðrir minna. Meginskýringin á afgangi hjá heilsugæslustöðvum er sú að frestað var opnun heilsugæslustöðvar í Mjódd. Aðrar inneignir um áramót eru óverulegt hlutfall af heildarfjárheimild stofnana. Umframgreiðslur átján stofnana að fjárhæð 13,5 m.kr. koma til frádráttar heimildum þessa árs. Hlutfallslega er mest dregið af landlæknisembættinu 1,4 m.kr. eða 3,1% og Heilsugæslustöðinni Kópavogi 2,0 m.kr. eða 3,4% af heildarheimild 1991. Felldar eru niður heimildir að fjárhæð 154,0 m.kr., þar af hjá Tryggingastofnun ríkisins 48,7 m.kr. og Atvinnuleysistryggingasjóði 94,0 m.kr.

09 Fjármálaráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu 662,1 m.kr. hærri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 752,9 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru að fjárhæð 112,5 m.kr., þar af vegna stofnkostnaðar 36,7 m.kr., sem flytjast til yfirstandandi árs. Óhafnar rekstrarfjárveitingar, sem flytjast milli ára, eru 22,1 m.kr. Þar vegur þyngst Fasteignamat ríkisins 7,7 m.kr., Skattstofan í Reykjavík 4,0 m.kr. og Skattstofan Hafnarfirði 3,5 m.kr. Stofnanirnar hafa frestað ýmsum aðgerðum og hagrætt í rekstri. Umframgreiðslur, sem flytjast milli ára, eru að fjárhæð 7,0 m.kr. og þar af vegna tollstjórans í Reykjavík 6,0 m.kr. sem er 2,2% af heildarheimild 1991. Umframgreiðslur að fjárhæð 766,4 m.kr. falla niður og vega þar þrír liðir langsamlega mest. Í fyrsta lagi urðu vaxtagreiðslur 475,1 m.kr. umfram áætlun fjárlaga sem skýrist einkum af hærri vaxtagjöldum af yfirdrætti ríkissjóðs hjá Seðlabanka en ráð var fyrir gert. Í öðru lagi urðu greiðslur vegna uppbóta á lífeyri 175,5 m.kr. hærri en áætlun, einkum vegna uppgjörs á skuld við Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins. Í þriðja lagi urðu greiðslur vegna 6. gr. fjárlaga 103,4 m.kr. hærri en áætlað var. Á móti þessu eru felldar niður fjárheimildir af átta fjárlagaliðum að fjárhæð 53,7 m.kr. og vegur þar þyngst skýrsluvélakostnaður, 30,5 m.kr.

10 Samgönguráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu 47,3 m.kr. hærri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 61,4 m.kr., þar af 31,0 m.kr. vegna Flugmálastjórnar sem tengist aðallega gerð kjarasamnings við flugumferðarstjóra frá árinu 1990. Umframgreiðslur að fjárhæð 27,7 m.kr. koma til lækkunar á fjárveitingum yfirstandandi árs. Óhafnar fjárveitingar eru 14,1 m.kr. og falla þær allar niður.

11 Iðnaðarráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu 2,6 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 47,8 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru 50,4 m.kr. Fjárveitingar til rekstrar að fjárhæð 19,2 m.kr. færast milli ára og munar þar mest um framlög til iðju og iðnaðar 7,3 m.kr, framlög til ýmissa orkumála 5,5 m.kr., en það er aukafjárveiting sem ekki náðist að greiða út fyrir áramót og til aðalskrifstofu 4,5 m.kr. Umframgreiðslur að fjárhæð 47,8 m.kr. koma til lækkunar á fjárveitingum þessa árs. Þar af ber hæst 47,5 m.kr. hjá Orkustofnun og er það 20% af heildarfjárheimild ársins 1991. Skýringin er sú að stofnunin skilaði ekki innheimtum sértekjum til ríkissjóðs fyrr en eftir áramótin.

12 Viðskiptaráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu 189,9 m.kr. lægri en heimildir fjár- og fjáraukalaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 1,9 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru 191,8 m.kr. Þar af eru 186,4 m.kr. vegna niðurgreiðslna sem færist ekki milli ára. Um er að ræða lögbundinn tilfærslulið og er því ekki um að ræða sérstakan sparnað eða hagræðingu. Heimildir til rekstrar, sem flytjast milli ára, eru að fjárhæð 5,5 m.kr. Aðalskrifstofa fær 4,7 m.kr. og Löggildingarstofan 0,8 m.kr. Umframgreiðslur að fjárhæð 1,9 m.kr. hjá Verðlagsstofnun og Hlutafélagaskrá munu lækka fjárheimildir 1992.

13 Hagstofan

    Greiðslur ráðuneytisins urðu 1,9 m.kr. lægri en heimildir fjárlaga. Gert er ráð fyrir að óhafna fjárveitingin flytjist milli ára.

14 Umhverfisráðuneyti

    Greiðslur ráðuneytisins urðu alls 42,8 m.kr. lægri en heimildir fjárlaga. Sótt er um viðbótarheimild að fjárhæð 32 m.kr. en óhafnar fjárveitingar eru 74,8 m.kr. Embætti veiðistjóra og skipulagsstjóra fengu aukafjárveitingu til sérstakra verkefna sem ekki náðist að ljúka á sl. ári. Yfirfærsla heimilda hjá þessum tveimur stofnunum er samtals að fjárhæð 69,6 m.kr. Einnig færist afgangur á „ýmsum verkefnum“ hjá Veðurstofu Íslands á milli ára. Umframgreiðslur, sem ekki koma til lækkunar á fjárheimild 1992, eru 26,1 m.kr. hjá Náttúruverndarráði og 2,5 m.kr. hjá Náttúrufræðistofnun. Greiðslur að fjárhæð 15,0 m.kr. hjá Náttúruverndarráði eru vegna kaupa á jörðinni Ás í Kelduhverfi sem eru gerð samkvæmt ákvæðum í ábúðarlögum.

Lánahreyfingar ríkissjóðs.

    Í fjárlögum 1991 var ráðgert að mæta áætluðum greiðsluhalla ríkissjóðs að fjárhæð um 4,1 milljarður króna og útstreymi á lánahreyfingum ríkissjóðs að fjárhæð um 1,8 milljarðar króna með nýrri lántöku ríkissjóðs að fjárhæð um 5,9 milljarðar króna. Lánsfjárlög 1991 voru afgreidd frá Alþingi í mars 1991. Með þeim hækkaði lánsfjárþörf ríkissjóðs um 1,7 milljarða króna, þ.e. útgjaldaheimildir um 1 milljarð og heimildir ríkissjóðs til endurlána um 0,7 milljarða. Reyndin varð hins vegar sú að greiðsluhalli ríkissjóðs varð 12,5 milljarðar króna og útstreymi á lánahreyfingum að fjárhæð 2,1 milljarður króna. Hrein lánsfjárþörf ríkissjóðs á árinu 1991 nam því alls 14,6 milljörðum króna eða sem svarar til um 3,9% af vergri landsframleiðslu. Þetta hlutfall hefur ekki í annan tíma verið hærra. Árið 1990 var þetta hlutfall 2,1% og 2,6% árið 1989.
    Eftirfarandi yfirlit sýnir niðurstöðutölur ríkisfjármála á árinu 1991 samanborið við fjárlög 1991 og útkomu ársins 1990:

Fjárlög

Útkoma

Greiðslugrunnur

1990

1991

1991

m.kr.

m.kr.

m.kr.

-4.069 -12.534

-1.040 -1.627
-270 -234
-500 -253

-5.879 -14.648

-7.700 -7.623

-13.579 -22.271

13.600 16.158

21 -6.113

    Í skýrslu um ríkisfjármál árið 1991 er gerð ítarleg grein fyrir hreyfingum á lánareikningum A-hluta ríkissjóðs og vísast til þeirrar umfjöllunar. Hér verður þó gerð grein fyrir þremur lykilatriðum, þ.e. veitt lán, nettó, lánsfjáröflun 1991 og stöðu ríkissjóðs gagnvart Seðlabanka Íslands.

     Veitt lán, nettó. Þessi liður sýnir hreyfingar á veittum lánum ríkissjóðs til lengri tíma en eins árs. Á árinu 1991 varð útstreymi á þessum lið, þ.e. veitt ný lán umfram innheimtar afborganir af eldri lánum, að fjárhæð 1,6 milljarðar króna í stað 1 milljarðs króna eins og ætlað var í fjárlögum. Eftirfarandi yfirlit sýnir nánari sundurliðun á hreyfingum veittra lána:

       Fjárlög

     Útkoma

Greiðslugrunnur

       1990

     1991

     1991

        m.kr.

      m.kr.

      m.kr.

.127 3 .350 3 .243 Bundnar innlendu verðlagi      1 .713 1 .920 2 .085 Bundnar erlendum gjaldmiðlum      1 .414 1 .430
.649 4 .390 4 .870

.860 4 .390 3 .637
.330 3 .000 3 .000 Hafnabótasjóður        20  240  275
 180  500  162
 300  550  200
  30    -    -
   -  100  -

 352    -  823 Hitaveita Eyra        11    -  -
  50    -  -
  56    -   28
  15    -  -
  80    -  -
  80    -   11
  30    -  709
  30    -   -
   -    -   45
   -    -   20
   -    -    6
   -    -    4

 437    -  410
 437    -  410

Veitt lán, nettó     

-522 -1 .040 -1 .627



     Innheimtar afborganir. Innheimtar afborganir voru áætlaðar 3.350 m.kr. í fjárlögum en urðu ívið lægri eða 3.243 m.kr. Mismunurinn skýrist að stærstum hluta af lægra gengi bandarísks dals en gengið var út frá í fjárlögum.

     Veitt lán. Í fjárlögum voru lánveitingar áætlaðar 4.390 m.kr. Í reynd urðu lánveitingar ríkissjóðs samtals 4.870 m.kr. Skipta má lánveitingum ríkissjóðs í þrjá flokka. Í fyrsta lagi eru almenn lán veitt skv. 1. gr. fjárlaga. Í öðru lagi eru lán veitt skv. 6. gr. fjárlaga sem tengjast aðallega fasteignaviðskiptum ríkissjóðs. Loks eru lán veitt skv. 15. gr. lánsfjárlaga. Hér er um að ræða ýmsar heimildir sveitarfélaga og fyrirtækja þeirra til lántöku með ríkisábyrgð sem ríkissjóður nýtir sjálfur og endurlánar síðan. Í þeim tilvikum, þar sem um er að ræða tiltölulega lágar fjárhæðir, er oft hagkvæmara að ríkissjóður hafi milligöngu um útvegun fjárins. Aðeins lánveitingar skv. 1. gr. fjárlaga koma fram í greiðsluyfirliti fjárlaga og skýrir það m.a. hið mikla frávik sem kemur fram í heildarlánveitingum ríkissjóðs.
    Frávik á einstökum liðum skýrast á eftirfarandi hátt. Í fyrsta lagi ákvað ný ríkisstjórn að veita atvinnutryggingardeild Byggðastofnunar fjárveitingu í stað lánsfjár eins og áður hafði verið ákveðið. Var þetta gert með tilliti til slæmrar fjárhagsstöðu deildarinnar. Í annan stað var frestað framkvæmdum við nýja flugstjórnarmiðstöð á vegum Alþjóðaflugþjónustunnar sem dró úr lánsfjárþörf hennar. Loks skal þess getið að af 700 m.kr. lánveitingu til Herjólfs hf. voru 470 m.kr. veittar samkvæmt lántökuheimild frá árinu 1990.
    Í lánsfjárlögum fyrir árið 1991 voru heimildir ríkissjóðs til endurlána auknar um 735 m.kr. frá því sem gert hafði verið ráð fyrir. Þannig voru Fiskveiðasjóði ætlaðar 200 m.kr. til að endurlána loðnuverksmiðjum vegna úreldingar og Byggðastofnun voru einnig ætlaðar 200 m.kr. til að endurlána rækjuverksmiðjum. Ný ríkisstjórn féll frá nýtingu beggja þessara heimilda. Þá var heimild til að endurlána Síldarverksmiðjum ríkisins 300 m.kr. Það lán var tekið af SR um bankakerfið og hafði því engin áhrif á greiðsluhreyfingar ríkissjóðs á árinu 1991.

     Lánsfjáröflun ríkissjóðs. Í fjárlögum var gert ráð fyrir að mæta allri lánsfjárþörf ríkissjóðs með lántökum á innlendum markaði. Það gekk hins vegar ekki eftir. Rekja má það til þrenns. Í fyrsta lagi var lánsfjárþörf ríkissjóðs mun meiri en ætlað var í fjárlögum eins og fram hefur komið. Í annan stað varð aukning peningalegs sparnaðar á árinu 1991 nokkru minni en áætlað var. Við afgreiðslu fjárlaga var talið að nýr sparnaður yrði 36 milljarðar króna en nú er talið að nýr sparnaður hafi numið 32–33 milljörðum króna. Loks varð veruleg aukning á framboði húsbréfa. Afgreidd húsbréf á árinu 1990 námu 5,5 milljörðum króna en afgreidd húsbréf á árinu 1991 námu hins vegar samtals 15,1 milljarði króna. Allt þetta torveldaði innlenda lánsfjáröflun ríkissjóðs og leiddi til verulegs yfirdráttar á viðskiptareikningi ríkissjóðs í Seðlabanka Íslands og til erlendrar lántöku. Eftirfarandi yfirlit sýnir sundurliðun á lánsfjáröflun ríkissjóðs.

Fjárlög

Útkoma

Greiðslugrunnur

1990

1991

1991

m.kr.

m.kr.

m.kr.

13.600 8.819
- 5.844
- -28
- 1.395
- 1.608
- 7.339

13.600 16.158


     Staðan gagnvart Seðlabanka Íslands. Seðlabanki Íslands er viðskiptabanki ríkissjóðs. Fjármálaráðherra er fyrir hönd ríkissjóðs heimilt að taka skammtímalán í Seðlabankanum til að fjármagna sveiflur í tekjum og gjöldum ríkissjóðs innan ársins. Skuld ríkissjóðs, sem reynast kann að vera á viðskiptareikningum í lok árs, ber að gera upp innan þriggja mánaða frá lokum viðkomandi fjárhagsárs.
    Greiðsluhreyfing ríkissjóðs gagnvart Seðlabanka Íslands var neikvæð um 5 milljarða króna á árinu 1991. Yfirdráttur A-hluta ríkissjóðs í árslok 1991 nam 6,1 milljarði króna en á móti komu afborganir ríkissjóðs af áður teknum lánum að fjárhæð 1,1 milljarður króna.
    Fjármagnsfyrirgreiðsla Seðlabanka við A-hluta ríkissjóðs á árinu 1991 nam um 9 milljörðum króna að jafnaði á mánuði. Á árinu 1990 var fyrirgreiðsla Seðlabankans hins vegar um 4,5 milljarðar króna að meðaltali á mánuði. Eins og nefnt var hér að framan stafar aukin fjármagnsfyrirgreiðsla Seðlabankans fyrst og fremst af meiri rekstrarhalla ríkissjóðs og erfiðleikum í fjármögnun hans á innlendum lánamarkaði, einkum á fyrri hluta ársins. Eftirfarandi yfirlit sýnir greiðsluhreyfingar við Seðlabanka Íslands árin 1990 og 1991.

Fjárlög

Útkoma

Greiðslugrunnur

1990

1991

1991

m.kr.

m.kr.

m.kr.

714 21 -6.113

3.065 855 755
1.903 327 327
-9 - -

5.673 1.203 -5.031

-66 - 20

5.607 1.203 -5.011

B-hluti

    Samkvæmt bráðabirgðatölum um fjárstreymi milli A- og B-hluta ríkissjóðs 1991 kemur í ljós að tilfærslur til B-hluta fyrirtækja og sjóða urðu um 35 m.kr. lægri en ætlað var í fjárlögum að viðbættum lögum nr. 75/1991. Þá urðu skil B-hluta fyrirtækja í ríkissjóð um 161 m.kr. undir áætlunum. Eftirfarandi yfirlit sýnir greiðslustreymi milli A- og B-hluta ríkissjóðs samkvæmt fjárlögum og lögum nr. 75/1991 svo og greiðsluuppgjöri 1991.

Yfirlit yfir greiðslustreymi milli A- og B-hluta ríkissjóðs 1991.

    

(1)

(2)

(3)

(1+2+3)

    

Fjárlög

Lög nr. 75

Útkoma

Greiðslugrunnur

1991

1991

1991

Mismunur

    

m.kr.

m.kr.

m.kr.

m.kr.

    
1 346 6 492 35
- 7 482 -161


    Fimm fyrirtækjum í B-hluta ríkissjóðs var ætlað að skila hagnaði af starfsemi sinni í ríkissjóð. Frávik á greiðsluskilum þeirra til A-hluta frá áætlun koma fram í eftirfarandi yfirliti:

Yfirlit yfir greiðslur B-hluta fyrirtækja í ríkissjóð 1991.

    

(1)

(2)

(3)

(1+2+3)

    

Fjárlög

Lög nr. 75

Útkoma

    Greiðslugrunnur

1991

1991

1991

Mismunur

    

m.kr.

m.kr.

m.kr.

m.kr.

- 420 75
- - -18
- 25 -5
- 6 487 -213
- 550 -
- 7 482 -161


    Frávik milli fjárlaga að viðbættum lögum nr. 75/1991 og endanlegs uppgjörs hvað varðar tilfærslur frá A-hluta ríkissjóðs til einstakra fyrirtækja og sjóða í B-hluta urðu sem hér segir:
    Eins og sést á yfirlitinu urðu frávik mest hjá Atvinnuleysistryggingasjóði, en greiðslur til sjóðsins urðu 94,0 m.kr. innan heimilda fjárlaga og laga nr. 75/1991. Umframgreiðslur vegna Ríkisábyrgðasjóðs urðu hins vegar tæplega 40,0 m.kr. og vegna reksturs Þjóðleikhússins um 19,0 m.kr. Önnur frávik eru minni.

Yfirlit yfir tilfærslur til B-hluta fyrirtækja og sjóða 1991.

    

(1)

(2)

(3)

(1+2-3)

    

Fjárlög

Lög nr. 75

Útkoma

Greiðslugrunnur

1991

1991

1991

Mismunur

    

þús. kr.

þús. kr.

þús. kr.

þús. kr.

    
Forsætisráðuneyti
357 000 357 000 -
357 000 357 000 -

Menntamálaráðuneyti
- 110 000 -
- 20 000 -
- 61 550 6 050
700 000 2 431 840 -1 840
47 000 293 088 -19 088
- 94 000 -
- 15 604 -4604
747 000 3 026 082 -19 482

Landbúnaðarráðuneyti
- 29 254 746
- 25 992 -992
6 400 16 893 -93
1 000 6 306 -316
7 400 78 445 -655

Sjávarútvegsráðuneyti
- 20 000 -
- 20 000 -

Dómsmálaráðuneyti
- 6 550 -
- 16 380 840
- 22 930 840

Félagsmálaráðuneyti
- 900 000 -
60 000 60 000 -
60 000 960 000 -

Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneyti
80 000 1 266 000 94 000
- 2 275 225
- 10 000 -
80 000 1 278 275 94 225

Fjármálaráðuneyti
- 339 755 -39 755
- 339 755 -39 755

Samgönguráðuneyti
100 000 234 400 -
- 50 000 -
100 000 284 400 -

Iðnaðarráðuneyti
-5 000 125 115 -15
-5 000 125 115 -15

Tilfærslur til B-hluta alls     

5 180 760

1 346 400 6 492 002 35 158



Fylgiskjal.

Flutningur inneigna og skulda yfir áramótin 1991–1992.