Forsætisráðherra (Davíð Oddsson)
:
Virðulegi forseti. Góðir Íslendingar. Stefnuræða forsrh. er nú flutt við nokkuð aðrar aðstæður en hefðbundið er. Alþingi er ekki að koma saman að loknu löngu sumarleyfi heldur eftir stutt hlé sem gert var á störfum þess en það kom saman til reglulegs fundar hinn 17. ágúst sl.
Samkvæmt sérstöku samkomulagi stjórnar og stjórnarandstöðu var meginverkefni sumarþingsins að ræða frv. til staðfestingar á samningi um hið Evrópska efnahagssvæði og mál sem þeim samningi tengjast. Segja má að störf þingsins hafi gengið allvel og þingflokkarnir hafi komið sér saman um hina formlegu skipan mála hér á þinginu þótt efniságreiningur um þessi stóru mál sé verulegur. Ekki er að efa að sá ágreiningur hljóti að koma þjóðinni nokkuð í opna skjöldu því málið bar þannig að henni við síðustu kosningar að fjórir af fimm helstu stjórnmálaflokkum þjóðarinnar höfðu með beinum og óbeinum hætti lagt blessun sína yfir samningsgerðina eins og hún þá stóð en EES-samningurinn lá þá efnislega fyrir í öllum aðalatriðum. Ég leyfi mér að fullyrða að það sem hefur gerst í samningaferlinu frá síðustu kosningum er fremur í þágu íslenskra hagsmuna en öndvert þeim.
Mál standa nú þannig í Vestur-Evrópu, þrátt fyrir sviptingar á síðustu vikum, að flest bendir til að öll önnur ríki en Ísland verði sameinuð í einu Evrópubandalagi innan 10 ára. Ísland hefur ekki valið þann kost. Sú afstaða okkar hefur valdið nokkurri undrun í röðum frænda- og vinaþjóða en hún á sér margar og eðlilegar skýringar. Þeirra er ekki að leita í því að Íslendingar vilji ekki eiga góð og náin samskipti við nágranna sína í Evrópu. Ég held að Íslendingar eigi um það nánast eina sál að vilja hvergi fremur eiga náin skipti en við þær þjóðir sem líkastar eru okkur að uppruna, menningu og stjórnmálaskipan. En við sjáum fjölmarga annmarka á því fyrir litla þjóð að ganga inn í Evrópubandalagið og vega þeir miklu þyngra en sá ávinningur sem aðild kynni að fylgja.
Á hinn bóginn höfum við auðvitað viljað treysta stöðu þjóðarinnar og koma í veg fyrir að hún einangrist eða útilokist frá þessum mikilvægustu viðskiptakostum þjóðarinnar. Ríkisstjórnarflokkarnir telja, og það sama töldu Framsfl. og Alþb. þar til fyrir skömmu, að samningurinn um hið Evrópska efnahagssvæði sé ákjósanleg millileið fyrir Íslendinga. Með aðild að þeim samningi eru okkur tryggð þau viðskiptalegu skilyrði og kjör sem við megum ekki vera án. Á hinn bóginn felst ekki í samningnum neitt fullveldisafsal eins og óneitanlega í aðild að Evrópubandalaginu.
Hin íslenska stjórnskipun, allar greinar íslensks fullveldis, framkvæmdarvald, dómsvald og löggjafarvald, stendur óhögguð eftir samninginn sem áður. Einnig má minna á að samningnum má hvenær sem er segja upp með aðeins 12 mánaða fyrirvara.
Tíminn líður hratt og 1. jan. 1993 er skammt undan. Berum við gæfu til þess að staðfesta þá samningsgjörð sem lengi hefur verið unnið að munu okkur opnast ýmsir möguleikar á nýju ári. Óumdeilanlegt er að þau tækifæri sem þá bjóðast íslensku atvinnulífi eru mikil og einnig sá ávinningur sem íslenskir neytendur munu njóta. Tollar af mikilvægum sjávarafurðum falla niður sem munu á afgerandi hátt bæta samkeppnisstöðu innlendrar fiskvinnslu gagnvart erlendum keppinautum. Þetta mun því treysta atvinnu í íslenskum sjávarútvegi. Samningurinn tryggir að íslenskum fyrirtækjum verður ekki mismunað á Evrópumarkaði og hann opnar fyrirtækjum möguleika á víðtæku samstarfi við erlend fyrirtæki. Þetta mun styrkja stöðu íslenskra fyrirtækja í harðnandi erlendri samkeppni. Síðast en ekki síst mun samkeppni í þjónustustarfsemi leiða til aukinnar hagkvæmni og verðlækkunar á þjónustu sem mun koma íslenskum neytendum og íslensku atvinnulífi til góða. Allt þetta mun skila sér í auknum hagvexti, lægri verðbólgu og vöxtum og auknum kaupmætti á næstu árum. Það væri ótrúlegt lánleysi og afglöp að láta slík tækifæri úr greipum sér ganga.
Það er vissulega ósannfærandi að þeir tveir stjórnmálaflokkar, Alþb. og Framsfl., sem áður unnu að því er virtist af fullum heilindum að því að koma á samningi um hið Evrópska efnahagssvæði, skuli nú við lokaafgreiðslu málsins telja rétt að snúa gersamlega við blaðinu og reyna að fiska í því pólitíska gruggi sem af þeim mikla viðsnúningi hlýst. Þessir flokkar skulda þjóðinni skýringar, skiljanlegar skýringar, á þessum miklu sinnaskiptum. Engar slíkar skýringar hafa komið fram enda vandfundnar.
En það er ekki aðeins á efnahags- og viðskiptasviðinu sem við stöndum frammi fyrir breytingum á alþjóðavettvangi. Vegna breyttra aðstæðna í öryggismálum vinnur sérstök nefnd um öryggis- og varnarmál að því að meta þróun mála og stöðu Íslands og varanlega öryggishagsmuni þjóðarinnar, m.a. með viðræðum við bandamenn okkar beggja vegna Atlantshafs. Fundir nefndarinnar með fulltrúum bandarískra stjórnvalda í síðasta mánuði leiddu í ljós að sterkur samhljómur er í mati okkar og Bandaríkjanna á breyttum aðstæðum, varanlegum hagsmunum og nauðsyn þess að halda áfram varnarsamstarfi milli Íslands og Bandaríkjanna og samstarfi NATO-ríkjanna. Þótt við og bandamenn okkar búum við meira öryggi nú en áður ríkir óstöðugleiki og óvissa um framtíð mála víða á meginlandinu.
Atlantshafsbandalagið er mikilvægasti vettvangur Íslendinga til að hafa áhrif á öryggishagsmuni sína. Nú eru hafnar viðræður um aukaaðild að Vestur-Evrópusambandinu fyrir þau Evrópuríki í NATO sem ekki eru í Evrópubandalaginu. Þetta eru Ísland, Noregur og Tyrkland. Aukaaðild að Vestur-Evrópusambandinu fylgja engar skuldbindingar. Það sem mælir með henni er einkum að hún eflir þátttöku Íslands og hagsmunagæslu í samstarfinu í NATO og gefur okkur kost á að halda fram á evrópskum vettvangi þeim hagsmunum okkar að varðveita tengslin yfir hafið og mikilvægi Atlantshafsbandalagsins.
Íslendingar eru flestum öðrum þjóðum háðari heilbrigðu viðskiptaumhverfi og því eru það vissulega vonbrigði hve efnahagsbati á Vesturlöndum hefur látið á sér standa. Ekki er vafi á því að sú kyrrstaða hefur víðtæk áhrif hér á landi og á alla okkar afkomu. Mikill órói hefur verið á evrópskum gjaldeyrismörkuðum að undanförnu. Þeir efnahagslegu umhleypingar hafa óneitanlega áhrif á Íslandi. Athuganir benda til þess að viðskiptakjör Íslands hafi versnað um 1,5% vegna þeirra hræringa sem urðu á gjaldeyrismörkuðum seinni hluta septembermánaðar. En sé litið á árið í heild og breytingar á gjaldeyrismörkuðum og þróun vaxta í helstu viðskiptalöndum Íslands skoðuð í samhengi, þá er niðurstaðan íslensku atvinnulífi og þjóðarbúinu nokkuð í hag. Lágir vextir í Bandaríkjunum, veik staða dollarans, en hann er fyrirferðarmestur í skuldum Íslendinga, og að sama skapi sterkari staða margra evrópskra gjaldmiðla, sem vega þungt í okkar útflutningi, eru okkur fremur hagstæð. Auðvitað geta einstök fyrirtæki og jafnvel heilar atvinnugreinar, sem selja afurðir sínar í þeim myntum sem mest hafa lækkað að undanförnu, farið illa út úr slíkum sveiflum en það breytir ekki heildarmyndinni.
Efnahagsástand annars staðar á Norðurlöndunum hefur verið erfitt, ekki síst í Svíþjóð og Finnlandi. Segja má að í raun hafi Íslendingar komist betur en þessi tvö ríki frá hinum efnahagslega óróleika sem yfir þjóðirnar hefur dunið. Íslendingar gripu fyrr til aðgerða í ríkisfjármálum og standa því betur að vígi. Það er alkunna að skattheimta er óvíða meiri en í Svíþjóð. Þrátt fyrir það hafa ríkisútgjöld farið langt fram úr tekjum og halli á ríkissjóði hefur því farið ört vaxandi og stefndi í það að verða margfalt meiri í hlutfalli af landsframleiðslu en hann er t.d. hér á landi. Þetta hefur orðið til þess að veikja mjög stöðu sænsku krónunnar og urðu Svíar að grípa til stórbrotinna vaxtahækkana til þess að verja gengi hennar.
Ekki er því að neita að atburðirnir í Svíþjóð, samkomulag stjórnar og stjórnarandstöðu um stórfelldar breytingar á lífsmunstri og nýjar áherslur hljóta að vekja mikla athygli. Þar hafa sænskir stjórnmálaflokkar gengið þvert á sínar helstu kennisetningar. Sænska velferðarkerfið verður skorið svo mikið niður að það verður naumast samt aftur. Einnig verða skattar á atvinnurekstur lækkaðir en skattar á neyslu og tekjur einstaklinga verða hækkaðir. Um leið er viðurkennt að Svíþjóð hafi gengið lengra eftir velferðargötunni en nokkurt efnahagslíf gat til langframa risið undir. Sænskt atvinnulíf var að verða undir í samkeppni við erlenda keppinauta.
Auðvitað eru aðstæður á Íslandi um margt ólíkar því sem er í Svíþjóð og ekki hægt að draga einhlítan lærdóm af því sem þar hefur gerst. Ein áminning er þó lærdómsríkust. Sænsku stjórnarflokkarnir og stærsti stjórnarandstöðuflokkurinn, sósíaldemókratar, sem ráðið hefur mestu um uppbyggingu velferðar- og skattakerfisins í Svíþjóð, hafa komist að þeirri sameiginlegu niðurstöðu að sjálfvirkni í útgjaldaaukningu verði að setja strangar skorður. Hér á Íslandi gætir slíkrar sjálfvirkni í auknum mæli og löggjafarsamkoman hefur ekki verið nógu aðgætin er lög hafa verið sett sem hafa falið sér óviðráðanleg útgjaldatilefni, opna
tékka sem framtíðinni var falið að fylla út. Mikilvægt er að snúið verði af þeirri braut. Í sjálfu sér er ekkert á móti því og ekkert við því að segja ef þing ákveður að auka útgjöld hins opinbera umfram það sem þjóðarframleiðslan gefur tilefni til hverju sinni. Taki menn slíkar ákvarðanir verða þeir jafnframt að hækka skattbyrðina á almenning í landinu. Ef slíkt þarf að fylgjast að í hvert sinn má búast við ríkara aðhaldi frá borgurunum gagnvart fulltrúum sínum hér á hinu háa Alþingi en enginn fylgist hins vegar með hinni sjálfvirku útgjaldaaukningu. Hver ríkisstjórnin á fætur annarri stendur frammi fyrir gerðum hlut og á í erfiðleikum með að vinda ofan af þeim vexti sem orðið hefur. Einnig sýna atburðirnir í Svíþjóð að vaxandi fjárlagahalli grefur undan gengisstefnunni og getur kollvarpað henni ef ekki er brugðist rækilega við.
Virðulegi forseti. Ríkisstjórnin hefur á stefnuskrá sinni að halda aftur af ríkisútgjöldum. Það þýðir alls ekki að menn vilji hverfa frá því að tiltekin grundvallarþjónusta sé veitt en eðli þeirrar þjónustu þarf að breytast og forsendur hennar að koma til endurskoðunar frá ári til árs. Menn kunna að hafa stofnað til ríkisafskipta á tilteknum sviðum fyrir nokkrum áratugum án þess að forsendur hafi síðan komið til endurskoðunar. Við erum sjálfsagt öll sammála um að verja miklum fjármunum í menntun og menningu. En við þurfum einnig að vera sammála um að þeim fjármunum sé vel og skynsamlega varið. Var það til að mynda skynsamlegt skref þegar ákveðið var fyrir fáum árum að lokaáfangi grunnskólanáms skyldi ekki hafa neina þýðingu fyrir framhaldsnámið? Var það skynsamlegt að senda nemendum þau skilaboð að engu skipti hvort þeir stæðu sig vel eða illa í grunnskólanáminu? Er ekki líklegt að slík breyting leiði til slappara skólastarfs en ella væri? Auðvitað hljóta menn að taka slíkar ákvarðanir til endurmats, ekki vegna þess að sparnaðarástæður líðandi stundar kalli á það heldur miklu fremur vegna nemendanna sjálfra og þeirrar framtíðar sem þeir eru að undirbúa. Við megum ekki senda ungum Íslendingum þau skilaboð á þroskaárum þeirra að lífsbaráttan hafi verið afnumin og allt fáist átakalaust án þess að nokkur þurfi að leggja sig fram. Reyndar þurfum við að endurmeta afstöðu okkar á fleiri sviðum. Við þurfum nauðsynlega að fá meira fyrir minna hvar sem borið er niður í þjóðfélaginu. Reynslan sýnir að það er hægt að ná fram sparnaði, til að mynda í heilbrigðiskerfinu, án þess að nauðsynleg þjónusta sé skert. Við viljum ógjarnan horfast í augu við þá staðreynd að okkar langi vinnudagur skili minni afraksti en styttri vinnutími gerir annars staðar. Langur vinnutími og langur vinnudagur á ekki að vera okkur keppikefli en góður afrakstur af hverri vinnustund hlýtur á hinn bóginn að vera það. Við getum með sanni og án sjálfshóls sagt að Íslendingar séu duglegt og vinnusamt fólk og þess vegna er engin ástæða til þess að afköst okkar og árangur á hverja vinnustund sé lakari en annars staðar gerist.
Það er mjög þýðingarmikið að atvinnulífið, launþegar og vinnuveitendur taki saman höndum við að finna hér úrlausn, lausn sem ætti að geta leitt til þess að draga mætti smám saman úr vinnutíma án þess að heildarlaun lækkuðu að sama skapi. Það er einnig kominn tími til að ríkisvaldið líti í eigin barm og skoði afskipti sín af fjölmörgum þáttum mannlífsins og hvort þau séu ekki á stundum gagnslaust í besta falli en til stórra trafala í versta falli. Það hefur verið venja hjá okkur að setja reglugerðir um alla skapaða hluti og auðvitað í þörfum og góðum tilgangi. Hætt er við að slíkar reglugerðir standi áfram þótt ástæður þeirra kunni að vera fyrir löngu bak og burt og jafnvel þó þær hafi frá upphafi verið ástæðulausar. Þess vegna þurfa öll ráðuneyti stöðugt að huga að því að grisja reglugerðarskóginn.
Meginverkefni íslenskra stjórnvalda í efnahagsmálum um langan aldur hefur verið að stuðla að stöðugleika, koma böndum á verðbólgu og ná jafnvægi í utanríkisviðskiptum. Í fyrsta sinn höfum við náð raunverulegum árangri. Verðbólga er minni en nokkru sinni í íslenskri nútímasögu og við getum ekki bara kinnroðalaust heldur stolt borið okkur saman við aðrar þjóðir í þeim efnum. Þessir sigrar gerbreyta efnahagsforsendum á Íslandi og gefa stjórnvöldum og ekki síst íslensku atvinnulífi tækifæri til þess að gera langtímaáætlanir til að bregðast við utanaðkomandi áhrifum. Meiri von er til að ráðagerðir forsvarsmanna fyrirtækja um endurskipulagningu og hagræðingu nái fram að ganga þegar þannig er í pottinn búið. Aukin hagræðing, meiri framleiðni og vaxandi styrkur fyrirtækja byggir einmitt á slíkum efnahagslegum forsendum.
Þessir áfangasigrar eru fagnaðarefni en svo sem vænta mátti leysa þeir hins vegar ekki allan vanda. Minnkandi þorskveiðiheimildir um árabil setja þjóðinni þröngar skorður í efnahagsmálum. Aðrir þættir hafa því miður farið á sama veg. Verð á þeim málmum sem mikilvægastir eru í útflutningi Íslendinga, svo sem áli og járnblendi, er með því lægsta sem þekkist. Þeirra áhrifa gætir strax á tekjur þjóðarinnar og vonir um hraða uppbyggingu á orkufrekum iðnaði hafa enn ekki ræst. Þótt enn geti orðið nokkur bið eftir framkvæmdum þarf ekki að ætla annað en aðstaða muni breytast til batnaðar þannig að eftirsóknarvert verði að gera þau áform að veruleika sem búið hefur verið í haginn fyrir. Þessi utanaðkomandi efnahagslegi samdráttur gerir mjög ríkar kröfur til starfsmanna og forráðamanna fyrirtækja um að sýna ýtrustu gát og fyrirhyggju svo fyrirtækin megi standast hann. Ekki fer á milli mála að íslensk fyrirtæki hafa gert margt til að laga sig að þessum erfiðleikum og eru því betur í stakk búin til þess að mæta batnandi tíð.
Atvinnu- og efnahagsmál og byggðamál eru samofin og erfiðleikar í helstu atvinnugreinum hafa fljótt áhrif á landsbyggðina. Þar er í gangi ör aðlögun að breyttum forsendum fyrir búsetu. Í landbúnaðarhéruðunum minnka tekjur vegna samdráttar í sauðfjárrækt. Það er áhyggjuefni ef ekki tekst þannig til að tekjur þeirra sem áfram munu stunda þessa búgrein geti orðið bærilegar. Á sjávarútvegssvæðunum hefur verið í gangi mikil hreyfing til hagræðingar auk þess sem fjölgun frystitogara mun óhjákvæmilega minnka vinnslu í frystihúsum. Mun minni afli en verið hefur þýðir mun minni vinnu og með frystitogaravæðingunni minnkar hráefni til vinnslunnar enn. Hér þarf því að huga að því að jafna, svo sem verða má, starfsskilyrði milli landvinnslu og sjóvinnslu.
Þær breytingar sem til stóð að gera í áherslum í starfi Byggðastofnunar hafa gengið eins og að var stefnt. Tekið er tillit til þeirrar áhættu sem fylgir hverri lánveitingu í afskriftasjóði sem þýðir að starfsemi stofnunarinnar nú leggur ekki kröfur á almannafé í framtíðinni. Með því fé sem fyrir var á afskriftareikningi má segja að Byggðastofnun sé betur sett en margar stofnanir og sjóðir. Mjög breytt áhersla er á starfsemi Byggðastofnunar frá því sem var á árum áður. Stofnunin hefur nú tekið við styrkveitingu til atvinnuráðgjafarstarfsemi á landsbyggðinni sem áður var í umsjá iðnrn. Veruleg aukning hefur orðið á framlögum til þessarar starfsemi. Þá styður stofnunin mikinn fjölda af verkefnum sem hafa öll að markmiði að efla nýsköpun í atvinnulífi landsbyggðarinnar.
Hér er um mjög mikilvægt starf að ræða sem skilar árangri á lengri tíma. Í atvinnuþróunarmálum gildir það að heimaaðilar hafi frumkvæði en þeir þurfa að njóta stuðnings hins opinbera. Oft er þörf en nú er nauðsyn á eflingu nýrra atvinnufyrirtækja. Sýnist svo að ýmsar nýjar hugmyndir séu í athugun á landsbyggðinni í þeim efnum og ekki víst að hún verði neinn eftirbátur höfuðborgarsvæðisins.
Eins og áður sagði eru erfiðleikar í helstu atvinnugreinum. Íslenskur landbúnaður stendur á tímamótum. Sú mikla ofstjórn og miðstýring sem einkennt hefur stjórn þessarar atvinnugreinar um áratuga skeið hefur verið henni mikil áþján. Það verður ekki sársaukalaust að koma þeim klafa af sér. Bændastéttin hefur brugðist vel við þeirri baráttu en ljóst er að hún þarf að fá ráðrúm til að mæta þeirri auknu samkeppni sem breyttir viðskiptahættir munu fyrr en síðar kalla á.
Aflabrestur sem þrengir að allri þjóðinni kemur auðvitað fyrst niður í fyrirtækjum í sjávarútvegi og hafa þau orðið að grípa til margvíslegra ráðstafana til að bregðast við honum. Ríkisstjórnin hefur beitt sér fyrir því að fresta greiðslum af lánum í Atvinnutryggingarsjóði, að hætt yrði greiðslum fyrirtækja í Verðjöfnunarsjóð sjávarútvegsins og þeim væri greiddar út inneignir þeirra í þeim sjóði. Þessar aðgerðir allar hafa verið til þess fallnar að létta sjávarútveginum baráttuna en auðvitað hefur engum manni dottið í hug að þar með væri nóg að gert. Flotinn er stærri og vinnslan afkastameiri en núverandi sjávarafli gefur tilefni til.
Þessar staðreyndir verða menn að horfast í augu við og bregðast við þeim. Því er ljóst að nú verða gerðar meiri kröfur til forsvarsmanna í sjávarútvegi en þeir hafa þurft að mæta á undanförnum árum. Áríðandi er að þeir víkist ekki undan þeim kröfum. Engin rök standa til þess að breyta gengi krónunnar vegna aðstæðna í sjávarútvegi. Ástæður fyrir erfiðri stöðu hans eru margar og breytilegar í einstökum greinum. Einnig er staða einstakra fyrirtækja afar misjöfn. Sé litið til almenns mælikvarða verðlags, launa og gengis, þá er staðan sú að raungengi krónunnar miðað við verðlag er nú nokkru hærri en að meðaltali á árunum 1980--1992. En sé miðað við launaþróun er raungengið nokkuð lægra. Á þessa almennu mælikvarða er samkeppnisstaðan gagnvart útlöndum því svipuð og hér hefur verið síðasta áratuginn. Þetta sýnir best að þau vandamál sem uppi eru í sjávarútvegi og öðrum greinum eru ekki vegna þess að kostnaðarhækkanir að undanförnu hafi verið hér með allt öðrum hætti en í samkeppnislöndum okkar.
Þótt viðskiptahalli hafi verið verulegur að undanförnu þá fer hann minnkandi vegna samdráttar í þjóðarútgjöldum. Þrátt fyrir erfiða stöðu í sjávarútvegi er þannig ekki hægt að sýna fram á að gengi íslensku krónunnar sé rangt skráð miðað við almenna mælikvarða. Áríðandi er að menn átti sig á því að gengisfelling er alls ekki til þess fallin að leysa þann vanda sem ég áðan lýsti.
Ég sagði að fyrirtækin í sjávarútvegi yrðu að eiga stærstan þátt í því sjálf að vinna sig út úr vandanum. Á hinn bóginn verður banka- og sjóðakerfið að aðstoða fyrirtækin í þeirri vinnu. Eitt meginverkefnið hlýtur að vera að lengja verulega þau lán sem á sjávarútveginum hvíla. Ríkisvaldið, bankarnir og sjóðir verða að taka höndum saman ef það á að ganga eftir sem þar er að stefnt.
Það er hárrétt sem sagt hefur verið að efnahagsstefna eins og sú sem við höfum orðið að fylgja um hríð, fastgengisstefna, ásamt allharkalegum aðgerðum í ríkisfjármálum og á peninga- og vinnumarkaði er enginn dans á rósum. En því fyrr sem menn átta sig á að önnur stefna gengur ekki við þær aðstæður sem nú eru því betra. Þótt sú leið sem við erum að fikra okkur eftir sé hvorki greiðfarin né létt er enginn vafi á að hún er rétt. Við sjáum tákn þess að hún er hægt og sígandi að bera ávöxt. Margar meginforsendur farsæls efnahagslífs með bættum lífskjörum allri þjóðinni til handa eru að skapast.
Ríkisstjórnin mun í engu hvika frá sinni stefnu. Markmið hennar hefur verið og verður að treysta forsendur hins efnahagslega stöðugleika. Þannig, og aðeins þannig, tekst til langframa að vinna bug á því atvinnuleysisböli sem skotið hefur upp kollinum á Íslandi. Það atvinnuleysi er bein afleiðing af sex ára stöðnun. Á því tímabili hefur störfum annaðhvort fækkað eða staðið í stað á sama tíma og verkfúsum höndum á vinnumarkaði hefur fjölgað.
Það verður að skapa atvinnulífinu, sérhverri atvinnugrein, almenn traust skilyrði þess að framtak á þeim vettvangi beri árangur og að íslensk fyrirtæki sitji ekki skör lægra en samkeppnisfyrirtækin erlendis gera. Af þeim ástæðum hefur ríkisstjórnin m.a. lagt til að tekjuskattshlutfall félaga verði lækkað úr 45% í 33%. Af sömu ástæðum hefur verið ákveðið að styðja við rannsókna- og þróunarstarfsemi. Til þess hefur ríkisstjórnin ákveðið að verja verulegum fjármunum á næstu árum. Í sama skyni verður varið 100 millj. kr. til sérstaks markaðsátaks á Evrópska efnahagssvæðinu í því skyni að auðvelda fyrirtækjum að nýta þau tækifæri sem EES-samningurinn býður þeim upp á.
Ísland hefur öll skilyrði þess að hér megi dafna öflugt atvinnulíf. Það á ekki eingöngu við þær
greinar sem löngum hafa staðið undir okkar lífskjörum, svo sem landbúnaður, iðnaður og verslun og síðast en ekki síst sjávarútvegur. En það eru margar aðrar greinar sem binda má vonir við.
Ferðaþjónustan er atvinnugrein sem verið hefur í örum vexti og gjaldeyristekjur af ferðaþjónustu aukast ár frá ári. Þar eigum við Íslendingar mikla möguleika ef rétt verður á haldið.
Virðulegur forseti. Góðir Íslendingar. Ríkisstjórnin ákvað nýlega að leggja til að ráðist yrði í sérstakar atvinnuskapandi framkvæmdir. Varið yrði 2 milljörðum kr. á næsta ári umfram það sem áður hafði verið ákveðið, 1 milljarði kr. á árinu 1993 og 500 millj. kr. á árinu 1994 eða samtals 3.500 millj. kr. á næstu þremur árum. Lán vegna þessara framkvæmda verður að endurgreiða af því fé sem til ráðstöfunar verður á viðkomandi liðum þegar til endurgreiðslu lánanna kemur.
Við það var miðað að megin hluta þessara fjármuna yrði varið til vegaframkvæmda. Öllum er ljóst að haldgott og traust samgöngukerfi leggur grunn að góðum hagvexti í landinu. Með sama hætti er mönnum ljóst að greiðar samgöngur eru skilvirkasti þátturinn í skynsamlegri byggðastefnu. Og enn er öllum ljóst að slíkar aðgerðir geta stuðlað að stækkun og eflingu sveitarfélaga svo þau geti veitt íbúum sínum þá þjónustu sem vilji þeirra stendur til.
Í raun má segja að það væri stílbrot á stefnu ríkisstjórnarinnar að taka ákvörðun um slíkar framkvæmdir ef menn þættust ekki sjá fram á að þegar hefði náðst töluverður árangur í baráttunni við verðbólgu og skapa hér skilyrði fyrir stöðugleika. Jafnframt bendir margt til að efnahagslegur ávinningur fyrir okkur Íslendinga sé fram undan. Má í því sambandi vísa til samningsins um hið Evrópska efnahagssvæði og spár manna um horfur í áliðnaði á næstu tveimur til þremur árum og væntingar um að verndun þorskstofnsins muni innan við tveggja til þriggja ára skila verulegum afrakstri.
Þar sem menn þykjast mega með sæmilegum rökum vænta þess að bjartara verði fram undan hjá okkur en verið hefur undanfarin fimm til sex ár þykir réttlætanlegt og í raun skynsamlegt að grípa einmitt til aðgerða af þessu tagi.
Virðulegi forseti. Eins og fram kemur í þjóðhagsáætlun mun framleiðsla þjóðarbúsins enn dragast nokkuð saman á næsta ári, einkum vegna minnkandi þorskafla, auk þess sem nauðsynlegt er að draga úr útgjöldum þjóðarinnar til að minnka viðskiptahallann. Það er óhjákvæmilegt að efnahagsstefna ríkisstjórnarinnar taki mið af þeim erfiðleikum sem íslenskur þjóðarbúskapur stendur frammi fyrir. Megináherslu þarf að leggja á endurreisn atvinnulífsins til að stuðla að hagvexti á nýjan leik og vinna þannig bug á vaxandi atvinnuleysi.
Við þessum vanda er hins vegar engin allsherjarlausn sem breytt geti aðstæðum í einni svipan. Ríkisstjórnin setur sér þau markmið að tryggja áfram stöðugleika í verðlagsmálum og koma á viðunandi jafnvægi í viðskiptum við önnur lönd. Við höfum náð verulegum árangri í þessum efnum. Árangri sem við megum alls ekki glata. Það er því mikið í húfi. Meginforsenda stöðugleikans er áframhaldandi stöðugt gengi íslensku krónunnar. Til þess að treysta gengisfestu er nauðsynlegt að koma í veg fyrir óhóflegan halla á ríkisbúskapnum. En hann mundi einnig gera að engu möguleika á að styrkja stöðu atvinnulífsins með lækkun vaxta. Fjárlagagerðin er því meginverkefni ríkisstjórnarinnar í efnahagsmálum.
Vegna erfiðrar stöðu atvinnuveganna og í ljósi versnandi atvinnuástands er nauðsynlegt að bæta samkeppnisstöðu íslensks atvinnulífs gagnvart erlendum keppinautum. Ef varanlegur árangur á að nást í þeim efnum verður það eingöngu gert á þann hátt að draga úr kostnaði hér á landi í samanburði við önnur lönd. Það verður ekki gert með breytingu á gengi íslensku krónunnar.
Hér þurfa allir að leggjast á eitt. Launþegar og vinnuveitendur þurfa að ná kjarasamningum sem tryggja áframhaldandi stöðugleika. Sveitarfélögin þurfa að leita allra leiða til hagræðingar til þess að unnt sé að draga úr skattlagningu á atvinnurekstur. Lækkun kostnaðarskatta á atvinnurekstur er nauðsynleg til þess að treysta stöðugt gengi til framtíðar en það verður að vinna sameiginlega af ríki, sveitarfélögum, launþegum og vinnuveitendum.
Að því er sveitarfélögin varðar er mikilvægasta verkefnið á þessu sviði sameining sveitarfélaga þannig að þau geti veitt íbúum sínum betri en jafnframt ódýrari þjónustu en nú er. Jafnframt skapast þá möguleikar á því að sveitarfélögin taki ábyrgð á ýmsum þáttum opinberrar þjónustu sem betur er fyrir komið í höndum heimavalds en ríkisvalds. Í því er fólginn miklu meiri ávinningur en sú eftirsjá sem sumum kann að finnast í hinni gömlu hreppaskipan. Þrátt fyrir þetta kann að reynast rétt að færa ekki verkefni til sveitarfélaganna allra í einu heldur gera tilraun á nokkrum stöðum á landinu. Sú tilraun mun efalítið ýta á eftir öðrum svæðum um að sameinast í eina stjórnsýslueiningu til að geta tekið við fleiri verkefnum.
Til þess að auka enn á trúverðugleika gengisstefnunnar er einnig þörf á ýmsum skipulagsbreytingum í gengis- og gjaldeyrismálum og á fjármagnsmarkaði. Þannig verður að auka áhrif markaðsaflanna á gengi íslensku krónunnar og koma á gjaldeyrismarkaði. Slíkt þýðir þó alls ekki fráhvarf frá núverandi stefnu um stöðugleika í gengismálum. Hún verður áfram óbreytt eins og ítrekað hefur verið hér að framan. Skráning gengis á gjaldeyrismarkaði gerir hins vegar meiri kröfur til efnahagsstjórnarinnar en áður og stöðugt gengi á markaði fær ekki staðist til lengri tíma nema efnahagslegar forsendur séu fyrir hendi. Um leið verður gengisstefnan mun trúverðugri en áður.
Á undanförnum árum hafa orðið áherslubreytingar á sviði hagstjórnar víða um lönd með það að markmiði að stuðla að aukinni fjárfestingu og nýsköpun í atvinnulífinu og þar með auknum hagvexti. Í fáum orðum má lýsa þessari þróun þannig að stjórnvöld hafi smám saman dregið sig út úr því forustuhlutverki
í efnahagslífinu sem þau hafa verið í allt frá kreppuárunum. Þess í stað hafa þau lagt meiri áherslu á að skapa atvinnulífinu eðlilegan starfsgrundvöll og búa þannig í haginn fyrir ný störf.
Liður í þessari þróun er að draga úr afskiptum ríkisvaldsins af atvinnustarfseminni, bæði með afnámi ríkisábyrgða, styrkja og ýmiss konar fyrirgreiðslu við atvinnulífið og með sölu ríkisfyrirtækja og eigna. Samhliða þessu hafa verið gerðar auknar kröfur til fyrirtækja um að standa á eigin fótum. Í stað sértækra stuðningsaðgerða við einstakar atvinnugreinar hafa stjórnvöld þannig í vaxandi mæli lagt áherslu á að skapa atvinnulífinu í heild sem best og jöfnust starfsskilyrði. Þessi vinnubrögð verðum við einnig að temja okkur.
Ríkisstjórnin hefur beitt sér fyrir einkavæðingu á ríkisfyrirtækjum. Því starfi hefur miðað vel og verður haldið áfram af fullum krafti en þess jafnframt gætt að ekki sé hraðar gengið en hinn smái íslenski hlutafjármarkaður þolir. Um leið verður horft eins og frekast er kostur til hagsmuna starfsmanna fyrirtækjanna.
Okkur er tamt að tala nokkuð um sérstöðu íslensks efnahagslífs og að nokkru leyti er það rétt. Við verðum hins vegar að átta okkur á því að það gilda ekki allt önnur lögmál í efnahagsmálum og hagstjórn á Íslandi en í öðrum löndum. Þetta á einnig við um þær mikilvægu undirstöður hagvaxtar sem aðrar þjóðir leggja nú í auknum mæli áherslu á, rannsóknir og þróunarstarfsemi og ekki síst menntun. Við verðum að líta á menntakerfið og spyrja þeirrar spurningar hvernig það eigi að vera til þess að við náum sem best þeim markmiðum, einnig efnahagslegum markmiðum, sem við viljum setja okkur. Við Íslendingar erum vanir því að búa að ríkulegum auðlindum í sjó og á landi. Við þurfum að átta okkur á því og viðurkenna að maðurinn sjálfur sé mikilvægasta auðlind framtíðarinnar og búa þannig um hnútana að þessi auðlind geti staðið undir batnandi lífskjörum í framtíðinni.
Virðulegi forseti. Góðir Íslendingar. Ríkisstjórnin mun í störfum sínum byggja á þeim árangri sem náðst hefur þrátt fyrir mótdrægar ytri aðstæður. Stöðugleiki, lág verðbólga, minnkandi viðskiptahalli, heilbrigðara skattumhverfi og vaxta- og gengisákvarðanir á markaði munu verða þýðingarmiklir þættir í þeirri grundvallarstefnu sem á er byggt. Heilbrigt atvinnulíf byggt á traustum grundvelli mun tryggja okkur áfram jafngóð lífskjör og þær þjóðir búa við sem best standa. Þessi ríkisstjórn fylgir þeirri meginstefnu sem dugað hefur þjóðum Vesturlanda best á undanförnum árum. Hún vill forðast skammtímalausnir, þó vel kunni að láta í eyrum um stund, fullviss þess að varanlegur árangur getur aðeins byggst á varanlegum lausnum. --- Ég þakka þeim sem hlýddu.
