Stefnuræða forsætisráðherra og umræða um hana (útvarpsumr.)

     Steingrímur Hermannsson :
    Virðulegi forseti. Góðir Íslendingar. Þá hafið þið heyrt boðskap forsrh. Ég geri fastlega ráð fyrir því að þið hafið beðið hans með nokkurri eftirvæntingu. Að minnsta kosti þið sem eigið í atvinnuerfiðleikum eða rekið fyrirtæki sem komið er að því að stöðvast eða látið ykkur annt um velferð nágrannans hafið eflaust gert ykkur vonir um það að í ræðu forsrh. fælist einhver vonarneisti. Þið hljótið að hafa orðið fyrir miklum vonbrigðum.
    Ég, eins og aðrir þingmenn, fékk þessa ræðu fyrir nokkrum dögum og ég hef lesið hana vandlega. Ég hef lesið hana í von um að ég fyndi þar eitthvert hálmstrá, eitthvað sem gæfi til kynna að þessi ríkisstjórn ætlaði sér að taka hendur úr vösum og takast á við þau vandamál sem við er að stríða í dag, takast á við atvinnuleysið, við erfiðleika efnahagslífsins.
    Ég gerði mér vonir um að ríkisstjórnin vildi boða að hún mundi snúa bökum saman með atvinnulífinu í landinu og snúa vörn í sókn. Ég varð einnig fyrir miklum vonbrigðum. Meira að segja leyfir forsrh. sér að segja að það litla átak sem er nú gert til að stuðla að eitthvað aukinni atvinnu með því að flýta vegaframkvæmdum sé stílbrot á efnahagsstefnunni, stílbrot á frjálshyggjunni. Það er ekki mikils að vænta af þeim sem slíkt boða, að minnsta kosti er þess ekki að vænta að þessi ríkisstjórn sé tilbúin til samstarfs um róttækar og nýjar aðgerðir í efnahagsmálum.
    Við framsóknarmenn erum að sjálfsögðu reiðubúnir til þess að leggja okkar til þeirra mála. Við höfum rætt þau mál afar vel á okkar fundum og við höfum lagt fram ýmsar tillögur og hugmyndir en við erum aldrei reiðubúnir til þess að taka þátt í því að framkvæma frjálshyggjuna. Ég sé ekki annað eftir þessa ræðu og það sem á undan er gengið en að eina ráðið til að snúa nú vörn í sókn og hefja þjóðina upp úr þeim vanda sem hún er í sé að þessi ríkisstjórn fari frá.
    Ég hef fyrst og fremst hugsað mér að ræða hér í mínum tíma um efnahags- og atvinnumálin. Þó kemst ég ekki hjá því að ræða einnig um hið Evrópska efnahagssvæði því að þar hefur forsrh. enn spurt nokkurra spurninga.
    Nú er okkur sagt að sjávarútvegurinn muni á næsta ári búa við 8% halla á sínum rekstri. Hverjum dettur í hug að sjávarútvegurinn þoli það til nokkurs tíma? Væri það stílbrot í efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar að boða nú og grípa til aðgerða til að skapa sjávarútveginum rekstrargrundvöll?
    Okkur er einnig sagt að iðnaðurinn eigi við vaxandi erfiðleika að stríða, m.a. að skipaiðnaðurinn eigi nú aðeins um það bil 14% hlutdeild í nýsmíðum og viðgerðarverkefnum hins íslenska skipaflota og margir boðað það að ef svo heldur áfram muni íslenskur skipaiðnaður líða undir lok. Væri það stílbrot á frjálshyggjunni að grípa til aðgerða til að rétta hlut skipaiðnaðarins?
    Við fáum einnig þær fréttir nú að verulegur samdráttur sé fram undan í framkvæmdum á Keflavíkurflugvelli. Þar muni verða hætt við margar þær framkvæmdir sem ráðgerðar voru og miklar uppsagnir munu fylgja. Væri það stílbrot í stefnu ríkisstjórnarinnar að grípa nú þegar til aðgerða sem veittu þeim atvinnu sem þar missa sína atvinnu? Og þannig gæti ég haldið áfram að telja upp þá ýmsu erfiðleika sem við blasa í íslensku efnahagslífi og eru öllum augljósir.
    Við framsóknarmenn leggjum í fyrsta lagi áherslu á að þröngva vöxtum niður. Ég segi, þröngva niður. Það verður að gera með handafli hér eins og gert hefur verið í löndunum í kringum okkur þar sem til slíkra ráðstafana hefur verið gripið. Þeir eru allt of háir í dag.
    Við spyrjum einnig um það og leggjum á það áherslu: Hvers vegna er aðstöðugjaldið ekki afnumið? Útilokað er að skapa íslenskum atvinnuvegum sambærilegan rekstrargrundvöll við það sem er í Evrópu t.d. eða í heiminum almennt með sköttum eins og aðstöðugjaldi. Að sjálfsögðu verður að útvega sveitarfélögunum tekjustofn á móti.
    Við leggjum einnig áherslu á að það verði að aflétta af sjávarútveginum þeim álögum sem á hann voru lagðar af þessari ríkisstjórn, 600--700 millj. kr., sem reyndar voru síðan greiddar í ríkissjóð með því að greiða úr Verðjöfnunarsjóði sjávarútvegsins. Það var heldur einkennileg framkvæmd. Nú er allt búið úr Verðjöfnunarsjóði sjávarútvegsins og það verður ekki hjá því komist að taka þessar álögur af. Við leggjum einnig á það ríka áherslu að Hagræðingarsjóðurinn verði notaður eins og til var stofnað, til að stuðla að hagræðingu í íslenskum sjávarútvegi en verði ekki tekjustofn fyrir ríkissjóð.
    Ég leyfi mér að fullyrða að ef ekki er gripið til slíkra aðgerða, og reyndar líklega miklu fleiri, þá verður óhjákvæmilegt að leiðrétta gengi íslensku krónunnar. Og það er alveg sama hvað forsrh. segir um það eða hvað utanrrh. sagði í fréttum í gær, gengi íslensku krónunnar er vægast sagt afar veikt og þarf mikinn stuðning til að geta haldist. Eða dettur nokkrum Íslendingi í hug að íslenska krónan sé einhver sterkasti gjaldmiðill í heimi? Það er mikill misskilningur að við framsóknarmenn boðum gengisfellingar. Við verðum að forðast þær, en við viljum skrá gengið rétt og við leggjum meiri áherslu á að skrá gengið rétt til að skapa atvinnuvegunum rekstrargrundvöll en fast gengi og atvinnuleysi. Við viljum gera það og koma í veg fyrir atvinnuleysi.
    Mér þótti satt að segja dálítið undarlegt að heyra yfirlýsingar utanrrh. í gærkvöldi um framsóknarráðin. Við tókum höndum saman haustið 1988. Þá voru erfiðleikar miklir í atvinnulífi landsmanna. Við gripum þá líklega til framsóknarráðanna, sem ég tek við fegins hendi, og okkur tókst ásamt okkar samstarfsmönnum öðrum að rétta svo við grundvöllinn að hann var góður á árinu 1990 og verðbólgan var í lok þessa tímabils sú minnsta sem hún hefur verið hér um áratugi. Og það er einmitt á grundvelli þessarar litlu verðbólgu sem nú er hægt að grípa til raunhæfra aðgerða og snúa vörn í sókn.
    Við spyrjum líka að því hvers vegna jöfnunargjald er ekki lagt á t.d. í skipaiðnaðinum sem hefur hrunið eins og ég lýsti áðan. Þurfum við að bíða eftir því að fá leyfi frá erlendum þjóðum til þess að mega leggja á jöfnunargjald? Ekki báðu Norðmenn eða Pólverjar eða Evrópubandalagið um heimild hjá okkur Íslendingum til þess að mega greiða ríkistyrki með sínum skipaiðnaði. Og við spyrjum einnig að því og leggjum á það áherslu hvers vegna ekki er nýtt það mikla hugvit og sá dugnaður sem býr í einstaklingnum, þær mörgu hugmyndir sem fram hafa komið. Það er ekki nóg að tala um að það séu miklir möguleikar í ferðaiðnaðinum. Það verður vitanlega að rétta örvandi hönd og stuðla að því að þessir miklu möguleikar verði nýttir.
    Staðreyndin er vitanlega sú að við Íslendingar eigum líklega fleiri kosti en flestar aðrar þjóðir. En það er líka staðreynd að við fáum ekki nýtt þessa kosti nema með ríku samstarfi stjórnvalda, atvinnulífsins og einstaklinganna. Við fáum ekki nýtt þessa kosti nema til komi verulegt áhættufjármagn. Svo er það raunar í öllum tilfellum eða langflestum. Til þess að geta snúið vörn í sókn verðum við því að leggja verulegt áhættufjármagn fram, annaðhvort með þátttöku í slíkum fyrirtækjum eða áhættulánum. Því fjármagni er mjög vel varið, jafnvel þótt við þurfum að taka það að láni erlendis. Það mun koma margfalt til baka.
    Ég sagði áðan að ég kæmist ekki hjá því að fara nokkrum orðum um afstöðu okkar framsóknarmanna til hins Evrópska efnahagssvæðis. Það er rétt sem hæstv. forsrh. sagði. Við stóðum að því að þær viðræður hæfust. Við framsóknarmenn leggjum á það mjög ríka áherslu að við eigum gott samstarf við markaðina allt í kringum okkur. Við þurfum svo sannarlega á því að halda og við þurfum vitanlega að taka tillit til þess sem breytist á þessum mörkuðum og laga okkur að því. Við ráðum því ekki. Við töldum því að það væri kostur sem bæri að kanna að stofna til tveggja stoða lausnar í Evrópu, sem svo var kölluð, og ég legg áherslu á það. Ætlunin var að þarna yrðu tvær jafnsterkar stoðir sem stæðu að efnahagssvæði Evrópu. Þetta vill stundum gleymast. Á fundi með leiðtogum EFTA-ríkjanna í Ósló í mars 1989 lagði ég fram allmörg skilyrði sem stjórnarflokkarnir þá, m.a. Alþfl., voru sammála um að krefjast. Ekkert af þessum skilyrðum hefur náðst fram nema eitt. Það er að ekki er heimilað fyrir erlenda aðila að fjárfesta í íslenskum sjávarútvegi. Við höfum ekki enn þá fengið að sjá hvernig ríkisstjórnin ætlar sér að reisa þær girðingar, sem hún hefur að vísu lofað, gegn því að erlendir aðilar geti keypt upp íslenskar jarðir í stórum stíl. Nú boðar ríkisstjórnin að hún ætli sér að einkavæða bankana og selja hlutabréfin. Hvernig ætlar hún að koma í veg fyrir það að erlendir aðilar eignist hina íslensku banka og ráði þar með raunar öllu í íslensku fjármálalífi? Meira að segja er það enn svo í hvítbók ríkisstjórnarinnar að boðað er að einkavæða skuli orkufyrirtækin. Þegar sala á þeim hlutabréfum hefst veit ég að handagangur verður í öskjunni erlendis. Hvernig ætlar ríkisstjórnin sem aðili að Evrópsku efnahagssvæði að koma í veg fyrir að erlendir aðilar kaupi

slík hlutabréf?
    En það hefur fleira gerst. Ég sagði áðan að stefnt væri að tveggja stoða lausn í Evrópu. Hún hefur ekki orðið. Öll EFTA-ríkin nema Íslendingar og Liechtenstein hafa boðað að þau hyggist gerast aðilar að Evrópubandalaginu. Þá verður ekki eftir nein stoð. Eftir verður hækja. Við Íslendingar, smáþjóð í þessu 400 milljón manna samveldi, getum aldrei haldið þeim samningi við sem við erum nú að ganga að eða ríkisstjórnin leggur til. Því höfum við framsóknarmenn lagt á það mjög ríka áherslu að þegar verði mörkuð sú stefna að leitað verði eftir því að breyta þessum samningi í tvíhliða samning þegar hin EFTA-ríkin sækja um aðild að EB. Að sjálfsögðu þarf að staðfesta þá stefnu á Alþingi. Þetta hefur ríkisstjórnin heldur ekki gert og við höfum engin svör fengið við þessum tilmælum.
    Það er jafnframt nauðsynlegt að líta á það sem gerst hefur í stjórnarskrármálinu. Þegar við leituðum eftir samningnum lá ekki fyrir álit lögfræðinga og heldur ekki þegar síðasta ríkisstjórn fór frá. Slík álit liggja fyrir nú og það er rangt hjá hæstv. forsrh. að ekki sé um neitt framsal valds að ræða í þessum samningum. Meira að segja fjórmenningarnir, sem ríkisstjórnin styðst helst við þegar hún segir að ekki sé þörf á neinni stjórnarskrárbreytingu, viðurkenna að um framsal valds í samkeppnisreglum sé að ræða en þeir segja að það sé heimilt í raun af því að það sé ekki bannað í stjórnarskránni. Aðrir lögfræðingar mótmæla þessu harðlega og ég tel að þeirra rök séu langtum sterkari. Það má ekki skilja stjórnarskrána svo að það sé heimilt sem þar er ekki endilega bannað. Það er heimilt sem leyft er í stjórnarskránni. Af þessari ástæðu getur í raun enginn sá þingmaður, sem vill standa við þann eið sem hann sór þegar hann tók sæti á Alþingi, samþykkt þennan samning þótt tækist að lagfæra ýmislegt af því sem úrskeiðis hefur farið málefnalega í samningnum.
    Það er vitanlega staðreynd að í heiminum í kringum okkur eru að gerast mjög miklar breytingar. Kalda stríðinu er að vísu lokið þó að ríkisstjórnin vilji enn þá taka þátt í hernaðarsamtökum en það eru önnur átök í uppsiglingu og hafa reyndar verið í bakgrunni, átök sem að öllum líkindum verða engu minni, átök um það hver á að ráða efnahag þessa heims. Þar takast á stórveldin á þeim sviðum, Evrópa og einkum Þýskaland, Bandaríkin og Japan. Vitanlega þurfum við Íslendingar að marka okkur rétta stöðu í þessum átökum. Við eigum miklu, miklu fleiri kosti hygg ég en nokkur önnur þjóð. Tími minn leyfir mér ekki að rekja það en þeir eru allir augljósir. Til þess að þetta megi takast verður íslenska ríkisstjórnin að snúa við blaði, örva íslenskt atvinnulíf, veita því stuðning til þess að komast úr vörn í sókn, styðja það fjölmarga unga fólk sem nú er atvinnulaust, nýkomið frá námi, styðja það til dáða fyrir íslenskt þjóðfélag og þá óttast ég ekki um framtíð þessarar þjóðar.