[17:06]
Flm. (Guðmundur Hallvarðsson) :
Virðulegi forseti. Ég flyt hér till. til þál. um endurskoðun slysabóta sjómanna samkvæmt siglingalögum. Meðflm. minn er Guðjón Guðmundsson. Tillagan hljóðar svo:
,,Alþingi ályktar að fela samgönguráðherra að skipa nefnd til þess að endurskoða reglur um bótarétt íslenskra sjómanna vegna líkamstjóns. Í nefndinni skulu m.a. eiga sæti fulltrúar sjómanna og útgerðarmanna, Siglingamálastofnunar, rannsóknarnefndar sjóslysa, Sambands íslenskra tryggingafélaga og fleiri.``
Í greinargerðinni segir: ,,Samkvæmt 172. gr. siglingalaga ber útgerðarmaður ábyrgð á kröfum vegna lífs- eða líkamstjóns þeirra sem ráðnir eru í skiprúm hjá honum hafi slys borið að höndum þegar hlutaðeigandi var staddur á skipi eða vann í beinum tengslum við rekstur skips enda þótt slysið eða tjónið verði ekki rakið til sakar útgerðarmanns. Samkvæmt lagagreininni ber útgerðarmaður því hlutlæga ábyrgð (þ.e. ábyrgð án sakargrundvallar) með nánari skilmálum vegna lífs- eða líkamstjóns skipverja hans og er hann þá jafnframt með lagaráðstöfunum hvattur til að kaupa tryggingu í þessu skyni.
Í 2. mgr. 172. gr. segir að útgerðarmanni sé skylt að kaupa tryggingu fyrir dánarbótum og slysabótum eftir nánari reglum. Í lagagreininni eru nefndar ákveðnar fjárhæðir en samkvæmt niðurlagi greinarinnar taka þær fjárhæðir breytingum í samræmi við laun Dagsbrúnarverkamanna.
Samkvæmt 173. og 174. gr. siglingalaga hefur útgerðarmaður rétt til að takmarka ábyrgð sína eftir ákveðnum reglum. Samkvæmt 5. tölul. 1. mgr. 175. gr. laganna nær þessi takmörkun ábyrgðar ekki til krafna vegna tjóns á mönnum eða munum sem þeir verða fyrir sem ráðnir eru hjá útgerðarmanni eða ábyrgðarmanni útgerðar og sem rækja starf í þágu skips eða í sambandi við björgun, þó þannig að verði lífs- eða líkamstjón á mönnum sem ráðnir eru í skiprúm hjá útgerðarmanni með þeim hætti sem frá er greint í 1. mgr. 172. gr. takmarkast hin hlutlæga bótaábyrgð útgerðarmanns við þær fjárhæðir sem um ræðir í 2. mgr. greinarinnar. Er í þessu efni byggt á sömu reglu og var í 2. mgr. 205. gr. eldri laga um hlutlæga ábyrgð útgerðarmanns á vinnuslysum. Hún veitti sjómönnum umtalsverða réttarbót frá því sem leiðir af almennum bótareglum.
Með þessari hlutlægu ábyrgðarreglu var komið á samræmi milli sjómanna og landverkafólks. Hluti af bótarétti landverkafólks vegna lífs- og líkamstjóns byggir á ákvæðum kjarasamninga um hlutlæga ábyrgð atvinnurekanda, þ.e. hinni svokölluðu slysatryggingu launþega. Í siglingalögum, eins og í almennum kjarasamningum, er þeirri reglu fylgt að útgerðarmanni sé skylt að kaupa tryggingu fyrir dánarbótum og slysabótum eins og áður segir. Hin hlutlæga ábyrgð eða slysatrygging er hjá íslenskum launþegum í öllum tilfellum takmörkuð við þak eða hámarksfjárhæð en útilokar ekki frekari bótaábyrgð á grundvelli sakar ef sök sannast. Ábyrgð útgerðarmanns á sakargrundvelli á þess háttar tjóni lýtur hins vegar ekki takmörkun, sbr. 5. tölul. 175. gr., sem þýðir í raun að sjómenn verða eins og landverkafólk að sækja bætur umfram hina hlutlægu ábyrgð eftir reglum skaðabótaréttarins. Í þeirri stöðu verður launþeginn, sjómaðurinn, að sanna sök atvinnurekandans. Bótaábyrgð fellur ekki á útgerðarmann án sakar hans eða starfsmanns hans, þ.e. án ásetnings eða gáleysis eftir reglum skaðabótaréttarins. Takist launþega ekki að sanna þessa sök fær hann ekki tjón sitt bætt að öðru leyti en sem nemur hinni hlutlægu ábyrgðarreglu og er það oftast aðeins lítill hluti heildartjónsins. Undir óbætt tjón falla öll þau fjölmörgu tilvik þegar slys verða fyrir óhappatilviljun og gildir í því efni það sama á sjó og í landi. Vinnuslys starfsmanna vegna óhappatilvika eru aðeins bætt að litlu leyti samkvæmt íslenskum rétti. Hinir slösuðu verða þá að bera tjón sitt sjálfir.
Það sem veldur því hins vegar að þessu máli er hreyft með þessari þingsályktunartillögu er að slys á sjó eru langtum algengari en slys í landi og miklu oftar verða þau rakin til óhappatilvika en í landi. Að sögn kunnugra verða vinnuslys í landi oftast vegna vanbúnaðar, leiðbeiningarskorts og gáleysis. Í sjómennsku er hins vegar meira um óhöpp sem eiga rætur að rekja til þess að sjómannsstarfið er hættulegra en störf í landi, vinnustaðurinn og hreyfing sjávarins er hættulegri lífi og limum sjómanna en vinnustaðir landverkafólks. Hlutlæg ábyrgð atvinnurekenda vegna hættulegs atvinnurekstrar hefur ekki verið viðurkennd í íslenskum skaðabótarétti til þessa. Venjulegt sakarmat er lagt til grundvallar hvort sem um er að ræða t.d. skrifstofustarf sem hefur engar sjáanlegar hættur í för með sér fyrir starfsmenn eða starf á skipi með tröllauknum og fjölbreytilegum vélbúnaði þar sem aðgátar er þörf við hvert fótmál.
Tilgangur nefndarskipunar af því tagi sem hér er ráð fyrir gert er sá að kanna bótarétt sjómanna með framangreint í huga og leggja fram tillögur til úrbóta. Samkvæmt framansögðu er varla um annað en tvennt að ræða, annars vegar að hækka hlutfall hinnar hlutlægu ábyrgðar skv. 172. gr. siglingalaga, sbr. 5. tölul. 175. gr., eða með þeim hætti að gera ábyrgð útgerðarmanns vegna vinnuslysa hlutlæga að öllu eða verulegu leyti með breyttri skaðabótareglu vegna hættulegs atvinnurekstrar og breyttri sönnunarreglu vegna fjölda óhappatilvika sem ekki eru bótaskyld samkvæmt núgildandi reglu.``
Það er nú svo að 25% allra þeirra slysa sem tilkynnt eru Tryggingastofnun ríkisins eru slys á sjómönnum enda þótt þeir séu ekki nema 5% á vinnumarkaðinum. Þau fjölmörgu slys sem henda sjómenn eru með þeim hætti, eins og hér kemur fram, að oftar en ekki hefur sjómaðurinn staðið frammi fyrir því að hann hefur þurft að sanna hvernig með sök skuli fara og þar af leiðandi oftar en ekki verið óbættur frá því tjóni sem hann hefur orðið fyrir. Það eru svo fjölmörg dæmi til um slys hvar sjómaðurinn hefur borið uppi skaðann sjálfur og er hægt að nefna nokkur dæmi í því sambandi.
Ekki fyrir mörgum árum síðan kom skip til hafnar að nóttu til og stýrimaðurinn var frammi á hvalbak og þegar skipið hafði rekið stefni að bryggju þá vildi svo óheppilega til að stýrimaðurinn var með höndina á lunningu frammi á bakka en tók ekki eftir því að ljósastaur var á bryggjunni og ekki tókst betur en svo að lunningin rakst utan í ljósastaurinn og svo óheppilega vildi til að stýrimaður var með höndina þar á milli, þannig að þessi sjómaður missti hönd.
Í dómsniðurstöðu segir að stýrimaðurinn hefði mátt vita betur og hefði mátt reikna með að hlutur eins og ljósastaur hefði getað verið á bryggjunni og því hefði hann átt að huga að sér betur. Niðurstöður dómsins voru þær að meginhluti tjónsins var dæmt á viðkomandi stýrimann.
Þá eru til dæmi um það líka að hásetar hafa hreinlega verið að framkvæma athafnir sem yfirmenn hafa sagt þeim að ganga til starfa í og slasast verulega og útgerðarmaður talið sig ekki bótaskyldan, slíkt lent fyrir dómi og niðurstöður dóms orðið með sama hætti sem ég gat um hér áðan, að þeir hafa orðið að bera verulegan hluta þess tjóns sem þeir urðu fyrir og jafnvel slík að það hafi leitt til örkumla alla ævi.
Virðulegi forseti. Þess vegna er þessi till. til þál. um endurskoðun slysabóta sjómanna lögð fram. Ég vona að þetta mál fái skjótan framgang og komist fljótlega til nefndar svo hægt verði að vinna að því
að skipa nefnd til þess að fara í þetta nauðsynlega mál.
Að lokum legg ég til að tillögunni verði vísað til síðari umr. og samgn.
