[16:52]
Flm. (Finnur Ingólfsson) :
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um tímabundið bann við atvinnurekstri einstaklings vegna afbrota. Frv. þetta er á þskj. 87 og er 87. mál þingsins. Flutningsmenn ásamt mér eru hv. þm. Guðmundur Bjarnason, Halldór Ásgrímsson, Guðni Ágústsson, Jón Kristjánsson, Páll Pétursson og Stefán Guðmundsson.
Það frv. sem hér er mælt fyrir er að nokkru leyti tímamót í íslenskri lagasetningu ef það verður að lögum. Með frv. er verið að leita úrræða til þess að hafa hendur í hári skattsvikara sem með skipulögðum hætti hafa farið þá leið með breytingu á stofnun hlutafélaga, breytingu á kennitölum hlutafélaga, að svíkja undan skatti. Á undanförnum árum hafa ýmiss konar afbrot í atvinnurekstri færst í aukana. Það mætti nefna mörg dæmi eða af fyrirtækjum og einstaklingum sem gróflega hafa brugðist skyldum sínum í atvinnurekstri og þar með brotið gegn almennum hegningarlögum, ýmsum lögum um opinber gjöld og bókhaldslög. Rekja má slóð sömu einstaklinga í gegnum hvert gjaldþrota fyrirtækið af öðru þar sem skuldum hefur verið safnað og fyrirtækin síðan gerð gjaldþrota. Þannig hafa fjölmargir grandalausir lánardrottnar tapað stórfé. Þannig er hægt að rekja langa slóð og oftast slóð sömu einstaklinga sem skipulega hafa svikið lánardrottna sína og jafnvel dregið sjálfum sér fé.
Fyrir fáum dögum birtist frétt í Morgunblaðinu þar sem sagt var frá einstaklingum sem stofnað höfðu hlutafélag, selt síðan hlutafélagi þjónustu sína svo að hundruðum milljóna kr. skipti. Þjónustan var með virðisaukaskatti, virðisaukaskattinum var ekki skilað heldur safnaðist hann upp í fyrirtækinu og síðan var gerð krafa á ríkissjóð um endurgreiðslu virðisaukaskatts sem fékkst endurgreiddur upp á 47 millj. kr. Þannig hafði þessi einstaklingur með sviksamlegum hætti náð peningum út úr ríkissjóði.
Slík dæmi væri hægt að nefna önnur en þetta. Þetta frv. gerir ráð fyrir því að komið sé í veg fyrir hluti sem þessa. Í íslenskum lögum eru takmarkaðar heimildir til að stöðva þá menn sem stunda þessa iðju skipulega eða að minnsta kosti hafa þau úrræði sem til eru lítið verið notuð. Tilburðir stjórnvalda á undanförnum árum til að koma í veg fyrir slíka háttsemi hafa verið þó nokkrir. Árið 1985 skipaði dómsmrh. nefnd til að gera tillögur um greiðari meðferð efnahagsbrota í dómskerfinu. Í framhaldi af því nefndarstarfi var stofnuð sérstök deild við Rannsóknarlögreglu ríkisins til að rannsaka efnahagsbrot. Í íslenskri löggjöf eru takmörkuð ákvæði um sviptingu starfsréttinda og heimildir til að svipta menn leyfum til að stunda atvinnurekstur. Í 2. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga er einungis gert ráð fyrir því að hægt sé að svipta einstakling leyfum til að stunda starfsemi vegna afbrota og þá fyrst og fremst ef dómur hefur gengið í málinu. En 2. mgr. 68. gr. hljóðar svo, með leyfi forseta:
,,Nú er maður dæmdur sekur um brot og má þá í dómi í opinberu máli á hendur honum svipta hann heimild, er hann hefur öðlast, til að stunda starfsemi sem opinbert leyfi, löggildingu, skipun eða próf þarf til að gegna, enda gefi brotið til kynna að veruleg hætta sé á því, að sakborningur muni fremja brotið í stöðu sinni eða starfsemi. Þegar brot er stórfellt má einnig svipta mann ofangreindum rétt ef hann telst ekki framar verður til að rækja starfann eða njóta réttindanna.``
Lögaðilar verða ekki sviptir rétti til að stunda starfsemi samkvæmt þessari grein. Réttarsvipting einstaklings samkvæmt greininni takmarkast við þá starfsemi þar sem opinbert leyfi eða löggildingu þarf til eða próf þarf til að stunda starfsemina.
Í íslenskri löggjöf eru víða ákvæði um að menn þurfi að uppfylla ákveðin almenn skilyrði og í sumum tilfellum að hafa ákveðin próf til að mega sinna störfum á viðkomandi sviði eða stunda ákveðna starfsemi. Auk þess er í mörgum tilfellum, auk almennra skilyrða, gerð krafa um að til þess að mega sinna starfi eða stunda ákveðna starfsemi þurfi leyfi viðkomandi stjórnvalda.
Skilyrði þess að menn verði sviptir réttindum skv. 2. mgr. 68. gr. almennra hegningarlaga eru tvenns konar. Í fyrsta lagi að þeir séu dæmdir fyrir refsiverðan verknað og brotið gefi til kynna að veruleg hætta sé á að sakborningur muni fremja það öðru sinni. Hugsunin er sú að tengsl séu á milli afbrots og starfsemi þeirra sem sviptingin lýtur að. Þrátt fyrir þessa aðalreglu eða að tengsl séu á milli afbrots og þeirrar starfsemi sem sviptingin lýtur að er þó talið að sviptingin geti komið til greina vegna afbrots sem ekki er í tegslum við starfsemi ef veruleg hætta er á að það gerist aftur. Í öðru lagi er heimilt að svipta mann réttindum skv. 2. mrg. 68. gr. ef brot er stórfellt og viðkomandi telst ekki framar verður til að rækja starfann eða njóta réttindanna.
Í 1. gr. þess frv. sem ég mæli fyrir er gert ráð fyrir því að hvern þann sem gróflega bregst skyldum sínum í eigin atvinnurekstri eða í atvinnurekstri lögaðila sem hann er í forsvari fyrir megi með dómi útiloka frá frekari atvinnurekstri um tiltekinn tíma samkvæmt þessu. Það ber að undirstrika að þá nær atvinnurekstrarbannið einungis til einstaklingsins en þarna er gert ráð fyrir að skilja atvinnureksturinn sjálfan frá þeim sem brotlegur gerist. Svo væri t.d. í mörgum tilfellum um atvinnurekstur hlutafélags. Hlutafélagið gæti haldið áfram sinni atvinnustarfsemi en einstaklingur sá sem er í forsvari fyrir atvinnureksturinn og hefur brotið af sér er dæmdur í atvinnurekstrarbann. Þetta er gert til að hægt sé að halda atvinnurekstrinum áfram gangandi og koma þannig í veg fyrir að atvinnureksturinn sem slíkur þurfi að líða fyrir það að í forsvari hafi verið óvandaðir menn.
Í 2. gr. frv. er skilgreint með hvaða hætti maður telst hafa brugðist gróflega skyldum sínum í atvinnurekstrinum en það er með því að hafa brotið gegn almennum hegningarlögum eða framið annað meiri háttar afbrot. Að hafa brotið meiri háttar gegn lögum um opinber gjöld og bókhald eða framið önnur meiri háttar efnahagsbrot. Í 2. mgr. greinarinnar er tilgreint hvað skuli hafa til hliðsjónar við mat á því hvort brot er meiri háttar eða ekki.
Í 3. mgr. 2. gr. er sérregla um gjaldþrot. Þar er gert ráð fyrir því að dæma megi mann í atvinnurekstrarbann sem hefur í sjálfstæðum atvinnurekstri orðið gjaldþrota enda hafi hann í atvinnurekstrinum gerst sekur um stórlega ámælisverða háttsemi gagnvart lánardrottnum sínum. Sama gildir um einstakling sem hefur í störfum sínum sem forsvarsmaður lögaðila er verða gjaldþrota gerst sekur um stórlega ámælisverða háttsemi gegn lánardrottnum.
Í 3. gr. frv., sem nær einungis til atvinnurekstrar lögaðila, er lýst hverja af forsvarsmönnum atvinnurekstrarins megi dæma í atvinnurekstrarbann nema þeir sýni fram á að þeir hafi hvorki vitað né mátt vita um hina ólögmætu háttsemi. En þetta eru: Sameigendur í sameignarfélagi, félagsmenn með ótakmarkaða ábyrgð í sameignarfélagi, stjórnarformenn og framkvæmdastjórar hlutafélaga, stjórnarformenn og forstöðumenn hvers kyns annars konar lögaðila með fjárhagsleg markmið, sá sem í raun veitir atvinnurekstri lögaðila forstöðu eða hefur komið fram sem slíkur út á við.
Í 4. gr. er fjallað um tímalengd atvinnurekstrarbanns. Bannið skal standa í þrjú ár hið skemmsta og í fimm ár hið lengsta. Þessi tímalengd er í samræmi við það sem tíðkast í sambærilegri norrænni löggjöf.
Í 5. gr. frv. er fjallað um þær hömlur sem settar eru á hvern mann sem dæmdur hefur verið í atvinnurekstrarbann. Viðkomandi er óheimilt að stunda sjálfstæðan atvinnurekstur, gangast undir ótakmarkaða ábyrgð á rekstri hvers kyns félags annars lögaðila með fjárhagsleg markmið, óheimilt vera í stjórn eða varastjórn hvers kyns félags eða lögaðila með félagsleg markmið, óheimilt að vera framkvæmdastjóri, staðgengill framkvæmdastjóra eða veita í raun forstöðu atvinnurekstri lögaðila sem hefur fjárhagsleg markmið.
Í 6. gr. frv. er reynt að koma í veg fyrir að hægt sé að fara í kringum atvinnurekstrarbannið. Í 1. mgr. kemur fram að manni sem dæmdur hefur verið í atvinnurekstrarbann er ekki heimilt að starfa við atvinnurekstur tilgreindra venslamanna sinna. Í 2. mgr. er fjallað um að manni í atvinnurekstrarbanni sé meinað að starfa við eða taka að sér reglubundin verkefni í sams konar starfsemi og hann braut af sér í.
Í 7. gr. frv. er tekið á hvernig megi úrskurða mann í atvinnurekstrarbann til bráðabirgða. Sé brotið mjög gróft og augljóst má úrskurða mann í atvinnurekstrarbann til bráðabirgða. Því þykir rétt að koma í veg fyrir að maður sem augljóslega og gróflega hefur brotið af sér fái að halda áfram starfsemi sinni á meðan mál hans er fyrir dómi.
Í 8. gr., en hún skýrir sig að mestu leyti sjálf, er gert ráð fyrir því að úrskurð um atvinnurekstrarbann til bráðabirgða sé hægt að kæra til Hæstaréttar.
Um 9. gr. frv. er það að segja að eins og fram kemur í 1. gr. frv. nær atvinnurekstrarbannið aðeins til einstaklinga en ekki til lögaðila. Er það gert til þess að takmarka tjón samfélagsins af stöðvun atvinnurekstrarins. Því er brotlegum samkvæmt þessari grein veittur ákveðinn frestur til að koma í veg fyrir að atvinnureksturinn líði undir lok, t.d. með því að selja hann. Brotlegur verður þó við þessar ráðstafanir að njóta aðstoðar lögmanns eða löggilts endurskoðanda og fara þær fram undir umsjón skiptaráðanda í viðkomandi umdæmi. Haganlegt þykir að hafa þann hátt á því ætla má að nokkur skyldleiki sé með þessum ráðstöfunum og meðferð þrotabús og greiðslustöðvun.
Í 10. gr. frv. er kveðið á um viðurlög við brotum við atvinnurekstrarbanni og að þá sem það brjóta megi dæma í allt að tveggja ára fangelsi. Sé brotið hins vegar minni háttar megi dæma þá sem það brjóta til varðhalds eða til greiðslu sektar. Brot gegn atvinnurekstrarbanni skuli að lágmarki leiða til þess að sá tími sem menn hafa verið dæmdir í atvinnurekstrarbann tvöfaldist. Samanlagður tími atvinnurekstrarbannsins og brots gegn því má þannig aldrei fara fram úr fimm árum.
11. gr. frv. skýrir sig að öllu leyti sjálf. Svo er einnig með 12. gr. frv.
Annars staðar á Norðurlöndum hafa á undanförnum árum færst í aukana heimildir til leyfissviptinga og jafnvel að mönnum almennt hefur verið meinuð þátttaka í atvinnurekstri vegna brots í atvinnurekstrinum. Tilgangur þess er ekki síst sá að koma í veg fyrir að sömu einstaklingar brjóti ítrekað af sér.
Eins og meginákvæði íslenskrar löggjafar um heimildir til sviptingar starfsréttinda vegna brota eru nú og lýst hefur verið að framan fullyrði ég að ólíklegt sé að brotlegir atvinnurekendur leiði hugann að öðru en sektum í gildandi lögum. En refsivist kemur sjaldan til nema brot sé þeim mun alvarlegra. Stæðu brotamenn hins vegar frammi fyrir hugsanlegri sviptingu réttinda til atvinnurekstrar eins og frv. þetta gerir ráð fyrir má ætla að þeir hugsi sig betur um í atvinnurekstrinum. Þannig gengur frv. þetta lengra en nokkurt gildandi lagaákvæði sem aðeins heimilar sviptingu réttinda samkvæmt útgefnum stjórnvaldsleyfum.
Það má auðvitað deila um hvaða leiðir eigi að fara í þessum efnum. Nú er til meðferðar í hv. efh.-
og viðskn. frv. til laga um hlutafélög. Þar er gert ráð fyrir því sem refsingu, þó ekki samkvæmt refsilögunum, að hægt sé að útiloka þá einstaklinga sem verða gjaldþrota og bera ábyrgð á rekstri fyrirtækja í tvígang frá því að gerast framkvæmdastjórar eða sitja í stjórn í viðkomandi félögum eða í öðrum hlutafélögum. Ég er þeirrar skoðunar að það eigi ekki að fara þá leið í hlutafélagalögunum heldur eigi fyrst og fremst að hafa þetta sérlög eins og það frv. sem er mælt fyrir af þeirri ástæðu að áður en mönnum er vísað frá í atvinnurekstrinum þarf að vera genginn dómur í máli þeirra.
Virðulegur forseti. Að lokinni þessari umræðu legg ég til að málinu verði vísað til 2. umr. og allshn.
