Ferill 485. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
125. löggjafarþing 1999–2000.
Þskj. 765 — 485. mál.
Frumvarp til laga
um brunavarnir.
(Lagt fyrir Alþingi á 125. löggjafarþingi 1999–2000.)
I. KAFLI
Markmið, gildissvið og skilgreiningar.
1. gr.
Markmið.
2. gr.
Gildissvið.
3. gr.
Skilgreiningar.
Atvinnuhúsnæði: Húsnæði þar sem almenningur kemur saman, dvelur, sækir þjónustu og þar sem hvers konar atvinnustarfsemi fer fram.
Bráð hætta: Þegar ætla má að fólk geti ekki forðað sér til öruggs staðar við eldsvoða eða mengunaróhapp.
Brunahönnun: Sérstök hönnun sem tekur til brunavarna í mannvirkjum.
Brunavarnir: Eldvarnir, starfsemi slökkviliðs og aðrar aðgerðir einstaklinga og fyrirtækja sem mælt er fyrir um í þessum lögum.
Eldsvoði: Þegar eldur er laus og nauðsyn er sérstakra slökkviráðstafana.
Eldvarnir: Allar fyrirbyggjandi aðgerðir sem miða að því að koma í veg fyrir eldsvoða.
Mannvirki: Hvers konar byggingar, ofan jarðar eða neðan.
Mengunaróhapp: Þegar eiturefni eða önnur efni berast, eða kunna að berast, í umhverfið og tafarlaus upphreinsun eða önnur tafarlaus úrræði eru nauðsynleg vegna hættu á tjóni á heilsu fólks, umhverfi og eignum.
Vara: Hvers kyns lausafjármunir, svo sem allar framleiðsluvörur og hráefni.
II. KAFLI
Stjórn og skipan brunamála.
4. gr.
Yfirstjórn brunamála.
5. gr.
Brunamálastofnun.
a. hafa eftirlit með framkvæmd laga þessara og reglugerða sem settar eru samkvæmt þeim,
b. hafa yfirumsjón með eldvarnaeftirliti og slökkvistarfi sveitarfélaga í þeim tilgangi að tryggja samræmt eftirlit og virkt slökkvistarf á landinu öllu,
c. sjá um kynningar- og fræðslustarf fyrir almenning og slökkvilið og þá sem vinna við brunahönnun mannvirkja,
d. vera byggingaryfirvöldum til ráðgjafar um eldvarnir mannvirkja og brunaöryggi vöru,
e. samþykkja þjónustu- og eftirlitsaðila brunavarna og brunavarnaáætlanir sveitarfélaga,
f. yfirfara brunahönnun nýbygginga, viðbóta og breytinga á mannvirkjum sem slökkviliðsstjóri eða byggingarfulltrúi vísar til stofnunarinnar,
g. fylgjast með og eftir atvikum stunda sjálfstæðar rannsóknir á sviði brunavarna og semja árlega skýrslu um orsakir og afleiðingar eldsvoða,
h. eiga samstarf við hliðstæðar stofnanir í nágrannalöndunum og fylgjast með framförum og nýjungum á sviði brunavarna,
i. gera tillögur til ráðuneytis um breytingar á reglum um brunamál eftir því sem tilefni gefst til.
Ráðherra getur með reglugerð kveðið nánar á um verkefni og starfsemi Brunamálastofnunar.
6. gr.
Samræming brunavarna.
7. gr.
Brunamálaráð.
Brunamálaráð er Brunamálastofnun til faglegrar ráðgjafar um þá þætti sem falla undir lögin. Ráðherra skal leita álits ráðsins um lagabreytingar og stefnumarkandi reglugerðir samkvæmt lögum þessum.
Ráðherra setur ráðinu starfsreglur að fengnum tillögum þess.
8. gr.
Brunamálastjóri.
9. gr.
Brunamálaskóli.
Ráðherra skipar þriggja manna skólaráð til fjögurra ára í senn, og jafnmarga menn til vara, sem er Brunamálastofnun til ráðgjafar um fagleg og rekstrarleg málefni skólans og ber ábyrgð gagnvart brunamálastjóra á framkvæmd og starfsemi Brunamálaskólans. Skólaráð skal í upphafi árs leggja fyrir brunamálastjóra til samþykktar starfsáætlun fyrir skólann. Samband íslenskra sveitarfélaga og Landssamband slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna tilnefna hvort sinn fulltrúa í skólaráð og skal ráðherra skipa formann.
Ráðherra setur reglugerð um starfsemi Brunamálaskólans og hlutverk skólaráðs.
10. gr.
Ábyrgð sveitarstjórna.
III. KAFLI
Eftirlit og skyldur sveitarfélaga.
11. gr.
Starfsemi slökkviliðs.
Sveitarfélögum ber að sjá um að nægilegt vatn og vatnsþrýstingur sé fyrir hendi til slökkvistarfs og sérstakur slökkvibúnaður þar sem hans er krafist, t.d. úðakerfi í meiri háttar byggingum. Í sveitarfélagi þar sem vatnsöflun er erfið skal leita annarra lausna til að tryggja nauðsynlegar brunavarnir.
Í reglugerð skal kveða á um lágmarkskröfur varðandi tækjakost, húsnæði og mannafla slökkviliða, svo og vatnsöflun til slökkvistarfa. Jafnframt skal í reglugerð kveða á um búnað og þjálfun slökkviliðsmanna vegna mengunaróhappa á landi að fengnum tillögum Brunamálastofnunar í samráði við Hollustuvernd ríkisins.
12. gr.
Eldvarnaeftirlit sveitarfélaga.
a. hafa í samvinnu við byggingarfulltrúa eftirlit með því að nýbyggingar fullnægi kröfum samkvæmt lögum og reglugerðum um brunavarnir áður en notkun þeirra er heimiluð,
b. gera úttekt á mannvirkjum í notkun og gera kröfur um nauðsynlegar úrbætur á brunavörnum til að vernda líf, heilsu fólks, umhverfi og eignir,
c. leiðbeina fyrirtækjum, stofnunum og eftir atvikum almenningi um allt er varðar brunavarnir og eldsvoða vegna viðkomandi starfsemi,
d. hafa eftirlit með því að eigendur og forráðamenn atvinnuhúsnæðis sinni skyldum sínum um brunavarnir samkvæmt lögum og reglugerðum í samræmi við leiðbeiningar sem Brunamálastofnun gefur út,
e. halda skrá yfir öll mannvirki og aðra staði þar sem eldsvoði getur valdið sérstakri hættu á manntjóni eða umtalsverðu tjóni á umhverfi eða öðrum verðmætum.
Heimilt er að fela skoðunarstofum eftirlit skv. 1. mgr., eftir því sem við á.
13. gr.
Brunavarnaáætlun.
Brunamálastofnun gefur út leiðbeiningar um efni og gerð brunavarnaáætlunar.
14. gr.
Samstarf sveitarfélaga.
Tvö sveitarfélög eða fleiri geta samið um sameiginlegt slökkvilið. Sveitarfélagi er einnig heimilt að semja við annað sveitarfélag um að hafa með höndum verkefni og stjórn slökkviliðs að hluta. Um slíkt skal gera skriflegan samning sem skal tilkynna til Brunamálastofnunar.
IV. KAFLI
Slökkvilið og slökkvistarf.
15. gr.
Slökkviliðsstjóri.
Slökkviliðsstjóri skal hafa hlotið löggildingu sem slökkviliðsmaður, sbr. 17. gr., og starfað að lágmarki í eitt ár í slökkviliði sem löggiltur slökkviliðsmaður. Fáist ekki slökkviliðsstjóri til starfa sem uppfyllir framangreind hæfisskilyrði er sveitarstjórn heimilt að höfðu samráði við Brunamálastofnun að ráða slökkviliðsstjóra tímabundið til starfa, þó ekki lengur en til tveggja ára í senn.
Semji sveitarfélög um sameiginlegt slökkvilið, sbr. 14. gr., skulu viðkomandi sveitarfélög ráða slökkviliðsstjóra sem er yfirmaður slökkviliðs á svæðinu.
16. gr.
Skyldur slökkviliðsstjóra.
Slökkviliðsstjóri stjórnar slökkvistarfi við eldsvoða og hefur stjórn á vettvangi við mengunaróhöpp á landi. Við þessi störf er löggæslulið og opinberir eftirlitsaðilar undir yfirstjórn slökkviliðsstjóra. Lögregla sér slökkviliði fyrir greiðum aðgangi að vettvangsstað, stöðvar umferð um nærliggjandi götur, girðir af svæði sem slökkvilið þarf til að gegna störfum sínum, verndar brunarústir sem rannsaka þarf eða bjarga verðmætum úr og varðveitir muni sem bjargað er frá bruna þar til þeir eru afhentir réttum aðila.
Slökkviliðsstjóri skal tilkynna mengunaróhöpp til heilbrigðiseftirlits.
Slökkviliðsstjóra ber að sjá um fræðslu og þjálfun í brunavörnum og að haldnar séu reglubundnar æfingar slökkviliðs.
Slökkviliðsstjóri vinnur brunavarnaáætlun, sbr. 13. gr., á starfssvæði sínu og leggur hana fyrir sveitarstjórn.
17. gr.
Hæfi og löggilding slökkviliðsmanna.
Ráðherra skal að fenginni tillögu Brunamálastofnunar setja reglugerð um menntun og önnur skilyrði til að öðlast löggildingu, svo og um réttindi og skyldur slökkviliðsstjóra og slökkviliðsmanna.
18. gr.
Slysatrygging slökkviliðsmanna
19. gr.
Þjónustuskylda í slökkviliði.
Sveitarstjórn skipar menn í slökkvilið, sbr. 1. mgr., að fengnum tillögum slökkviliðsstjóra. Um þóknun fyrir störf í slökkviliði fer eftir ákvörðun sveitarstjórnar að höfðu samráði við samtök slökkviliðsmanna.
Í sveitarfélögum þar sem slökkvilið er skipað fastráðnum starfsmönnum má takmarka skyldur skv. 1. og 2. mgr. eða fella þær niður.
20. gr.
Sérstök heimild slökkviliðs.
Heimilt er slökkviliði, lögreglu eða þeim sem þessir aðilar kveðja til að fjarlæga hvern þann sem truflar slökkvistarf eða gera nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja starf slökkviliðs.
Slökkviliði er heimilt að veita aðstoð við slökkvistarf eða viðbrögð við mengunaróhappi utan eigin umdæmis. Slökkviliðsstjóri ákveður hverju sinni hvernig aðstoð er veitt án þess að brunavörnum í umdæmi slökkviliðs sé stofnað í hættu að hans mati. Það sveitarfélag sem aðstoðar nýtur greiðir kostnað við hana. Verði ágreiningur um kostnað skal hann ákveðinn af dómkvöddum matsmönnum.
V. KAFLI
Almennar skyldur.
21. gr.
Skylda til að koma í veg fyrir eða takmarka tjón
af völdum eldsvoða og mengunaróhappa.
Þegar eldsvoða ber að höndum er hverjum manni skylt að leyfa aðgang að húsi sínu og lóð og una því að brotið verði niður og rutt burt því sem til fyrirstöðu er við slökkvistarf. Heimilt er að rífa niður byggingar ef slökkviliðsstjóri álítur það nauðsynlegt til að stöðva útbreiðslu elds. Slökkvilið hefur rétt til að nota öll tæki og áhöld sem til næst og að gagni mega koma við slökkvistarf þegar eldsvoða ber að höndum.
Fjártjón sem hlýst af ráðstöfunum skv. 2. mgr. telst brunatjón og skal bætt af viðkomandi vátryggingafélagi sé eign brunatryggð. Sveitarstjórn greiðir kostnað sem kann að koma til vegna nauðsynlegra aðgerða við framkvæmd slökkvistarfs og ekki er greiddur af vátryggingafélagi.
22. gr.
Meðferð elds og eldfimra efna.
VI. KAFLI
Skyldur eigenda og forráðamanna mannvirkja.
23. gr.
Brunavarnir mannvirkja.
Eigandi og eftir atvikum forráðamaður mannvirkis ber ábyrgð á eigin brunavörnum, að þær séu virkar og að haft sé reglubundið eftirlit með þeim. Jafnframt er þeim skylt að hlíta fyrirmælum eftirlitsmanna sveitarfélaga og opinberra stofnana um úrbætur sem eiga sér stoð í lögum og reglugerðum um brunavarnir, byggingarmál, öryggismál, hollustuhætti og mengunarvarnir og eiturefni og hættuleg efni.
Séu breytingar gerðar á mannvirki, eða starfsemi þess breytt þannig að gerðar eru nýjar eða auknar kröfur um brunavarnir í því, er eiganda eða forráðamanni skylt að fá til þess samþykki byggingarnefndar og jafnframt að gera viðeigandi ráðstafanir til að kröfum um brunavarnir sé fullnægt fyrir hið breytta mannvirki eða hina breyttu starfsemi. Áður en byggingarnefnd veitir samþykki sitt skal hún leita álits slökkviliðsstjóra.
24. gr.
Sérstök eldhætta í mannvirki.
Sé um að ræða mannvirki sem þegar er byggt og er í rekstri og þar sem af fyrirhugaðri starfsemi stafar sérstök eldhætta eða þar sem margir starfa, koma saman, fara um eða dveljast eða þar sem hætta er á stórfelldu eignatjóni í eldsvoða skal slökkviliðsstjóri gera úttekt á brunavörnum þess, gera kröfu um úrbætur ef ástæða er til og leggja hana fyrir eiganda eða forráðamann. Sé brunavörnum slíks mannvirkis í veigamiklum atriðum ábótavant getur slökkviliðsstjóri eða byggingarfulltrúi gert kröfu um að gerð sé brunahönnun á mannvirkinu.
Slökkviliðsstjóri getur að höfðu samráði við sveitarstjórn lagt svo fyrir að í mannvirkjum, sbr. 2. mgr., séu gerðar sérstakar ráðstafanir til brunavarna, t.d. með uppsetningu á sérhæfðum búnaði til viðvörunar- og slökkvistarfs og þjálfun tiltekinna starfsmanna í brunavörnum og slökkvistarfi. Slíkar ráðstafanir skulu koma fram í brunavarnaáætlun. Eigandi mannvirkis greiðir kostnað af slíkum ráðstöfunum.
Ráðherra skal að fengnum tillögum Brunamálastofnunar setja reglugerð um brunahönnun mannvirkja.
25. gr.
Kröfur til brunaöryggis vöru.
Hafi slík vara ekki fullgilda viðurkenningu á Evrópska efnahagssvæðinu, sbr. 1. mgr., skal sá sem framleiðir, flytur inn eða selur vöruna leita viðurkenningar hjá Brunamálastofnun áður en varan er sett á markað hér á landi. Kostnaður vegna beiðni um viðurkenningu skal borinn af þeim sem óskar viðurkenningar.
Brunamálastofnun sker úr um ágreining vegna notkunarsviðs vöru.
Telji Brunamálastofnun að vara fullnægi ekki kröfum skv. 1. mgr. er stofnuninni heimilt að banna sölu hennar. Um málsmeðferð Brunamálastofnunar og réttarfarsúrræði vegna sölubanns fer eftir ákvæðum IV. og V. kafla laga nr. 134/1995, um öryggi vöru og opinbera markaðsgæslu, eftir því sem við á.
VII. KAFLI
Tilkynningar um eldsvoða og rannsóknir.
26. gr.
Tilkynningarskylda.
27. gr.
Lögreglurannsókn.
Að lokinni rannsókn sendir lögreglan afrit af rannsóknargögnum til Brunamálastofnunar, hlutaðeigandi slökkviliðsstjóra og vátryggingafélags nema öðruvísi sé mælt fyrir í lögum.
28. gr.
Rannsókn Brunamálastofnunar.
Vátryggingafélög skulu senda Brunamálastofnun upplýsingar ár hvert um bætt tjón af völdum bruna og mengunaróhappa á landi.
VIII. KAFLI
Þvingunarúrræði og viðurlög.
29. gr.
Aðgerðir til að knýja fram úrbætur.
Slökkviliðsstjóri getur beitt eftirfarandi aðgerðum til að knýja fram úrbætur vegna mannvirkis í notkun:
1. veitt skriflega áminningu og tilhlýðilegan frest til úrbóta,
2. fyrirskipað öryggisvakt á kostnað eiganda eða forráðamanns og veitt skriflega áminningu og tilhlýðilegan frest til úrbóta,
3. bannað notkun mannvirkis að hluta eða að öllu leyti þar til úr hefur verið bætt og krafist lokunar.
Að fengnu samþykki sveitarstjórnar getur slökkviliðsstjóri ákveðið að framkvæmdar verði nauðsynlegar úrbætur á kostnað eiganda eða forráðamanns mannvirkis. Kostnað má innheimta með fjárnámi.
30. gr.
Öryggisvakt.
31. gr.
Lokun mannvirkis.
Slökkviliðsstjóri skal tafarlaust tilkynna hlutaðeigandi sveitarstjórn, eiganda og/eða forráðamanni mannvirkis fyrirhugaða lokun. Að því loknu skal lögreglustjóri loka mannvirki þar til gerðar hafa verið viðeigandi úrbætur að mati slökkviliðsstjóra og lögreglustjóra.
32. gr.
Dagsektir.
33. gr.
Íhlutun ráðherra.
34. gr.
Refsingar.
Sektir samkvæmt lögum þessum má gera jafnt lögaðila sem einstaklingi. Lögaðila má ákvarða sekt án tillits til þess hvort sök verði sönnuð á starfsmann lögaðilans. Hafi starfsmaður lögaðilans framið brot á lögum þessum eða reglugerðum settum samkvæmt þeim má einnig gera lögaðila þessum sekt og sviptingu starfsréttinda. Lögaðili ber ábyrgð á greiðslu sektar sem starfsmaður hans er dæmdur til að greiða vegna brota á lögum þessum, enda séu brot hans tengd starfi hans hjá lögaðilanum.
35. gr.
Málsmeðferð.
IX. KAFLI
Málsmeðferð og ýmis ákvæði.
36. gr.
Ágreiningur um framkvæmd laganna.
Ef upp kemur ágreiningur á milli slökkviliðsstjóra annars vegar og eiganda eða forráðamanns hins vegar um úrræði þau sem mælt er fyrir um í 29.–32. gr. er heimilt að vísa þeim ágreiningi til Brunamálastofnunar.
37. gr.
Brunavarnagjald.
Þeir sem innheimta brunavarnagjaldið skulu hafa staðið ríkissjóði skil á gjaldinu innan þriggja mánaða frá innheimtu þess. Endanlegt uppgjör gjaldsins fyrir hvert ár fer fram þegar ársreikningar þeirra sem annast innheimtu þess liggja fyrir.
Ráðherra setur nánari reglur um innheimtu brunavarnagjalds í reglugerð.
38. gr.
Námsstyrkir.
Brunamálastofnun annast úthlutun styrkja að fenginni umsögn brunamálaráðs. Ráðherra setur ákvæði um styrki og úthlutun þeirra í reglugerð.
39. gr.
Reglugerðarheimild.
Reglugerð um brunavarnir í samgöngumannvirkjum setur ráðherra að fengnum tillögum Brunamálastofnunar og að fenginni umsögn samgönguráðherra.
40. gr.
Gildistaka.
Reglugerðir og önnur stjórnvaldsfyrirmæli sem sett eru samkvæmt eldri lögum skulu halda gildi sínu að svo miklu leyti sem þau fara ekki í bága við lög þessi.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
II.
III.
IV.
Endurskoða skal ákvæði laga þessara og annara laga sem fjalla um byggingarefni og öryggi bygginga, sem og ákvæði reglugerða á þeim byggðum með það fyrir augum að sameina réttarheimildir um byggingar og önnur mannvirki og einfalda framkvæmd þeirra, þar með að heimila notkun skoðunarstofa í eftirliti með gerð og viðhaldi bygginga og annara mannvirkja.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
I. Skipun og störf stjórnskipaðrar nefndar.
Með bréfi dagsettu 30. desember 1998 skipaði umhverfisráðherra nefnd til að endurskoða lög um brunavarnir og brunamál, nr. 41/1992, í ljósi reynslu liðinna ára. Í nefndina voru skipuð: Magnús Jóhannesson, ráðuneytisstjóri í umhverfisráðuneytinu, formaður, Drífa Sigfúsdóttir, stjórnarmaður í Brunamálastofnun ríkisins, tilnefnd af stjórn Brunamálastofnunar ríkisins, og Ólafur Kristjánsson, bæjarstjóri í Bolungarvík, tilnefndur af Sambandi íslenskra sveitarfélaga. Starfsmenn nefndarinnar voru þau Hrafn Hallgrímsson og Sigríður Auður Arnardóttir, deildarstjórar í umhverfisráðuneytinu. Auk þess vann Guðmundur Gunnarsson, verkfræðingur hjá Brunamálastofnun ríkisins, samantekt um brunatjón hér á landi fyrir nefndina.
Í skipunarbréfi nefndarinnar kemur fram að hlutverk hennar sé að fjalla um skipulag brunavarna og brunamála í héraði, ábyrgð sveitarfélaga innan málaflokksins, um starfsemi Brunamálastofnunar ríkisins og hlutverk hennar innan stjórnkerfisins, svo sem um tengsl við Skipulagsstofnun. Jafnframt var nefndinni falið að fjalla um málefni Brunamálaskóla og gera tillögu um hvort og þá hvernig starfsemi hans skuli tengjast málaflokknum og starfsemi Brunamálastofnunar ríkisins. Nefndinni var falið að hafa samráð við Landssamband slökkviliðsmanna og Félag slökkviliðsstjóra um verkefnið. Með bréfi dagsettu 6. maí 1999 var nefndinni falið, auk þeirra verkefna sem að framan greinir, að gera tillögu um viðbrögð við mengunar- og eiturefnaslysum á landi og hlutverk slökkviliða í því sambandi. Skyldi nefndin hafa hliðsjón af tillögum nefndar umhverfisráðuneytisins um varnir og viðbrögð við mengunaróhöppum á landi frá því í ágúst 1997.
Nefndin kannaði sérstaklega hvort rétt væri að auka enn frekar samvinnu Brunamálastofnunar ríkisins og Skipulagsstofnunar og hvort til greina kæmi að sameina starfsemi þessara tveggja stofnana. Eftir ítarlega skoðun og viðtöl nefndarmanna við þá fjölmörgu aðila sem vinna að brunavörnum var niðurstaða nefndarinnar að leggja ekki til sameiningu þessara stofnana. Þrátt fyrir að mikilvægur hluti af forvörnum tengist framkvæmd skipulags- og byggingarlaga er önnur starfsemi Brunamálastofnunar sem snýr að slökkvistörfum, fræðslu og þjálfun slökkviliðsmanna, viðurkenningu búnaðar og eftirliti með framkvæmd brunavarna svo sérstæð að hvorki hagkvæmisskilyrði né fagleg skilyrði mæla með því að sú leið verði farin. Hins vegar er í þessu frumvarpi leitast við að styrkja samvinnu byggingareftirlits og slökkviliðs í héraði vegna forvarna í byggingum. Það er í samræmi við byggingarreglugerð, nr. 441/1998, en með henni var reglugerð um brunavarnir og brunamál, nr. 269/1978, felld inn í byggingarreglugerð.
Við samningu frumvarps þessa var farið yfir löggjöf á Norðurlöndum er fjallar um brunamál og brunavarnir. Nefndin skoðaði sérstaklega frumvarp til nýrra laga um brunamál í Noregi, sbr. Norges offentlige utredningar, 1999:4, og hafði það til hliðsjónar við samningu frumvarpsins.
Nefndin fékk á fund sinn fjölmarga aðila sem tengjast á einn eða annan hátt framkvæmd brunamála. Við samningu frumvarpsins var m.a. byggt á athugasemdum þessara aðila. Eftirtaldir aðilar eða fulltrúar þeirra komu á fund nefndarinnar: brunamálastjóri, Brunatæknifélag Íslands, Félag byggingarfulltrúa, Félag slökkviliðsstjóra, flugmálastjóri, Landssamband slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna, Löggildingarstofan, ríkislögreglustjóri, Samband íslenskra tryggingafélaga, samgönguráðuneytið, Samtök iðnaðarins, Siglingastofnun, skólastjóri Brunamálaskólans, stjórn Brunamálastofnunar ríkisins og Vinnueftirlit ríkisins.
Í júlí 1999 sendi nefndin drög að frumvarpi til laga um brunavarnir og brunamál til 22 aðila en þeir voru eftirfarandi: Brunatæknifélag Íslands, brunamálastjóri, dómsmálaráðuneytið, Félag slökkviliðsstjóra, Félag byggingarfulltrúa, félagsmálaráðuneytið, flugmálastjóri, Hollustuvernd ríkisins, Landssamband slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna, Löggildingarstofa, ráðgjafarnefnd um opinberar eftirlitsreglur, ríkislögreglustjóri, samgönguráðuneytið, Samband íslenskra sveitarfélaga, Samband íslenskra tryggingafélaga, Samtök iðnaðarins, siglingamálastjóri, Skipulagsstofnun, skólastjóri Brunamálaskólans, stjórn Brunamálastofnunar ríkisins, viðskiptaráðuneytið og Vinnueftirlit ríkisins. Af þeim 22 sem fengu frumvarpið til umsagnar bárust umsagnir frá 18 aðilum. Nefndin vann úr þessum umsögnum og reyndi að samræma þau sjónarmið sem þar komu fram og hafði nefndin hliðsjón af þessum athugasemdum við endanlegan frágang að frumvarpi til laga um brunavarnir sem nefndin skilaði til umhverfisráðherra.
II. Brunatjón á Íslandi og samanburður við önnur lönd.
Brunatjón á Íslandi síðustu tvo áratugi eru með því minnsta sem þekkist samanborið við nágrannalönd hvort sem þau eru mæld í mannslífum eða eignatjóni. Skýringar á því eru vafalaust margar en benda má á að hér á landi er hlutfall gamalla húsa lágt og steinsteypa algengasta byggingarefnið auk þess sem tiltölulega lítið er um stórar byggingar. Hvað varðar manntjón má ætla að hátt hlutfall sérbýlishúsa hafi mikið að segja auk þess sem ekki hafa orðið mannskæðir brunar, t.d. á hótelum og samkomustöðum, á umræddu tímabili. Þá má einnig benda á að hér á landi er haldið uppi virku opinberu eftirliti með brunavörnum.
Eignatjón.
Þegar fjallað er um eignatjón í eldi er átt við tjón á fasteignum, lausafé og rekstri sem tryggingafélögin bæta ár hvert. Við þetta má bæta tjónum sem verða í ótryggðum húsum einkaaðila og í opinberum byggingum og tjónum vegna stöðvunar atvinnurekstrar. Við athugun á tryggingum vegna bruna á einkaheimilum hefur komið í ljós að yfir þriðjungur heimila hefur engar eða mjög lágar tryggingar á lausafé.
Á árunum 1981–1999 námu bætur tryggingafélaga vegna brunatjóna á Íslandi samtals um 13.100 millj. kr. eða um 690 millj. kr. á ári að jafnaði.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Mynd 1. Bætt brunatjón tryggingafélaganna árin 1981–1999 á verðlagi 1. júlí 1999. Árið 1999 er áætlað út frá bráðabirgðatölum tryggingafélaganna.
Á þessu tímabili urðu tjónabætur vegna bruna á föstu verðlagi hæstar árið 1989 þegar þær námu alls 1.640 millj. kr. en það stafaði af tveimur stórbrunum það ár, í Krossanesverksmiðjunni á Akureyri og að Réttarhálsi 2 í Reykjavík. Hvort tjónið um sig samsvarar öllum brunatjónum á landinu í meðalári á þessu tímabili. Þessir tveir brunar hafa valdið hvað mestu eignatjóni á öldinni ásamt brunanum í Sambandsverksmiðjunum á Akureyri sem varð 1969 (eignatjón 800–900 millj. kr.) og brunanum í Borgarskála Eimskips 1967 (eignatjón 700–800 millj. kr.). Eignatjón í tveimur síðasttöldu brununum er byggt á áætluðum tölum sem eru framreiknaðar samkvæmt byggingarvísitölu og ber því að taka þær með nokkurri varúð.
Athugun á eignatjónum hvers árs sýnir að flest árin valda 5–10 brunar helmingi tjónanna en árið 1989 valda aðeins tveir brunar 75% tjónanna. Þessar tölur sýna að árangursríkasta aðferðin til að draga úr brunatjónum er að koma í veg fyrir bruna í stórum og meðalstórum byggingum þar sem ætla má að brunatjón verði yfir 50 millj. kr. en sú upphæð hefur verið notuð til viðmiðunar um hvað telst stórtjón. Það verður best gert með auknum forvörnum.
Samanburður við önnur lönd.
Við samanburð á bættum tjónum vegna bruna milli landa er almennt stuðst við tjón sem hlutfall af vergri þjóðarframleiðslu. Í töflu 1 eru bætt brunatjón í helstu nágrannalöndum okkar borin saman og þá kemur í ljós að bætt brunatjón hér á landi eru með því minnsta sem gerist. Líta verður á þennan samanburð með þeim fyrirvara að mismunur getur verið á ákvörðun tjónabóta í einstökum löndum.
| Land |
Brunatjón sem hlutfall af vergri þjóðarframleiðslu (GDP) 1994–1996 | |
| Ísland | 0,13 | |
| Bandaríkin | 0,13 | |
| Bretland | 0,14 | |
| Finnland | 0,15 | |
| Þýskaland | 0,17 | |
| Kanada | 0,2 | |
| Danmörk | 0,23 | |
| Sviss | 0,23 | |
| Svíþjóð | 0,23 | |
| Noregur | 0,24 | |
| Belgía | 0,40 (tölur frá 1988–1989) | |
Tafla 1. Brunatjón sem hlutfall af vergri þjóðarframleiðslu (GDP) 1994–1996. 1
Eins og sést er meðaltal Norðurlandanna (að Íslandi undanskildu) í þessum samanburði 0,21% sem jafngilti því að bætt brunatjón hér á landi væru um 1.120 millj. kr. á ári og eða næstum hálfum milljarði króna meiri en verið hefur að meðaltali sl. 20 ár.
Manntjón.
Við athugun á manntjóni í brunum er stuðst við upplýsingar frá Slysavarnafélaginu Landsbjörg. Þar kemur í ljós að tveir farast í brunum hér á landi að meðaltali á ári eins og mynd 2 sýnir. Á þessu tímabili hafa orðið fjórir brunar þar sem tveir hafa farist en annars er um eitt banaslys að ræða í hverjum einstökum bruna.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Mynd 2. Manntjón í brunum 1979–1999.
Þegar dreifing banaslysa yfir árið á þessu tímabili er skoðuð sést að flest slysin verða í skammdeginu en þau eru færri að sumarlagi.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Mynd 3. Dreifing banaslysa eftir mánuðum.
Þegar skoðað er í hvers konar húsakynnum banaslysin hafa orðið á þessu tímabili kemur í ljós að langflest eða 86% þeirra verða í heimahúsum.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Mynd 4. Banaslys í brunum eftir gerð húsnæðis.
Samanburður við önnur lönd.
Þegar manntjón er borið saman milli landa er almennt miðað við slys á 100 þúsund íbúa. Þá kemur í ljós að manntjón hér á landi er með því minnsta sem gerist eins og sést í töflu 2.
| Land | Manntjón á 100 þúsund íbúa 1994–1996 | |
| Sviss | 0,55 | |
| Ísland | 0,75 | |
| Þýskaland | 0,98 (tölur frá 1992–1993) | |
| Svíþjóð | 1,32 | |
| Belgía | 1,32 | |
| Bretland | 1,32 | |
| Kanada | 1,42 | |
| Noregur | 1,45 | |
| Danmörk | 1,82 | |
| Bandaríkin | 1,9 | |
| Finnland | 2,12 | |
Tafla 2. Manntjón á 100 þúsund íbúa 1994–1996. 2
III. Helstu breytingar og nýmæli.
Í frumvarpi þessu er að finna allmörg nýmæli og nýjar áherslur. Helstu nýmæli eru að lögð er áhersla á að skýra ábyrgðarsvið ríkisins, þ.e. Brunamálastofnunar, annars vegar og sveitarfélaga hins vegar. Þannig fari Brunamálastofnun með yfirumsjón, vinni leiðbeiningar og tryggi eftir megni samræmt og faglegt eftirlit og virkt slökkvistarf á landinu öllu en sveitarfélögin annist framkvæmdina. Þá er lögð áhersla á að sveitarfélög auki samvinnu bæði á sviði eldvarnaeftirlits (forvarna) og starfsemi slökkviliða. Með því verði auðveldara að byggja upp faglega þekkingu á sviði brunavarna sem er nauðsynleg til að ná fram markmiðum frumvarpsins. Sterk rök hafa komið fram fyrir því að forsenda fyrir bættum brunavörnum, einkum í dreifbýli, sé stækkun umdæma eldvarnaeftirlits og slökkviliða. Með því verði einnig auðveldara að byggja upp faglega þekkingu á sviði brunavarna. Til að treysta og samræma starf slökkviliða og auka öryggi vegna eldsvoða ber sveitarfélögum að leggja fram áætlun um skipulag slökkvistarfa til samþykktar Brunamálastofnunar. Auk þess eru ákvæði til að framfylgja lögunum gerð mun skýrari en í gildandi lögum og einnig er gert ráð fyrir víðtækari þvingunarúrræðum en tiltæk eru samkvæmt gildandi lögum.
Hér á eftir verður gerð nánari grein fyrir helstu nýmælum og breytingum samkvæmt frumvarpinu:
1. Lagt er til að í 1. gr. sé kveðið á um markmið nýrra laga og hvaða hagsmuni þeim er ætlað að vernda.
2. Lagt er til í 2. gr. að kveðið sé á um gildissvið laganna þannig að ljóst sé til hvaða þátta ný lög taki en nýmæli er að þau gildi um viðbrögð við mengunaróhöppum á landi.
3. Í 3. gr. er að finna skilgreiningar en slíkar skilgreiningar eru ekki í gildandi lögum.
4. Lagt er til að ábyrgð og hlutverk Brunamálastofnunar annars vegar og eldvarnaeftirlits slökkviliða komi skýrt fram, sbr. 5. og 12. gr. Þannig er gert ráð fyrir að Brunamálastofnun hafi yfirumsjónar- og samræmingarhlutverk gagnvart slökkviliðum en eiginlegt eldvarnaeftirlit sé falið staðbundnum eftirlitsaðilum, þ.e. slökkviliðum. Brunamálastofnun ber því ekki að koma beint að eftirlitinu sjálfu heldur er hlutverk hennar að fylgjast með því að eldvarnaeftirlit sinni skyldum sínum samkvæmt lögum og reglum og að liðsinna slökkviliðsstjórum eftir því sem þeir óska eftir. Rétt þykir að skilgreina sérstaklega verkefni eldvarnaeftirlits sveitarfélaga, sbr. 12. gr., til að kveða skýrt á um hlutverk þess.
5. Í 6. gr. er því lýst hvernig Brunamálastofnun skuli vinna að samræmingu brunavarna sem er eitt af meginhlutverkum hennar.
6. Lagt er til í 7. gr. að sérstakt brunamálaráð verði Brunamálastofnun og ráðherra til faglegrar ráðgjafar.
7. Lagt er til í 9. gr. að kveðið sé á um starfsemi Brunamálaskóla í lögum en ekki einungis í reglugerð eins og nú er, sbr. reglugerð nr. 195/1994, um menntun, réttindi og skyldur slökkviliðsmanna, en gert er ráð fyrir að skólinn sé deild innan Brunamálastofnunar. Einnig er lagt til að ráðherra skipi skólaráð sem skal vera Brunamálastofnun til ráðgjafar um fagleg málefni skólans.
8. Lagt er til í 13. gr. að á hverju starfssvæði slökkviliðs liggi fyrir brunavarnaáætlun um skipulag slökkvistarfs sem Brunamálastofnun samþykkir.
9. Í 14. gr. er mælt fyrir um samvinnu sveitarstjórna um brunavarnir. Til að hvetja sveitarstjórnir til slíkrar samvinnu er lagt til í ákvæði I til bráðabirgða að Brunamálastofnun fái heimild til að veita í fimm ár frá gildistöku laganna tímabundinn fjárstuðning til þeirra sveitarfélaga sem sameinast um starfsemi eldvarnaeftirlits og slökkviliðs. Gert er ráð fyrir að árlegur fjárstuðningur verði að lágmarki mismunur á álögðu brunavarnagjaldi ársins og árlegum kostnaði við rekstur Brunamálastofnunar. Árið 1999 nam þess mismunur u.þ.b. 14 millj. kr.
10. Í 15. gr. eru settar fram kröfur um hæfisskilyrði slökkviliðsstjóra en í gildandi lögum eru engar slíkar hæfiskröfur.
11. Lagt er til í 21. gr. að þeim sem verður þess vís að eldur sé laus eða að mengunaróhapp hafi orðið eða hætta sé á slíkum atburðum beri að afstýra hættu ef honum er það kleift en ella aðvara þá sem kunna að vera í hættu.
12. Í 24. gr. er lagt til að byggingarnefnd skuli ávallt leita álits slökkviliðsstjóra áður en brunahönnun mannvirkja er afgreidd frá byggingarnefnd.
13. Lagt er til í 28. gr. að sú skylda sé lögð á vátryggingafélög að senda Brunamálastofnun ár hvert skýrslu um tjón af völdum bruna eða mengunaróhappa á landi. Þetta auðveldar Brunamálastofnun að hafa yfirsýn yfir tjón af völdum bruna eða mengunaróhappa.
14. Í IX. kafla frumvarpsins eru gerðar ítarlegar tillögur um þvingunarúrræði og viðurlög sem ætlað er að styrkja framkvæmd nýrra laga.
15. Í 34. gr. er lagt til að rýmka skilyrði refsingar þannig að heimilt sé að ákvarða refsingu vegna stórfellds gáleysis. Jafnframt er kveðið á um refsiábyrgð lögaðila. Rétt þykir að kveða á um refsiábyrgð lögaðila til samræmis við breytingu sem gerð var á almennum hegningarlögum, nr. 19/1940, sbr. lög nr. 140/1998.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Frumvarpið tekur til starfsemi allra slökkviliða í landinu, þ.m.t. starfsemi slökkviliða flugvalla. Frumvarpið tekur hins vegar ekki til eldvarna í skipum, loftförum, almennum vinnuvélum, bifreiðum og öðrum vélknúnum ökutækjum enda heyrir eftirlit með þeim ekki undir eldvarnaeftirlit sveitarfélaga. Þannig annast faggiltar skoðunarstofur skoðun ökutækja, Siglingastofnun Íslands hefur eftirlit með skipum, Flugmálastjórn hefur eftirlit með loftförum og Vinnueftirlit ríkisins með vinnuvélum.
Frumvarpið tekur til starfsemi slökkviliða á landi. Slökkvistörf og viðbúnaður við mengunaróhöppum á sjó og í lofti falla því ekki undir lögin. Í lögum um varnir gegn mengun sjávar, nr. 32/1986, er að finna ákvæði um ábyrgð opinberra aðila vegna viðbúnaðar við mengunaróhöppum á sjó eða á ströndum. Frumvarpið nær til starfsemi slökkviliða á landi, þ.m.t. slökkvistörf í jarðgöngum, í skipum sem liggja í höfn og loftförum sem eru á jörðu niðri.
Um 3. gr.
Hugtakið brunavarnir er skilgreint, sbr. heiti frumvarpsins, en það tekur til allrar þeirrar starfsemi sem fellur undir frumvarpið, sem er eldvarnir, starfsemi slökkviliða og aðgerðir einstaklinga og fyrirtækja sem mælt er fyrir um í frumvarpinu. Notkun hugtakanna brunavarnir og eldvarnir eru í almennu talmáli ekki nægjanlega skýr og þykir því rétt að skilgreina þessi hugtök þannig að hugtakanotkun sé samræmd.
Hugtakið mannvirki er skilgreint til samræmis við ákvæði 1. mgr. 36. gr. skipulags- og byggingarlaga, nr. 73/1997. Í byggingarreglugerð er mannvirki skilgreint í mgr. 4.26 sem jarðföst framkvæmd, t.d. virkjun, hús, brú, línumastur eða skiltastandur. Þessi skilgreining byggingarreglugerðar fellur undir þá skilgreiningu sem sett er fram í frumvarpinu. Samkvæmt skilgreiningunni eru jarðgöng mannvirki og falla þau því undir gildissvið laganna.
Skilgreining hugtaksins vöru er efnislega samhljóða þeirri skilgreiningu sem fram kemur í 3. gr. laga nr. 134/1995, um öryggi vöru og opinbera markaðsgæslu.
Um 4. gr.
Gert er ráð fyrir að Brunamálastofnun verði ráðherra til aðstoðar um þau málefni sem falla undir lögin.
Um 5. gr.
Lagt er til að Brunamálastofnun hafi faglega yfirumsjón með framangreindri starfsemi sveitarfélaga en að stofnunin komi sjálf ekki beint að eldvarnaeftirliti eða starfsemi að öðru leyti. Byggingaryfirvöld og slökkviliðsstjórar geta ávallt leitað eftir ráðgjöf stofnunarinnar að eigin frumkvæði, sbr. d- og f-lið.
Í c-lið er lagt til að Brunamálastofnun sjái um kynningar- og fræðslustarf og er þetta ákvæði samhljóma f-lið 2. gr. laganna.
Það nýmæli er í e-lið að lagt er til að Brunamálastofnun beri að samþykkja þjónustu- og eftirlitsaðila brunavarna en einkaaðilar hafa í auknu mæli tekið að sér þjónustu- og eftirlitshlutverk með ýmsum búnaði til brunavarna, svo sem úðakerfum, handslökkvitækjum o.fl. Einnig ber Brunamálastofnun að samþykkja brunavarnaáætlun.
Greinin þarfnast að öðru leyti ekki skýringa.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Í greininni er lagt til að umhverfisráðherra skipi brunamálaráð til fjögurra ára í senn sem hafi það hlutverk að vera Brunamálastofnun til faglegrar ráðgjafar um þá þætti sem falla undir lögin. Ráðherra skal leita álits ráðsins um lagabreytingar og stefnumarkandi reglugerðir er falla undir starfssvið Brunamálastofnunar. Lagt er til að í ráðinu eigi sæti fulltrúar frá Brunatæknifélagi Íslands, Félagi slökkviliðsstjóra, Landssambandi slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna, Sambandi íslenskra sveitarfélaga, Sambandi íslenskra tryggingafélaga og Samtökum atvinnulífsins. Hér er um að ræða sömu fulltrúa og nú eiga sæti í stjórn Brunamálastofnunar ríkisins, sbr. 1. mgr. 3. gr. gildandi laga, fyrir utan að lagt er til að Samtök atvinnulífsins og Félag slökkviliðsstjóra eigi einnig fulltrúa í brunamálaráði. Rétt þykir að Félag slökkviliðsstjóra og Landssambands slökkviliðs- og sjúkraflutningamanna eigi einn fulltrúa hvort í brunamálaráði enda eru þessi félög fagfélög slökkviliðsmanna og slökkviliðsstjóra í landinu.
Gert er ráð fyrir að brunamálaráð muni styrkja starfsemi Brunamálastofnunar enda eiga sæti í því helstu aðilar sem koma að framkvæmd brunamála. Með því að fela brunamálaráði að fjalla um stefnumótandi reglugerðir er m.a. leitast við að ná fram markmiðum reglugerða á sem hagkvæmastan hátt.
Um 8. gr.
Með hliðsjón af framangreindri breytingu á stjórn stofnunarinnar er í ákvæðinu lagðar til breyttar hæfiskröfur sem gerðar eru til brunamálastjóra en hann skal m.a. hafa reynslu af stjórnun. Ekki er lengur gerð krafa um tæknimenntun eins og er í gildandi lögum heldur skal brunamálastjóri hafa háskólamenntun og þekkingu á verksviði stofnunarinnar.
Um 9. gr.
Jafnframt er lagt til að skipað verði skólaráð sem skal vera faglegur ráðgjafi Brunamálastofnunar um starfsemi og rekstur skólans. Nú starfar sérstök skólanefnd við Brunamálaskólann og ber hún ábyrgð á skólastarfi og stýrir því, sbr. reglugerð nr. 195/1994.
Gert er ráð fyrir að skólaráð skipuleggi starf Brunamálaskólans með tilliti til þeirra fjárveitinga sem honum eru ákveðnar í fjárlögum. Ráðið leggi starfsáætlun fyrir Brunamálastjóra í upphafi árs til samþykktar og beri ábyrgð á framkvæmd starfseminnar og að rekstur skólans sé innan samþykktra fjárheimilda. Varðandi kennslu og verklega þjálfun er gert ráð fyrir að nýta bæði þekkingu og aðstöðu sem stærri slökkviliðin í landinu hafa yfir að ráða á grundvelli samkomulags Brunamálastofnunar við viðkomandi slökkvilið. Þannig verður leitast við að nýta bestu þekkingu sem völ er á fyrir skólann og tækjabúnað og aðstöðu og reka skólann á sem hagkvæmastan hátt.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Í a-lið kemur fram að hlutverk eldvarnaeftirlits sé að hafa í samvinnu við byggingarfulltrúa eftirlit með því að nýbyggingar fullnægi kröfum samkvæmt lögum og reglugerðum um brunavarnir áður en notkun þeirra er heimiluð. Því er mikilvægt að við lokaúttekt bygginga sé slökkviliðsstjóri eða fulltrúi hans ávallt viðstaddur. Benda má á að í byggingarreglugerð, nr. 441/1998, er fjallað um hlutverk slökkviliðsstjóra varðandi brunavarnir bygginga. Þar segir í mgr. 8.8 að slökkviliðsstjóri skuli gæta þess að ákvæðum laga og reglugerða um brunavarnir sé framfylgt. Í mgr. 53.1 sömu reglugerðar kemur fram að slökkviliðsstjóri skuli vera viðstaddur lokaúttekt bygginga ásamt byggingarfulltrúa.
Í c-lið er kveðið á um forvarnahlutverk eldvarnaeftirlits sveitarfélaga sem felst í því að leiðbeina fyrirtækjum og stofnunum í viðkomandi sveitarfélagi um brunavarnir og eldsvoða til að fyrirbyggja að tjón verði af völdum eldsvoða eða mengunaróhappa. Þetta fræðsluhlutverk eldvarnaeftirlits er annað og í nánari tengslum við íbúa sveitarfélagsins en það sem lagt er til að Brunamálastofnun sinni, sbr. c-lið 1. mgr. 5. gr. frumvarpsins. Það starf er hluti af leiðbeiningar- og útgáfustarfsemi Brunamálastofnunar sem hefur m.a. að markmiði að samræma starfsemi slökkviliða í landinu.
Í e-lið er kveðið á um að eldvarnaeftirlit skuli halda skrá yfir mannvirki og staði þar sem hætta er á manntjóni eða öðru umtalsverðu tjóni af völdum eldsvoða. Hér er lagt til nýtt hlutverk eldvarnaeftirlits og er það mikilvægur liður í því að eldvarnaeftirlit geri sér sem besta grein fyrir því hvaða starfsemi eða svæði séu hættulegust með tillit til eldsvoða innan síns umdæmis. Slík skráning er mikilvæg viðmiðun þegar samin er brunavarnaáætlun fyrir viðkomandi sveitarfélag.
Um 13. gr.
Í 2. mgr. er lagt til að Brunamálastofnun gefi út leiðbeiningar um efni og gerð brunavarnaáætlana. Í brunavarnaáætlun skal taka tillit til hlutverks slökkviliða hvað varðar viðbrögð við mengunaróhöppum.
Um 14. gr.
Í 2. mgr. er sveitarfélögum, tveimur eða fleiri, veitt heimild til að semja sín á milli um sameiginlegt eldvarnaeftirlit og slökkvilið. Sveitarstjórn getur samið við annað sveitarfélag um að það taki yfir starfsemi slökkviliðs þess umdæmis að öllu leyti þannig að starfsemi slökkviliðsins færist til annars sveitarfélags sem sinnti þá báðum sveitarfélögunum. Eins geta sveitarfélög samið um það að einungis afmarkaður þáttur í starfsemi slökkviliðs flytjist undir stjórn annars sveitarfélags, svo sem starfsemi eldvarnaeftirlits. Ef t.d. einungis er samið um slökkvistarf þarf að tryggja að eldvarnaeftirlit sé viðunandi í sveitarfélaginu. Með slíkum samningum þarf ætíð að tryggja að hvert sveitarfélag hafi aðgang að slökkviliði sem þjóni íbúum sveitarfélagsins. Því er lögð sú skylda á sveitarfélög sem gera með sér slíkan samning að þau tilkynni það til Brunamálastofnunar.
Um 15. gr.
Greinin er nýmæli þar sem í gildandi lögum er ekki að finna ákvæði um þau skilyrði sem slökkviliðsstjórar þurfi að uppfylla til að geta starfað sem slökkviliðsstjórar heldur koma þar eingöngu fram kröfur sem gerðar eru til slökkviliðsmanna, sbr. 8. gr. gildandi laga.
Í ljósi þess að það kunni að vera erfiðleikum háð að fullnægja þessum skilyrðum er lögð til sú undantekning að reynist ekki unnt að fá til starfa slökkviliðsstjóra sem uppfyllir hæfisskilyrði laganna sé heimilt að ráða slökkviliðsstjóra tímabundið til starfa þó að hann uppfylli ekki tilgreind hæfisskilyrði. Þetta er þó ekki heimilt lengur en til tveggja ára. Í slíkum tilvikum yrði hins vegar að auglýsa starfið að nýju þegar tímabundnum samningi er lokið til að freista þess að fá til starfa slökkviliðsstjóra sem uppfyllir hæfisskilyrði laganna.
Í 3. mgr. er lagt til að skylt sé að ráða slökkviliðsstjóra sem hafi umsjón með starfi slökkviliðs á svæðinu í þeim tilvikum þegar sveitarfélög sameinast um slökkvilið, sbr. 14. gr. frumvarpsins. Þegar svo háttar til að sveitarfélög sameinast um rekstur slökkviliðs ber sveitarfélögum að koma sér saman um einn slökkviliðsstjóra sem hefur yfirumsjón með viðkomandi slökkviliði.
Um 16. gr.
Um 17. gr.
Í greininni er kveðið á um hæfisskilyrði slökkviliðsmanna til að hljóta löggildingu. Í ákvæðinu er sett fram skilyrði um menntun og starfsreynslu til að öðlast löggildingu. Annars vegar er um að ræða að viðkomandi hafi lokið námi fyrir slökkviliðsmenn sem Brunamálaskólinn stendur fyrir eða hlotið sambærilega menntun á þessu sviði og Brunamálaskólinn metur jafngilda. Hitt skilyrðið er að viðkomandi hafi gegnt slökkvistarfi eða starfað við brunavarnir að aðalstarfi í a.m.k. eitt ár. Ráðherra skal veita löggildingu. Í reglugerð skal ráðherra kveða nánar á um menntun og önnur skilyrði til að öðlast löggildingu.
Um 18. gr.
Um 19. gr.
Um 20. gr.
Í 3. mgr. er slökkviliði heimilt að veita aðstoð vegna mengunaróhappa á landi utan eigin umdæmis til samræmis við gildissvið laganna.
Um 21. gr.
Ákvæði 2. mgr. er efnislega óbreytt frá 12. gr. gildandi laga.
Ákvæði 3. mgr. er að hluta til eins og 13. gr. gildandi laga. Sú breyting er gerð á ákvæðinu að sveitarstjórn er gert skylt að greiða kostnað sem kann að falla til vegna aðgerða við framkvæmd slökkvistarfs sem ekki er greiddur af vátryggingafélagi. Sá sem verður fyrir fjárhagstjóni vegna aðgerða slökkviliðs getur orðið fyrir því að fá ekki tjón sitt bætt að fullu í þeim tilvikum þegar brunatrygging er ekki fyrir hendi eða þegar tryggingin bætir ekki tjónið að fullu. Ekki þykir rétt í slíkum tilvikum að sá sem verður fyrir tjóni vegna aðgerða slökkviliðs þurfi að bera tjón sitt sjálfur reynist það ekki bætt af vátryggingafélagi. Sú skylda er því lögð á viðkomandi sveitarstjórn að bæta honum tjónið.
Um 22. gr.
Um 23. gr.
Í 2. mgr. er eiganda og forráðamanni mannvirkis m.a. gert skylt að hlíta fyrirmælum sem fram koma í lögum um eiturefni og hættuleg efni. Hér er um að ræða breytingu frá gildandi lögum og sett fram til samræmis við breytt gildissvið af því er varðar mengunaróhöpp á landi.
Í 3. mgr. er sú skylda lögð á byggingarnefnd að leita álits slökkviliðsstjóra áður hún veitir samþykki fyrir breytingu á mannvirki eða starfsemi. Í gildandi lögum er eiganda og forráðmanni gert skylt að fá samþykki byggingarnefndar og slökkviliðsstjóra. Rétt þykir að byggingarnefnd leiti álits slökkviliðsstjóra áður en erindi um breytingu á mannvirki eða starfsemi er afgreitt. Ákvæðið er til samræmis við 1. mgr. 43. gr. skipulags- og byggingarlaga, nr. 73/1997, þar sem segir að óheimilt sé að breyta húsi eða notkun þess nema að fegnu leyfi sveitarstjórnar.
Fellt hefur verið brott ákvæði 8. mgr. 18. gr. gildandi laga um að eiganda eða forráðamanni mannvirkis og tryggingafélagi beri að gera viðeigandi ráðstafanir til björgunar verðmæta eftir bruna þar sem ekki þykir þörf á að kveða á um slíka skyldu manna í lögum.
Um 24. gr.
Í 1. mgr. kemur fram að brunahönnun skuli samþykkt í byggingarnefnd. Einnig er lögð sú skylda á byggingarnefnd að hún leiti álits slökkviliðsstjóra um brunahönnun áður en hún er samþykkt af byggingarnefnd.
Í 3. mgr. er slökkviliðsstjóra veitt heimild að höfðu samráði við sveitarstjórn til að gera kröfur um sérstakar ráðstafanir til brunavarna í mannvirkjum þar sem er sérstök eldhætta. Í gildandi lögum er Brunamálastofnun veitt þessi heimild en eðlilegt þykir að slík heimild sé í höndum slökkviliðsstjóra, enda er honum falið hið eiginlega eftirlitsvald á staðnum samkvæmt frumvarpi þessu.
Um 25. gr.
Ef vara hefur ekki viðurkenningu á Evrópska efnahagssvæðinu skal leita viðurkenningar Brunamálastofnunar á brunaöryggi vörunnar áður en hún er sett á markað. Kostnaður við slíka viðurkenningu skal greiddur af þeim sem sækir um viðurkenningu. Ávallt er skylt að hlíta leiðbeiningum framleiðanda um notkun vörunnar. Verði ágreiningur um notkunarsvið vöru skal leita úrskurðar Brunamálastofnunar, en slíkum úrskurðum stofnunarinnar er unnt að skjóta til ráðherra eins og öðrum ákvörðunum sem stofnunin tekur í samræmi við ákvæði stjórnsýslulaga, nr. 37/1993.
Sú skylda hvílir á framleiðanda, seljanda og innflytjanda að vara uppfylli kröfur um öryggi vöru. Rétt þykir að Brunamálastofnun hafi heimild til að banna sölu vöru sem ekki fullnægir þeim kröfum sem gerðar eru til vörunnar. Við meðferð slíkra mála ber Brunamálastofnun að fara eftir ákvæðum IV. og V. kafla laga nr. 134/1995, um öryggi vöru og opinbera markaðsgæslu, eftir því sem við á.
Um 26. gr.
Um 27. gr.
Um 28. gr.
Í 2. mgr. er að finna nýmæli, sett fram í því skyni að auka yfirsýn Brunamálastofnunar yfir brunatjón og tjón af völdum mengunaróhappa sem bætt eru af vátryggingafélögum. Með þessu ákvæði er ekki gerð sú krafa að gefnar séu upplýsingar um bætur fyrir hvert einstakt tjón heldur ber vátryggingafélögum ár hvert að upplýsa hver sé heildartjónakostnaður þeirra.
Um 29. gr.
Greinin er nýmæli og kveður hún á um úrræði sem slökkviliðsstjóri getur gripið til telji hann að brotið hafi verið gegn ákvæðum laganna eða reglugerðum settum á grundvelli þeirra. Í gildandi lögum eru þvingunarúrræði ekki nægjanleg til að slökkvilið geti sinnt sem best skyldum sínum þannig að öryggi fólks og eigna sé tryggt. Þar sem hér er um að ræða úrræði sem leggja skyldur á þann aðila sem þau beinast gegn þykir rétt að gera skýra grein fyrir þeim úrræðum sem slökkviliðsstjóri getur gripið til.
Slökkviliðsstjóri getur veitt áminningu og veitt aðila tilhlýðilegan frest til að gera úrbætur. Þetta er fyrsta stig aðgerða og beitt í þeim tilvikum þegar ekki er um að ræða eins alvarleg tilvik og mælt er fyrir um í 2. og 3. tölul. 2. mgr., sbr. skýringar við 30. og 31. gr. frumvarpsins
Greinin þarfnast að öðru leyti ekki skýringa.
Um 30. gr.
Um 31. gr.
Telji slökkviliðsstjóri nauðsynlegt að loka mannvirki til þess að bann komist til framkvæmda skal hann krefjast lokunar af lögreglustjóra. Slökkviliðsstjóri getur jafnframt bannað notkun mannvirkis að hluta en heimilað notkun þess að öðru leyti.
Þegar slökkviliðsstjóri krefst lokunar mannvirkis skal hann tilkynna hlutaðeigandi sveitarstjórn, eiganda og/eða forráðamanni um fyrirhugaða lokun. Mikilvægt er að framangreindir aðilar fái vitneskju um að lokun eigi að fara fram. Notkun mannvirkis er ekki heimil að nýju fyrr en framkvæmdar hafa verið viðeigandi úrbætur að mati slökkviliðsstjóra og lögreglustjóra.
Um 32. gr.
Um 33. gr.
Um 34. gr.
Í 2. mgr. er kveðið á um refsiábyrgð lögaðila og er ákvæðið nýmæli. Rétt þykir að kveða á um refsiábyrgð lögaðila til samræmis við breytingu sem gerð var á almennum hegningarlögum, sbr. lög nr. 140/1998. Hér er ekki gert að skilyrði að sök sé sönnuð á starfsmann lögaðila til að heimilt sé ákvarða lögaðila sekt.
Um 35. gr.
Um 36. gr.
Ákvæði 2. mgr. er eins að efni og 5. mgr. 26. gr. gildandi laga. Rétt þykir að Brunamálastofnun geti kveðið upp úr um ágreining sem kann að koma upp vegna framkvæmda þeirra þvingunarúrræða sem heimiluð eru í lögunum, sbr. 29.–32. gr. Ef aðili sættir sig ekki við ákvörðun Brunamálastofnunar er ætíð heimilt að kæra slíka ákvörðun til ráðherra, sbr. ákvæði 1. mgr. þessarar greinar.
Um 37. gr.
Brunavarnagjald hefur staðið undir rekstri Brunamálastofnunar og er ekki gerð tillaga um breytingu þar á. Undanfarin ár hefur innheimt brunavarnagjald verið nokkuð hærra en rekstrarkostnaður Brunamálastofnunar. Líklegt er að verði frumvarpið að lögum leiði það til einhverrar aukningar á rekstrarkostnaði stofnunarinnar. Hins vegar er lagt til að sá mismunur sem er á innheimtu brunavarnagjaldi og rekstrarkostnaði Brunamálastofnunar verði nýttur næstu fimm ár til að styðja þau sveitarfélög sem sameinast um rekstur slökkviliða og þurfa að leggja í tímabundinn kostnað vegna þess, sbr. ákvæði I til bráðabirgða. Þegar þeim stuðningi lýkur árið 2005 verði endurskoðað hvort rétt sé að lækka hlutfallstölu brunavarnagjaldsins.
Um 38. gr.
Samkvæmt reglugerð um Fræðslusjóð brunamála, nr. 138/1993, hefur stjórn Brunamálastofnunar farið með úthlutun námsstyrkja. Lagt er til að Brunamálastofnun annist úthlutun námsstyrkja að fenginni umsögn brunamálaráðs.
Um 39. gr.
Um 40. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða I.
Um ákvæði til bráðabirgða II.
Í ákvæðinu eru sett tímamörk um það hvenær brunavarnaáætlanir, sbr. 13. gr., þurfi að liggja fyrir, en það er skal vera eigi síðar en að tveimur árum liðnum frá gildisstöku nýrra laga.
Um ákvæði til bráðabirgða III.
Um ákvæði til bráðabirgða IV.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um brunavarnir.
Brunavarnagjald er 0,045 prómill af vátryggingarfjárhæð brunatrygginga fasteigna og lausafjár, svo og samsettra vátrygginga sem fela í sér brunatryggingu. Gjaldið hefur undanfarin ár gefið meiri tekjur en sem nemur rekstri Brunamálastofnunar. Áætlaður afgangur fyrir árið 2000 er 13 m.kr. Ef frumvarpið verður óbreytt að lögum er gert ráð fyrir að mismunur á álögðu brunavarnagjaldi og kostnaði við rekstur Brunamálastofnunar fyrir árin 2001–2005 verði veittur í styrktarframlög til smærri sveitarfélaga til að auðvelda þeim að sameinast um rekstur eldvarnaeftirlits og/eða slökkviliðs. Gert er ráð fyrir að sú upphæð nemi 13 m.kr. á ári eða alls 65 m.kr. allt tímabilið. Vakin er athygli á því að í fjárlögum fyrir árið 2000 eru ákvæði um að tekjur af brunamálagjaldi umfram 87 m.kr. renni í ríkissjóð.
- Neðanmálsgrein: 1
- 1 World Fire Statistics Centre, 15. september 1999. Íslenskar tölur eru fengnar frá Brunamálastofnun og verg þjóðarframleiðsla (GDP) frá Hagstofunni.
- Neðanmálsgrein: 2
- 2 World Fire Statistics Centre, 15. september 1999. Íslenskar tölur eru fengnar frá Slysavarnafélaginu Landsbjörg.
