Ferill 348. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
126. löggjafarþing 2000–2001.
Þskj. 496 — 348. mál.
Frumvarp til laga
um áhafnir íslenskra skipa.
(Lagt fyrir Alþingi á 126. löggjafarþingi 2000–2001.)
I. KAFLI
Almenn ákvæði.
1. gr.
Gildissvið.
2. gr.
Orðskýringar.
1. Alþjóðasamþykktin er alþjóðasamþykkt um menntun og þjálfun, skírteini og vaktstöður sjómanna (STCW) frá 1978 með síðari breytingum.
2. Fiskiskipasamþykktin er alþjóðasamþykkt um menntun og þjálfun, skírteini og vaktstöður sjómanna á fiskiskipum (STCW–F) frá 1995.
3. Skip er hvert það skip sem skráð er samkvæmt lögum um skráningu skipa og lög þessi taka til.
4. Farþegaskip er hvert það skip, skrásett sem farþegaskip, sem getur flutt fleiri en 12 farþega til og frá landinu, milli hafna innan lands og utan.
5. Flutningaskip er hvert það skip, skrásett sem flutningaskip, er siglir með varning til og frá landinu, milli hafna innan lands og utan.
6. Fiskiskip er hvert það skip sem notað er í atvinnuskyni til að veiða fisk eða aðrar lífrænar auðlindir hafsins.
7. Varðskip er hvert það skip sem er skrásett sem varðskip og notað til landhelgisgæslu og björgunarstarfa undir yfirstjórn Landhelgisgæslu Íslands.
8. Skemmtibátur er hvert það skip sem er ekki notað í atvinnuskyni og ætlað til skemmtisiglinga, óháð þeirri orku sem knýr skipið. Leiki vafi á hvort skip teljist skemmtibátur sker Siglingastofnun Íslands úr um það.
9. Önnur skip er hvert það skip sem er notað í atvinnuskyni og fellur ekki undir 4.–8. tölul. Skal Siglingastofnun Íslands skera úr um undir hvaða ákvæði slík skip falla samkvæmt lögum þessum að teknu tilliti til eðlis þeirrar starfsemi sem skipið á að sinna og á hvaða farsviði það er notað.
10. Áritun er viðurkenning skírteina erlendra ríkisborgara til starfa á íslenskum skipum samkvæmt lögum þessum og reglugerðum settum samkvæmt þeim.
11. Skipstjóri er sá sem fer með æðsta vald á skipi.
12. Yfirstýrimaður er skipstjórnarmaður sem gengur næst skipstjóra og tekur við skipstjórn í forföllum hans.
13. Yfirvélstjóri er æðsti vélstjóri um borð og ber ábyrgð á vélum sem knýja skipið, rekstri og viðhaldi vél- og rafbúnaðar þess.
14. 1. vélstjóri er sá vélstjóri sem gengur næst yfirvélstjóra og ber ábyrgð á vélum sem knýja skipið, rekstri og viðhaldi vél- og rafbúnaðar þess í forföllum yfirvélstjóra. 1. vélstjóri er sá sami og telst annar vélstjóri samkvæmt alþjóðasamþykktinni og skal uppfylla sömu kröfur og þar eru gerðar.
15. Alþjóðaradíóreglugerðin eru reglur um fjarskipti sem eru, eða eru taldar vera, viðauki við nýjustu alþjóðafjarskiptasamþykktina sem er í gildi á hverjum tíma.
16. Fjarskiptamaður er lögmætur handhafi skírteinis sem er gefið út eða viðurkennt af Siglingastofnun Íslands samkvæmt ákvæðum alþjóðaradíóreglugerðarinnar.
17. Skírteini er staðfesting á réttindum samkvæmt ákvæðum laga þessara og reglugerða settra samkvæmt þeim. Í skírteininu skal tilgreina á hvaða ábyrgðarsviði handhafi þess má vinna, á skipi hvaða gerðar og stærðar og með hvaða vélarafli og vélbúnaði.
18. Sjómannaskóli er menntastofnun sem er viðurkennd af menntamálaráðherra eða samgönguráðherra og uppfyllir skilyrði alþjóðasamþykktarinnar um nám og kennslu.
19. Innanlandssigling er sigling innan íslenskrar fiskveiðilögsögu.
20. Öryggismönnun er ákvörðun Siglingastofnunar Íslands um lágmarksfjölda í áhöfn farþega- og flutningaskipa skv. 12. gr.
21. Brúttótonn er mælieining fyrir heildarstærð skips eins og hún er ákvörðuð samkvæmt ákvæðum alþjóðasamþykktar um skipamælingar frá 23. júní 1969.
22. Ábyrgðarsvið tekur til menntunar og þjálfunar, skiptingar starfa og ábyrgðar um borð í flutninga- eða farþegaskipi og skiptist í stjórnunarsvið, rekstrarsvið og stoðsvið:
a. Á stjórnunarsviði mega þeir starfa sem öðlast hafa skírteini samkvæmt lögum þessum og reglum alþjóðasamþykktarinnar sem skipstjóri, yfirvélstjóri, yfirstýrimaður og 1. vélstjóri.
b. Á rekstrarsviði mega þeir starfa sem öðlast hafa skírteini samkvæmt lögum þessum og reglum alþjóðasamþykktarinnar sem stýrimenn og vélstjórar undir stjórn yfirmanna á stjórnunarsviði.
c. Á stoðsviði mega þeir starfa sem öðlast hafa skírteini samkvæmt lögum þessum og reglum alþjóðasamþykktarinnar og starfa hvorki á stjórnunar- né rekstrarsviði.
23. Vélarafl er mesta samfellda heildarhámark ásafls allra aðalvéla skipsins í kílóvöttum (kW) eins og það er skráð í skráningarskírteini skipsins eða öðrum opinberum skjölum.
24. Útgerðarmaður er sá sem mannar skipið, ræður ferðum þess, ber kostnaðinn af þeim og nýtur arðsins af þeim.
3. gr.
Menntun og þjálfun.
Starfsgreinaráð um sjávarútvegsgreinar og siglingar, sem starfar samkvæmt lögum um framhaldsskóla, gerir tillögu til menntamálaráðherra, að fenginni umsögn Siglingastofnunar Íslands, um námskrár sjómannaskóla.
Um Slysavarnaskóla sjómanna gilda lög nr. 33/1991 og staðfestir samgönguráðherra námskrá skólans.
Menntamálaráðuneytið hefur eftirlit með að námskrár sjómannaskóla uppfylli kröfur alþjóðasamninga og Siglingastofnun Íslands hefur eftirlit með að nám við sjómannaskóla uppfylli kröfur alþjóðasamninga.
4. gr.
Skírteini.
Íslenskur ríkisborgari sem fullnægir skilyrðum laga þessara og reglugerða settra samkvæmt þeim, alþjóðasamþykktarinnar og samningsins um Evrópska efnahagssvæðið um siglingatíma, aldur, heilbrigði, sjón og heyrn, menntun og þjálfun, hæfni og próf, á rétt á að fá útgefið viðeigandi skírteini sér til handa og starfa samkvæmt því um borð í skipum. Þennan rétt hafa einnig ríkisborgarar annarra ríkja Evrópska efnahagssvæðisins, sbr. 2. mgr. 6. gr. laganna.
Skipstjóri á íslensku skipi skal ávallt vera íslenskur ríkisborgari. Þó geta ríkisborgarar annarra ríkja á Evrópska efnahagssvæðinu starfað sem skipstjórar á íslenskum skipum hafi þeir staðist sérstakt próf um kunnáttu og færni í íslensku og þekkingu á íslenskum lögum og reglum er varða þau störf sem þeir fá réttindi til að gegna.
Yfirmenn á stjórnunarsviði, þ.e. skipstjóri, yfirstýrimaður, yfirvélstjóri og 1. vélstjóri, skulu hafa þekkingu á íslenskum lögum og reglum sem varða störf þeirra og tryggt skal að þeir geti tjáð sig á íslensku eða ensku um ábyrgðarsvið sitt.
Frumrit skírteinis sem krafist er skal ávallt vera um borð í því skipi sem skírteinishafi er skráður eða ráðinn á.
Siglingastofnun Íslands heldur skrá yfir útgefin skírteini.
5. gr.
Gildistími og endurnýjun skírteina.
1. fullnægja sömu heilbrigðiskröfum og áður þurfti til að öðlast skírteini og
2. hafa að baki siglingatíma í stöðu sem skírteini veitir honum rétt til að minnsta kosti í eitt ár á síðustu fimm árum eða
3. með því að hafa verið í starfi sem samsvarar viðkomandi skírteini og telst að minnsta kosti sambærilegt við siglingatíma sem krafist er skv. 2. tölul. eða með því að:
a. standast viðurkennt próf eða
b. ljúka á fullnægjandi hátt viðurkenndu námskeiði eða
c. hafa siglingatíma sem yfirmaður í a.m.k. þrjá mánuði í næstu lægri stöðu sem hann á tilkall til samkvæmt skírteini sínu.
Endurmenntunarnámskeið samkvæmt þessari grein skulu samþykkt af Siglingastofnun Íslands.
6. gr.
Viðurkenning erlendra skírteina.
Um umsóknir frá ríkisborgurum Evrópska efnahagssvæðisins um viðurkenningu á réttindum til starfa á skipum sem lög þessi taka til skal fara eftir ákvæðum tilskipunar ráðsins 92/51/EBE, sbr. lög um viðurkenningu á menntun og prófskírteinum, nr. 83/1993, með síðari breytingum.
Um umsóknir frá ríkisborgurum utan Evrópska efnahagssvæðisins um viðurkenningu á réttindum til starfa á skipum sem lög þessi taka til skal fara eftir ákvæðum tilskipunar ráðsins 94/58/EB, um lágmarksþjálfun sjómanna, með síðari breytingum.
Siglingastofnun Íslands heldur skrá yfir viðurkennd erlend skírteini.
7. gr.
Vaktstaða.
Yfirvélstjóri er ábyrgur fyrir öruggri vakt í vélarrúmi og skal tryggja að vélstjóri sé tiltækur til að gegna vakt í ómönnuðu vélarrúmi og standa þar vaktir ef þörf krefur.
Þeir sem gegna starfi fjarskiptamanns eru á sinni vakt ábyrgir fyrir samfelldri hlustun á viðeigandi tíðnum.
Samgönguráðherra setur reglugerð um vaktir og hvíldartíma þeirra sem standa vaktir. Vaktir skulu þannig skipulagðar að þeir sem standa vakt séu ávallt vel hvíldir svo að ekki dragi úr árvekni þeirra. Sérstaklega skal þessa gætt við fyrstu vakt og í upphafi sjóferðar.
8. gr.
Undanþágur.
Undanþáguna má aðeins veita þeim sem hefur skírteini til að gegna næstu lægri stöðu. Ef ekki er krafist skírteinis í næstu stöðu fyrir neðan má veita þeim undanþágu sem að mati Siglingastofnunar Íslands hefur til þess þekkingu og reynslu. Undanþágu má ekki veita til að gegna stöðu skipstjóra eða yfirvélstjóra á farþegaskipum og flutningaskipum nema í neyðartilvikum og þá aðeins í eins skamman tíma og unnt er. Undanþágu til að gegna starfi fjarskiptamanns má ekki veita nema slíkt sé heimilað í alþjóðaradíóreglugerðinni.
9. gr.
Eldri skírteini.
Sá sem er lögmætur handhafi skírteinis til að vera skipstjóri í innanlandssiglingum á skipi sem er 30 rúmlestir eða minna skal öðlast rétt til að vera skipstjóri eða stýrimaður á skipi 50 brúttótonn eða minna í innanlandssiglingum.
Til að öðlast skírteini til starfa á farþegaskipum samkvæmt lögum þessum skal viðkomandi gangast undir sérstakt námskeið um farþegaflutninga með skipum og stjórnun mannfjölda á neyðarstundu sem sjómannaskóli skipuleggur í samráði við Siglingastofnun Íslands.
Nú hefur skipstjórnarmaður skírteini til skipstjórnarstarfa samkvæmt brúttórúmlesta-viðmiðun á skipi sem vegna breytinga á mælingum skipa mælist stærra en eldra skírteini hans veitti réttindi til eða aðrar hliðstæðar ástæður eru fyrir hendi og er þá heimilt að veita honum skírteini til starfa á sama skipi eða skipi sem eins háttar um að uppfylltum öðrum skilyrðum laganna.
10. gr.
Ábyrgð útgerðarmanns og skipstjóra.
II. KAFLI
Farþegaskip og flutningaskip.
11. gr.
Skírteini.
Heimilt er að gera vægari kröfur um réttindi til starfa sem krafist er skírteinis til þegar um er að ræða farþegaskip sem sigla á tilteknu farsviði og á tilteknu tímabili að því marki sem alþjóðasamþykktin gefur svigrúm til.
12. gr.
Öryggismönnun.
Við ákvörðun um fjölda skipverja á farþegaskipum og flutningaskipum skal taka fullt tillit til alþjóðasamþykktarinnar og krafna hennar um siglingatíma, aldur, heilbrigði, menntun og þjálfun, hæfni og próf. Við mönnun farþegaskipa og flutningaskipa skal tekið sérstakt tillit til skipulags vakta um borð og nauðsynlegs hvíldartíma skipverja í samræmi við alþjóðasamþykktina.
Siglingastofnun Íslands ákveður mönnun farþegaskipa og flutningaskipa og gefur út öryggismönnunarskírteini fyrir þau þar sem kveðið er á um lágmarksfjölda í áhöfn, samsetningu áhafnar og skírteini fyrir einstakar stöður.
III. KAFLI
Fiskiskip.
13. gr.
Skírteini og mönnun.
Sérhvert íslenskt fiskiskip skal svo mannað að unnt sé að sinna öllum þáttum sem tryggja öryggi áhafnar og skips og að framfylgt sé öllum lögum og reglum um verndun umhverfis og þá sérstaklega reglum er varða mengunarvarnir sjávar og lífríkis.
14. gr.
Fjöldi skipstjórnarmanna.
a. Á skipum 700 brúttótonn og stærri: tveir stýrimenn.
b. Á skipum stærri en 50 brúttótonn og allt að 700 brúttótonnum: einn stýrimaður.
c. Á skipum 50 brúttótonn og minni: einn stýrimaður. Þó er ekki skylt að stýrimaður sé í áhöfn ef útivera slíks skips fer ekki fram úr 36 klst. á tímabilinu frá 1. apríl til 30. september, en 24 klst. þess utan.
Siglingastofnun Íslands hefur heimild til þess að ákveða frávik frá ákvæðum þessarar greinar hvort sem er til fjölgunar eða fækkunar skipstjórnarmanna ef tilefni gefst til að mati stofnunarinnar, svo sem vegna tæknibúnaðar, gerðar og/eða verkefnis skips. Skal við þá ákvörðun taka tillit til vinnuálags sem breytingin kann að hafa í för með sér. Siglingastofnun getur heimilað tímabundna mönnun skips til reynslu með skilyrðum sem hún setur, þó aldrei lengur en 6 mánuði í senn.
15. gr.
Fjöldi vélstjórnarmanna.
a. Á skipi með 75 kW vél til og með 375 kW vél: vélstjóri, sem má vera hinn sami og skipstjóri á skipum að 50 brúttótonnum, enda eini réttindamaðurinn í áhöfn og útivera skemmri en 24 klst., nema á tímabilinu frá 1. apríl til 30. september þegar útivera má vera allt að 36 klst. Ekki er skylt að vélstjóri sé í áhöfn skipsins ef hægt er að stjórna vél úr stýrishúsi og gerður hefur verið þjónustusamningur við þjónustuaðila um viðhald vélbúnaðar skipsins og sá samningur er staðfestur af Siglingastofnun Íslands.
b. Á skipi með 376 kW vél til og með 750 kW vél: vélstjóri.
c. Á skipi með 751 kW vél til og með 3000 kW vél: yfirvélstjóri og 1. vélstjóri.
d. Á skipi með 3001 kW vél og stærri: yfirvélstjóri, 1. vélstjóri og 2. vélstjóri.
Siglingastofnun Íslands hefur heimild til þess að ákveða frávik frá ákvæðum þessarar greinar hvort sem er til fjölgunar eða fækkunar vélstjórnarmanna ef tilefni gefst til að mati stofnunarinnar, svo sem vegna tæknibúnaðar, gerðar og/eða verkefnis skips. Skal við þá ákvörðun taka tillit til vinnuálags sem breytingin kann að hafa í för með sér. Siglingastofnun getur heimilað tímabundna mönnun skips til reynslu með skilyrðum sem hún setur, þó aldrei lengur en sex mánuði í senn.
IV. KAFLI
Varðskip.
16. gr.
Mönnun varðskipa.
Á hverju varðskipi skal vera skipherra og yfirvélstjóri, en fjöldi skipstjórnar- og vélstjórnarmanna skal að öðru leyti vera sem hér segir:
a. á varðskipum allt að 900 brúttótonnum: tveir stýrimenn,
b. á varðskipum 900 brúttótonn og stærri: þrír stýrimenn,
c. um fjölda vélstjórnarmanna á varðskipum fer skv. 15. gr.
V. KAFLI
Skemmtibátar.
17. gr.
Skemmtibátar.
Þeir sem annast kennslu til réttinda á skemmtibáta skulu kenna samkvæmt námskrá sem menntamálaráðuneytið setur að fenginni umsögn Siglingastofnunar Íslands.
Ráðherra setur í reglugerð nánari ákvæði um skemmtibáta, þar á meðal um menntun og þjálfun skipstjóra, öryggisfræðslu, próf og skírteini og skilyrði þeirra.
VI. KAFLI
Önnur skip.
18. gr.
Önnur skip.
Um fjölda skipstjórnar- og vélstjórnarmanna fer eftir ákvörðun Siglingastofnunar Íslands.
VII. KAFLI
Ýmis ákvæði.
19. gr.
Úrskurðarnefnd siglingamála.
Í úrskurðarnefnd siglingamála sitja þrír menn skipaðir af samgönguráðherra og jafnmargir til vara. Formaður og varamaður skulu fullnægja almennum skilyrðum um hæfi héraðsdómara. Aðrir nefndarmenn og varamenn þeirra skulu hafa þekkingu á skipstjórn og vélstjórn. Skipunartími nefndarinnar er fjögur ár.
Skrifleg kæra skal berast innan fjögurra vikna frá því aðila máls var tilkynnt um ákvörðunina. Úrskurður nefndarinnar skal að jafnaði liggja fyrir innan þriggja vikna frá því kæra berst og er hann endanlegur á stjórnsýslustigi. Um starfshætti Siglingastofnunar Íslands og nefndarinnar um meðferð einstakra erinda og kærumála, svo sem um kærurétt, upplýsingaskyldur til hagsmunaaðila, málskotsgjald og málsmeðferð að öðru leyti, skal kveðið nánar á í reglugerð sem ráðherra setur.
20. gr.
Gjöld.
21. gr.
Refsiákvæði o.fl.
Siglingastofnun Íslands er heimilt að afturkalla skírteini ef lögmætur handhafi þess fullnægir ekki lengur skilyrðum þessara laga til að öðlast slíkt skírteini eða vera skírteinishafi.
22. gr.
Reglugerð.
Samgönguráðherra skal, í samráði við menntamálaráðherra, setja reglur um eftirlit með menntun og þjálfun áhafna íslenskra skipa.
23. gr.
Gildistaka o.fl.
Við gildistöku þessara laga falla úr gildi lög um áhafnir íslenskra kaupskipa, nr. 59/1995, með síðari breytingum, lög um atvinnuréttindi skipstjórnarmanna á íslenskum skipum, nr. 112/1984, með síðari breytingum, og lög um atvinnuréttindi vélfræðinga, vélstjóra og vélavarða á íslenskum skipum, nr. 113/1984, með síðari breytingum.
Ákvæði til bráðabirgða.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er að mestu byggt á tillögum nefndar sem samgönguráðherra skipaði í framhaldi af því að frumvarp til laga um áhafnir íslenskra flutningaskipa, farþegaskipa, farþegabáta og skemmtibáta varð ekki útrætt á síðasta Alþingi, 189. mál á 125. löggjafarþingi, en frá þeim hefur verið vikið í eftirfarandi atriðum:
1. Í 1. mgr. 4. gr. frumvarpsins er lagt til að útgáfa atvinnuskírteina verði áfram í höndum sýslumanna og tollstjórans í stað þess að hún flytjist til Siglingastofnunar Íslands eins og nefndin lagði til. Eðlilegt þykir að slík útgáfa fari fram sem víðast til að tryggja góða og aðgengilega þjónustu. Til að tryggja samræmi í útgáfu skírteina er lagt til að sýslumenn og tollstjórinn í Reykjavík leiti staðfestingar Siglingastofnunar Íslands um rétt umsækjanda til atvinnuskírteinis.
2. Í a-lið 15. gr. frumvarpsins er lagt til að lágmarksfjöldi vélstjórnarmanna á fiskiskipum miðist við 75–375 kW í stað 75–450 kW eins og nefndin lagði til. Þykir 450 kW of há viðmiðun.
3. Nefndin lagði til að mönnunarnefnd flutningaskipa starfaði skv. 12. gr. frumvarpsins og tæki ákvarðanir um mönnun flutningaskipa. Þar sem nefndin lagði til að mönnunarnefnd fiskiskipa og undanþágunefnd skyldu lagðar niður og verkefni þeirra fengin Siglingastofnun Íslands, ásamt því að sett yrði á fót úrskurðarnefnd siglingamála sem hægt væri að skjóta ákvörðunum Siglingastofnunar til, þykir eðlilegt að sama skipan gildi um mönnun flutningaskipa. Því er í 3. mgr. 12. gr. frumvarpsins lagt til að Siglingastofnun Íslands ákveði mönnun flutningaskipa og verða ákvarðanir hennar kæranlegar til úrskurðarnefndar siglingamála skv. 19. gr. frumvarpsins.
Í skipunarbréfi nefndarinnar kemur fram að henni var ætlað að gera tillögur til ráðuneytisins um frumvarp með það að markmiði að það verði lagt fram á yfirstandandi Alþingi og hljóti afgreiðslu fyrir næstu áramót. Jafnframt var nefndinni falið að gera tillögur um skipan þessara mála að því er áhafnir fiskiskipa varðar. Í nefndinni áttu sæti Guðjón Guðmundsson alþingismaður, sem var formaður nefndarinnar, Friðrik J. Arngrímsson, framkvæmdastjóri Landssambands íslenskra útvegsmanna, Guðjón Petersen, framkvæmdastjóri Skipstjóra- og stýrimannafélags Íslands, Helgi Laxdal, formaður Vélstjórafélags Íslands, Jónatan Sveinsson hæstaréttarlögmaður, Ólafur J. Briem, framkvæmdastjóri Sambands íslenskra kaupskipaútgerða, Pétur Ágústsson skipstjóri og Örn Pálsson, framkvæmdastjóri Landssambands smábátaeigenda. Starfsmaður nefndarinnar var Helgi Jóhannesson, lögfræðingur í samgönguráðuneytinu.
Í starfi sínu hefur nefndin byggt á því frumvarpi sem lagt var fram á 125. löggjafarþingi, þ.e. frumvarpi til laga um áhafnir íslenskra flutningaskipa, farþegaskipa, farþegabáta og skemmtibáta. Nefndin hefur jafnframt tekið til umfjöllunar breytingartillögur samgöngunefndar sem fram komu í áliti hennar á þingskjali 1021. Þær breytingar sem nefndin leggur til á frumvarpinu, eins á það lá fyrir eftir 2. umræðu á Alþingi vorið 2000, eru einkum eftirfarandi:
1. Nefndin leggur til að gildissvið frumvarpsins verði víkkað og það taki til allra skipa sem skráð eru á skipaskrá samkvæmt lögum um skráningu skipa. Fiskiskip falla því undir frumvarpið og er lagt til að Ísland fullgildi alþjóðasamþykkt um menntun og þjálfun, skírteini og vaktstöður sjómanna á fiskiskipum frá 1995 (STCW–F). Í áliti sínu í vor lagði samgöngunefnd áherslu á að atvinnuréttindalög nr. 112/1984 og 113/1984 yrðu tekin til heildarendurskoðunar með það að markmiði að setja heildarlöggjöf um áhafnir allra íslenskra skipa.
2. Uppsetningu frumvarpsins hefur verið breytt að því leyti að það er kaflaskipt. Í almennum ákvæðum eru ákvæði sem taka til allra skipa og síðan eru sérákvæði sett um tiltekna flokka skipa.
3. Innan nefndarinnar hafa verið skiptar skoðanir um þær tillögur samgöngunefndar að mönnunarnefndir og undanþágunefnd verði lagðar niður og verkefni þeirra fengin Siglingastofnun Íslands og samhliða verði sett á fót úrskurðarnefnd siglingamála. Meiri hluti nefndarinnar leggur til óbreytt fyrirkomulag að því er varðar farþegaskip og flutningaskip. Hins vegar er meiri hluti fyrir því að mönnunarnefnd fiskiskipa og undanþágunefnd verði lagðar niður og verkefni þeirra fengin Siglingastofnun Íslands og úrskurðarnefnd siglingamála.
4. Nefndin er sammála um að með upptöku brúttótonnaviðmiðunar réttinda skipstjórnarmanna í stað brúttórúmlesta séu ekki efni til að miða minnstu réttindi skipstjórnarmanna við hærri mörk en 50 brúttótonn og er því ekki fallist á þau sjónarmið samgöngunefndar að eðlilegt sé að miða við 75 brúttótonn í því efni. Með 9. gr. frumvarpsins á að vera tryggt að enginn glati atvinnuréttindum vegna viðmiðunar réttindanna við brúttótonn.
5. Nefndin leggur til að gerðar verði nokkrar breytingar á gildandi ákvæðum um fjölda skipstjórnar- og vélstjórnarmanna um borð í fiskiskipum sem fela það í sér að lögbundinn lágmarksfjöldi skipstjórnar- og vélstjórnarmanna minnkar í tilteknum stærðarflokkum skipa. Í áliti sínu í vor lagði samgöngunefnd áherslu á að réttindi til vélstjórnar yrðu skoðuð sérstaklega með hliðsjón af nýrri tækni í vélarrúmi skipa og því að hvaða leyti hún geti haft áhrif á mönnun skipa og lengd náms vélstjóra. Mæltist nefndin til að þeirri vinnu yrði hraðað og lagt yrði fram frumvarp í upphafi næsta þings á grundvelli hennar. Fulltrúar Vélstjórafélags Íslands og Farmanna- og fiskimannasambands Íslands eru andvígir þeim breytingum.
6. Nefndin leggur til að felld verði brott ákvæði um farþegabáta og ákvæði um farþegaskip taki til þeirra. Hins vegar er lagt til að heimilt verði að gera vægari kröfur vegna farþegaskipa sem sigla á takmörkuðu farsviði á tímabilinu 1. apríl til 31. september.
7. Aðrar breytingar sem nefndin leggur til á frumvarpinu eins og það lá fyrir eftir 2. umræðu á Alþingi í vor eru fyrst og fremst orðalagsbreytingar.
Frumvarp það sem lagt var fram á 125. löggjafarþingi var samið af nefnd sem samgönguráðherra skipaði 8. maí 1998. Nefndinni var falið að undirbúa framkvæmd og gera tillögur um nauðsynlegar laga- og reglugerðarbreytingar vegna aðlögunar að tilskipun ráðsins 94/58/EB, um lágmarksþjálfun sjómanna, með síðari breytingum. Jafnframt bar nefndinni að miða við að fullnægt yrði ákvæðum alþjóðasamþykktar um menntun og þjálfun, skírteini og vaktstöðu áhafna fiskiskipa frá árinu 1995 (STCW–F) sem og þeirra breytinga sem orðið hafa á alþjóðasamþykktinni frá 1978 um menntun og þjálfun, skírteini og vaktstöður sjómanna, eða „STCW“, sem er skírskotun til heitis hennar á ensku, „Standards of Training, Certification and Watchkeeping for Seafarers“.
Nefndin skilaði áfangaskýrslu 9. september 1998 og lokaskýrslu 26. nóvember 1998 en í starfi sínu hafði hún samvinnu og samráð við hagsmunaaðila. Í nefndinni voru Helgi Jóhannesson, lögfræðingur í samgönguráðuneytinu, formaður, Þórður Þórðarson, deildarstjóri í Siglingastofnun Íslands, og Sverrir H. Konráðsson frá Siglingastofnun Íslands, Guðjón Ármann Eyjólfsson, skólameistari Stýrimannaskólans í Reykjavík, Björgvin Þór Jóhannsson, skólameistari Vélskóla Íslands, Hilmar Snorrason, skólastjóri Slysavarnaskóla sjómanna og Hörður Lárusson, deildarstjóri í menntamálaráðuneytinu. Vilmundur Víðir Sigurðsson var í nefndinni meðan hann starfaði sem skólameistari Stýrimannaskólans í Reykjavík, þegar Guðjón Ármann Eyjólfsson fór í námsleyfi skólaárið 1998–99.
Megintilgangur frumvarpsins er að laga íslenska löggjöf að alþjóðasamþykkt um menntun og þjálfun, skírteini og vaktstöður sjómanna frá 1978 (STCW), sem tekur til áhafna flutninga- og farþegaskipa og breytt var í verulegum atriðum árið 1995. Evrópusambandið hefur fullgilt samþykktina og sett tilskipun um lágmarksþjálfun sjómanna, 94/58/EB, sem er breytt með tilskipun 98/35/EB. Þær tilskipanir eru hluti þeirra gerða sem taka verður inn í íslenska löggjöf á grundvelli EES-samningsins.
I. Alþjóðasamþykkt um menntun og þjálfun, skírteini og vaktstöður sjómanna.
Tilefni samþykktarinnar var í upphafi ekki síst að mikils misræmis hafði gætt um menntunar- og þjálfunarkröfur sjómanna á farþegaskipum og flutningaskipum í einstökum aðildarríkjum IMO. Áður hafði hvert ríki sett eigin kröfur í þessum efnum og engir alþjóðastaðlar voru til um útgáfu atvinnuskírteina til handa skipstjórnar- og vélstjórnarmönnum á farþegaskipum og flutningaskipum. Brýnt var því að samræma þessar kröfur til að auka öryggi skipa og áhafna.
Í samþykktinni er kveðið á um lágmarksstaðla sem samningsaðilum er skylt að uppfylla en þeir mega þó setja strangari kröfur og ganga sum ríki lengra í námskröfum sínum til atvinnuréttinda. Með gildistöku samþykktarinnar átti hún því að hafa þau heildaráhrif að auka hæfniskröfur til sjómanna um heim allan.
Ísland varð fullgildur aðili að samþykktinni 21. júní 1995 og voru þá sett lög um áhafnir íslenskra kaupskipa og lögum um atvinnuréttindi skipstjórnar- og vélstjórnarmanna breytt til samræmis við kröfur samþykktarinnar.
Seint á níunda áratugnum kom í ljós að samþykktin náði ekki í öllum tilvikum tilgangi sínum þótt stuðningur við hana væri orðinn mjög víðtækur, en hinn 1. júlí 1995 höfðu 113 ríki sem áttu 94,6% af skipastóli heims fullgilt hana. Meginorsök þessa virtist vera að aðilar samþykktarinnar höfðu ekki samræmda túlkun á framkvæmd hennar. Mörg ríki vanræktu að tryggja að farið væri með fullnægjandi hætti að kröfum hennar. Af þeim sökum var ekki lengur hægt að treysta á STCW-skírteini til sönnunar á hæfni. Með því að dró úr trúverðugleika samþykktarinnar og stjórnmálamenn og almenningur höfðu af því áhyggjur að sjóslys voru í auknum mæli rakin til mannlegra mistaka jókst gagnrýni á samþykktina og IMO.
Af fyrrgreindum ástæðum var ákveðið að gera grundvallarbreytingar á samþykktinni. Meginmál hennar var óbreytt en nýr viðauki var tekinn inn í stað þess gamla auk þess sem svokallaður STCW-kóði (STCW-code) var tekinn inn í hana. Í meginmáli og viðauka eru lagalegar kröfur en þær eru nánar útlistaðar í kóðanum. Hin endurskoðaða alþjóðasamþykkt var undirrituð 7. júlí 1995 af 71 aðildarríki, þar á meðal Íslandi, og tók gildi 1. febrúar 1997. Fram til 1. febrúar 2002 mega samningsaðilar þó gefa út og viðurkenna skírteini sem giltu fyrir þann dag og varða sjómenn sem hófu nám eða byrjuðu að safna siglingatíma fyrir 1. ágúst 1998. Í ársbyrjun 2002 eiga allir skipstjórnar- og vélstjórnarmenn á farþegaskipum og flutningaskipum að hafa fengið í hendur skírteini gefin út samkvæmt samþykktinni. Nýju skírteinin eiga að tryggja að lögmætir handhafar þeirra hafi þá þekkingu og hæfni sem kveðið er á um í samþykktinni. Önnur skírteini verða ekki viðurkennd og þar með er komið í veg fyrir að skipstjórnar- og vélstjórnarmenn gegni ábyrgðarstöðum um borð í farþegaskipum og flutningaskipum án löglegra skírteina.
Almennt hefur verið talið að menntun íslenskra sjómanna sé í samræmi við þær lágmarkskröfur sem samþykktin kveður á um enda hafa íslenskir stýrimenn og vélstjórar vandkvæðalaust fengið atvinnuskírteini sín viðurkennd í öðrum löndum. Íslensku sjómannaskólarnir hafa lagað nám og námskrár sínar að samþykktinni. Með frumvarpi þessu eru gerðar nauðsynlegar breytingar til samræmis við endurskoðuðu samþykktina. Engin bein úttekt hefur verið gerð af hálfu IMO á menntun sjómanna á Íslandi en í endurskoðuðu samþykktinni er kveðið á um að samningsaðilar skuli senda IMO gögn um framkvæmd hennar innan lands og hvernig menntun og þjálfun sé háttað. Nefnd sú sem áður getur vann og tók saman ítarleg gögn á ensku um framkvæmd menntunar og þjálfunar sjómanna á Íslandi, sem höfðu m.a. að geyma námskrár Stýrimannaskólans í Reykjavík og Vélskóla Íslands, gildandi atvinnuréttindalög og ýmsar reglugerðir þeim tengdar og voru þau gögn send til IMO í lok júlí 1998. Þessi gögn hafa nú verið metin innan IMO af þar til kvöddum sérfræðingum og nýlega var gefinn út svokallaður hvítlisti (white list) sem er skrá yfir þau ríki sem að mati IMO uppfylla ákvæði samþykktarinnar. Mjög mikilvægt er að Ísland komist á þennan hvítlista til þess að menntun og skírteini íslenskra sjómanna verði viðurkennd á alþjóðavettvangi. Afleiðingar þess ef Ísland kæmist ekki á listann yrðu m.a. þær að skírteini okkar manna yrðu litin hornauga og íslensk skip jafnvel stöðvuð í erlendum höfnum. Þannig kynnu Íslendingar að verða settir í hóp með vanþróuðum þjóðum á sviði siglinga og stýrimenn og vélstjórar með íslensk skírteini kynnu að eiga erfitt með að fá störf um borð í erlendum skipum en þeir íslenskir skipstjórnar- og vélstjórnarmenn sem eru við störf erlendis núna ættu á hættu að missa störf sín.
Dagana 27. nóvember til 6. desember 2000 var haldinn í Lundúnum 73. fundur siglingaöryggisnefndar Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar (IMO). Til umfjöllunar var m.a. áðurnefndur hvítlisti yfir þau lönd sem að mati IMO standast kröfur STCW-samþykktarinnar um menntun og þjálfun, skírteini og vaktstöður farmanna. Á hvítlistanum eru 72 ríki, en 98 ríki sendu inn upplýsingar fyrir 1. ágúst 1998. Þess má geta að aðildarríki IMO eru 135. Nú er orðið ljóst að nafn Íslands prýðir hvítlistann en það er afar mikilvægt vegna þess að það er skilyrði fyrir því að Siglingastofnun geti gefið út skírteini í samræmi við STCW-samþykktina frá 1995. Með því móti er tryggt að íslenskir farmenn halda vinnu sinni eða fái vinnu á kaupskipum sem sigla undir erlendum fána. Jafnframt þýðir þetta að íslensk kaupskip og skip í eigu íslenskra aðila munu ekki lenda í erfiðleikum í hafnarríkiseftirliti erlendis af þessum sökum. Rétt er að taka fram að ekki verður þó hægt að gefa út umrædd alþjóðaskírteini fyrr en breytingarnar frá 1995 á STCW-samþykktinni hafa verið teknar inn í íslenska löggjöf, m.a. í formi þessa frumvarps.
Afhending ofannefndra gagna er nauðsynlegt aðhald fyrir samningsaðila til að tryggja að þeir hrindi ákvæðum samþykktarinnar í framkvæmd. Eftir 1. ágúst 1998 var þess krafist að kennsla í öllum viðurkenndum sjómannaskólum yrði í samræmi við endurskoðuðu samþykktina. Sjómenn sem hófu nám í viðurkenndum sjómannaskólum eftir áðurnefndan dag og standast próf verða þar af leiðandi að uppfylla kröfur um fræðilegt nám. Auk þess er krafist tiltekins siglingatíma.
II. Tilskipun Evrópusambandsins.
III. Alþjóðasamþykkt um menntun og þjálfun, skírteini og vaktstöður
sjómanna á fiskiskipum (STCW–F).
Í 3. ályktun samþykktarinnar er kveðið á um að endurskoða skuli leiðbeiningarrit IMO, ILO og FAO frá 1985 um menntun og þjálfun og skírteini áhafna fiskiskipa sem eru 12 til 24 metrar að lengd (Document for Guidance on Fishermens' Training and Certification). Þeirri endurskoðun er nú lokið og var Ísland fulltrúi IMO í vinnuhópnum sem sá um það og gegndi Þórður Þórðarson, deildarstjóri hjá Siglingastofnun, formennsku í honum.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Nokkur ný hugtök eru skilgreind sem hafa ekki verið skilgreind eða notuð í íslenskri löggjöf áður, t.d. fjarskiptamaður, öryggismönnun, sjómannaskóli, ábyrgðarsvið, stjórnunarsvið, rekstrarsvið og stoðsvið.
Hugtakið skírteini er skilgreint sem staðfesting er nær bæði til skírteina sem eru útgefin af viðkomandi yfirvaldi og áritana í samræmi við ákvæði laganna og alþjóðasamþykktarinnar. Tekið er fram að skírteini nái til ábyrgðarsviðs sem tilgreint er, til ákveðinnar tegundar skipa, t.d. olíu- og efnaflutningaskipa, eða ákveðinna vélagerða, t.d. eimvéla eða gastúrbínuvéla og svo dísilvéla.
Hugtakið sjómannaskóli er skilgreint sem menntastofnun sem viðurkennd er af menntamálaráðherra eða samgönguráðherra, en það er með tilliti til þess að Slysavarnaskóli sjómanna heyrir undir samgönguráðuneytið samkvæmt lögum nr. 33/1991.
Um 3. gr.
Samkvæmt lögum um framhaldsskóla, nr. 80/1996, er miðað við að starfsgreinaráð sjávarútvegs og siglinga geri tillögur til menntamálaráðherra um námskrár framhaldsskóla (sjómannaskóla), þar með talið menntun og þjálfun áhafna farþegaskipa og flutningaskipa. Miðað er við að starfsgreinaráð leiti umsagnar Siglingastofnunar Íslands um efni slíkra námskráa enda ber Siglingastofnun Íslands ábyrgð á framkvæmd alþjóðasamþykktarinnar gagnvart IMO sem setur reglur um menntun og þjálfun áhafna skipa á alþjóðavettvangi.
Um Slysavarnaskóla sjómanna gilda lög nr. 33/1991. Skólinn fellur undir samgönguráðuneytið og er því miðað við að samgönguráðherra staðfesti námskrá skólans hvað varðar menntun og þjálfun sjómanna.
Miðað er við að menntamálaráðuneytið hafi eftirlit með því að námskrár sjómannaskóla uppfylli kröfur alþjóðasamninga og Siglingastofnun Íslands hafi eftirlit með því að nám við sjómannaskóla uppfylli kröfur alþjóðasamninga.
Um 4. gr.
Í 2. mgr. er kveðið á um að hver sem fær útgefið skírteini verði að uppfylla kröfur um siglingatíma, aldur, heilbrigði, menntun og þjálfun, hæfni og próf. Um þessi skilyrði verður nánar fjallað í reglugerð, sbr. 22. gr. frumvarpsins. Ákvæði þetta er í samræmi við gildandi atvinnuréttindalög.
Í 3. mgr. er kveðið á um að skipstjóri á íslensku skipi skuli ávallt vera íslenskur ríkisborgari. Hins vegar er gert ráð fyrir því að ríkisborgarar á EES-svæðinu geti starfað sem skipstjórar á íslenskum farþegaskipum og flutningaskipum hafi þeir nauðsynlega þekkingu í íslensku tal- og ritmáli. Þessi regla er í samræmi við reglur annarra ríkja á EES-svæðinu þar sem einstök lönd gera kröfu um að skipstjórar á skipum þeirra séu innlendir.
Í 4. mgr. er kveðið á um að yfirmenn á stjórnunarsviði sem þar eru taldir upp skuli hafa þekkingu á íslenskum lögum og reglum sem varða störf þeirra og geti tjáð sig innbyrðis á sama tungumáli um starfssvið sitt.
Í 5. mgr. er gerð krafa um að frumrit skírteinis skuli vera um borð í skipinu sem skírteinishafi starfar á. Þetta ákvæði er í samræmi við alþjóðasamþykktina og gildandi atvinnuréttindalög nr. 112/1984, með síðari breytingum, og nr. 113/1984, með síðari breytingum. Þessi krafa er nauðsynleg vegna alþjóðlegs hafnarríkiseftirlits.
Í 6. mgr. er miðað við að Siglingastofnun Íslands haldi skrá yfir öll útgefin skírteini.
Um 5. gr.
Atvinnuskírteini skulu gefin út til fimm ára í senn. Gengið er út frá því að skírteinishafi viðhaldi þekkingu sinni og er þess krafist við endurnýjun skírteina að hann hafi siglingatíma í þeirri stöðu sem skírteinið veitir honum rétt til sem nemur að lágmarki einu ári á síðustu 5 árum. Hafi hann það ekki er gerð krafa um að hann hafi verið í starfi sem svari til skírteinisins. Ef það á ekki við verður umsækjandi að standast viðurkennt próf eða ljúka viðurkenndu námskeiði eða hafa siglingatíma sem yfirmaður í að minnsta kosti 3 mánuði í næstu lægri stöðu sem hann á tilkall til samkvæmt skírteini sínu.
Ákvæðið byggist á ákvæðum alþjóðasamþykktarinnar (regla I/11, bls. 30–31, og A–I/11, bls. 19–20 í kóðanum) og fiskiskipasamþykktarinnar (regla 7 og 8 á bls. 49 og 50).
Um 6. gr.
Meginreglan er sú að ekki er heimilt að viðurkenna skírteini sem gefin eru út af ríki sem ekki er aðili að samþykktinni eða af ríkjum sem eru aðilar að samþykktinni en hafa ekki uppfyllt ákvæði hennar. Á grundvelli alþjóðasamþykktarinnar er Siglingastofnun Íslands heimilt að viðurkenna skírteini frá ríkjum sem eru aðilar að alþjóðasamþykktinni og er lagt til að gerðar verði sömu menntunarkröfur til erlendra ríkisborgara og innlendra.
Tilskipun ráðsins 89/48/EBE fjallar um almennt kerfi til viðurkenningar á prófskírteinum sem veitt eru að lokinni sérfræðimenntun og starfsþjálfun á æðra skólastigi, sem staðið hefur að minnsta kosti í þrjú ár. Tilskipun ráðsins 92/51/EBE, sem vísað er til í lagagreininni, fjallar hins vegar um viðurkenningu á starfsmenntun og starfsþjálfun sem fyrrnefnda tilskipunin tekur ekki til og ekki er fjallað um í sérstökum tilskipunum. Í tilskipuninni er gerð grein fyrir hvernig farið skuli með umsóknir um viðurkenningu á starfsmenntun og starfsþjálfun. Almennt er miðað við að hafi umsækjandi fengið útgefið prófskírteini í aðildarríki Evrópska efnahagssvæðisins sé ekki unnt að synja honum um heimild til að starfa í viðkomandi starfsgrein með sömu skilyrðum og ríkisborgurum viðkomandi ríkis. Þrátt fyrir þetta getur gistiríkið gert vissar ráðstafanir, ef verulegur munur er á menntun umsækjanda og þeirri menntun sem gerð er krafa um í gistiríkinu. Hér má nefna að í slíkum tilvikum getur gistiríkið gert kröfu um að umsækjandinn ljúki tilteknum aðlögunartíma eða taki hæfnispróf.
Í tilskipun Evrópusambandsins, sem jafnframt gildir á Evrópska efnahagssvæðinu, um lágmarksþjálfun sjómanna, 94/58/EB, sbr. breytingu 98/35/EB, er fjallað um hvernig standa eigi að viðurkenningu á skírteinum ríkisborgara utan Evrópska efnahagssvæðisins.
Um 7. gr.
Um vaktstöðu á fiskiskipum er fjallað í fiskiskipasamþykktinni í IV. kafla, bls. 53–57.
Alþjóðavinnumálastofnunin (ILO) hefur sett reglur um hvíldartíma og vinnutíma sjómanna (ILO 180) á farþegaskipum og flutningaskipum, en Ísland hefur ekki enn fullgilt þær. Í undirbúningi eru innan Evrópusambandsins tilskipanir um vinnutíma og hvíldartíma sem taka m.a. til farþegaskipa og flutningaskipa og munu þær væntanlega taka gildi innan fárra ára á EES-svæðinu.
Um 8. gr.
Í 2. mgr. 8. gr. frumvarpsins er tekið fram að undanþágu megi aðeins veita þeim sem hefur skírteini til að gegna næstu lægri stöðu. Ef tekið er mið af 14. og 15. gr. frumvarpsins raðast stöður skipstjórnar- og vélstjórnarmanna á fiskiskipum á eftirfarandi hátt verði frumvarpið að lögum:
Skipstjórnarmenn:
1. stýrimaður á skipum 50 brúttótonn og minni í innanlandssiglingum.
2. skipstjóri á skipum 50 brúttótonn og minni í innanlandssiglingum.
3. stýrimaður á skipum allt að 700 brúttótonnum.
4. skipstjóri á skipum allt að 700 brúttótonnum.
5. 1. stýrimaður á skipum 700 brúttótonn og stærri.
6. yfirstýrimaður á skipum 700 brúttótonn og stærri.
7. skipstjóri á skipum 700 brúttótonn og stærri.
Vélstjórnarmenn:
1. vélstjóri á skipi með aðalvél til og með 375 kW.
2. vélstjóri á skipi með aðalvél til og með 750 kW.
3. 2. vélstjóri á skipi með aðalvél 3001 kW og stærri.
4. 1. vélstjóri á skipi með aðalvél 3001 kW og stærri.
5. yfirvélstjóri á skipi með aðalvél 3000 kW og stærri.
Ákvæði greinarinnar byggjast á ákvæðum alþjóðasamþykktarinnar (gr. VIII, bls. 11) og fiskiskipasamþykktarinnar (regla 9, bls. 21).
Um 9. gr.
Í 2. mgr. er miðað við að svokölluð 30 brúttórúmlesta námskeið verði hér eftir nefnd 50 brúttótonna námskeið í samræmi við breyttar mælingareglur skipa. Miðað er við að þeir sem hafa lokið 30 brúttórúmlesta námskeiðinu við gildistöku frumvarpsins, verði það að lögum, fái samsvarandi réttindi á skip sem eru 50 brúttótonn eða minni í innanlandssiglingum.
Í 3. mgr. er miðað við að þeir sem hafa réttindi til starfa á farþegaskipum skuli gangast undir sérstakt námskeið sem sjómannaskóli skipuleggur í samráði við Siglingastofnun Íslands um farþegaflutninga með skipum og stjórnun mannfjölda á neyðarstundu (sjá jafnframt ákvæði til bráðabirgða með frumvarpinu).
Í 4. mgr. er miðað við að breyttar mælingareglur eigi ekki að leiða til þess að skírteinishafi missi réttindi til að starfa á skipi ef stærð þess mælist svo í brúttótonnum að skírteinishafinn hefur ekki lengur réttindi til að starfa á því skipi eða samsvarandi skipi sem hann áður hafði samkvæmt brúttórúmlestastærð skipsins.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Með 2. mgr. 11. gr. frumvarpsins er fyrst og fremst verið að fjalla um skip og báta sem stunda hvers konar skemmtisiglingar meðfram ströndum landsins með ferðafólk yfir sumartímann. Nú er talið að allt að 30 skip og bátar stundi þessar siglingar víðs vegar á landinu. Þessir bátar eru misjafnir að stærð og gerð enda í mörgum tilfellum smíðaðir í upphafi til annarra nota. Flestir þessara báta hafa takmarkað farsvið, bæði hvað varðar fjarlægð frá landi og tímalengd ferðar. Þessir bátar fara nánast aðeins á sjó þegar veður er gott. Ákvæðið gefur heimild til þess að í tilvikum sem þessum megi gera vægari kröfur um réttindi til starfa en gerðar eru til starfa á stórum farþegaskipum sem sigla á milli landa. Áhafnir þessara farþegaskipa verða að sjálfsögðu eins og aðrar áhafnir að sækja námskeið fyrir 1. júní 2002 um farþegaflutninga með skipum og stjórnun mannfjölda á neyðarstundu, sbr. ákvæði 3. mgr. 9. gr. og ákvæði til bráðabirgða.
Um 12. gr.
Í 3. mgr. er kveðið á um að Siglingastofnun Íslands ákveði mönnun farþegaskipa og flutningaskipa og er það í samræmi við 1. gr. laga nr. 74/1998 sem kveður á um breytingar í þessa átt á lögum um eftirlit með skipum, nr. 35/1993, hvað farþegaskip varðar. Miðað er við að Siglingastofnun Íslands gefi út öryggismönnunarskírteini fyrir hvert farþegaskip og flutningaskip þar sem kveðið er á um lágmarksmönnun, samsetningu áhafnar og skírteini fyrir einstakar stöður.
Um 13. gr.
Um 14. gr.
a. Viðmiðun atvinnuskírteina er breytt í brúttótonn í stað brúttórúmlesta.
b. Skv. 7. gr. laga nr. 112/1984 hefur sá sem lokið hefur prófum í sjómanna- og skipstjórnarfræðum frá viðurkenndum skóla í samræmi við reglugerð sem menntamálaráðuneytið setur öðlast réttindi sem skipstjóri í innanlandssiglingum á skipi sem er 30 rúmlestir eða minna. Skráð fiskiskip 30 rúmlestir og minni eru 1628. Með frumvarpinu er lagt til að í stað 30 rúmlesta verði miðað við 50 brúttótonn. Fjöldi fiskiskipa 50 brúttótonn og minni er 1652. Gera má því ráð fyrir að þeir sem þegar hafa aflað sér 30 brl. réttinda öðlist réttindi á um 25 fleiri fiskiskip.
c. Lagt er til að á skipum 50 brúttótonn og minni sé ekki skylt að stýrimaður sé í áhöfn skips ef útivera slíks skips fer ekki fram úr 36 klst. á tímabilinu frá 1. apríl til 30. september, en 24 klst. þess utan. Breytingar frá gildandi lögum felast í því að nú er miðað 50 brúttótonn og minna í stað 20 rúmlesta og minna áður sem skilyrði þessi að stýrimaður þurfi ekki að vera um borð ef útivera skips fer ekki fram úr tilgreindu marki. Fjöldi fiskiskipa 50 brúttótonn og minni er 1652 og fjöldi skipa 20 rúmlestir og minni er 1571 og má því gera ráð fyrir að þessi heimild taki nú til allt að 80 fleiri skipa, verði frumvarpið að lögum.
d. Með frumvarpinu er lagt til að gerð verði krafa um tvo stýrimenn á fiskiskipum sem eru 700 brúttótonn og stærri. Samkvæmt gildandi lögum er gerð krafa um tvo stýrimenn á fiskiskipum stærri en 301 rúmlest, sbr. 4. gr. laga nr. 112/1984, með síðari breytingum. Þegar frumvarpið var lagt fram á síðasta þingi var lagt til að miðað yrði við 500 brúttótonn í þessu efni, en sú tillaga byggðist á því að krafa um 2. stýrimann tæki til sama fjölda skipa og þegar miðað er við 301 rúmlest. Lagt er til að ekki verði gerð krafa um tvo stýrimenn fyrr en fiskiskip er orðið 700 brúttótonn. 39 fiskiskip mælast á bilinu 500–700 brúttótonn.
Með 2. mgr. 14. gr. frumvarpsins er Siglingastofnun veitt heimild til þess að ákveða frávik frá ákvæðum greinarinnar hvort sem er til fjölgunar eða fækkunar á skipstjórnarmönnum ef tilefni gefst til að mati stofnunarinnar, svo sem vegna tæknibúnaðar, gerðar og/eða verkefnis skips. Siglingastofnun er jafnframt heimilt að heimila tímabundna mönnun skips til reynslu með skilyrðum sem stofnunin setur. Slíkur reynslutími skal þó aldrei vera lengri en 6 mánuðir í senn. Þetta ákvæði er sambærilegt við gildandi ákvæði 19. gr. laga nr. 112/1984, með síðari breytingum, að öðru leyti en því að Siglingastofnun Íslands hefur tekið við hlutverki sérstakrar mönnunarnefndar.
Í Danmörku er kveðið á um í lögum um mönnun skipa nr. 15/1997 að á fiskiskipum 20– 500 brúttótonn skuli vera skipstjóri og stýrimaður. Fyrir fiskiskip stærri en 500 brúttótonn er mönnun ákveðin af Siglingastofnun. Í slíkum tilvikum þarf eigandi fiskiskips að leggja inn umsókn til Siglingastofnunar um mönnun þess og gera tillögu um mönnunina. Umsóknin er síðan send til umsagnar viðeigandi samtaka sjómanna og skipaeigenda og gefinn mánaðarfrestur til svara. Á grundvelli þessara umsagna er fjöldi skipstjórnarmanna ákveðinn af Siglingastofnun. Þeirri ákvörðun má skjóta til mönnunarnefndar sem skipuð er fulltrúum frá samtökum skipaeigenda og sjómanna og er ákvörðun hennar endanleg á stjórnsýslustigi. Í framkvæmd hefur verið miðað við að þegar fiskiskip er minna en 3000 brúttótonn þurfi að vera á því skipstjóri með skírteini sem „Fiskeskipper af 1. grad“ og einn eða tveir stýrimenn með skírteini sem „Styrmand af 1. grad i fiskeskibe“.
Í Noregi eru ekki ákvæði í lögum sem kveða á um lágmarksfjölda skipstjórnarmanna á fiskiskipum, utan þess að kveðið er á um að ef fiskiskip ætli að vera á veiðum lengur en 12 klst. skuli tveir skipstjórnarmenn vera um borð, þ.e. skipstjóri og yfirstýrimaður.
Í Færeyjum er gerð krafa um að á fiskiskipum innan fiskveiðilögsögunnar séu skipstjóri og stýrimaður ef skipið er minna en 800 brúttótonn, en skipstjóri og tveir stýrimenn ef skipið er stærra en 800 brúttótonn. Á fiskiskipum utan lögsögunnar er miðað við að á skipum 100– 800 brúttótonn séu skipstjóri og stýrimaður, en skipstjóri og tveir stýrimenn ef skipið er stærra en 800 brúttótonn.
Um 15. gr.
Með greininni eru gerðar nokkrar breytingar sem nú gilda um lágmarksfjölda vélstjóra á fiskiskipum, sbr. 2. gr. laga um atvinnuréttindi vélfræðinga, vélstjóra og vélavarða á íslenskum skipum, nr. 113/1984. Þessar breytingar eru fólgnar í eftirfarandi:
a. Samkvæmt gildandi lögum hefur sá sem lokið hefur námskeiði í vélgæslu, sem haldið er á vegum vélskóla samkvæmt reglugerð sem menntamálaráðherra setur, rétt til að vera vélgæslumaður á skipi að 20 rúmlestum með aðalvél minni en 221 kW. Skráð fiskiskip minni en 20 rúmlestir og með aðalvél minni en 221 kW eru 1496. Með frumvarpi þessu er miðað við að starfsheitin vélgæslumaður og vélavörður verði lögð niður og tekið verði upp starfsheitið vélstjóri á skipum með aðalvél minni en 375 kW. Miðað er við að í reglugerð, sbr. 3. gr. frumvarpsins, verði nánar kveðið á um lengd og efni námskeiðs til að öðlast slík réttindi. Gert er ráð fyrir að þeir sem þegar hafa aflað sér réttinda til að gegna starfi vélgæslumanns eða vélavarðar fái réttindi til að gegna starfi vélstjóra á skipum með aðalvél minni en 375 kW en þeir sem hefja nám eftir gildistöku laganna falla undir breytta tilhögun námskeiðsins.
b. Í greininni er kveðið á um að á skipi með 75–375 kW vél megi vélstjóri vera hinn sami og skipstjóri á skipum 50 brúttótonn og minni, enda eini réttindamaðurinn í áhöfn og útivera skemmri en 24 klst., nema á tímabilinu frá 1. apríl til 30. september þegar útivera má vera allt að 36 klst. Breytingar frá gildandi lögum felast í því að samkvæmt frumvarpinu er miðað 375 kW sem hámarksvélarstærð skips í stað 220 kW samkvæmt gildandi lögum og frumvarpið miðar við 50 brúttótonn og minna í stað skipa minni en 20 rúmlestir samkvæmt gildandi lögum sem skilyrði þessi að skipstjóri gegni jafnframt vélstjórnarstörfum um borð. Fjöldi fiskiskipa 50 brúttótonn og minni og með aðalvél minni en 375 kW á skipaskrá er 1622, en fjöldi fiskiskipa minni en 20 rúmlestir og með aðalvél minni en 220 kW á skipaskrá er 1496. Miðað við fjölda fiskiskipa skráðra á skipaskrá má gera ráð fyrir að þessi heimild taki nú til allt að 125 fleiri skipa verði frumvarpið að lögum. – Þá er það nýmæli að ekki sé skylt að vélstjóri sé í áhöfn skips ef hægt er að stjórna vél úr stýrishúsi og gerður hefur verið þjónustusamningur við þjónustuaðila um viðhald vélar skipsins og sá samningur er staðfestur af Siglingastofnun Íslands.
c. Samkvæmt gildandi lögum hefur sá sem lokið hefur 1. stigi vélskóla rétt til að vera yfirvélstjóri á skipi með aðalvél minni en 375 kW. Skráð fiskiskip með aðalvél 75–375 kW eru 938. Með frumvarpi þessu er miðað við að starfsheitið vélavörður verði lagt niður og tekið verði upp starfsheitið vélstjóri á skipum með aðalvél minni en 750 kW. Miðað er við að í reglugerð verði nánar kveðið á um lengd og efni náms til að öðlast slík réttindi. Gert er ráð fyrir að þeir sem þegar hafa aflað sér réttinda til að gegna starfi yfirvélstjóra á skipi með aðalvél minni en 375 kW fái réttindi til að gegna starfi vélstjóra á skipum með aðalvél minni en 750 kW en þeir sem hefja nám eftir gildistöku laganna falla undir breytta tilhögun námskeiðsins. Skráð fiskiskip með aðalvél minni en 750 kW eru 1091.
d. Með frumvarpinu er lagt til að fjöldi vélstjórnarmanna á skipum með 751–1500 kW aðalvél verði tveir, þ.e. yfirvélstjóri og 1. vélstjóri. Það eru sömu kröfur og gerðar eru samkvæmt gildandi lögum, sbr. d-lið 2. gr. laga nr. 113/1984, með síðari breytingum. Á skipaskrá eru 60 fiskiskip með aðalvél í þessum stærðarflokki.
e. Með frumvarpinu er lagt til að fjöldi vélstjórnarmanna á skipum með 1501–3000 kW aðalvél verði tveir, þ.e. yfirvélstjóri og 1. vélstjóri. Samkvæmt gildandi lögum er auk þessa tveggja vélstjórnarmanna gerð krafa um vélavörð eða aðstoðarmann í vél á skipum með aðalvél 1501–1800 kW. Með frumvarpinu er lagt til að ekki verði lengur gerð krafa um vélavörð eða aðstoðarmann á fiskiskipum í þeim stærðarflokki, en þau eru 24 á skipaskrá. Á fiskiskipum með aðalvél stærri en 1800 kW er samkvæmt gildandi lögum auk þessara tveggja vélstjórnarmanna gerð krafa um 2. vélstjóra. Með frumvarpinu er lagt til að ekki verði lengur gerð krafa um 2. vélstjóra á fiskiskipum með aðalvél 1800– 3000 kW en þau eru 43 á skipaskrá. Samkvæmt upplýsingum frá undanþágunefnd hefur á tímabilinu frá 1. janúar 2000 til 30. nóvember 2000 verið sótt um undanþágu til að gegna starfi 2. vélstjóra á 28 fiskiskipum í þessum flokki.
f. Með frumvarpinu er lagt til að fjöldi vélstjórnarmanna á fiskiskipum með 3001 kW aðalvél og stærri verði þrír, þ.e. yfirvélstjóri, 1. og 2. vélstjóri. Það eru sömu kröfur og gerðar eru samkvæmt gildandi lögum, sbr. f-lið 2. gr. laga nr. 113/1984, með síðari breytingum. Á skipaskrá eru 9 fiskiskip með aðalvél í þessum stærðarflokki. Samkvæmt upplýsingum frá undanþágunefnd hefur á tímabilinu frá 1. janúar 2000 til 30. nóvember verið sótt um undanþágu til að gegna störfum 2. vélstjóra á 8 fiskiskipum í þessum flokki.
Með 2. mgr. 15. gr. frumvarpsins er Siglingastofnun Íslands veitt heimild til þess að ákveða frávik frá ákvæðum greinarinnar hvort sem er til fjölgunar eða fækkunar á vélstjórnarmönnum ef tilefni gefst til að mati stofnunarinnar, svo sem vegna tæknibúnaðar, gerðar og/eða verkefnis skips. Siglingastofnun er jafnframt heimilt að heimila tímabundna mönnun skips til reynslu með skilyrðum sem stofnunin setur. Slíkur reynslutími skal þó aldrei vera lengri en 6 mánuðir í senn. Þetta ákvæði er sambærilegt við gildandi ákvæði 6. gr. laga nr. 113/1984, með síðari breytingum, að öðru leyti en því að Siglingastofnun Íslands hefur tekið við hlutverki sérstakrar mönnunarnefndar.
Í Danmörku er kveðið á um í lögum um mönnun skipa nr. 15/1997 að á fiskiskipum í strandsiglingum stærri en 20 brúttótonn, með aðalvél 100–750 kW, og þegar hægt er að stjórna vél úr stýrishúsi skuli vera einn vélavörður (duelighedsbevis i motorpasning), en tveir vélaverðir utan strandsiglinga. Fyrir önnur fiskiskip stærri en 20 brúttótonn og með aðalvél stærri en 100 kW er mönnun vélstjórnarmanna ákveðin af Siglingastofnun. Í slíkum tilvikum þarf eigandi fiskiskips að leggja fram umsókn til Siglingastofnunar um mönnun þess og gera tillögu um mönnunina. Umsóknin er síðan send til umsagnar viðeigandi samtaka sjómanna og skipaeigenda og gefinn mánaðarfrestur til svara. Á grundvelli þessara umsagna er mönnun vélstjórnarmanna ákveðin af Siglingastofnun. Þeirri ákvörðun má skjóta til mönnunarnefndar sem skipuð er fulltrúum frá samtökum skipaeigenda og sjómanna og er ákvörðun hennar endanleg á stjórnsýslustigi.
Í Færeyjum eru gerðar eftirfarandi kröfur um lágmarksfjölda vélstjórnarmanna á fiskiskipum:
1. 100–449 kW: einn vélstjórnarmaður með „duelighedsbevis í motorpasning“ (160 klst. nám og siglingatími).
2. 450–749 kW: einn vélstjórnarmaður með „motorpasser“ (5 mánaða námskeið og siglingatími).
3. 750–1499 kW: yfirvélstjóri, sem uppfyllir kröfu STCW–III/3, og 2. vélstjóri sem uppfyllir kröfu STCW–III/3.
4. 1500–3000 kW: sama og skv. 3. tölul., en þar að auki einn vélstjórnarmaður sem er „skibsmaskinist af 1. grad i nærfart“.
5. Yfir 3000 kW: yfirvélstjóri, sem uppfyllir kröfu STCW–III/2, 2. vélstjóri sem uppfyllir kröfu STCW–III/2 og einn vélstjórnarmaður sem uppfyllir kröfu STCW–III/1.
Um 16. gr.
Um fjölda skipstjórnar- og vélstjórnarmanna á varðskipum er ákvæði í 4. gr. laga nr. 112/1984, með síðari breytingum, og 2. gr. laga nr. 113/1984, með síðari breytingum. Með frumvarpi þessu er lagt til að á hverju varðskipi skuli vera skipherra og yfirvélstjóri. Fjöldi stýrimanna miðast við 900 brúttótonn í stað 400 rúmlesta samkvæmt gildandi lögum. Flest varðskipanna eru stærri en 900 brúttótonn og þurfa því þrjá stýrimenn og vélar þeirra eru stærri en 3000 kW og þurfa því þrjá vélstjórnarmenn um borð, sbr. 15. gr. frumvarpsins.
Um 17. gr.
Það krefst kunnáttu og þekkingar að stjórna skemmtibáti eins og öðrum bátum. Því er nauðsynlegt að þeir sem stjórna slíkum bátum hafi til þess þá lágmarksþekkingu sem krafist er af öðrum sem um svæðið sigla og nauðsynleg er til að fyllsta öryggis sé gætt. Þeir þurfa að geta sannað þekkingu sína með einhverjum hætti. Stjórnendur skemmtibáta verða að kunna að haga sér í samræmi við siglingareglur á umferðarleiðum til að tryggja öryggi bátsins og manna um borð og annarra sem á sjó sigla. Þeir þurfa einnig að geta staðsett bátinn og komist aftur til lands þótt aðstæður séu erfiðar. Einnig verða þeir að geta brugðist rétt við hættum á neyðarstundu. Aukin hætta er á mistökum ef kunnáttan er lítil. Mistök og vanþekking getur valdið tjóni, jafnt á skemmtibátnum sjálfum sem öðrum skipum og umhverfi, auk meiðsla á fólki. Það tjón sem hlýst af mistökum eða vanþekkingu ber síðan tryggingafélag bátsins.
Með hliðsjón af þessu er eðlilegt að gerðar séu kröfur til stjórnenda skemmtibáta á sama hátt og gert er um önnur farartæki. Í reglugerð verður nánar kveðið á um þær námskröfur sem gerðar eru til þeirra sem óska eftir að fá skírteini til að stjórna skemmtibáti.
Í 23. gr. frumvarpsins er lagt til að ákvæði 17. gr. taki gildi 1. janúar 2002. Eftir þann tíma verða allir sem sigla skemmtibátum að hafa aflað sér tilskilinnar menntunar og þjálfunar og hafa fengið útgefið skírteini sem 17. gr. gerir kröfu um.
Um 18. gr.
Um 19. gr.
Um 20. gr.
Um 21. gr.
Um 22. gr.
Menntamálaráðuneytið setur reglugerðir samkvæmt lögum um framhaldsskóla sem fjalla um námskrár, skipulag og lengd náms.
Um 23. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um áhafnir íslenskra skipa.
Samkvæmt núgildandi lögum eru að störfum þrjár nefndir sem ekki er gert ráð fyrir að starfi áfram heldur verði verkefni þeirra flutt til Siglingastofnunar Íslands. Þær eru: mönnunarnefnd fiskiskipa, mönnunarnefnd flutningaskipa og nefnd sem veitir undanþágur frá atvinnuréttindindum vélstjóra og skipstjórnarmanna. Árlegur kostnaður af þessum nefndum er 1,5–1,8 m.kr. á ári og lækka útgjöld samgönguráðuneytis sem því nemur. Siglingastofnun er einnig ætlað í samvinnu við menntamálaráðuneytið að fylgjast með að menntun sjómanna uppfylli kröfur STCW-samningsins og að lokum munu starfsmenn stofnunarinnar taka þátt í gerð námskráa um menntun sjómanna. Að öllu meðtöldu er áætlaður kostnaður Siglingastofnunar vegna aukinna verkefna 4–5 m.kr.
Í frumvarpinu er jafnframt gert ráð fyrir að sett verði á laggirnar úrskurðarnefnd siglingamála, skipuð þremur mönnum, til þess að fjalla um kærur sem kunna að rísa vegna ákvarðana Siglingastofnunar. Gert er ráð fyrir að árlegur kostnaður af henni verði 0,7 m.kr. á ári miðað við reglubundna starfsemi.
Áætlaður kostnaður ríkissjóðs af frumvarpinu er því um 5 m.kr. Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2001 hefur verið gert ráð fyrir þessari útgjaldaaukningu hjá Siglingastofnun með fyrirvara um að frumvarpið verði að lögum.
