Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 661. máls.
128. löggjafarþing 2002–2003.
Þskj. 1075 — 661. mál.
2. Hafnarmannvirki eru í lögum þessum varnargarðar, viðlegumannvirki og innsiglingar, leiðarmerki og skipalægi.
3. Skjólgarðar eru í lögum þessum varnarmannvirki sem ætlað er að veita viðlegumannvirkjum og innsiglingum skjól fyrir öldum, straumum og sandburði.
4. Viðlegumannvirki eru í lögum þessum bryggjur og önnur mannvirki innan hafnar sem ætluð eru til viðlegu fyrir fljótandi för.
5. Rekstur hafnar í lögum þessum táknar að byggja, reka, viðhalda og endurnýja hafnarmannvirki sem og rekstur hafntengdrar atvinnuaðstöðu, þ.e. leigu á landi, vöruhúsum, tækjum og þess háttar, upptökumannvirkjum hvers konar í því skyni að þjóna skipum eða fyrirtækjum á hafnarsvæðum sem sinna þjónustu við skip, farþega og farm, og jafnframt rekstur hafntengdrar þjónustu, þ.e. hafnsöguþjónustu, festarþjónustu, vigtarþjónustu, sorphirðu, sölu vatns og rafmagns og sambærilega þjónustu er lýtur að skipum. Undir rekstur hafna fellur einnig rekstur vöruhúsa og þjónustumiðstöðva á hafnarsvæðum.
6. Hafnarstjórn merkir í lögum þessum að sveitarfélög eða aðrir eigendur hafnar kjósi sérstaka hafnarstjórn og feli henni stjórnunarlega ábyrgð á höfninni.
7. Málaflokkur merkir í lögum þessum afmarkaða rekstrareiningu í bókhaldi sveitarfélags þar sem tekjum og gjöldum er haldið aðskildum frá öðrum rekstri þess.
1. Stærð og takmörk hafnarsvæðis á sjó og landi.
2. Starfsheimildir, starfsemi og umferð á hafnarsvæði.
3. Öryggi við flutninga og varnir gegn mengun.
4. Viðurlög við brotum.
5. Kosningu og starfs- og valdsvið hafnarstjórnar.
Siglingastofnun hefur eftirlit með því að höfn uppfylli skyldur sínar samkvæmt hafnarreglugerð.
Engin mannvirkjagerð má fara fram á hafnarsvæði nema með samþykki viðkomandi hafnarstjórnar. Ef leyfi til mannvirkjagerðar er eigi notað innan tveggja ára frá veitingu þess fellur það úr gildi.
Ráðherra skal setja reglur um slysavarnir í höfnum.
1. Höfn án sérstakrar hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags.
2. Höfn með hafnarstjórn í eigu sveitarfélags.
3. Hlutafélag, hvort sem það er í eigu opinberra aðila eða ekki, einkahlutafélag, sameignarfélag eða sem einkaaðila í sjálfstæðum rekstri. Hafnir sem reknar eru samkvæmt þessum tölulið teljast ekki til opinbers rekstrar.
Höfn sem nýtur ríkisstyrks er skylt að senda endurskoðaða ársreikninga sína árlega til Siglingastofnunar sem og aðrar upplýsingar sem Siglingastofnun kann að óska eftir og snerta rekstur hafnarinnar. Öðrum höfnum er skylt að veita Siglingastofnun þær upplýsingar sem hún óskar eftir og snerta rekstur hafnanna, enda séu þær nauðsynlegar vegna eftirlitshlutverks Siglingastofnunar samkvæmt lögunum. Þá er höfn skylt að veita Siglingastofnun upplýsingar um farþega og vörumagn sem um höfnina fer.
Hafnir samkvæmt þessum kafla hafa starfsheimildir í samræmi við 5. tölul. 3. gr.
Hafnarstjórn skal innan valdsviðs síns gæta hagsmuna hafnar. Hafnarstjórn ber ábyrgð gagnvart sveitarstjórn á rekstri og viðhaldi hafnar.
1. Skipagjöld á skip þau og báta er nota viðkomandi höfn; bryggjugjöld og lestargjöld sem eru miðuð við stærð skipa, dvalartíma á hafnarsvæðinu og veitta aðstöðu. Gjald þetta skal standa undir kostnaði við að reka, viðhalda og endurnýja viðlegumannvirki, dýpkanir og legu í höfn.
2. Vörugjöld af vörum sem umskipað er, lestaðar eru eða losaðar í höfn, þar á meðal aflagjald sem er vörugjald af sjávarafla sem lagður er á land á hafnarsvæðinu. Gjald þetta skal standa undir kostnaði af aðstöðu við bryggju og á hafnarbakka.
3. Farþegagjald og gjald fyrir bifreiðar sem ekið er um borð eða frá borði í ferju til þess að standa straum af kostnaði við aðstöðu og búnað fyrir farþega og bíla.
4. Leigugjald fyrir svæði til lestunar og losunar á vöru.
5. Gjald fyrir geymslu vöru á hafnarsvæði til að standa straum af kostnaði við rekstur vöruaðstöðu.
6. Leigugjöld fyrir afnot af mannvirkjum eða tækjum hafnarinnar, þ.m.t. upptökumannvirkjum og löndunarkrönum. Gjaldið skal standa undir kostnaði við rekstur, viðhald og endurnýjun mannvirkjanna.
7. Leyfisgjöld fyrir bryggjur og önnur mannvirki sem gerð hafa verið skv. 5. gr. Gjaldið skal standa straum af undirbúningskostnaði veittra leyfa.
8. Lóðargjöld og lóðarleigu.
9. Hafnsögugjöld sem skulu standa straum af kostnaði við hafnsöguþjónustu.
10. Gjöld fyrir þjónustu dráttarbáta sem skulu standa straum af kostnaði við rekstur dráttarbáta.
11. Festargjöld sem nota skal til að greiða kostnað við festarþjónustu sem höfnin veitir.
12. Gjöld fyrir sölu á vatni og rafmagni.
13. Sorpgjöld sem skulu standa straum af kostnaði við sorphirðu frá skipum og fyrirtækjum á hafnarsvæði.
14. Vigtargjald sem standa skal straum af kostnaði við rekstur, viðhald og endurnýjun hafnarvogar.
15. Umsýslugjald til þess að standa straum af kostnaði vegna umsýslu og yfirstjórnar, t.d. launum og skrifstofukostnaði.
Gjaldtaka hafnar skal miðuð við að hún standi undir kostnaði við þá þjónustu sem veitt er. Notendur hafnar geta krafið hafnarstjórn upplýsinga um kostnað við þjónustu og sundurliðun gjalda.
Nú á annar aðili en hafnarsjóður viðlegumannvirki innan hafnarsvæðis og skal þá semja um hversu hátt gjald skal greiða til hafnar til þess að standa straum af sameiginlegum rekstri hennar.
Höfn er heimilt að gera langtímasamning við notendur um gjöld skv. 1. og 2. tölul. 1. mgr. fyrir afnot af bryggjum.
Höfn getur samkvæmt ákvörðun sveitarstjórnar orðið að höfn án sérstakrar hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags, sbr. 1. tölul. 8. gr.
Rekstrarformi hafnar skal breytt í höfn í eigu sveitarfélags án sérstakrar hafnarstjórnar þegar hún hefur haft neikvæðan rekstrarafgang í þrjú ár í röð að teknu tilliti til vaxta, en fyrir afskriftir. Sveitarstjórn er þó heimilt með samþykki samgönguráðherra að veita aukið fjármagn til hafnar til þess að bæta eiginfjárstöðu hennar.
Gjaldtaka hafnar samkvæmt þessum kafla skal miðuð við að hún standi undir kostnaði við þá þjónustu sem veitt er ásamt hlutdeild í sameiginlegum rekstri hafnarinnar. Notendur hafnar geta krafið hafnarstjórn upplýsinga um kostnað við þjónustu og eðlilega sundurliðun gjalda.
Skipagjöld eru tryggð með lögveði í viðkomandi skipi eða vátryggingarfé. Gengur það veð í tvö ár fyrir samningsveðskuldum. Höfn er heimilt að krefjast frekari trygginga fyrir greiðslu hafnargjalda og fyrir förgunarkostnaði skips séu taldar verulegar líkur á að það lendi í reiðileysi innan hafnar. Höfn er heimilt að láta fjarlægja skip á kostnað eiganda þegar rými hafnarinnar er takmarkað. Ef skip, bátar, flutningatæki á landi eða annar búnaður er í hirðuleysi á hafnarsvæðinu og veldur óþrifnaði eða hættu getur hafnarstjóri fyrirskipað úrbætur innan ákveðins frests. Sé slíkum fyrirmælum ekki sinnt er heimilt að láta fjarlægja viðkomandi hlut á kostnað eiganda.
Við undirbúning þessarar tillögugerðar ber Siglingastofnun að hafa samráð og samstarf við viðkomandi hafnarstjórn og hafnaráð.
Við tillögugerðina og forgangsröðun framkvæmda skal leggja til grundvallar mat er taki mið af hagkvæmni framkvæmdar, þörf fyrir hana og þýðingu fyrir byggðarlagið.
Ríkissjóði er heimilt að styrkja:
a. Endurbyggingu, endurbætur og lagfæringar á skjólgörðum í höfnum þar sem erfiðar náttúrulegar aðstæður valda því að lítið skjól er fyrir úthafsöldu og dýpkun í innsiglingu þar sem reglulegrar viðhaldsdýpkunar er þörf á minnst fimm ára fresti. Stofnkostnað við hafnsögubáta á stöðum þar sem aðstæður í höfn og nágrenni hennar kalla á slíkt öryggistæki. Greiðsluþátttaka ríkisins getur þó aldrei orðið hærri en 75% og er ákvörðuð hverju sinni í samgönguáætlun.
b. Framkvæmdir á vegum lítils hafnarsjóðs innan skilgreinds byggðasvæðis samkvæmt ákvörðunum Eftirlitsstofnunar EFTA með tekjur undir 15 millj. kr. og þar sem verðmæti meðalafla síðustu þriggja ára er undir 600 millj. kr. Ríkissjóði er heimilt að víkja frá þessum viðmiðunarmörkum við sérstakar aðstæður, enda liggi fyrir staðfesting frá Samkeppnisstofnun um að styrkurinn skekki ekki samkeppnisstöðu hafna. Ríkisstyrktar framkvæmdir skulu takmarkast við merkingu innsiglingar, dýpi, varnarmannvirki og viðlegu. Greiðsluþátttaka ríkisins samkvæmt þessum lið skal vera allt að 90% og er ákvörðuð hverju sinni í samgönguáætlun sem samþykkt er af Alþingi.
c. Framkvæmdir á vegum hafnarsjóðs innan skilgreinds byggðasvæðis samkvæmt ákvörðunum Eftirlitsstofnunar EFTA með heildartekjur undir 30 millj. kr. og þar sem verðmæti meðalafla síðustu þriggja ára er undir 1.500 millj. kr. og vöruflutningar sem um höfnina fara eru undir 50 þús. tonnum. Ríkissjóði er heimilt að víkja frá þessum viðmiðunarmörkum við sérstakar aðstæður, enda liggi fyrir staðfesting frá Samkeppnisstofnun um að styrkurinn skekki ekki samkeppnisstöðu hafna. Greiðsluþátttaka ríkisins samkvæmt þessum lið getur aldrei orðið meiri en 60% vegna dýpkana og 40% vegna viðlegumannvirkja sem unnið er við árið 2007 eða síðar.
Samgönguráðherra er heimilt í stað þess að veita styrki skv. a–c-lið 2. mgr. að stofna þróunardeild Hafnabótasjóðs, sbr. 26. gr., sem yrði fjármögnuð með framlagi af fjárlögum samkvæmt ákvörðun Alþingis. Þróunardeild Hafnabótasjóðs er heimilt að veita styrki til hafnarsjóða óháð rekstrarformi vegna framkvæmda við dýpkanir, skjólgarða, viðlegumannvirki og merkingu innsiglingar sem nema allt að 50% kostnaðar. Þó geta litlar byggðahafnir, sbr. b-lið 2. mgr., sótt um styrk sem nemur allt að 90% kostnaðar við framkvæmdir. Hafnir skulu senda inn umsóknir um styrki þar sem lögð er fram viðskiptaáætlun hafnar, upplýsingar um viðkomandi framkvæmdir, fjármögnun framkvæmda og aðrar þær upplýsingar sem stjórn sjóðsins ákveður að leggja skuli fram. Ákveði ráðherra að nýta þetta ákvæði er ekki skylt að sundurliða framkvæmdir í samgönguáætlun.
Við mat á greiðsluþátttöku ríkissjóðs í einstökum verkefnum skal ávallt tekið tillit til fjárhagslegrar getu hafnarsjóðs til að standa undir nauðsynlegum hafnarframkvæmdum, þó með þeim takmörkunum um hámark sem kveðið er á um í 24. gr. Staðfesting Siglingastofnunar skal liggja fyrir um að höfn hafi nýtt alla kosti sína til tekjuöflunar áður en umsókn um ríkisstyrk er tekin fyrir svo að framlagið raski ekki samkeppni við aðrar hafnir. Staðfesting þessi skal m.a. byggjast á samanburði við gjaldtöku annarra sambærilegra hafna.
Greiðsluþátttaka ríkissjóðs í einstökum verkefnum skal ákveðin um leið og verk eru sett á samgönguáætlun og tekin til endurskoðunar á tveggja ára fresti við endurskoðun samgönguáætlunar, sbr. 23. gr.
Tekjur Hafnabótasjóðs eru tekjur af starfsemi sjóðsins og framlag úr ríkissjóði samkvæmt ákvörðun Alþingis hverju sinni.
Hafnabótasjóði er heimilt að taka lán vegna starfsemi sinnar samkvæmt ákvörðun Alþingis hverju sinni. Hafnaráð ráðstafar fé Hafnabótasjóðs að fengnum tillögum Siglingastofnunar Íslands með samþykki ráðherra á eftirgreindan hátt:
1. Fjármagnar framkvæmdir ríkisins samkvæmt samgönguáætlun sem samþykkt hefur verið á Alþingi.
2. Hafnabótasjóði er heimilt að starfrækja þróunardeild hafna samkvæmt reglugerð sem ráðherra setur að fengnu sérstöku fjárframlagi samkvæmt samþykkt Alþingis. Markmið þróunardeildarinnar er að styðja minni hafnir á landsbyggðinni sem eru mikilvægar fyrir byggðarlagið og atvinnuuppbyggingu þess.
3. Hafnabótasjóði er heimilt að bæta tjón á hafnarmannvirkjum sem eru styrkhæf skv. a-lið og b-lið 2. mgr. 24. gr., þ.m.t. tjón sem ekki fæst að fullu bætt úr Viðlagasjóði eða vegna ákvæða IX. kafla siglingalaga um takmarkaða ábyrgð útgerðarmanna.
Siglingastofnun Íslands annast vörslu, daglega afgreiðslu og bókhald Hafnabótasjóðs. Lánasýsla ríkisins veitir sjóðnum aðstoð við öflun lánsfjár.
Heimilt er með samþykki ráðherra að fela lánastofnun umsýslu lána sjóðsins.
Ákvörðunum Siglingastofnunar samkvæmt lögum þessum og reglugerðum settum samkvæmt þeim má skjóta til samgönguráðherra. Um málsmeðferð fer samkvæmt ákvæðum stjórnsýslulaga.
Allar hafnir skulu leitast við að taka ákvörðun um rekstrarform fyrir 1. júlí 2003, en þá taka ný rekstrarform hafna samkvæmt lögum þessum gildi.
Sé engin ákvörðun tekin um rekstrarform hafnar fyrir 1. júlí 2003 skal rekstrarform hennar vera höfn með hafnarstjórn í eigu sveitarfélags. Við breytingu núverandi hafnarforms frá höfn með hafnarstjórn í höfn án sérstakrar hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags skal sveitarstjórn taka við stjórn hafnarinnar og ábyrgð á rekstri hennar.
B-deild Hafnabótasjóðs skv. 26. gr. skal yfirtaka núverandi eignir sjóðsins við gildistöku laganna.
Þrátt fyrir ákvæði 26. gr. er Hafnabótasjóði heimilt að veita lán eða styrk skv. 3. tölul. 1. mgr. 28. gr. laga nr. 23/1994 fram til 1. janúar 2007.
Frumvarp þetta er í meginatriðum samhljóða frumvarpi sem samgönguráðherra lagði fyrir Alþingi á sl. vorþingi. Frumvarpið fékk mikla umfjöllun í samgöngunefnd, en ekki náðist að afgreiða það úr nefndinni. Í sumar setti samgönguráðherra á stofn vinnuhóp til þess að fara yfir frumvarpið eins og það lá þá fyrir. Í vinnuhópnum voru, auk fulltrúa ráðuneytisins, Guðmundur Hallvarðsson, formaður samgöngunefndar Alþingis, Magnús Stefánsson alþingismaður, Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, formaður Sambands íslenskra sveitarfélaga, Árni Þór Sigurðsson, formaður Hafnasambands sveitarfélaga, og Gísli Gíslason, bæjarstjóri á Akranesi. Ekki varð formleg niðurstaða af starfi hópsins, en sú skoðun kom greinilega fram að endurskoða þyrfti 24. gr. frumvarpsins svo að sveitarfélögin gætu sætt sig við það. Á 33. ársfundi Hafnasambands sveitarfélaga var hafnalagafrumvarpið tekið til umræðu og má fullyrða að það hafi verið langmikilvægasta mál fundarins. Ársfundurinn samþykkti frumvarpsdrögin fyrir sitt leyti með nokkrum breytingum. Eftirfarandi er samþykkt ársfundarins um hafnalagafrumvarpið í heild sinni:
„33. ársfundur Hafnasambands sveitarfélaga tekur undir skýrslu stjórnar fyrir árið 2001– 2002 þar sem fjallað er um frumvarp til nýrra hafnalaga. Einnig tekur fundurinn undir framsögu formanns hafnasambandsins um frumvarpið og þær tillögur til breytinga sem þar koma fram.
Ársfundurinn lýsir yfir ánægju með að samgönguráðuneytið hefur tekið undir ályktanir og tillögur sem hafnasambandið hefur gert við þau frumvarpsdrög sem fyrir þinginu lágu.
Ársfundurinn leggur sérstaka áherslu á:
* mikilvægi endurskoðunarákvæðis í frumvarpinu þar sem ekki liggur ljóst fyrir hvaða áhrif ný lög munu hafa á rekstur og framkvæmdagetu hafna í landinu,
* að tekið verði sérstakt tillit til hafna sem samsettar eru úr mörgum einingum (hafnasamlög og sameinuð sveitarfélög) og að lögin verði frekar hvetjandi fyrir sameiningu hafna en hamlandi,
* að sú gríðarlega sundurliðun á gjaldtöku sem skilgreind er í 17. gr. virðist stangast á við markmið nýrra hafnalaga sem lýtur að aukinni sjálfstjórn hafna,
* að útreikningar varðandi stöðu einstakra hafnarsjóða miðað við áhrif 24. gr. frumvarpsins verði kynntir höfnum landsins nú þegar. Þeir útreikningar munu gera höfnum frekar ljóst hver samkeppnishæfni þeirra er að breyttum lögum,
* að útfærsla 24. gr. sé með þeim hætti að höfnum landsins verði tryggt eðlilegt starfsumhverfi,
* að þar sem aðlögunartími nýrra hafnalaga verður lengdur til ársins 2006 er mikilvægt að hann sé nýttur til að tryggja að hafnir landsins séu jafnsettar varðandi framkvæmdaþörf og rekstur. Stefna hafnaáætlunar 2003–2006 þarf að vera sú að nægt fjármagn sé til slíkrar aðlögunar,
* að á aðlögunartímabilinu verði töluleg viðmið er fram koma í 24. gr. frumvarpsins tekin til endurskoðunar,
* að endurskoðað frumvarp verði sent höfnum landsins til yfirlestrar að nýju,
* að við endurskoðun frumvarpsins verði tekið til skoðunar að breyta 24. gr. frumvarpsins þannig að framlög úr ríkissjóði komi í gegnum framkvæmdasjóð hafna sem virki með svipuðum hætti og þekkist í samskiptum ríkis og sveitarfélaga í gegnum jöfnunarsjóð.“
Í frumvarpi þessu hefur verið tekið tillit til þeirra atriða sem fram komu á ársfundinum. Má benda á að víkkaður hefur verið út styrktarflokkur svokallaðra byggðahafna. Þannig er tekið á vanda þeirra hafna sem töldu hlut sinn mjög skertan í upphaflega frumvarpinu. Um þetta og fleiri atriði mun verða fjallað nánar í athugasemdum við hverja grein.
Málefni hafna hafa undanfarið verið í brennidepli og hafa komið fram kröfur um breytingar á rekstrarformi og fjármögnun framkvæmda. Nokkur dæmi má nefna hér. Fjallað var um málið á ársfundi Hafnasambands sveitarfélaga árið 1997 og hefur það síðan verið tekið fyrir á hverjum ársfundi. Samtök iðnaðarins sendu beiðni haustið 1998 til Samkeppnisstofnunar um athugun á því hvort ákvæði hafnalaga stríddu gegn markmiðum samkeppnislaga. Einnig hafa komið fram ábendingar vegna endurskoðunar á gjaldaákvæðum laga í kjölfar hertra formkrafna til lagaheimilda fyrir sköttum og þjónustugjöldum. Töluverð umræða hefur verið innan ESB eftir útkomu grænbókar um hafnir og að lokum má nefna að verulegar breytingar hafa orðið í sumum nágrannalöndum okkar á málefnum hafna. Þessi atriði og fleiri hafa kallað á umræðu hér á landi. Til að bregðast við því ákvað þáverandi samgönguráðherra, Halldór Blöndal, að skipa tvær nefndir 1. febrúar 1999 til þess að fjalla um málefni hafna. Önnur nefndin hafði það hlutverk að fjalla um framtíðarfyrirkomulag hafnamála. Hin hafði það hlutverk að gera tillögur um gjaldskrá hafna með hliðsjón af breyttum lögum og veita umsögn um undanþáguákvæði núgildandi hafnalaga. Fljótlega komu upp þau sjónarmið að tillögur gjaldskrárnefndar og nefndar um framtíðarskipulag hafnamála yrðu að fara saman. Nefndunum var því falið af núverandi samgönguráðherra, Sturlu Böðvarssyni, að skila sameiginlegu áliti. Hér á eftir verður því vísað til þessara nefnda sem nefndar um framtíðarskipan hafnamála. Áliti var skilað sem áfangaskýrslu til samgönguráðherra í september 1999.
Í kjölfar framangreinds álits skipaði Sturla Böðvarsson samgönguráðherra 9. desember 1999 nýja nefnd sem hér eftir er nefnd hafnalaganefnd. Í skipunarbréfi hennar segir að hún skuli „undirbúa og semja frumvarp til nýrra hafnalaga. Verkefni þessarar nefndar verður að útfæra þær hugmyndir sem fram komu í skýrslunni frá því í september. Nefndinni er því ætlað að skila af sér frumvarpi til laga með greinargerð sem leggja megi fram til kynningar á Alþingi, helst á vorþingi 2000 ef mögulegt er. Nefndin skal leitast við í vinnu sinni að hafa náið samráð og samstarf við sem flesta hagsmunaaðila er hafnamál snerta þannig að sjónarmið þeirra komi skýrt fram.“
Eftirfarandi aðilar voru skipaðir í hafnalaganefndina: Einar K. Guðfinnsson alþingismaður, formaður, Árni Þór Sigurðsson, formaður Hafnasambands sveitarfélaga, Friðrik J. Arngrímsson, framkvæmdastjóri LÍÚ, Guðmundur Bjarnason, bæjarstjóri Fjarðabyggðar, Hörður Blöndal, hafnarstjóri Hafnasamlags Norðurlands, og Kristinn Jónasson, bæjarstjóri Snæfellsbæjar.
Með nefndinni störfuðu Hermann Guðjónsson, forstjóri Siglingastofnunar Íslands, og Jóhann Guðmundsson, skrifstofustjóri í samgönguráðuneytinu. Ritari hennar var Sigurbergur Björnsson, forstöðumaður hjá Siglingastofnun Íslands.
Nefndin hóf starf sitt með því að fara yfir fyrirliggjandi áfangaskýrslu um framtíðarskipan hafnamála. Því næst kallaði hún á fulltrúa úr ýmsum áttum. Á fund nefndarinnar komu:
Sveinn Hannesson, framkvæmdastjóri Samtaka iðnaðarins, Hjörleifur Pálsson endurskoðandi, Deloitte & Touche, Árni Harðarson lögfræðingur, Deloitte & Touche, Ragnheiður Snorradóttir lögfræðingur, fjármálaráðuneyti, Kristján Andri Stefánsson lögfræðingur, forsætisráðuneyti, Guðmundur Sigurðsson forstöðumaður, Samkeppnisstofnun, Lárus Ögmundsson lögfræðingur, Ríkisendurskoðun, Höskuldur H. Ólafsson, framkvæmdastjóri hjá Eimskipum, Kristinn Þór Geirsson, framkvæmdastjóri hjá Samskipum, Kristján Ragnarsson, formaður LÍÚ, Arthur Bogason formaður og Örn Pálsson framkvæmdastjóri Landssambands smábátaeigenda, Haukur Þór Hauksson, formaður Samtaka verslunarinnar, Guðjón Petersen, framkvæmdastjóri Farmanna- og fiskimannasambands Íslands, Grétar Mar Jónsson, forseti Farmanna- og fiskimannasambands Íslands, Sævar Gunnarsson formaður og Hólmgeir Jónsson framkvæmdastjóri Sjómannasambands Íslands, Sigríður Andersen og Guðjón Rúnarsson frá Verslunarráði Íslands, Sigurður Jónsson, framkvæmdastjóri Samtaka verslunar og þjónustu, og Ólafur J. Briem, framkvæmdastjóri Sambands íslenskra kaupskipaútgerða.
Nefndin náði samkomulagi um drög að frumvarpi og er þetta frumvarp í mörgum atriðum í samræmi það. Þó skal tekið fram að Friðrik Arngrímsson, sameiginlegur fulltrúi Landssambands íslenskra útgerðarmanna, Landssamtaka smábátaeigenda og Sambands íslenskra kaupskipaútgerða, skrifaði undir nefndarálitið með fyrirvara (sjá fylgiskjal IV).
Í frumvarpi þessu eru mörg nýmæli sé tekið mið af núgildandi hafnalögum. Þau helstu eru eftirfarandi:
1. Gert er ráð fyrir að samræmd gjaldskrá hafna verði aflögð og ákvæði samkeppnislaga gildi um gjaldtöku þeirra.
2. Leyft verður að reka hafnir undir fleiri rekstrarformum, þ.m.t. undir hlutafélagaforminu.
3. Gert er ráð fyrir að frumvarpið taki til allra hafna landsins.
4. Móttökuskylda hafna er skilgreind.
5. Ríkisafskipti af höfnum eru minnkuð en áfram er gert ráð fyrir að viðhaldsdýpkanir, lagfæringar og viðhald á skjólgörðum sé greitt að hluta til úr ríkissjóði.
6. Framtíð smærri fiskihafna er betur tryggð en í núgildandi lögum.
7. Önnur stjórnvaldsafskipti af höfnum eru betur skilgreind.
Ein af forsendum frumvarpsins er að rekstur hafna verði virðisaukaskattsskyldur. Þetta nái eingöngu til reksturs hafna eins og hann er skilgreindur í 3. gr. Því gilda núverandi sjónarmið um hafnarþjónustu, lóðaumsýslu og rekstur fasteigna. Fram að þessu hafa hafnir ekki innheimt virðisaukaskatt af hafnargjöldum og ekki fengið frádreginn eða endurgreiddan innskatt vegna framkvæmda og aðkeyptra rekstrarvara og þjónustu nema að mjög litlu leyti. Virðisaukaskattur af sérfræðiþjónustu fæst þó endurgreiddur. Ljóst er að við það að færa gjaldskrárákvarðanir til hafna og leyfa fleiri rekstrarform en tíðkast í dag færast hafnir nær umhverfi annars atvinnurekstrar. Flestir viðskiptaaðilar hafna eru virðisaukaskattsskyldir sem mælir með að hafnir verði það líka. Ef ein höfn uppfyllir skilyrði um virðisaukaskattsskyldu falla aðrar á sama atvinnusvæði óhjákvæmilega undir sama hatt óháð rekstrarformi. Því verður flókið fyrir viðskiptavini hafnarinnar að greiða hafnargjöld með virðisaukaskatti í höfnum á einu atvinnusvæði en ekki í höfnum á öðru atvinnusvæði. Lagt er til að tekin verði af öll tvímæli í þessu efni og allar hafnir sem undir lögin falla verði virðisaukaskattsskyldar. Því munu hafnir m.a. innheimta virðisaukaskatt af viðskiptavinum sínum við gerð reikninga fyrir skipagjöld og vörugjöld. Þær geta dregið allan innskatt frá útskatti. Þá hverfa uppsöfnunaráhrif vegna virðisaukaskatts sem hefur miklar fjárhagslegar afleiðingar fyrir bæði hafnirnar og ríkissjóð.
Það er á verksviði fjármálaráðuneytis að breyta lögum eða reglugerðum á þessu sviði og vísast til þess ráðuneytis um það.
Að lokum skal það tekið fram og ítrekað hér í hinum almennu athugasemdum að skoðun samgönguráðuneytisins er óbreytt, þ.e. að núgildandi hafnalög séu orðin úrelt og ekki lengur í takt við þarfir nútímans.
Lagt er til að hafnarreglugerðir skuli segja til um kosningu og starfs- og valdsvið hafnarstjórnar. Gagnvart einkafyrirtækjum eða hlutafélögum gilda lög um hlutafélög eða viðkomandi annað félagaform. Ekkert mælir þó á móti því að ákvæði þessa efnis sé sett í reglugerð fyrir viðkomandi höfn.
Ef höfn telst ekki uppfylla skyldur sínar samkvæmt lögum þessum og reglugerðum getur komið til álita fyrir ráðherra að fella hafnarreglugerðina úr gildi. Við það falla niður allar starfsheimildir hafnarinnar og ber að loka henni fyrir umferð á sjó og landi. Þetta er m.a. gert svo að hægt verði að grípa inn í þegar hætta stafar af lélegum mannvirkjum og viðkomandi höfn hefur ekki sinnt aðvörunum. Þá er lagt til að áður en hafnarreglugerðir samkvæmt þessari grein eru gefnar út skuli leita umsagnar Siglingastofnunar. Jafnframt er lagt til að tiltekið verði í greininni að stofnunin skuli hafa eftirlit með því að hafnir uppfylli skyldur sínar samkvæmt hafnarreglugerð.
Kveðið er á um að sveitarstjórn skuli veita framkvæmdaleyfi fyrir nýjum hafnarmannvirkjum. Er það í samræmi við 27. gr. skipulags- og byggingarlaga, nr. 73/1997, en þar segir:
„Meiri háttar framkvæmdir, sem áhrif hafa á umhverfið og breyta ásýnd þess, svo sem breyting lands með jarðvegi eða efnistöku, skulu vera í samræmi við skipulagsáætlanir og úrskurð um mat á umhverfisáhrifum þar sem það á við. Óheimilt er að hefja slíkar framkvæmdir sem ekki eru háðar byggingarleyfi skv. IV. kafla fyrr en að fengnu framkvæmdaleyfi viðkomandi sveitarstjórnar.“
Í 36. gr. IV. kafla skipulags- og byggingarlaga segir einnig:
„Ákvæði þessa kafla taka til hvers konar bygginga ofan jarðar og neðan.
Undanþegin byggingarleyfi eru götur, holræsi, vegir og brýr, aðrar en göngubrýr í þéttbýli, jarðgöng, flugbrautir, dreifi- og flutningskerfi rafveitna, hitaveitna, vatnsveitna og fjarskipta, svo og hafnir og virkjanir, enda eru þær framkvæmdar á vegum opinberra aðila eða unnar samkvæmt sérlögum. Byggingarleyfi þarf þó fyrir varanlegum húsbyggingum sem gerðar eru í tengslum við þessar framkvæmdir.“
Enn fremur segir í 3. mgr. 36. gr. skipulags- og byggingarlaga: „Mannvirki, sem undanþegin eru byggingarleyfi, skulu byggð í samræmi við skipulagsákvæði skv. III. kafla laga þessara.“
Frumvarpið heimilar þó að undanþága sé gefin frá þessu ákvæði sé tækniþekking og innra eftirlit fyrir hendi hjá viðkomandi höfn sem að mati Siglingastofnunar Íslands tryggir að fullt tillit sé tekið til öryggissjónarmiða við hönnun hafnarmannvirkja. Þannig hefur til að mynda Reykjavíkurhöfn sinnt þessum þætti sjálf vegna sinna framkvæmda.
Loks er í frumvarpinu gerð krafa um að þær hafnir sem njóta opinberra framlaga til framkvæmda skuli leggja fram staðfestingar á fjármögnun fyrirhugaðra framkvæmda. Þetta er gert til þess að tryggja að nauðsynlegt fjármagn sé fyrir hendi áður en ráðist er í framkvæmdir sem ríkið stendur að.
Ráðherra skal setja reglur um slysavarnir í höfnum og er þetta ákvæði hliðstætt ákvæðum gildandi hafnalaga.
Frumvarpið heimilar að reka höfn án sérstakrar hafnarstjórnar sem málaflokk í sveitarfélagi. Ekki er gert ráð fyrir að rekstur slíkra hafna sé í samkeppni við aðrar hafnir þó svo að það sé ekki andstætt frumvarpi þessu og gilda reglur um gjaldtöku opinberra fyrirtækja um þær. Eigandi hafnar, þ.e. viðkomandi sveitarstjórn, setur höfninni gjaldskrá. Þetta rekstrarform er einkum ætlað fyrir litlar hafnir, t.d. smábátahafnir eða jafnvel skemmtibátahafnir. Greinin heimilar að reka höfn með hafnarstjórn í eigu sveitarfélags. Þetta er það eina rekstrarform í raun sem núverandi hafnalög leyfa. Vísað er til fylgiskjals III frá Samkeppnisstofnun um samkeppni hafna. Frumvarpið heimilar að starfsheimildir slíkra hafna séu í samræmi við 5. tölul. 3. gr. Frumvarpið gerir ráð fyrir að einkum stærri hafnarsjóðir landsins velji núverandi form eða stofni félag skv. 3. tölul. þessarar greinar sem yfirtekur reksturinn að ákveðnum skilyrðum uppfylltum.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að einkafyrirtæki geti rekið hafnir. Slíkar hafnir geta verið einkafyrirtækjum nauðsynlegar vegna annarrar starfsemi, svo sem olíudreifingar eða stóriðju. Einnig gæti einkafyrirtæki haft hafnarrekstur sem aðalverkefni. Frumvarpið gerir engar kröfur um stærð slíkra fyrirtækja í veltu talið og takmarkar ekki starfsheimildir slíkra hafna. Samkeppnislög gilda um verðlagningu á þjónustu þeirra.
Sveitarsjóðir bera ábyrgð á að gjöld séu í samræmi við reglur um gjöld opinberra fyrirtækja samkvæmt þessu frumvarpi. Líftíma og slit margra hafnarmannvirkja er í meginatriðum fremur hægt að rekja til veðurfarslegra eða náttúrulegra ástæðna en notkunar. Hafnargjöld eru endurgjald fyrir veitt afnot á sama hátt og leiga er endurgjald fyrir afnot af húsnæði. Stærsti einstaki kostnaðarþáttur leigugjalds er stofnkostnaður sem er mismunandi fyrir hvert mannvirki sem leigt er. Algengast er að miða leigugjald á húsnæði við fermetra, heilt hús eða hluta úr húsi eftir aðstæðum og að því sé deilt á leigjendur eftir tíma, svo sem klukkustundum, dagpörtum, vikum eða mánuðum. Stofnkostnaðurinn vegur þyngst í hafnargjöldunum. Stærri skip leigja meiri aðstöðu en lítil skip, þ.e. lengri viðlegu, meira dýpi og fleiri fermetra af hafnarbakka. Aðstæður eru mismunandi í hverri höfn sem hefur áhrif á viðmið og form gjaldtöku. Lestargjaldinu er einkum ætlað að mæta kostnaði við ytri mannvirki hafnarinnar. Bryggjugjaldi er einkum ætlað að mæta kostnaði við viðlegumannvirki. Vörugjöldum er einkum ætlað að mæta kostnaði við bryggju og þekju.
Það er eiganda hafnar, þ.e. sveitarfélagsins, að sjá til þess að gjaldskrá fyrir þjónustu hafnar uppfylli þær kröfur sem réttarreglur um tekjuöflun hins opinbera setja gjaldtöku af þessu tagi og gæti þess að álögð gjöld séu í samræmi við þær heimildir.
Gert er ráð fyrir að á aðlögunartíma, sbr. ákvæði til bráðabirgða, muni hafnarsjóðir fá auknar tekjur til þess að standa á eigin fótum. Það er eigenda hafna að sjá til þess að hafnir uppfylli formkröfur og að gjöldin hrökkvi fyrir kostnaði að loknum aðlögunartíma.
Nýmæli í frumvarpinu er farþegagjald. Ljóst er að hafnarsjóðir hafa lagt í töluverðan kostnað til þess að taka á móti farþegum af skemmtiferðaskipum, ferjum og skemmtiferða- eða útsýnisbátum ýmiss konar sem þjónusta ferðamenn. Þessi kostnaður felst í umsýslu skipanna, sérbúnaði, svo sem flotbryggjum og landgöngum, svo og aðstöðu fyrir þau sem ekki nýtist í annað. Rökrétt er að heimila gjaldtöku fyrir þessa þjónustu hafna. Gjaldtökuheimildir kaflans ná til sömu rekstrarþátta og starfsheimildir hafnarinnar.
Í frumvarpinu er heimild fyrir tveimur nýjum gjöldum, þ.e. lestunar- og losunargjaldi, sem er einkum hugsað vegna notkunar á aðstöðu fyrir afgreiðslu á vörum út af hafnarsvæði á vöruflutningabíl og ætla má að sé innifalið í vörugjaldi í þeim tilfellum þegar varan fer þess í stað um borð í skip. Geymslugjald er vegna geymslu gáma eða varnings á hafnarsvæði í lengri tíma. Það á einkum við í þeim tilfellum þegar hafnarsjóður leigir aðstöðu fyrir einstaka gáma eða vöru í stað þess að leigja heilt athafnasvæði til lengri tíma. Geymslugjaldið getur átt við geymslu vöru á sérstöku geymslusvæði eða á athafnasvæði sjálfra viðlegumannvirkjanna í lengri tíma en eðlilegan athafnatíma við uppskipun eða útskipun. Í 13. tölul. 1. mgr. er getið um sorpgjöld í stað sorphirðugjalds í núverandi lögum. Ástæðan er sú að gert er ráð fyrir að hægt sé að taka gjald annars vegar fyrir sorphirðu og hins vegar fyrir sorpeyðingu.
Heimild til töku umsýslugjalds er ætluð til þess að standa straum af sameiginlegum kostnaði í rekstri hafnarinnar sem ekki er hægt að heimfæra á einstakar gjaldheimildir, sbr. 1.–14. tölul. Hér gæti verið um að ræða skrifstofukostnað, laun yfirstjórnar og fleira þess háttar.
Almennt gerir frumvarpið ráð fyrir að gjöld verði miðuð við að gjaldtaka fyrir viðkomandi þjónustu standi straum af kostnaði við hana. Þetta sjónarmið verði haft til hliðsjónar við ákvörðun gjalda. Lagt er til að tiltekið verði sérstaklega að gjaldskrárákvarðanir allra hafna samkvæmt lögunum skuli miðaðar við að gjaldtaka fyrir viðkomandi þjónustu standi straum af kostnaði við hana. Í þessu felst að þetta sjónarmið verði haft til hliðsjónar við ákvörðun gjalda. Þessi krafa er líka gerð á hafnir sem reknar eru sem félag skv. 3. tölul. 8. gr. frumvarpsins. Krafan er eðlileg þegar horft er til þess að hafnir eru fyrst og fremst hluti af almenningssamgöngu- og þjónustukerfi landsins, þótt vissulega séu undantekningar þar á.
Gert er ráð fyrir að einkaaðili geti átt bryggju innan hafnarsvæðis, sbr. 5. gr. Nauðsynlegt er fyrir höfn að hafa tekjur af umferð vegna eiganda slíkrar bryggju til þess að standa straum af kostnaði við innsiglingarmerki og sameiginleg hafnarmannvirki. Þessi kostnaður hlýtur að vera mismunandi eftir höfnum. Frumvarpið gerir ráð fyrir að kostnaður sé metinn út frá umferð sem myndast við notkun á viðkomandi bryggju í hlutfalli við heildarumferð í höfninni.
Frumvarpið gerir kröfu um að stuðst sé við hagrænt verðmæti hafnarmannvirkja við mat á verðmæti þeirra. Með hagrænu mati er átt við að núvirða fjárstreymi hafnarinnar út frá gefnum forsendum um arðsemi og áhættu. Frumvarpið gerir einungis kröfu um að verðmæti hafnarmannvirkja sé metið og þarf að reikna frá fjárstreymi vegna taps eða hagnaðar af hafntengdri þjónustu eða hafntengdri atvinnuaðstöðu við þetta verðmætamat og meta það sérstaklega. Sömuleiðis ef landsvæði sem hefur sértækt verðmæti er framselt til félags skv. 3. tölul. 8. gr. skal það metið á markaðsverði. Frumvarpið tekur ekki fyrir að aðrar matsaðferðir séu einnig notaðar, en í öllum tilfellum skal útkoman sannreynd með aðferðum hagræns mats.
Ástæða er til þess að endurskoða afskriftaheimildir skattalaga fyrir hafnarmannvirki þar sem ætla má að afskriftatími þeirra sé lengri en gert er ráð fyrir í skattalögum.
Í þessari grein er að finna ákvæði sem er hliðstætt ákvæði gildandi hafnalaga um að samþykki ráðherra þurfi til að veðsetja eða ráðstafa hafnarmannvirki sem hefur notið ríkisstyrks. Hér er krafist samþykkis ráðherra fyrir framsali hafnarmannvirkja til félags skv. 3. tölul. 8. gr. Gert er ráð fyrir að ráðherra geti fengið og lagt mat á verðmætamat hafnarmannvirkja út frá forsendum ríkissjóðs um arðsemiskröfu og áhættu. Sú staða gæti komið upp að mat á hagrænu verðmæti hafnarmannvirkja sé hærra en reiknað framlag hafnarsjóðs til þeirra. Við þessar aðstæður má álykta að hlutur ríkissjóðs hafi borið arð. Það er matsatriði hvort rétt sé að ráðherra fari fram á að ríkissjóður eignist hlut í slíku félagi. Heimild þessi er því höfð hér inni af sömu ástæðu og samhljóða heimild núgildandi hafnalaga.
Kjósi höfn með hafnarstjórn í eigu sveitarfélags að taka upp rekstrarformið höfn án hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags getur hún það. Gert er ráð fyrir að sveitarfélagahafnir í samkeppni við einkafyrirtæki fylgi reglum fjármálaráðuneytisins um opinberan rekstur í samkeppni.
Ef höfn er rekin í samkeppni en hún hefur neikvæðan rekstrarafgang í þrjú ár eftir fjármagnskostnað en fyrir afskriftir verður hún að láta af samkeppnisrekstri og taka upp rekstrarform hafnar án hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags. Í þessu tilviki hrökkva tekjur hafnarinnar ekki fyrir útgjöldum. Sveitarsjóður þarf að leggja fé með höfninni en slíkt gengur ekki til lengdar í samkeppnisrekstri. Því er eðlilegra að kosnir fulltrúar beri ábyrgð á rekstrinum með beinni hætti, þ.e. að höfnin verði rekin sem höfn í eigu sveitarfélags án sjálfsstjórnar. Í því tilfelli að hér sé um að ræða hafnasamlag verður að leysa það upp og fella hafnir þess undir viðkomandi sveitarsjóði. Því er gert ráð fyrir að í stofnsamningi hafnasamlags verði ákvæði sem segi til um hvernig beri að fara með eignir þess og skuldir ef því er slitið.
Ef hallareksturinn er vegna óreglulegrar skuldasöfnunar eða tímabundins aflabrests gefst eigendum hafnarinnar með samþykki ráðherra tækifæri til að leggja fram fé til þess að grynnka á skuldum þannig að rekstrargrundvöllur skapist. Frumvarpið gerir ráð fyrir að þessari heimild verði aðeins beitt í undantekningartilfellum.
Samkeppnislög gilda um verðlagningu hafna samkvæmt þessum kafla. Almennt gerir frumvarpið ráð fyrir að gjöld verði miðuð við að gjaldtaka fyrir viðkomandi þjónustu standi straum af kostnaði við hana ásamt hlutdeild í sameiginlegum rekstri hafnar. Þetta sjónarmið verði haft til hliðsjónar við ákvörðun gjalda.
Í greininni er einnig að finna ákvæði um að hafnarstjórn sé heimilt að synja skipi um aðgang að höfn ef mönnum og umhverfi er talin stafa hætta af komu þess í höfn. Hér er einkum átt við tímabundna synjun svo að svigrúm gefist til þess að undirbúa komu skips í höfn eða grípa til nauðsynlegra varúðarráðstafana. Við eðlilegar aðstæður á tilkynning um komu skips með hættulegan farm að hafa borist höfninni með góðum fyrirvara.
Margar hafnarstjórnir hafa átt í vandræðum með skip sem liggja langtímum saman í höfn. Þau eru oft gömul, jafnvel ónýt, en taka viðlegurými frá öðrum skipum sem koma með afla eða vörur að landi. Í slíkum tilfellum verða oft vanskil á hafnargjöldum. Frumvarpið heimilar höfnum að fjarlægja slík skip ef rými hafnarinnar er takmarkað og þau farin að hamla annarri starfsemi hennar. Frumvarpið heimilar einnig höfnum að krefjast trygginga fyrir greiðslu hafnargjalda þannig að þær geti varist vanskilum af hálfu eigenda skipa sem ekki eru í notkun. Lagt er til að sambærilegt lögveðsákvæði og er í gildandi lögum verði í þessari grein. Telja má réttlætanlegt að veita höfnum slíka tryggingarvernd með lögum með hliðsjón af móttökuskyldu hafna.
Frumvarpið gerir jafnframt ráð fyrir að hafnir geti krafist tryggingar fyrir förgunarkostnaði séu sterkar líkur á að skip lendi í reiðileysi. Skip í reiðileysi er skip sem enginn hirðir um, liggur undir skemmdum og af því stafar hætta, þ.m.t. mengunarhætta. Samkvæmt nýlegri könnun Hafnasambands sveitarfélaga hafa 158 skip legið verkefnalaus í höfnum um langan tíma. Þar af voru 14 togarar, 88 fiskibátar, 38 trillur og 20 önnur skip. Samtals var lengd þeirra 5,1 km og brúttótonnatala þeirra um 37 þús. tonn. Ljóst er að veruleg fjárfesting í höfnum er teppt með þessu. Til viðmiðunar má nefna að stofnkostnaður við 1 km af stálþili er 1 milljarður kr. Mögulegt er að beita stighækkandi gjaldskrá miðað við tíma þar sem ekki fást eðlilegar tekjur, t.d. vörugjöld, af viðkomandi kanti.
Gert er ráð fyrir að Siglingastofnun Íslands vinni tillögu að siglingamálakafla sem hún leggur síðan fyrir samgönguráð, sbr. lög um samgönguáætlun. Við undirbúning tillögugerðarinnar ber Siglingastofnun Íslands að hafa samráð og samstarf við viðkomandi hafnarstjórn og hafnaráð.
Þá gerir frumvarpið ráð fyrir að Siglingastofnun Íslands leggi til grundvallar samgönguáætlun mat á þörf fyrir framkvæmdir í einstökum höfnum, landshlutum og landinu í heild. Við mat þetta skal m.a. taka mið af hagkvæmni framkvæmdar, þörf fyrir framkvæmd og þýðingu fyrir byggðarlagið.
Ríkissjóði er einnig heimilt samkvæmt frumvarpinu að taka þátt í dýpkun í höfnum þar sem verulegrar viðhaldsdýpkunar er þörf og dýpka þarf höfn á minnst fimm ára fresti. Framkvæmdir við dýpkun í innsiglingu þar sem reglulegrar viðhaldsdýpkunar er þörf á minnst fimm ára fresti falla hér undir. Ríkissjóði er leyfilegt samkvæmt þessu frumvarpi að styrkja garða sem hafa þann tilgang að hefta sandburð í innsiglingu eða höfn og draga úr þörf fyrir viðhaldsdýpkun. Ekki er gert ráð fyrir að höfn stækki við þessar ríkisstyrktu framkvæmdir.
Gert er ráð fyrir að sérstakar ráðstafanir verði gerðar í siglingamálakafla samgönguáætlunar 2003–2006. Samkvæmt henni mun ríkissjóður taka þátt í framkvæmdum í höfnum og innsiglingum sem miða að því að jafna aðstöðu hafna fram að þeim tíma er kerfisbreyting þessi er um garð gengin, sbr. bráðabirgðaákvæði nr. II.
Það sjónarmið er gilt að erfiðar náttúrulegar aðstæður séu teygjanlegt hugtak. Til eru hafnir sem búa við mjög góð náttúruleg skilyrði með tilliti til skjóls, efnisflutninga og dýpis. Nokkru lengri siglingatími er til þeirra en kannski annarrar sem er styttra frá siglingaleið en býr við mjög erfið náttúruleg skilyrði með tilliti til dýpis. Þessar hafnir gætu unnið saman þar sem landsamgöngur hafa farið mjög batnandi. Ákvæði b-liðar 2. mgr. er ætlað að skilgreina aðstoð ríkisins við hafnir þar sem höfnin er lífæð byggðarlags. Hér er einkum átt við litlar hafnir á landsbyggðinni sem þjónusta smábáta. Aðstoðin takmarkast við hafnir á byggðasvæðum með heildartekjur undir 15 millj. kr. og aflaverðmæti undir 600 millj. kr. á ári. Ekki er ætlun frumvarpsins að slíkir styrkir komi til hafna á samkeppnissvæðum. Frumvarpið heimilar ríkinu að fjármagna þessar framkvæmdir allt að 90%. Ekki er gert ráð fyrir að ríkið taki þátt í kostnaði við uppfyllingar eða önnur mannvirki á hafnarsvæðinu.
Ákvæði c-liðar skýra sig að mestu sjálf, en þar sem samgönguáætlun 2003–2006 verður samkvæmt eldri lögum er ekki gert ráð fyrir að nýta þessar greiðsluheimildir fyrr en árið 2007. C-liður heimilar að styrkja hafnir sem hafa tekjur undir 30 millj. kr. ef verðmæti meðalafla er undir 1.500 millj. kr. og ef vöruflutningur sem um höfnina fer er minni en 50 þús. tonn.
Við útreikning á aflaverðmæti eru tölur frá Fiskistofu notaðar um landaðan afla í hverri höfn og nær til alls afla (íslenskra skipa bæði innan landhelgi og af úthafi og landanir erlendra skipa) ásamt tölum Hagstofu um heildarafla og heildarverðmæti upp úr sjó. Aflaverðmæti er fundið með því að margfalda verð á tonn fyrir hverja tegund upp úr sjó með aflatölum Fiskistofu.
Í 3. mgr. er heimild fyrir samgönguráðherra að færa styrkúthlutun frá samgönguáætlun til Hafnabótasjóðs. Gert er ráð fyrir að þeir fjármunir renni til sjóðsins sem annars eru ætlaðir fyrir greiðsluþátttöku ríkisins í a–c-lið 2. mgr. Ákveði ráðherra að nýta þessa heimild þurfa hafnarsjóðir að senda inn umsóknir beint til Siglingastofnunar Íslands ásamt fylgigögnum. Sjóðurinn metur hverja umsókn fyrir sig og hefur meiri sveigjanleika til ákvörðunartöku um styrki en hin almenna leið laganna. Um leið eru gerðar meiri kröfur til umsókna sem ætti að auðvelda ákvarðanatöku. Markmiðið með þessu er að stuðla að betri áætlanagerð af hálfu hafnarsjóðanna og hvetja þá til þess að horfa lengra fram í tímann. Um leið getur sjóðurinn stutt við slíkar áætlanir og brugðist skjótar við ef t.d. sóknarfæri í atvinnulífi skapast við hafnir á landsbyggðinni. Ekki er gert ráð fyrir að heimild þessi verði nýtt á aðlögunartíma, sbr. bráðabirgðaákvæði II.
Það er sjálfgefið að síðasta málsgreinin á ekki lengur við nýti ráðherra heimild 3. mgr. 24. gr.
Að öðru leyti er greinin nær samhljóða 1. mgr. 22. gr. núgildandi hafnalaga og þarfnast ekki skýringa.
Þá gerir frumvarpið ráð fyrir að hætt verði að veita styrki úr sjóðnum á móti framlagi á fjárlögum. Breytt fyrirkomulag framlags ríkisins til hafnamála samkvæmt frumvarpi þessu gerir þetta hlutverk óþarft.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að tjón verði áfram bætt úr sjóðnum nema nú takmarkast tjónabætur við mannvirki sem eru styrkhæf skv. a-, b- og c-lið 2. mgr. 24. gr. Gert er ráð fyrir að núverandi eigur Hafnabótasjóðs renni í B-deild sjóðsins og verði varið til þess að bæta tjón. Búast má við að sjóðurinn gangi á þessar eignir sínar. Frumvarpið gerir ráð fyrir að ríkissjóður leggi honum til fé af fjárlögum svo að hann hafi nægilegt fé til ráðstöfunar til þess að bregðast við tjónum þegar þau verða. Gert er ráð fyrir að hafnir sjái um tryggingamál sín að öðru leyti.
Frumvarpið mælir fyrir um að Hafnabótasjóður taki upp nýtt hlutverk sem verði svipað hlutverki vegasjóðs, þ.e. að fjármagna framkvæmdir á samgönguáætlun. Gert er ráð fyrir að af fjárlögum verði veitt fé til sjóðsins í samræmi við sundurliðun samgönguáætlunar. Í framhaldi af því fjármagni Hafnabótasjóður framkvæmdir á samgönguáætlun. Með þessu verður bókhald og uppgjör ríkisstyrktra hafnarframkvæmda aðskilið frá rekstri í bókhaldi Siglingastofnunar Íslands. Enn fremur er nauðsynlegt að skapa svigrúm til þess að bregðast við ef einstakar framkvæmdir fara lítillega yfir kostnaðaráætlun en aðrar eru undir kostnaðaráætlun. Svigrúmið er lítið sem ekkert í núgildandi framkvæmd hafnalaga þar sem fjárveiting er sundurliðuð á einstakar hafnir og óheimilt að færa hana á milli staða nema með samþykki Alþingis. Með þessu svigrúmi nýtast fjárveitingar ríkisins betur og tefja ekki nauðsynlegar framkvæmdir.
Loks er í 3. mgr. 24. gr. heimildarákvæði fyrir ráðherra að hætta sundurliðun framkvæmda í samgönguáætlun og fela Hafnabótasjóði að leggja mat á styrkhæfni framkvæmda í hverju tilviki fyrir sig. Við það breytist hlutverk Hafnabótasjóðs frá því að greiða eingöngu út styrki í að taka við umsóknum um styrki, leggja mat á þær og greiða út styrki til þeirra framkvæmda sem hann samþykkir. Auk þeirra skilyrða sem sett eru í 24. gr. gera lögin kröfu um að ráðherra gefi út reglugerð sem útfæri breytt hlutverk nánar.
Um afkomu hafna er fjallað í almennum athugasemdum. Ljóst er að hún er mjög misjöfn og líka breytileg á milli ára, sérstaklega hjá fiskihöfnum. Rakið hefur verið að miklar breytingar hafa orðið í útgerð og fiskvinnslu. Sú þróun mun halda áfram og það mun óhjákvæmilega leiða til breytts hlutverks einhverra hafna. Það er eitt af grundvallaratriðum þessa frumvarps að notendur greiði allan kostnað vegna notkunar þeirra á viðkomandi höfn, nema um sé að ræða sérstakar aðstæður skv. 24. gr. Við lækkun ríkisstyrkja til hafna munu fjárfestingar þeirra minnka og verða hagkvæmari. Augljóst er þó að þessi tvö atriði, þ.e. léleg afkoma sumra hafna og lækkun ríkisstyrkja, munu verða til þess að gjaldtaka margra hafna mun a.m.k. tímabundið hækka til þess að þær afli fjár fyrir kostnaði. Líta verður þó til þess að frumvarp þetta gerir ráð fyrir góðri fjárhagslegri aðlögun fyrir hafnir þar sem gert er ráð fyrir að á aðlögunartímanum hefjist endurgreiðsla virðisaukaskatts, gjaldskrá hækki, sérstakt vörugjald hverfi og framlög samkvæmt núgildandi hafnalögum haldist út árið 2004. Hins vegar er einn megintilgangur þessa frumvarps að aukið frjálsræði hafna og sveigjanlegt rekstrarform auki hagkvæmni í rekstri.
Fylgiskjal I.
Breytt fjárstreymi.
Tafla 1 sýnir dæmi um hvernig fjárstreymi gæti breyst hjá höfnum, notendum hafna og ríkissjóði verði frumvarpið að lögum. Annars vegar er miðað við meðaltalsframlag fjárlaga 1991–2000 og hins vegar miðað við meðaltal hafnaáætlunar 2001–2004. Eins og fram kemur í töflunni skiptir máli við hvað er miðað.
Tafla 1.
Ein aðalforsenda frumvarpsins er að notendur hafna taki á sig stærri hlut af rekstrarkostnaði hafna með hækkuðum gjöldum. Á það skal þó bent að gjöld á notendur eru lækkuð um 200 m.kr. á móti þar sem skattheimta sérstaks vörugjalds er felld niður. Gert er ráð fyrir að aflagjald er hækkað úr 1,03% +-,02% í 1,6%, bryggjugjald hækki um 110 m.kr. auk bætts fjárstreymis vegna endurgreiðslu virðisaukaskatts af rekstri.
Aukning tekna hjá hafnarsjóðum.
Eftirfarandi dæmi sýnir tekjuaukningu hjá hafnarsjóðum ef bryggjugjöld eru hækkuð að hluta í stað aflagjalds.
Fjárstreymisáhrif fyrir hafnir sem njóta framlags á hafnaáætlun.
Hér að framan hafa tekjuáhrif fyrir hafnarsjóði verið skýrð og eykst ráðstöfunarfé samtals um 530 m.kr. Þ.e. hækkun aflagjalds í 1,6% sem gefur 340 m.kr. í auknar tekjur, hækkun bryggjugjalds um 40% sem gefur 110 m.kr. í auknar tekjur og endurgreiðsla vsk. sem eykur ráðstöfunarfé um 80 m.kr. Ef horft er eingöngu til hafna sem hafa fengið framlag á hafnaáætlun þá má draga frá þessum 530 m.kr. 40 m.kr. frá vegna vsk. af rekstri og 80 m.kr. vegna hækkunar aflagjalds og fjárstreymið lagast þá um 410 m.kr. fyrir þær. Til viðbótar batnar fjárstreymið vegna framkvæmda á hafnaáætlun um 180–280 m.kr. Samtals batnar því fjárstreymi um 590–690 m.kr. í þessum höfnum miðað við þessar forsendur. Á móti falla niður nettó ríkisstyrkir á bilinu 480–960 m.kr. eftir framkvæmdastigi, sbr. töflu 1, auk þess sem ekki fæst lengur framlag úr Hafnabótasjóði. Miðað við hugmyndir um aðgerðir, þ.e. hækkun aflagjalds og bryggjugjalds, dreifast þeir þannig að flestar þeirra standa í svipaðri stöðu en áður sem er í samræmi við niðurstöðuna hér á undan. Þó vekur athygli að að öllu öðru óbreyttu mun virðisaukaskattsskyldan færa höfnunum sem ekki eru á hafnaáætlun, aðallega Hafnarfjarðarhöfn og Reykjavíkurhöfn, um 130–150 m.kr. í bætt fjárstreymi. Leiðrétta má fyrir þessu með breytingum á vörugjöldum, t.d. með sameiningu vörugjaldaflokks 3 og 4.
Þrátt fyrir að dreifing tekjuaukningarinnar virðist eðlileg í töflu 4 er ljóst að ávallt er einhver munur frá einni höfn til annarrar. Gert er ráð fyrir að í gjaldskrá aðlögunartímabilsins verði höfnum gefið svigrúm til þess að fínstilla gjaldtöku t.d. +– 20% sem ætti að leysa það vandamál.
Að lokum má nefna að rekstrargrunnur minnstu hafnanna í fámennustu byggðarlögunum er betur tryggður en áður, sérstaklega þeirra sem hafa litlar sem engar tekjur. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að styrkir geti numið allt að 90% fyrir öll mannvirki í stað 60% fyrir innri mannvirki og 90% fyrir ytri mannvirki í núgildandi lögum. Tafla 2.
Áhrif nýrra hafnalaga á útgjöld ríkissjóðs.
* Sérstakt vörugjald var fyrst lagt á 1992.
Framkvæmdakostnaður 1986–2000 er metinn hlutfallslega út frá framkvæmdakostnaði/ríkishluta hafnaáætlunar 2001–4.
Rannsóknar-, hönnunar-, eftirlits- og annar tæknikostnaður er metinn á bilinu 10–14%.
Líkan af rekstri hafnarsjóða.
Sett var upp líkan af rekstri hafnarsjóða fyrir framtíðarnefnd, sem sýnir rekstur hafnarsjóða á samanburðarhæfan hátt eins og unnt er. Upplýsingar í þessu líkani hafa verið uppfærðar auk þess sem stuðst er við nýjar forsendur sem frumvarp til nýrra hafnalaga gerir ráð fyrir. Líkanið byggist á eftirfarandi upplýsingum:
* Framlegð hafnarsjóða, þ.e. hagnaður fyrir afskriftir og vexti. Vegið meðaltal áranna 1999–2001 þar sem síðustu upplýsingar hafa viktina 50%, 30% og 20%. Upplýsingar uppfærðar til verðlags 2002 m.v. neysluverðsvísitölu.
* Aflagjald hafnarsjóða, vegið meðaltal á sama hátt og framlegð. Upplýsingar uppfærðar til verðlags á sama hátt og framlegð.
* Peningaleg staða 2000, þ.e. nettóskuldir, fundin (langtímaskuldir + skammtímaskuldir – langtímakröfur – veltufé og skammtímakröfur). Vaxtabyrði reiknuð miðað við að nettóskuldir bæru 7% vexti.
* Í líkaninu er stuðst við mat á innri mannvirkjum hafnanna, þ.e. viðlegumannvirkjum o.þ.h. Notað er mat Viðlagatryggingar eins og það var í líkani framtíðarnefndar 1999 og það uppfært til verðlags 2002. Þar sem tryggingarmat skorti sums staðar var lauslegt endurstofnverð fundið og notað í staðinn.
* Í líkaninu var endurstofnverð varnargarða einnig gróflega metið. Hins vegar var ekki lagt mat á fjárfestingu í dýpkunum. Ástæðan er m.a. sú að tekin er sú afstaða að fjármagna stækkanir hafna af sjálfsaflafé auk þess sem verðlækkanir hafa orðið á dýpkanaframkvæmdum og nýjar upplýsingar ekki tiltækar um þær.
* Reiknað er með 40 ára líftíma innri mannvirkja og einnig varnargarða.
* Hagnaður var fundinn eftirfarandi: Framlegð – vaxtabyrði nettóskulda – afskriftir heimahluta hafnarmannvirkja.
Nokkrar ályktanir líkansins.
* Stækkanir og aukna afkastagetu verður hafnarsjóðurinn að mestu að fjármagna sjálfur í samvinnu við viðskiptavini sína af auknum tekjum sem slíkar framkvæmdir eiga að leiða af sér. Aðstoð er veitt við að halda við núverandi ytri mannvirkjum 75%.
* Núverandi nettóskuldir gefi til kynna dæmigerða lánabyrði.
* Viðhald mannvirkja er hluti af rekstrarkostnaði hafna.
* Ekki var gert ráð fyrir aðstoð Hafnabótasjóðs í útreikningum á afskriftum.
* Aflagjald var hækkað um 1,87% sem inniheldur
* gjaldskrárhækkanir,
* áhrif virðisaukaskattsskyldunnar á fjárstreymi rekstrar.
* Hlutfallið (1,87%) er sýnt á eftirfarandi hátt:
Samsvörun í aflagjaldi (m.v. 2001) eða ca. 1,87%.
Fylgiskjal II.
Samgönguráðuneytið:
Fylgiskjal III.
Samkeppnisstofnun:
Eftirfarandi punktar eru settir fram með hliðsjón af atriðum sem fram koma í tölvubréfi til undirritaðs, dags. 2. ágúst sl., frá Sigurbergi Björnssyni, starfsmanni nefndarinnar. Ber því hvorki að skoða þá sem almenna né ítarlega umfjöllun um þau drög að frumvarpi til nýrra hafnalaga sem Samkeppnisstofnun voru send í ágústmánuði.
Þau atriði sem óskað hefur verið eftir að fjallað verði sérstaklega um eru í tölusettum liðum í áðurnefndu tölvubréfi. Er miðað við þá töluliði í eftirfarandi punktum:
1. Þau úrræði sem felast í samkeppnislögum til að bregðast við því ef hafnir misnota stöðu sína og hækka gjöld á þjónustu sinni koma einkum fram í 17. gr. gildandi laga og 11. og 17. gr. laganna eftir að breytingar á þeim taka gildi í byrjun desember nk. Þá verður hvers konar misnotkun eins eða fleiri fyrirtækja á markaðsráðandi stöðu bönnuð, en misnotkun getur m.a. falið í sér að beint eða óbeint sé krafist ósanngjarns kaup- eða söluverðs eða aðrir ósanngjarnir viðskiptaskilmálar settir. Hvað áhrærir a-lið 1. töluliðar skal bent á samrunaákvæði 18. gr. samkeppnislaga sem unnt er að beita til að koma í veg fyrir samruna eða ógilda samruna þegar markaðsráðandi staða verður til við samrunann eða hún eflist. Eftir að lagabreytingin frá sl. vori tekur gildi verða íslensk samkeppnisyfirvöld, að mati Samkeppnisstofnunar, eins vel í stakk búin að takast á við samkeppnishindranir, þ.m.t. misnotkun á markaðsyfirráðum, og samkeppnisyfirvöld þeirra ríkja sem hafa hvað skörpust samkeppnislög.
2. Ef viðskiptavinur er í markaðsráðandi stöðu sem kaupandi þjónustu og misbeitir þeirri stöðu að mati samkeppnisráðs til að ná óeðlilega hagstæðum kjörum hjá seljanda þjónustunnar, sbr. a-lið í 2. tölulið tölvubréfsins, getur ráðið eða mun það geta beitt úrræðum sömu lagaákvæða og vísað er til í 1. tölulið hér að framan. Ef útgerðir bindast samtökum um tilteknar aðgerðir, sbr. b-lið í 2. tölulið tölvubréfsins, t.d. í því skyni að lækka verð, munu þær hugsanlega brjóta gegn ákvæðum 10. eða 11. gr. samkeppnislaga eins og þær verða eftir gildistöku lagabreytingarinnar sem áður er vitnað til. Í 10. gr. verður lagt bann við öllum samningum og samþykktum fyrirtækja og samstilltum aðgerðum sem hafa að markmiði eða af þeim leiðir að komið sé í veg fyrir samkeppni eða hún takmörkuð ef samningar o.s.frv. hafa m.a. áhrif á verð, afslætti eða önnur viðskiptakjör með beinum eða óbeinum hætti. Bannákvæði 10. og 11. gr. eins og þau verða frá des. nk. taka til mun fleiri þátta en verðs og viðskiptakjara en vísað er í lagatextann í því sambandi (lög nr. 107/2000, um breytingar á samkeppnislögum, nr. 8/1993, með síðari breytingum).
3. Samkeppnislögin taka til hvers konar atvinnustarfsemi, svo sem framleiðslu, verslunar og þjónustu, án tillits til þess hvort hún er rekin af einstaklingum, félögum, opinberum aðilum eða öðrum, sbr. 2. gr. laganna. Þetta á við nema annað sé ákveðið í sérlögum eins og t.d. hafnalögum. Frá sjónarhóli Samkeppnisstofnunar er ekki ljóst hvers vegna tillaga er gerð um sérstaka skilgreiningu á því í hafnalögum hvaða hafnir teljist vera í samkeppni og hverjar ekki miðað við rekstrarform og umsvif, sbr. drög að frumvarpi sem send hafa verið Samkeppnisstofnun. Að mati Samkeppnisstofnunar gengur sú hugmynd þvert gegn markmiði samkeppnislaga og nýsamþykktum breytingum á lögunum sem fela í sér eflingu þeirra og aukið yfirgrip. Að mati stofnunarinnar mætti ætla að eðli þeirrar þjónustu sem veitt er, eftirspurn eftir þjónustunni og landfræðilegar forsendur hefðu helst áhrif á það hvort hafnir væru í samkeppni eða ekki og hversu mikil samkeppnin á milli þeirra væri. Rekstrarform getur vissulega haft áhrif á samkeppnisaðstæður hafna, einkum hvað skattskyldu varðar. Á því mætti hins vegar taka með beitingu samkeppnislaga. Má í því sambandi vekja sérstaka athygli á 2. mgr. 14. gr. laganna þar sem er að finna heimild til handa samkeppnisráði að mæla fyrir um fjárhagslegan aðskilnað í rekstri fyrirtækja eða stofnana sem annars vegar njóta opinberrar verndar eða einkaleyfis en hins vegar stunda rekstur í samkeppni við aðra. Að lítt athuguðu máli virðist sem til yrði nýtt samkeppnislegt vandamál ef sumar hafnir yrðu undanþegnar samkeppnislögum en aðrar ekki, algerlega óháð því hvort þær ættu í raunverulegri samkeppni eða ekki. Væri þá á vissan hátt verið að færa mál til verri vegar en þau nú eru í.
Að mati Samkeppnisstofnunar hefur ekkert komið fram sem gefur til kynna að samkeppnislög dugi ekki til að koma í veg fyrir eða stöðva misbeitingu fyrirtækja á markaðsaðstæðum eða uppræta aðra samkeppnishindrandi hegðun fyrirtækja á þeim vettvangi sem hafnir starfa á eða helstu viðskiptavinir þeirra. Á sama hátt telur Samkeppnisstofnun að samkeppnisyfirvöld séu vel í stakk búin að beita þeim úrræðum sem lögin gera ráð fyrir.
Ég get ekki fallist á að ráðherra skuli ætlað að hækka gjöld hafnanna áður en gjaldtakan verður gefin frjáls. Ég tel að þar sem ákveðið hefur verið að falla frá samræmdri gjaldskrá beri að gera það strax við gildistöku laganna og að ekki verði um lögþvingaðar hækkanir að ræða. Verði það hins vegar gert er mikilvægt að þar sem ekki er þörf hækkunar verði skýrt ákveðið að gjöld verði ekki hækkuð og að þar sem gjöldin eru of há verði þau lækkuð strax við gildistöku laganna.
Fylgiskjal V.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Verði frumvarpið að lögum falla úr gildi hafnalög, nr. 23/1994, með síðari breytingum. Einnig fellur niður sérstakt vörugjald sem hefur verið innheimt samkvæmt hafnalögum. Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2003 er gert ráð fyrir að gjaldið skili 213 m.kr. í tekjur til ríkissjóðs. Samkvæmt frumvarpinu er fyrirhugað að fella gjaldið niður 1. júlí 2004.
Heildaráhrifin af frumvarpinu eru að útgjöld ríkissjóðs miðað við núverandi hafnaáætlun lækka um 1.000 m.kr. miðað við frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2003. Tekjur vegna niðurfellingar á sérstaka vörugjaldinu lækka um 213 m.kr. miðað við frumvarp til fjárlaga 2003.
128. löggjafarþing 2002–2003.
Þskj. 1075 — 661. mál.
Frumvarp til hafnalaga.
(Lagt fyrir Alþingi á 128. löggjafarþingi 2002–2003.)
I. KAFLI
Almenn ákvæði.
1. gr.
Gildissvið.
2. gr.
Yfirstjórn.
3. gr.
Orðskýringar.
2. Hafnarmannvirki eru í lögum þessum varnargarðar, viðlegumannvirki og innsiglingar, leiðarmerki og skipalægi.
3. Skjólgarðar eru í lögum þessum varnarmannvirki sem ætlað er að veita viðlegumannvirkjum og innsiglingum skjól fyrir öldum, straumum og sandburði.
4. Viðlegumannvirki eru í lögum þessum bryggjur og önnur mannvirki innan hafnar sem ætluð eru til viðlegu fyrir fljótandi för.
5. Rekstur hafnar í lögum þessum táknar að byggja, reka, viðhalda og endurnýja hafnarmannvirki sem og rekstur hafntengdrar atvinnuaðstöðu, þ.e. leigu á landi, vöruhúsum, tækjum og þess háttar, upptökumannvirkjum hvers konar í því skyni að þjóna skipum eða fyrirtækjum á hafnarsvæðum sem sinna þjónustu við skip, farþega og farm, og jafnframt rekstur hafntengdrar þjónustu, þ.e. hafnsöguþjónustu, festarþjónustu, vigtarþjónustu, sorphirðu, sölu vatns og rafmagns og sambærilega þjónustu er lýtur að skipum. Undir rekstur hafna fellur einnig rekstur vöruhúsa og þjónustumiðstöðva á hafnarsvæðum.
6. Hafnarstjórn merkir í lögum þessum að sveitarfélög eða aðrir eigendur hafnar kjósi sérstaka hafnarstjórn og feli henni stjórnunarlega ábyrgð á höfninni.
7. Málaflokkur merkir í lögum þessum afmarkaða rekstrareiningu í bókhaldi sveitarfélags þar sem tekjum og gjöldum er haldið aðskildum frá öðrum rekstri þess.
4. gr.
Hafnarreglugerð.
1. Stærð og takmörk hafnarsvæðis á sjó og landi.
2. Starfsheimildir, starfsemi og umferð á hafnarsvæði.
3. Öryggi við flutninga og varnir gegn mengun.
4. Viðurlög við brotum.
5. Kosningu og starfs- og valdsvið hafnarstjórnar.
Siglingastofnun hefur eftirlit með því að höfn uppfylli skyldur sínar samkvæmt hafnarreglugerð.
II. KAFLI
Skipulag hafnarsvæða og hafnarmannvirki.
5. gr.
Skipulag hafnarsvæðis og leyfi til mannvirkjagerðar.
Engin mannvirkjagerð má fara fram á hafnarsvæði nema með samþykki viðkomandi hafnarstjórnar. Ef leyfi til mannvirkjagerðar er eigi notað innan tveggja ára frá veitingu þess fellur það úr gildi.
6. gr.
Lágmarkskröfur um hafnarmannvirki,
slysavarnir og staðfesting á fjármögnun.
Ráðherra skal setja reglur um slysavarnir í höfnum.
7. gr.
Ábyrgð eiganda hafnarmannvirkja.
III. KAFLI
Rekstrarform og upplýsingaskylda hafna.
8. gr.
Rekstrarform hafna.
1. Höfn án sérstakrar hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags.
2. Höfn með hafnarstjórn í eigu sveitarfélags.
3. Hlutafélag, hvort sem það er í eigu opinberra aðila eða ekki, einkahlutafélag, sameignarfélag eða sem einkaaðila í sjálfstæðum rekstri. Hafnir sem reknar eru samkvæmt þessum tölulið teljast ekki til opinbers rekstrar.
9. gr.
Upplýsingar um hafnir.
Höfn sem nýtur ríkisstyrks er skylt að senda endurskoðaða ársreikninga sína árlega til Siglingastofnunar sem og aðrar upplýsingar sem Siglingastofnun kann að óska eftir og snerta rekstur hafnarinnar. Öðrum höfnum er skylt að veita Siglingastofnun þær upplýsingar sem hún óskar eftir og snerta rekstur hafnanna, enda séu þær nauðsynlegar vegna eftirlitshlutverks Siglingastofnunar samkvæmt lögunum. Þá er höfn skylt að veita Siglingastofnun upplýsingar um farþega og vörumagn sem um höfnina fer.
IV. KAFLI
Höfn án sérstakrar hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags.
10. gr.
Stjórnun, rekstur og starfsheimildir.
Hafnir samkvæmt þessum kafla hafa starfsheimildir í samræmi við 5. tölul. 3. gr.
11. gr.
Gjöld.
12. gr.
Breyting á rekstrarformi.
V. KAFLI
Höfn með hafnarstjórn í eigu sveitarfélags.
13. gr.
Stjórnun og rekstur.
Hafnarstjórn skal innan valdsviðs síns gæta hagsmuna hafnar. Hafnarstjórn ber ábyrgð gagnvart sveitarstjórn á rekstri og viðhaldi hafnar.
14. gr.
Hafnasamlög.
15. gr.
Starfsheimildir.
16. gr.
Skattskylda, rekstur og endurskoðun.
17. gr.
Gjöld.
1. Skipagjöld á skip þau og báta er nota viðkomandi höfn; bryggjugjöld og lestargjöld sem eru miðuð við stærð skipa, dvalartíma á hafnarsvæðinu og veitta aðstöðu. Gjald þetta skal standa undir kostnaði við að reka, viðhalda og endurnýja viðlegumannvirki, dýpkanir og legu í höfn.
2. Vörugjöld af vörum sem umskipað er, lestaðar eru eða losaðar í höfn, þar á meðal aflagjald sem er vörugjald af sjávarafla sem lagður er á land á hafnarsvæðinu. Gjald þetta skal standa undir kostnaði af aðstöðu við bryggju og á hafnarbakka.
3. Farþegagjald og gjald fyrir bifreiðar sem ekið er um borð eða frá borði í ferju til þess að standa straum af kostnaði við aðstöðu og búnað fyrir farþega og bíla.
4. Leigugjald fyrir svæði til lestunar og losunar á vöru.
5. Gjald fyrir geymslu vöru á hafnarsvæði til að standa straum af kostnaði við rekstur vöruaðstöðu.
6. Leigugjöld fyrir afnot af mannvirkjum eða tækjum hafnarinnar, þ.m.t. upptökumannvirkjum og löndunarkrönum. Gjaldið skal standa undir kostnaði við rekstur, viðhald og endurnýjun mannvirkjanna.
7. Leyfisgjöld fyrir bryggjur og önnur mannvirki sem gerð hafa verið skv. 5. gr. Gjaldið skal standa straum af undirbúningskostnaði veittra leyfa.
8. Lóðargjöld og lóðarleigu.
9. Hafnsögugjöld sem skulu standa straum af kostnaði við hafnsöguþjónustu.
10. Gjöld fyrir þjónustu dráttarbáta sem skulu standa straum af kostnaði við rekstur dráttarbáta.
11. Festargjöld sem nota skal til að greiða kostnað við festarþjónustu sem höfnin veitir.
12. Gjöld fyrir sölu á vatni og rafmagni.
13. Sorpgjöld sem skulu standa straum af kostnaði við sorphirðu frá skipum og fyrirtækjum á hafnarsvæði.
14. Vigtargjald sem standa skal straum af kostnaði við rekstur, viðhald og endurnýjun hafnarvogar.
15. Umsýslugjald til þess að standa straum af kostnaði vegna umsýslu og yfirstjórnar, t.d. launum og skrifstofukostnaði.
Gjaldtaka hafnar skal miðuð við að hún standi undir kostnaði við þá þjónustu sem veitt er. Notendur hafnar geta krafið hafnarstjórn upplýsinga um kostnað við þjónustu og sundurliðun gjalda.
Nú á annar aðili en hafnarsjóður viðlegumannvirki innan hafnarsvæðis og skal þá semja um hversu hátt gjald skal greiða til hafnar til þess að standa straum af sameiginlegum rekstri hennar.
Höfn er heimilt að gera langtímasamning við notendur um gjöld skv. 1. og 2. tölul. 1. mgr. fyrir afnot af bryggjum.
18. gr.
Breyting á rekstrarformi.
Höfn getur samkvæmt ákvörðun sveitarstjórnar orðið að höfn án sérstakrar hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags, sbr. 1. tölul. 8. gr.
Rekstrarformi hafnar skal breytt í höfn í eigu sveitarfélags án sérstakrar hafnarstjórnar þegar hún hefur haft neikvæðan rekstrarafgang í þrjú ár í röð að teknu tilliti til vaxta, en fyrir afskriftir. Sveitarstjórn er þó heimilt með samþykki samgönguráðherra að veita aukið fjármagn til hafnar til þess að bæta eiginfjárstöðu hennar.
VI. KAFLI
Höfn sem telst ekki til opinbers reksturs.
19. gr.
Stjórn og rekstur.
20. gr.
Starfsheimildir og gjöld vegna reksturs hafnar.
Gjaldtaka hafnar samkvæmt þessum kafla skal miðuð við að hún standi undir kostnaði við þá þjónustu sem veitt er ásamt hlutdeild í sameiginlegum rekstri hafnarinnar. Notendur hafnar geta krafið hafnarstjórn upplýsinga um kostnað við þjónustu og eðlilega sundurliðun gjalda.
VII. KAFLI
Móttökuskylda hafnar.
21. gr.
Móttökuskylda og ábyrgð eigenda skipa.
Skipagjöld eru tryggð með lögveði í viðkomandi skipi eða vátryggingarfé. Gengur það veð í tvö ár fyrir samningsveðskuldum. Höfn er heimilt að krefjast frekari trygginga fyrir greiðslu hafnargjalda og fyrir förgunarkostnaði skips séu taldar verulegar líkur á að það lendi í reiðileysi innan hafnar. Höfn er heimilt að láta fjarlægja skip á kostnað eiganda þegar rými hafnarinnar er takmarkað. Ef skip, bátar, flutningatæki á landi eða annar búnaður er í hirðuleysi á hafnarsvæðinu og veldur óþrifnaði eða hættu getur hafnarstjóri fyrirskipað úrbætur innan ákveðins frests. Sé slíkum fyrirmælum ekki sinnt er heimilt að láta fjarlægja viðkomandi hlut á kostnað eiganda.
VIII. KAFLI
Framlög ríkisins til hafnamála og framkvæmdir í höfnum.
22. gr.
Frumrannsóknir.
23. gr.
Samgönguáætlun.
Við undirbúning þessarar tillögugerðar ber Siglingastofnun að hafa samráð og samstarf við viðkomandi hafnarstjórn og hafnaráð.
Við tillögugerðina og forgangsröðun framkvæmda skal leggja til grundvallar mat er taki mið af hagkvæmni framkvæmdar, þörf fyrir hana og þýðingu fyrir byggðarlagið.
24. gr.
Ríkisstyrktar framkvæmdir.
Ríkissjóði er heimilt að styrkja:
a. Endurbyggingu, endurbætur og lagfæringar á skjólgörðum í höfnum þar sem erfiðar náttúrulegar aðstæður valda því að lítið skjól er fyrir úthafsöldu og dýpkun í innsiglingu þar sem reglulegrar viðhaldsdýpkunar er þörf á minnst fimm ára fresti. Stofnkostnað við hafnsögubáta á stöðum þar sem aðstæður í höfn og nágrenni hennar kalla á slíkt öryggistæki. Greiðsluþátttaka ríkisins getur þó aldrei orðið hærri en 75% og er ákvörðuð hverju sinni í samgönguáætlun.
b. Framkvæmdir á vegum lítils hafnarsjóðs innan skilgreinds byggðasvæðis samkvæmt ákvörðunum Eftirlitsstofnunar EFTA með tekjur undir 15 millj. kr. og þar sem verðmæti meðalafla síðustu þriggja ára er undir 600 millj. kr. Ríkissjóði er heimilt að víkja frá þessum viðmiðunarmörkum við sérstakar aðstæður, enda liggi fyrir staðfesting frá Samkeppnisstofnun um að styrkurinn skekki ekki samkeppnisstöðu hafna. Ríkisstyrktar framkvæmdir skulu takmarkast við merkingu innsiglingar, dýpi, varnarmannvirki og viðlegu. Greiðsluþátttaka ríkisins samkvæmt þessum lið skal vera allt að 90% og er ákvörðuð hverju sinni í samgönguáætlun sem samþykkt er af Alþingi.
c. Framkvæmdir á vegum hafnarsjóðs innan skilgreinds byggðasvæðis samkvæmt ákvörðunum Eftirlitsstofnunar EFTA með heildartekjur undir 30 millj. kr. og þar sem verðmæti meðalafla síðustu þriggja ára er undir 1.500 millj. kr. og vöruflutningar sem um höfnina fara eru undir 50 þús. tonnum. Ríkissjóði er heimilt að víkja frá þessum viðmiðunarmörkum við sérstakar aðstæður, enda liggi fyrir staðfesting frá Samkeppnisstofnun um að styrkurinn skekki ekki samkeppnisstöðu hafna. Greiðsluþátttaka ríkisins samkvæmt þessum lið getur aldrei orðið meiri en 60% vegna dýpkana og 40% vegna viðlegumannvirkja sem unnið er við árið 2007 eða síðar.
Samgönguráðherra er heimilt í stað þess að veita styrki skv. a–c-lið 2. mgr. að stofna þróunardeild Hafnabótasjóðs, sbr. 26. gr., sem yrði fjármögnuð með framlagi af fjárlögum samkvæmt ákvörðun Alþingis. Þróunardeild Hafnabótasjóðs er heimilt að veita styrki til hafnarsjóða óháð rekstrarformi vegna framkvæmda við dýpkanir, skjólgarða, viðlegumannvirki og merkingu innsiglingar sem nema allt að 50% kostnaðar. Þó geta litlar byggðahafnir, sbr. b-lið 2. mgr., sótt um styrk sem nemur allt að 90% kostnaðar við framkvæmdir. Hafnir skulu senda inn umsóknir um styrki þar sem lögð er fram viðskiptaáætlun hafnar, upplýsingar um viðkomandi framkvæmdir, fjármögnun framkvæmda og aðrar þær upplýsingar sem stjórn sjóðsins ákveður að leggja skuli fram. Ákveði ráðherra að nýta þetta ákvæði er ekki skylt að sundurliða framkvæmdir í samgönguáætlun.
25. gr.
Umsóknir um ríkisframlög.
Við mat á greiðsluþátttöku ríkissjóðs í einstökum verkefnum skal ávallt tekið tillit til fjárhagslegrar getu hafnarsjóðs til að standa undir nauðsynlegum hafnarframkvæmdum, þó með þeim takmörkunum um hámark sem kveðið er á um í 24. gr. Staðfesting Siglingastofnunar skal liggja fyrir um að höfn hafi nýtt alla kosti sína til tekjuöflunar áður en umsókn um ríkisstyrk er tekin fyrir svo að framlagið raski ekki samkeppni við aðrar hafnir. Staðfesting þessi skal m.a. byggjast á samanburði við gjaldtöku annarra sambærilegra hafna.
Greiðsluþátttaka ríkissjóðs í einstökum verkefnum skal ákveðin um leið og verk eru sett á samgönguáætlun og tekin til endurskoðunar á tveggja ára fresti við endurskoðun samgönguáætlunar, sbr. 23. gr.
26. gr.
Hafnabótasjóður.
Tekjur Hafnabótasjóðs eru tekjur af starfsemi sjóðsins og framlag úr ríkissjóði samkvæmt ákvörðun Alþingis hverju sinni.
Hafnabótasjóði er heimilt að taka lán vegna starfsemi sinnar samkvæmt ákvörðun Alþingis hverju sinni. Hafnaráð ráðstafar fé Hafnabótasjóðs að fengnum tillögum Siglingastofnunar Íslands með samþykki ráðherra á eftirgreindan hátt:
1. Fjármagnar framkvæmdir ríkisins samkvæmt samgönguáætlun sem samþykkt hefur verið á Alþingi.
2. Hafnabótasjóði er heimilt að starfrækja þróunardeild hafna samkvæmt reglugerð sem ráðherra setur að fengnu sérstöku fjárframlagi samkvæmt samþykkt Alþingis. Markmið þróunardeildarinnar er að styðja minni hafnir á landsbyggðinni sem eru mikilvægar fyrir byggðarlagið og atvinnuuppbyggingu þess.
3. Hafnabótasjóði er heimilt að bæta tjón á hafnarmannvirkjum sem eru styrkhæf skv. a-lið og b-lið 2. mgr. 24. gr., þ.m.t. tjón sem ekki fæst að fullu bætt úr Viðlagasjóði eða vegna ákvæða IX. kafla siglingalaga um takmarkaða ábyrgð útgerðarmanna.
Siglingastofnun Íslands annast vörslu, daglega afgreiðslu og bókhald Hafnabótasjóðs. Lánasýsla ríkisins veitir sjóðnum aðstoð við öflun lánsfjár.
Heimilt er með samþykki ráðherra að fela lánastofnun umsýslu lána sjóðsins.
IX. KAFLI
Kæruheimild.
27. gr.
Kæruheimild.
Ákvörðunum Siglingastofnunar samkvæmt lögum þessum og reglugerðum settum samkvæmt þeim má skjóta til samgönguráðherra. Um málsmeðferð fer samkvæmt ákvæðum stjórnsýslulaga.
X. KAFLI
Viðurlög, gildistaka o.fl.
28. gr.
Refsingar.
29. gr.
Breytingar á verðlagi.
30. gr.
Gildistaka o.fl.
Allar hafnir skulu leitast við að taka ákvörðun um rekstrarform fyrir 1. júlí 2003, en þá taka ný rekstrarform hafna samkvæmt lögum þessum gildi.
Sé engin ákvörðun tekin um rekstrarform hafnar fyrir 1. júlí 2003 skal rekstrarform hennar vera höfn með hafnarstjórn í eigu sveitarfélags. Við breytingu núverandi hafnarforms frá höfn með hafnarstjórn í höfn án sérstakrar hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags skal sveitarstjórn taka við stjórn hafnarinnar og ábyrgð á rekstri hennar.
B-deild Hafnabótasjóðs skv. 26. gr. skal yfirtaka núverandi eignir sjóðsins við gildistöku laganna.
Ákvæði til bráðabirgða.
I.
Gjaldskrá.
II.
Ríkisstyrkir.
Þrátt fyrir ákvæði 26. gr. er Hafnabótasjóði heimilt að veita lán eða styrk skv. 3. tölul. 1. mgr. 28. gr. laga nr. 23/1994 fram til 1. janúar 2007.
III.
Sérstakt vörugjald.
IV.
Endurskoðunarnefnd.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er í meginatriðum samhljóða frumvarpi sem samgönguráðherra lagði fyrir Alþingi á sl. vorþingi. Frumvarpið fékk mikla umfjöllun í samgöngunefnd, en ekki náðist að afgreiða það úr nefndinni. Í sumar setti samgönguráðherra á stofn vinnuhóp til þess að fara yfir frumvarpið eins og það lá þá fyrir. Í vinnuhópnum voru, auk fulltrúa ráðuneytisins, Guðmundur Hallvarðsson, formaður samgöngunefndar Alþingis, Magnús Stefánsson alþingismaður, Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson, formaður Sambands íslenskra sveitarfélaga, Árni Þór Sigurðsson, formaður Hafnasambands sveitarfélaga, og Gísli Gíslason, bæjarstjóri á Akranesi. Ekki varð formleg niðurstaða af starfi hópsins, en sú skoðun kom greinilega fram að endurskoða þyrfti 24. gr. frumvarpsins svo að sveitarfélögin gætu sætt sig við það. Á 33. ársfundi Hafnasambands sveitarfélaga var hafnalagafrumvarpið tekið til umræðu og má fullyrða að það hafi verið langmikilvægasta mál fundarins. Ársfundurinn samþykkti frumvarpsdrögin fyrir sitt leyti með nokkrum breytingum. Eftirfarandi er samþykkt ársfundarins um hafnalagafrumvarpið í heild sinni:
„33. ársfundur Hafnasambands sveitarfélaga tekur undir skýrslu stjórnar fyrir árið 2001– 2002 þar sem fjallað er um frumvarp til nýrra hafnalaga. Einnig tekur fundurinn undir framsögu formanns hafnasambandsins um frumvarpið og þær tillögur til breytinga sem þar koma fram.
Ársfundurinn lýsir yfir ánægju með að samgönguráðuneytið hefur tekið undir ályktanir og tillögur sem hafnasambandið hefur gert við þau frumvarpsdrög sem fyrir þinginu lágu.
Ársfundurinn leggur sérstaka áherslu á:
* mikilvægi endurskoðunarákvæðis í frumvarpinu þar sem ekki liggur ljóst fyrir hvaða áhrif ný lög munu hafa á rekstur og framkvæmdagetu hafna í landinu,
* að tekið verði sérstakt tillit til hafna sem samsettar eru úr mörgum einingum (hafnasamlög og sameinuð sveitarfélög) og að lögin verði frekar hvetjandi fyrir sameiningu hafna en hamlandi,
* að sú gríðarlega sundurliðun á gjaldtöku sem skilgreind er í 17. gr. virðist stangast á við markmið nýrra hafnalaga sem lýtur að aukinni sjálfstjórn hafna,
* að útreikningar varðandi stöðu einstakra hafnarsjóða miðað við áhrif 24. gr. frumvarpsins verði kynntir höfnum landsins nú þegar. Þeir útreikningar munu gera höfnum frekar ljóst hver samkeppnishæfni þeirra er að breyttum lögum,
* að útfærsla 24. gr. sé með þeim hætti að höfnum landsins verði tryggt eðlilegt starfsumhverfi,
* að þar sem aðlögunartími nýrra hafnalaga verður lengdur til ársins 2006 er mikilvægt að hann sé nýttur til að tryggja að hafnir landsins séu jafnsettar varðandi framkvæmdaþörf og rekstur. Stefna hafnaáætlunar 2003–2006 þarf að vera sú að nægt fjármagn sé til slíkrar aðlögunar,
* að á aðlögunartímabilinu verði töluleg viðmið er fram koma í 24. gr. frumvarpsins tekin til endurskoðunar,
* að endurskoðað frumvarp verði sent höfnum landsins til yfirlestrar að nýju,
* að við endurskoðun frumvarpsins verði tekið til skoðunar að breyta 24. gr. frumvarpsins þannig að framlög úr ríkissjóði komi í gegnum framkvæmdasjóð hafna sem virki með svipuðum hætti og þekkist í samskiptum ríkis og sveitarfélaga í gegnum jöfnunarsjóð.“
Í frumvarpi þessu hefur verið tekið tillit til þeirra atriða sem fram komu á ársfundinum. Má benda á að víkkaður hefur verið út styrktarflokkur svokallaðra byggðahafna. Þannig er tekið á vanda þeirra hafna sem töldu hlut sinn mjög skertan í upphaflega frumvarpinu. Um þetta og fleiri atriði mun verða fjallað nánar í athugasemdum við hverja grein.
Málefni hafna hafa undanfarið verið í brennidepli og hafa komið fram kröfur um breytingar á rekstrarformi og fjármögnun framkvæmda. Nokkur dæmi má nefna hér. Fjallað var um málið á ársfundi Hafnasambands sveitarfélaga árið 1997 og hefur það síðan verið tekið fyrir á hverjum ársfundi. Samtök iðnaðarins sendu beiðni haustið 1998 til Samkeppnisstofnunar um athugun á því hvort ákvæði hafnalaga stríddu gegn markmiðum samkeppnislaga. Einnig hafa komið fram ábendingar vegna endurskoðunar á gjaldaákvæðum laga í kjölfar hertra formkrafna til lagaheimilda fyrir sköttum og þjónustugjöldum. Töluverð umræða hefur verið innan ESB eftir útkomu grænbókar um hafnir og að lokum má nefna að verulegar breytingar hafa orðið í sumum nágrannalöndum okkar á málefnum hafna. Þessi atriði og fleiri hafa kallað á umræðu hér á landi. Til að bregðast við því ákvað þáverandi samgönguráðherra, Halldór Blöndal, að skipa tvær nefndir 1. febrúar 1999 til þess að fjalla um málefni hafna. Önnur nefndin hafði það hlutverk að fjalla um framtíðarfyrirkomulag hafnamála. Hin hafði það hlutverk að gera tillögur um gjaldskrá hafna með hliðsjón af breyttum lögum og veita umsögn um undanþáguákvæði núgildandi hafnalaga. Fljótlega komu upp þau sjónarmið að tillögur gjaldskrárnefndar og nefndar um framtíðarskipulag hafnamála yrðu að fara saman. Nefndunum var því falið af núverandi samgönguráðherra, Sturlu Böðvarssyni, að skila sameiginlegu áliti. Hér á eftir verður því vísað til þessara nefnda sem nefndar um framtíðarskipan hafnamála. Áliti var skilað sem áfangaskýrslu til samgönguráðherra í september 1999.
Í kjölfar framangreinds álits skipaði Sturla Böðvarsson samgönguráðherra 9. desember 1999 nýja nefnd sem hér eftir er nefnd hafnalaganefnd. Í skipunarbréfi hennar segir að hún skuli „undirbúa og semja frumvarp til nýrra hafnalaga. Verkefni þessarar nefndar verður að útfæra þær hugmyndir sem fram komu í skýrslunni frá því í september. Nefndinni er því ætlað að skila af sér frumvarpi til laga með greinargerð sem leggja megi fram til kynningar á Alþingi, helst á vorþingi 2000 ef mögulegt er. Nefndin skal leitast við í vinnu sinni að hafa náið samráð og samstarf við sem flesta hagsmunaaðila er hafnamál snerta þannig að sjónarmið þeirra komi skýrt fram.“
Eftirfarandi aðilar voru skipaðir í hafnalaganefndina: Einar K. Guðfinnsson alþingismaður, formaður, Árni Þór Sigurðsson, formaður Hafnasambands sveitarfélaga, Friðrik J. Arngrímsson, framkvæmdastjóri LÍÚ, Guðmundur Bjarnason, bæjarstjóri Fjarðabyggðar, Hörður Blöndal, hafnarstjóri Hafnasamlags Norðurlands, og Kristinn Jónasson, bæjarstjóri Snæfellsbæjar.
Með nefndinni störfuðu Hermann Guðjónsson, forstjóri Siglingastofnunar Íslands, og Jóhann Guðmundsson, skrifstofustjóri í samgönguráðuneytinu. Ritari hennar var Sigurbergur Björnsson, forstöðumaður hjá Siglingastofnun Íslands.
Nefndin hóf starf sitt með því að fara yfir fyrirliggjandi áfangaskýrslu um framtíðarskipan hafnamála. Því næst kallaði hún á fulltrúa úr ýmsum áttum. Á fund nefndarinnar komu:
Sveinn Hannesson, framkvæmdastjóri Samtaka iðnaðarins, Hjörleifur Pálsson endurskoðandi, Deloitte & Touche, Árni Harðarson lögfræðingur, Deloitte & Touche, Ragnheiður Snorradóttir lögfræðingur, fjármálaráðuneyti, Kristján Andri Stefánsson lögfræðingur, forsætisráðuneyti, Guðmundur Sigurðsson forstöðumaður, Samkeppnisstofnun, Lárus Ögmundsson lögfræðingur, Ríkisendurskoðun, Höskuldur H. Ólafsson, framkvæmdastjóri hjá Eimskipum, Kristinn Þór Geirsson, framkvæmdastjóri hjá Samskipum, Kristján Ragnarsson, formaður LÍÚ, Arthur Bogason formaður og Örn Pálsson framkvæmdastjóri Landssambands smábátaeigenda, Haukur Þór Hauksson, formaður Samtaka verslunarinnar, Guðjón Petersen, framkvæmdastjóri Farmanna- og fiskimannasambands Íslands, Grétar Mar Jónsson, forseti Farmanna- og fiskimannasambands Íslands, Sævar Gunnarsson formaður og Hólmgeir Jónsson framkvæmdastjóri Sjómannasambands Íslands, Sigríður Andersen og Guðjón Rúnarsson frá Verslunarráði Íslands, Sigurður Jónsson, framkvæmdastjóri Samtaka verslunar og þjónustu, og Ólafur J. Briem, framkvæmdastjóri Sambands íslenskra kaupskipaútgerða.
Nefndin náði samkomulagi um drög að frumvarpi og er þetta frumvarp í mörgum atriðum í samræmi það. Þó skal tekið fram að Friðrik Arngrímsson, sameiginlegur fulltrúi Landssambands íslenskra útgerðarmanna, Landssamtaka smábátaeigenda og Sambands íslenskra kaupskipaútgerða, skrifaði undir nefndarálitið með fyrirvara (sjá fylgiskjal IV).
Í frumvarpi þessu eru mörg nýmæli sé tekið mið af núgildandi hafnalögum. Þau helstu eru eftirfarandi:
1. Gert er ráð fyrir að samræmd gjaldskrá hafna verði aflögð og ákvæði samkeppnislaga gildi um gjaldtöku þeirra.
2. Leyft verður að reka hafnir undir fleiri rekstrarformum, þ.m.t. undir hlutafélagaforminu.
3. Gert er ráð fyrir að frumvarpið taki til allra hafna landsins.
4. Móttökuskylda hafna er skilgreind.
5. Ríkisafskipti af höfnum eru minnkuð en áfram er gert ráð fyrir að viðhaldsdýpkanir, lagfæringar og viðhald á skjólgörðum sé greitt að hluta til úr ríkissjóði.
6. Framtíð smærri fiskihafna er betur tryggð en í núgildandi lögum.
7. Önnur stjórnvaldsafskipti af höfnum eru betur skilgreind.
Ein af forsendum frumvarpsins er að rekstur hafna verði virðisaukaskattsskyldur. Þetta nái eingöngu til reksturs hafna eins og hann er skilgreindur í 3. gr. Því gilda núverandi sjónarmið um hafnarþjónustu, lóðaumsýslu og rekstur fasteigna. Fram að þessu hafa hafnir ekki innheimt virðisaukaskatt af hafnargjöldum og ekki fengið frádreginn eða endurgreiddan innskatt vegna framkvæmda og aðkeyptra rekstrarvara og þjónustu nema að mjög litlu leyti. Virðisaukaskattur af sérfræðiþjónustu fæst þó endurgreiddur. Ljóst er að við það að færa gjaldskrárákvarðanir til hafna og leyfa fleiri rekstrarform en tíðkast í dag færast hafnir nær umhverfi annars atvinnurekstrar. Flestir viðskiptaaðilar hafna eru virðisaukaskattsskyldir sem mælir með að hafnir verði það líka. Ef ein höfn uppfyllir skilyrði um virðisaukaskattsskyldu falla aðrar á sama atvinnusvæði óhjákvæmilega undir sama hatt óháð rekstrarformi. Því verður flókið fyrir viðskiptavini hafnarinnar að greiða hafnargjöld með virðisaukaskatti í höfnum á einu atvinnusvæði en ekki í höfnum á öðru atvinnusvæði. Lagt er til að tekin verði af öll tvímæli í þessu efni og allar hafnir sem undir lögin falla verði virðisaukaskattsskyldar. Því munu hafnir m.a. innheimta virðisaukaskatt af viðskiptavinum sínum við gerð reikninga fyrir skipagjöld og vörugjöld. Þær geta dregið allan innskatt frá útskatti. Þá hverfa uppsöfnunaráhrif vegna virðisaukaskatts sem hefur miklar fjárhagslegar afleiðingar fyrir bæði hafnirnar og ríkissjóð.
Það er á verksviði fjármálaráðuneytis að breyta lögum eða reglugerðum á þessu sviði og vísast til þess ráðuneytis um það.
Að lokum skal það tekið fram og ítrekað hér í hinum almennu athugasemdum að skoðun samgönguráðuneytisins er óbreytt, þ.e. að núgildandi hafnalög séu orðin úrelt og ekki lengur í takt við þarfir nútímans.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Lagt er til að hafnarreglugerðir skuli segja til um kosningu og starfs- og valdsvið hafnarstjórnar. Gagnvart einkafyrirtækjum eða hlutafélögum gilda lög um hlutafélög eða viðkomandi annað félagaform. Ekkert mælir þó á móti því að ákvæði þessa efnis sé sett í reglugerð fyrir viðkomandi höfn.
Ef höfn telst ekki uppfylla skyldur sínar samkvæmt lögum þessum og reglugerðum getur komið til álita fyrir ráðherra að fella hafnarreglugerðina úr gildi. Við það falla niður allar starfsheimildir hafnarinnar og ber að loka henni fyrir umferð á sjó og landi. Þetta er m.a. gert svo að hægt verði að grípa inn í þegar hætta stafar af lélegum mannvirkjum og viðkomandi höfn hefur ekki sinnt aðvörunum. Þá er lagt til að áður en hafnarreglugerðir samkvæmt þessari grein eru gefnar út skuli leita umsagnar Siglingastofnunar. Jafnframt er lagt til að tiltekið verði í greininni að stofnunin skuli hafa eftirlit með því að hafnir uppfylli skyldur sínar samkvæmt hafnarreglugerð.
Um 5. gr.
Kveðið er á um að sveitarstjórn skuli veita framkvæmdaleyfi fyrir nýjum hafnarmannvirkjum. Er það í samræmi við 27. gr. skipulags- og byggingarlaga, nr. 73/1997, en þar segir:
„Meiri háttar framkvæmdir, sem áhrif hafa á umhverfið og breyta ásýnd þess, svo sem breyting lands með jarðvegi eða efnistöku, skulu vera í samræmi við skipulagsáætlanir og úrskurð um mat á umhverfisáhrifum þar sem það á við. Óheimilt er að hefja slíkar framkvæmdir sem ekki eru háðar byggingarleyfi skv. IV. kafla fyrr en að fengnu framkvæmdaleyfi viðkomandi sveitarstjórnar.“
Í 36. gr. IV. kafla skipulags- og byggingarlaga segir einnig:
„Ákvæði þessa kafla taka til hvers konar bygginga ofan jarðar og neðan.
Undanþegin byggingarleyfi eru götur, holræsi, vegir og brýr, aðrar en göngubrýr í þéttbýli, jarðgöng, flugbrautir, dreifi- og flutningskerfi rafveitna, hitaveitna, vatnsveitna og fjarskipta, svo og hafnir og virkjanir, enda eru þær framkvæmdar á vegum opinberra aðila eða unnar samkvæmt sérlögum. Byggingarleyfi þarf þó fyrir varanlegum húsbyggingum sem gerðar eru í tengslum við þessar framkvæmdir.“
Enn fremur segir í 3. mgr. 36. gr. skipulags- og byggingarlaga: „Mannvirki, sem undanþegin eru byggingarleyfi, skulu byggð í samræmi við skipulagsákvæði skv. III. kafla laga þessara.“
Um 6. gr.
Frumvarpið heimilar þó að undanþága sé gefin frá þessu ákvæði sé tækniþekking og innra eftirlit fyrir hendi hjá viðkomandi höfn sem að mati Siglingastofnunar Íslands tryggir að fullt tillit sé tekið til öryggissjónarmiða við hönnun hafnarmannvirkja. Þannig hefur til að mynda Reykjavíkurhöfn sinnt þessum þætti sjálf vegna sinna framkvæmda.
Loks er í frumvarpinu gerð krafa um að þær hafnir sem njóta opinberra framlaga til framkvæmda skuli leggja fram staðfestingar á fjármögnun fyrirhugaðra framkvæmda. Þetta er gert til þess að tryggja að nauðsynlegt fjármagn sé fyrir hendi áður en ráðist er í framkvæmdir sem ríkið stendur að.
Ráðherra skal setja reglur um slysavarnir í höfnum og er þetta ákvæði hliðstætt ákvæðum gildandi hafnalaga.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Frumvarpið heimilar að reka höfn án sérstakrar hafnarstjórnar sem málaflokk í sveitarfélagi. Ekki er gert ráð fyrir að rekstur slíkra hafna sé í samkeppni við aðrar hafnir þó svo að það sé ekki andstætt frumvarpi þessu og gilda reglur um gjaldtöku opinberra fyrirtækja um þær. Eigandi hafnar, þ.e. viðkomandi sveitarstjórn, setur höfninni gjaldskrá. Þetta rekstrarform er einkum ætlað fyrir litlar hafnir, t.d. smábátahafnir eða jafnvel skemmtibátahafnir. Greinin heimilar að reka höfn með hafnarstjórn í eigu sveitarfélags. Þetta er það eina rekstrarform í raun sem núverandi hafnalög leyfa. Vísað er til fylgiskjals III frá Samkeppnisstofnun um samkeppni hafna. Frumvarpið heimilar að starfsheimildir slíkra hafna séu í samræmi við 5. tölul. 3. gr. Frumvarpið gerir ráð fyrir að einkum stærri hafnarsjóðir landsins velji núverandi form eða stofni félag skv. 3. tölul. þessarar greinar sem yfirtekur reksturinn að ákveðnum skilyrðum uppfylltum.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að einkafyrirtæki geti rekið hafnir. Slíkar hafnir geta verið einkafyrirtækjum nauðsynlegar vegna annarrar starfsemi, svo sem olíudreifingar eða stóriðju. Einnig gæti einkafyrirtæki haft hafnarrekstur sem aðalverkefni. Frumvarpið gerir engar kröfur um stærð slíkra fyrirtækja í veltu talið og takmarkar ekki starfsheimildir slíkra hafna. Samkeppnislög gilda um verðlagningu á þjónustu þeirra.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Um 13. gr.
Um 14. gr.
Um 15. gr.
Um 16. gr.
Um 17. gr.
Sveitarsjóðir bera ábyrgð á að gjöld séu í samræmi við reglur um gjöld opinberra fyrirtækja samkvæmt þessu frumvarpi. Líftíma og slit margra hafnarmannvirkja er í meginatriðum fremur hægt að rekja til veðurfarslegra eða náttúrulegra ástæðna en notkunar. Hafnargjöld eru endurgjald fyrir veitt afnot á sama hátt og leiga er endurgjald fyrir afnot af húsnæði. Stærsti einstaki kostnaðarþáttur leigugjalds er stofnkostnaður sem er mismunandi fyrir hvert mannvirki sem leigt er. Algengast er að miða leigugjald á húsnæði við fermetra, heilt hús eða hluta úr húsi eftir aðstæðum og að því sé deilt á leigjendur eftir tíma, svo sem klukkustundum, dagpörtum, vikum eða mánuðum. Stofnkostnaðurinn vegur þyngst í hafnargjöldunum. Stærri skip leigja meiri aðstöðu en lítil skip, þ.e. lengri viðlegu, meira dýpi og fleiri fermetra af hafnarbakka. Aðstæður eru mismunandi í hverri höfn sem hefur áhrif á viðmið og form gjaldtöku. Lestargjaldinu er einkum ætlað að mæta kostnaði við ytri mannvirki hafnarinnar. Bryggjugjaldi er einkum ætlað að mæta kostnaði við viðlegumannvirki. Vörugjöldum er einkum ætlað að mæta kostnaði við bryggju og þekju.
Það er eiganda hafnar, þ.e. sveitarfélagsins, að sjá til þess að gjaldskrá fyrir þjónustu hafnar uppfylli þær kröfur sem réttarreglur um tekjuöflun hins opinbera setja gjaldtöku af þessu tagi og gæti þess að álögð gjöld séu í samræmi við þær heimildir.
Gert er ráð fyrir að á aðlögunartíma, sbr. ákvæði til bráðabirgða, muni hafnarsjóðir fá auknar tekjur til þess að standa á eigin fótum. Það er eigenda hafna að sjá til þess að hafnir uppfylli formkröfur og að gjöldin hrökkvi fyrir kostnaði að loknum aðlögunartíma.
Nýmæli í frumvarpinu er farþegagjald. Ljóst er að hafnarsjóðir hafa lagt í töluverðan kostnað til þess að taka á móti farþegum af skemmtiferðaskipum, ferjum og skemmtiferða- eða útsýnisbátum ýmiss konar sem þjónusta ferðamenn. Þessi kostnaður felst í umsýslu skipanna, sérbúnaði, svo sem flotbryggjum og landgöngum, svo og aðstöðu fyrir þau sem ekki nýtist í annað. Rökrétt er að heimila gjaldtöku fyrir þessa þjónustu hafna. Gjaldtökuheimildir kaflans ná til sömu rekstrarþátta og starfsheimildir hafnarinnar.
Í frumvarpinu er heimild fyrir tveimur nýjum gjöldum, þ.e. lestunar- og losunargjaldi, sem er einkum hugsað vegna notkunar á aðstöðu fyrir afgreiðslu á vörum út af hafnarsvæði á vöruflutningabíl og ætla má að sé innifalið í vörugjaldi í þeim tilfellum þegar varan fer þess í stað um borð í skip. Geymslugjald er vegna geymslu gáma eða varnings á hafnarsvæði í lengri tíma. Það á einkum við í þeim tilfellum þegar hafnarsjóður leigir aðstöðu fyrir einstaka gáma eða vöru í stað þess að leigja heilt athafnasvæði til lengri tíma. Geymslugjaldið getur átt við geymslu vöru á sérstöku geymslusvæði eða á athafnasvæði sjálfra viðlegumannvirkjanna í lengri tíma en eðlilegan athafnatíma við uppskipun eða útskipun. Í 13. tölul. 1. mgr. er getið um sorpgjöld í stað sorphirðugjalds í núverandi lögum. Ástæðan er sú að gert er ráð fyrir að hægt sé að taka gjald annars vegar fyrir sorphirðu og hins vegar fyrir sorpeyðingu.
Heimild til töku umsýslugjalds er ætluð til þess að standa straum af sameiginlegum kostnaði í rekstri hafnarinnar sem ekki er hægt að heimfæra á einstakar gjaldheimildir, sbr. 1.–14. tölul. Hér gæti verið um að ræða skrifstofukostnað, laun yfirstjórnar og fleira þess háttar.
Almennt gerir frumvarpið ráð fyrir að gjöld verði miðuð við að gjaldtaka fyrir viðkomandi þjónustu standi straum af kostnaði við hana. Þetta sjónarmið verði haft til hliðsjónar við ákvörðun gjalda. Lagt er til að tiltekið verði sérstaklega að gjaldskrárákvarðanir allra hafna samkvæmt lögunum skuli miðaðar við að gjaldtaka fyrir viðkomandi þjónustu standi straum af kostnaði við hana. Í þessu felst að þetta sjónarmið verði haft til hliðsjónar við ákvörðun gjalda. Þessi krafa er líka gerð á hafnir sem reknar eru sem félag skv. 3. tölul. 8. gr. frumvarpsins. Krafan er eðlileg þegar horft er til þess að hafnir eru fyrst og fremst hluti af almenningssamgöngu- og þjónustukerfi landsins, þótt vissulega séu undantekningar þar á.
Gert er ráð fyrir að einkaaðili geti átt bryggju innan hafnarsvæðis, sbr. 5. gr. Nauðsynlegt er fyrir höfn að hafa tekjur af umferð vegna eiganda slíkrar bryggju til þess að standa straum af kostnaði við innsiglingarmerki og sameiginleg hafnarmannvirki. Þessi kostnaður hlýtur að vera mismunandi eftir höfnum. Frumvarpið gerir ráð fyrir að kostnaður sé metinn út frá umferð sem myndast við notkun á viðkomandi bryggju í hlutfalli við heildarumferð í höfninni.
Um 18. gr.
Frumvarpið gerir kröfu um að stuðst sé við hagrænt verðmæti hafnarmannvirkja við mat á verðmæti þeirra. Með hagrænu mati er átt við að núvirða fjárstreymi hafnarinnar út frá gefnum forsendum um arðsemi og áhættu. Frumvarpið gerir einungis kröfu um að verðmæti hafnarmannvirkja sé metið og þarf að reikna frá fjárstreymi vegna taps eða hagnaðar af hafntengdri þjónustu eða hafntengdri atvinnuaðstöðu við þetta verðmætamat og meta það sérstaklega. Sömuleiðis ef landsvæði sem hefur sértækt verðmæti er framselt til félags skv. 3. tölul. 8. gr. skal það metið á markaðsverði. Frumvarpið tekur ekki fyrir að aðrar matsaðferðir séu einnig notaðar, en í öllum tilfellum skal útkoman sannreynd með aðferðum hagræns mats.
Ástæða er til þess að endurskoða afskriftaheimildir skattalaga fyrir hafnarmannvirki þar sem ætla má að afskriftatími þeirra sé lengri en gert er ráð fyrir í skattalögum.
Í þessari grein er að finna ákvæði sem er hliðstætt ákvæði gildandi hafnalaga um að samþykki ráðherra þurfi til að veðsetja eða ráðstafa hafnarmannvirki sem hefur notið ríkisstyrks. Hér er krafist samþykkis ráðherra fyrir framsali hafnarmannvirkja til félags skv. 3. tölul. 8. gr. Gert er ráð fyrir að ráðherra geti fengið og lagt mat á verðmætamat hafnarmannvirkja út frá forsendum ríkissjóðs um arðsemiskröfu og áhættu. Sú staða gæti komið upp að mat á hagrænu verðmæti hafnarmannvirkja sé hærra en reiknað framlag hafnarsjóðs til þeirra. Við þessar aðstæður má álykta að hlutur ríkissjóðs hafi borið arð. Það er matsatriði hvort rétt sé að ráðherra fari fram á að ríkissjóður eignist hlut í slíku félagi. Heimild þessi er því höfð hér inni af sömu ástæðu og samhljóða heimild núgildandi hafnalaga.
Kjósi höfn með hafnarstjórn í eigu sveitarfélags að taka upp rekstrarformið höfn án hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags getur hún það. Gert er ráð fyrir að sveitarfélagahafnir í samkeppni við einkafyrirtæki fylgi reglum fjármálaráðuneytisins um opinberan rekstur í samkeppni.
Ef höfn er rekin í samkeppni en hún hefur neikvæðan rekstrarafgang í þrjú ár eftir fjármagnskostnað en fyrir afskriftir verður hún að láta af samkeppnisrekstri og taka upp rekstrarform hafnar án hafnarstjórnar í eigu sveitarfélags. Í þessu tilviki hrökkva tekjur hafnarinnar ekki fyrir útgjöldum. Sveitarsjóður þarf að leggja fé með höfninni en slíkt gengur ekki til lengdar í samkeppnisrekstri. Því er eðlilegra að kosnir fulltrúar beri ábyrgð á rekstrinum með beinni hætti, þ.e. að höfnin verði rekin sem höfn í eigu sveitarfélags án sjálfsstjórnar. Í því tilfelli að hér sé um að ræða hafnasamlag verður að leysa það upp og fella hafnir þess undir viðkomandi sveitarsjóði. Því er gert ráð fyrir að í stofnsamningi hafnasamlags verði ákvæði sem segi til um hvernig beri að fara með eignir þess og skuldir ef því er slitið.
Ef hallareksturinn er vegna óreglulegrar skuldasöfnunar eða tímabundins aflabrests gefst eigendum hafnarinnar með samþykki ráðherra tækifæri til að leggja fram fé til þess að grynnka á skuldum þannig að rekstrargrundvöllur skapist. Frumvarpið gerir ráð fyrir að þessari heimild verði aðeins beitt í undantekningartilfellum.
Um 19. gr.
Um 20. gr.
Samkeppnislög gilda um verðlagningu hafna samkvæmt þessum kafla. Almennt gerir frumvarpið ráð fyrir að gjöld verði miðuð við að gjaldtaka fyrir viðkomandi þjónustu standi straum af kostnaði við hana ásamt hlutdeild í sameiginlegum rekstri hafnar. Þetta sjónarmið verði haft til hliðsjónar við ákvörðun gjalda.
Um 21. gr.
Í greininni er einnig að finna ákvæði um að hafnarstjórn sé heimilt að synja skipi um aðgang að höfn ef mönnum og umhverfi er talin stafa hætta af komu þess í höfn. Hér er einkum átt við tímabundna synjun svo að svigrúm gefist til þess að undirbúa komu skips í höfn eða grípa til nauðsynlegra varúðarráðstafana. Við eðlilegar aðstæður á tilkynning um komu skips með hættulegan farm að hafa borist höfninni með góðum fyrirvara.
Margar hafnarstjórnir hafa átt í vandræðum með skip sem liggja langtímum saman í höfn. Þau eru oft gömul, jafnvel ónýt, en taka viðlegurými frá öðrum skipum sem koma með afla eða vörur að landi. Í slíkum tilfellum verða oft vanskil á hafnargjöldum. Frumvarpið heimilar höfnum að fjarlægja slík skip ef rými hafnarinnar er takmarkað og þau farin að hamla annarri starfsemi hennar. Frumvarpið heimilar einnig höfnum að krefjast trygginga fyrir greiðslu hafnargjalda þannig að þær geti varist vanskilum af hálfu eigenda skipa sem ekki eru í notkun. Lagt er til að sambærilegt lögveðsákvæði og er í gildandi lögum verði í þessari grein. Telja má réttlætanlegt að veita höfnum slíka tryggingarvernd með lögum með hliðsjón af móttökuskyldu hafna.
Frumvarpið gerir jafnframt ráð fyrir að hafnir geti krafist tryggingar fyrir förgunarkostnaði séu sterkar líkur á að skip lendi í reiðileysi. Skip í reiðileysi er skip sem enginn hirðir um, liggur undir skemmdum og af því stafar hætta, þ.m.t. mengunarhætta. Samkvæmt nýlegri könnun Hafnasambands sveitarfélaga hafa 158 skip legið verkefnalaus í höfnum um langan tíma. Þar af voru 14 togarar, 88 fiskibátar, 38 trillur og 20 önnur skip. Samtals var lengd þeirra 5,1 km og brúttótonnatala þeirra um 37 þús. tonn. Ljóst er að veruleg fjárfesting í höfnum er teppt með þessu. Til viðmiðunar má nefna að stofnkostnaður við 1 km af stálþili er 1 milljarður kr. Mögulegt er að beita stighækkandi gjaldskrá miðað við tíma þar sem ekki fást eðlilegar tekjur, t.d. vörugjöld, af viðkomandi kanti.
Um 22. gr.
Um 23. gr.
Gert er ráð fyrir að Siglingastofnun Íslands vinni tillögu að siglingamálakafla sem hún leggur síðan fyrir samgönguráð, sbr. lög um samgönguáætlun. Við undirbúning tillögugerðarinnar ber Siglingastofnun Íslands að hafa samráð og samstarf við viðkomandi hafnarstjórn og hafnaráð.
Þá gerir frumvarpið ráð fyrir að Siglingastofnun Íslands leggi til grundvallar samgönguáætlun mat á þörf fyrir framkvæmdir í einstökum höfnum, landshlutum og landinu í heild. Við mat þetta skal m.a. taka mið af hagkvæmni framkvæmdar, þörf fyrir framkvæmd og þýðingu fyrir byggðarlagið.
Um 24. gr.
Ríkissjóði er einnig heimilt samkvæmt frumvarpinu að taka þátt í dýpkun í höfnum þar sem verulegrar viðhaldsdýpkunar er þörf og dýpka þarf höfn á minnst fimm ára fresti. Framkvæmdir við dýpkun í innsiglingu þar sem reglulegrar viðhaldsdýpkunar er þörf á minnst fimm ára fresti falla hér undir. Ríkissjóði er leyfilegt samkvæmt þessu frumvarpi að styrkja garða sem hafa þann tilgang að hefta sandburð í innsiglingu eða höfn og draga úr þörf fyrir viðhaldsdýpkun. Ekki er gert ráð fyrir að höfn stækki við þessar ríkisstyrktu framkvæmdir.
Gert er ráð fyrir að sérstakar ráðstafanir verði gerðar í siglingamálakafla samgönguáætlunar 2003–2006. Samkvæmt henni mun ríkissjóður taka þátt í framkvæmdum í höfnum og innsiglingum sem miða að því að jafna aðstöðu hafna fram að þeim tíma er kerfisbreyting þessi er um garð gengin, sbr. bráðabirgðaákvæði nr. II.
Það sjónarmið er gilt að erfiðar náttúrulegar aðstæður séu teygjanlegt hugtak. Til eru hafnir sem búa við mjög góð náttúruleg skilyrði með tilliti til skjóls, efnisflutninga og dýpis. Nokkru lengri siglingatími er til þeirra en kannski annarrar sem er styttra frá siglingaleið en býr við mjög erfið náttúruleg skilyrði með tilliti til dýpis. Þessar hafnir gætu unnið saman þar sem landsamgöngur hafa farið mjög batnandi. Ákvæði b-liðar 2. mgr. er ætlað að skilgreina aðstoð ríkisins við hafnir þar sem höfnin er lífæð byggðarlags. Hér er einkum átt við litlar hafnir á landsbyggðinni sem þjónusta smábáta. Aðstoðin takmarkast við hafnir á byggðasvæðum með heildartekjur undir 15 millj. kr. og aflaverðmæti undir 600 millj. kr. á ári. Ekki er ætlun frumvarpsins að slíkir styrkir komi til hafna á samkeppnissvæðum. Frumvarpið heimilar ríkinu að fjármagna þessar framkvæmdir allt að 90%. Ekki er gert ráð fyrir að ríkið taki þátt í kostnaði við uppfyllingar eða önnur mannvirki á hafnarsvæðinu.
Ákvæði c-liðar skýra sig að mestu sjálf, en þar sem samgönguáætlun 2003–2006 verður samkvæmt eldri lögum er ekki gert ráð fyrir að nýta þessar greiðsluheimildir fyrr en árið 2007. C-liður heimilar að styrkja hafnir sem hafa tekjur undir 30 millj. kr. ef verðmæti meðalafla er undir 1.500 millj. kr. og ef vöruflutningur sem um höfnina fer er minni en 50 þús. tonn.
Við útreikning á aflaverðmæti eru tölur frá Fiskistofu notaðar um landaðan afla í hverri höfn og nær til alls afla (íslenskra skipa bæði innan landhelgi og af úthafi og landanir erlendra skipa) ásamt tölum Hagstofu um heildarafla og heildarverðmæti upp úr sjó. Aflaverðmæti er fundið með því að margfalda verð á tonn fyrir hverja tegund upp úr sjó með aflatölum Fiskistofu.
Í 3. mgr. er heimild fyrir samgönguráðherra að færa styrkúthlutun frá samgönguáætlun til Hafnabótasjóðs. Gert er ráð fyrir að þeir fjármunir renni til sjóðsins sem annars eru ætlaðir fyrir greiðsluþátttöku ríkisins í a–c-lið 2. mgr. Ákveði ráðherra að nýta þessa heimild þurfa hafnarsjóðir að senda inn umsóknir beint til Siglingastofnunar Íslands ásamt fylgigögnum. Sjóðurinn metur hverja umsókn fyrir sig og hefur meiri sveigjanleika til ákvörðunartöku um styrki en hin almenna leið laganna. Um leið eru gerðar meiri kröfur til umsókna sem ætti að auðvelda ákvarðanatöku. Markmiðið með þessu er að stuðla að betri áætlanagerð af hálfu hafnarsjóðanna og hvetja þá til þess að horfa lengra fram í tímann. Um leið getur sjóðurinn stutt við slíkar áætlanir og brugðist skjótar við ef t.d. sóknarfæri í atvinnulífi skapast við hafnir á landsbyggðinni. Ekki er gert ráð fyrir að heimild þessi verði nýtt á aðlögunartíma, sbr. bráðabirgðaákvæði II.
Um 25. gr.
Það er sjálfgefið að síðasta málsgreinin á ekki lengur við nýti ráðherra heimild 3. mgr. 24. gr.
Að öðru leyti er greinin nær samhljóða 1. mgr. 22. gr. núgildandi hafnalaga og þarfnast ekki skýringa.
Um 26. gr.
Þá gerir frumvarpið ráð fyrir að hætt verði að veita styrki úr sjóðnum á móti framlagi á fjárlögum. Breytt fyrirkomulag framlags ríkisins til hafnamála samkvæmt frumvarpi þessu gerir þetta hlutverk óþarft.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að tjón verði áfram bætt úr sjóðnum nema nú takmarkast tjónabætur við mannvirki sem eru styrkhæf skv. a-, b- og c-lið 2. mgr. 24. gr. Gert er ráð fyrir að núverandi eigur Hafnabótasjóðs renni í B-deild sjóðsins og verði varið til þess að bæta tjón. Búast má við að sjóðurinn gangi á þessar eignir sínar. Frumvarpið gerir ráð fyrir að ríkissjóður leggi honum til fé af fjárlögum svo að hann hafi nægilegt fé til ráðstöfunar til þess að bregðast við tjónum þegar þau verða. Gert er ráð fyrir að hafnir sjái um tryggingamál sín að öðru leyti.
Frumvarpið mælir fyrir um að Hafnabótasjóður taki upp nýtt hlutverk sem verði svipað hlutverki vegasjóðs, þ.e. að fjármagna framkvæmdir á samgönguáætlun. Gert er ráð fyrir að af fjárlögum verði veitt fé til sjóðsins í samræmi við sundurliðun samgönguáætlunar. Í framhaldi af því fjármagni Hafnabótasjóður framkvæmdir á samgönguáætlun. Með þessu verður bókhald og uppgjör ríkisstyrktra hafnarframkvæmda aðskilið frá rekstri í bókhaldi Siglingastofnunar Íslands. Enn fremur er nauðsynlegt að skapa svigrúm til þess að bregðast við ef einstakar framkvæmdir fara lítillega yfir kostnaðaráætlun en aðrar eru undir kostnaðaráætlun. Svigrúmið er lítið sem ekkert í núgildandi framkvæmd hafnalaga þar sem fjárveiting er sundurliðuð á einstakar hafnir og óheimilt að færa hana á milli staða nema með samþykki Alþingis. Með þessu svigrúmi nýtast fjárveitingar ríkisins betur og tefja ekki nauðsynlegar framkvæmdir.
Loks er í 3. mgr. 24. gr. heimildarákvæði fyrir ráðherra að hætta sundurliðun framkvæmda í samgönguáætlun og fela Hafnabótasjóði að leggja mat á styrkhæfni framkvæmda í hverju tilviki fyrir sig. Við það breytist hlutverk Hafnabótasjóðs frá því að greiða eingöngu út styrki í að taka við umsóknum um styrki, leggja mat á þær og greiða út styrki til þeirra framkvæmda sem hann samþykkir. Auk þeirra skilyrða sem sett eru í 24. gr. gera lögin kröfu um að ráðherra gefi út reglugerð sem útfæri breytt hlutverk nánar.
Um 27. gr.
Um 28.–30. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða I.
Um afkomu hafna er fjallað í almennum athugasemdum. Ljóst er að hún er mjög misjöfn og líka breytileg á milli ára, sérstaklega hjá fiskihöfnum. Rakið hefur verið að miklar breytingar hafa orðið í útgerð og fiskvinnslu. Sú þróun mun halda áfram og það mun óhjákvæmilega leiða til breytts hlutverks einhverra hafna. Það er eitt af grundvallaratriðum þessa frumvarps að notendur greiði allan kostnað vegna notkunar þeirra á viðkomandi höfn, nema um sé að ræða sérstakar aðstæður skv. 24. gr. Við lækkun ríkisstyrkja til hafna munu fjárfestingar þeirra minnka og verða hagkvæmari. Augljóst er þó að þessi tvö atriði, þ.e. léleg afkoma sumra hafna og lækkun ríkisstyrkja, munu verða til þess að gjaldtaka margra hafna mun a.m.k. tímabundið hækka til þess að þær afli fjár fyrir kostnaði. Líta verður þó til þess að frumvarp þetta gerir ráð fyrir góðri fjárhagslegri aðlögun fyrir hafnir þar sem gert er ráð fyrir að á aðlögunartímanum hefjist endurgreiðsla virðisaukaskatts, gjaldskrá hækki, sérstakt vörugjald hverfi og framlög samkvæmt núgildandi hafnalögum haldist út árið 2004. Hins vegar er einn megintilgangur þessa frumvarps að aukið frjálsræði hafna og sveigjanlegt rekstrarform auki hagkvæmni í rekstri.
Um ákvæði til bráðabirgða II.
Um ákvæði til bráðabirgða III.
Um ákvæði til bráðabirgða IV.
Fylgiskjal I.
Stutt greinargerð samgönguráðuneytisins um breytt fjárstreymi.
Breytt fjárstreymi.
Tafla 1 sýnir dæmi um hvernig fjárstreymi gæti breyst hjá höfnum, notendum hafna og ríkissjóði verði frumvarpið að lögum. Annars vegar er miðað við meðaltalsframlag fjárlaga 1991–2000 og hins vegar miðað við meðaltal hafnaáætlunar 2001–2004. Eins og fram kemur í töflunni skiptir máli við hvað er miðað.
Tafla 1.
|
Breytt fjárstreymi m.v. tvær mismunandi forsendur *Miðað er við verðlag 2001 |
Miðað við meðaltal* 1991–2000 | Miðað við hafnaáætlun 2001–2004 | ||
| Breytt fjárstreymi hafna | m.kr. | m.kr. | ||
| Ríkisstyrkir m.v. núverandi hafnalög | -830 | -1310 | ||
| Endurgreiddur virðisaukaskattur af framkvæmdum | 270 | 370 | ||
| Endurgreiddur virðisaukaskattur af rekstri hsj. | 80 | 80 | ||
| Ríkisstyrkir skv. frumvarpi | 310 | 310 | ||
| Hækkun hafnagjalda | 450 | 450 | ||
| samtals | 280 | -20 | ||
| Breytt fjárstreymi ríkissjóðs | ||||
| Ríkisstyrkir núverandi laga falla niður, meðaltal '01-'04 | 830 | 1310 | ||
| Breyttir ríkisstyrkir skv. frumvarpi | -310 | -310 | ||
| Tekjur af sérstaka vörugjaldinu falla niður | -200 | -200 | ||
| Minni tekjur af virðisaukaskatti | -350 | -450 | ||
| samtals | -30 | 350 | ||
| Breytt fjárstreymi notenda | ||||
| Sérstakt vörugjald fellur niður | 200 | 200 | ||
| Hækkun hafnagjalda | -450 | -450 | ||
| samtals | -250 | -250 | ||
Ein aðalforsenda frumvarpsins er að notendur hafna taki á sig stærri hlut af rekstrarkostnaði hafna með hækkuðum gjöldum. Á það skal þó bent að gjöld á notendur eru lækkuð um 200 m.kr. á móti þar sem skattheimta sérstaks vörugjalds er felld niður. Gert er ráð fyrir að aflagjald er hækkað úr 1,03% +-,02% í 1,6%, bryggjugjald hækki um 110 m.kr. auk bætts fjárstreymis vegna endurgreiðslu virðisaukaskatts af rekstri.
Aukning tekna hjá hafnarsjóðum.
Eftirfarandi dæmi sýnir tekjuaukningu hjá hafnarsjóðum ef bryggjugjöld eru hækkuð að hluta í stað aflagjalds.
| Önnur áhrif og hækkanir tekna hafnarsjóða en aflagjald | ||
| * Tekjuáhrif virðisaukaskatts af rekstri (allra hsj.) | 80 m.kr. | |
| * Hækkun lesta- og bryggjugjalda 40% (15% afföll) | 110 m.kr. | |
|
|
Samtals |
190 m.kr.
|
| Áætluð hækkun tekna (sbr. töflu 4 ) | 530 m.kr. | |
| – önnur áhrif og hækkanir | –190 m.kr. | |
| Hækkun aflagjalds | 340 m.kr. | |
| Hækkun aflagjalds (reiknað m.v. 2001) | ||
| Aflagjald fari í ca. 1,6% ef bryggjugjöld hækkuðu um 110 m.kr. | ||
Fjárstreymisáhrif fyrir hafnir sem njóta framlags á hafnaáætlun.
Hér að framan hafa tekjuáhrif fyrir hafnarsjóði verið skýrð og eykst ráðstöfunarfé samtals um 530 m.kr. Þ.e. hækkun aflagjalds í 1,6% sem gefur 340 m.kr. í auknar tekjur, hækkun bryggjugjalds um 40% sem gefur 110 m.kr. í auknar tekjur og endurgreiðsla vsk. sem eykur ráðstöfunarfé um 80 m.kr. Ef horft er eingöngu til hafna sem hafa fengið framlag á hafnaáætlun þá má draga frá þessum 530 m.kr. 40 m.kr. frá vegna vsk. af rekstri og 80 m.kr. vegna hækkunar aflagjalds og fjárstreymið lagast þá um 410 m.kr. fyrir þær. Til viðbótar batnar fjárstreymið vegna framkvæmda á hafnaáætlun um 180–280 m.kr. Samtals batnar því fjárstreymi um 590–690 m.kr. í þessum höfnum miðað við þessar forsendur. Á móti falla niður nettó ríkisstyrkir á bilinu 480–960 m.kr. eftir framkvæmdastigi, sbr. töflu 1, auk þess sem ekki fæst lengur framlag úr Hafnabótasjóði. Miðað við hugmyndir um aðgerðir, þ.e. hækkun aflagjalds og bryggjugjalds, dreifast þeir þannig að flestar þeirra standa í svipaðri stöðu en áður sem er í samræmi við niðurstöðuna hér á undan. Þó vekur athygli að að öllu öðru óbreyttu mun virðisaukaskattsskyldan færa höfnunum sem ekki eru á hafnaáætlun, aðallega Hafnarfjarðarhöfn og Reykjavíkurhöfn, um 130–150 m.kr. í bætt fjárstreymi. Leiðrétta má fyrir þessu með breytingum á vörugjöldum, t.d. með sameiningu vörugjaldaflokks 3 og 4.
Þrátt fyrir að dreifing tekjuaukningarinnar virðist eðlileg í töflu 4 er ljóst að ávallt er einhver munur frá einni höfn til annarrar. Gert er ráð fyrir að í gjaldskrá aðlögunartímabilsins verði höfnum gefið svigrúm til þess að fínstilla gjaldtöku t.d. +– 20% sem ætti að leysa það vandamál.
Að lokum má nefna að rekstrargrunnur minnstu hafnanna í fámennustu byggðarlögunum er betur tryggður en áður, sérstaklega þeirra sem hafa litlar sem engar tekjur. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að styrkir geti numið allt að 90% fyrir öll mannvirki í stað 60% fyrir innri mannvirki og 90% fyrir ytri mannvirki í núgildandi lögum. Tafla 2.
Áhrif nýrra hafnalaga á útgjöld ríkissjóðs.
| Meðaltal 1991–2000* |
2002 | 2003 | 2004 | 2007 og síðar |
|
| Breytt hlutverk Hafnabótasjóðs | 16,6 | 30,0 | 30,0 | 30,0 | |
| Þátttaka ríkisins vegna framkvæmda | 310,0 | ||||
| Framkvæmdir skv. hafnaáætlun 2001–2004 | 830,0 | 1.283 | 1.454,5 | 1.309 | |
| Sérstakt vörugjald fellur niður 1. janúar 2003 | -210,0 | ||||
| Samtals | 830,0 | 1.089,6 | 1.484,5 | 133,9 | 340,0 |
| Samtals endurgreiddur vsk., sbr. útreikning hér að neðan | 557,2 | 457,8 | 448,5 | ||
| Heildaráhrif frumvarpsins | 830,0 | 1.089,6 | 2.041,7 | 1.796,8 | 788,5 |
| Áhrif af endurgreiðslu virðisaukaskatts | |||||
| Framkvæmdakostnaður skv. hafnaáætlun (skuldauppgj. frádr.) | 1.057,8 | 1.635,2 | 2.228,0 | 1.654,1 | 1.600,0 |
| Tækni- og eftirlitskostnaður | 126,9 | 196,2 | 267,4 | 198,5 | 192,0 |
| Verktakakostnaður | 930,9 | 1.439,0 | 1.960,6 | 1.455,6 | 1.408,0 |
| Virðisaukaskattur af framkvæmdum hafnaáætlunar | 183,2 | 283,2 | 385,8 | 286,4 | 277,1 |
| Virðisaukask. af rekstri hafnarsjóða (m.v. 25% gjalda bera upps. vsk.) |
84,8 | 84,8 | 84,8 | 84,8 | 84,8 |
| Virðisaukaskattur af framkvæmdum utan hafnaáætlunar | 86,6 | 86,6 | 86,6 | 86,6 | 86,6 |
| Samtals endurgreiddur vsk. | 354,6 | 454,6 | 557,2 | 457,8 | 448,5 |
| Forsendur | |||||
| Hlutfall framkvæmdakostnaðar sem ber ekki vsk. | 12% | ||||
| Hlutfall rekstrarkostnaðar sem ber vsk. | 25% | ||||
| Rekstrargjöld allra hafnarsjóða 2000 fyrir vexti og afskriftir m.kr. | 1.724,0 | ||||
| Árlegar framkvæmdir utan hafnaáætlunar | 500,0 | ||||
| Árlegt framkvæmdastig eftir hafnaáætlun | 1.400,0 |
* Sérstakt vörugjald var fyrst lagt á 1992.
Framkvæmdakostnaður 1986–2000 er metinn hlutfallslega út frá framkvæmdakostnaði/ríkishluta hafnaáætlunar 2001–4.
Rannsóknar-, hönnunar-, eftirlits- og annar tæknikostnaður er metinn á bilinu 10–14%.
Líkan af rekstri hafnarsjóða.
Sett var upp líkan af rekstri hafnarsjóða fyrir framtíðarnefnd, sem sýnir rekstur hafnarsjóða á samanburðarhæfan hátt eins og unnt er. Upplýsingar í þessu líkani hafa verið uppfærðar auk þess sem stuðst er við nýjar forsendur sem frumvarp til nýrra hafnalaga gerir ráð fyrir. Líkanið byggist á eftirfarandi upplýsingum:
* Framlegð hafnarsjóða, þ.e. hagnaður fyrir afskriftir og vexti. Vegið meðaltal áranna 1999–2001 þar sem síðustu upplýsingar hafa viktina 50%, 30% og 20%. Upplýsingar uppfærðar til verðlags 2002 m.v. neysluverðsvísitölu.
* Aflagjald hafnarsjóða, vegið meðaltal á sama hátt og framlegð. Upplýsingar uppfærðar til verðlags á sama hátt og framlegð.
* Peningaleg staða 2000, þ.e. nettóskuldir, fundin (langtímaskuldir + skammtímaskuldir – langtímakröfur – veltufé og skammtímakröfur). Vaxtabyrði reiknuð miðað við að nettóskuldir bæru 7% vexti.
* Í líkaninu er stuðst við mat á innri mannvirkjum hafnanna, þ.e. viðlegumannvirkjum o.þ.h. Notað er mat Viðlagatryggingar eins og það var í líkani framtíðarnefndar 1999 og það uppfært til verðlags 2002. Þar sem tryggingarmat skorti sums staðar var lauslegt endurstofnverð fundið og notað í staðinn.
* Í líkaninu var endurstofnverð varnargarða einnig gróflega metið. Hins vegar var ekki lagt mat á fjárfestingu í dýpkunum. Ástæðan er m.a. sú að tekin er sú afstaða að fjármagna stækkanir hafna af sjálfsaflafé auk þess sem verðlækkanir hafa orðið á dýpkanaframkvæmdum og nýjar upplýsingar ekki tiltækar um þær.
* Reiknað er með 40 ára líftíma innri mannvirkja og einnig varnargarða.
* Hagnaður var fundinn eftirfarandi: Framlegð – vaxtabyrði nettóskulda – afskriftir heimahluta hafnarmannvirkja.
Nokkrar ályktanir líkansins.
* Stækkanir og aukna afkastagetu verður hafnarsjóðurinn að mestu að fjármagna sjálfur í samvinnu við viðskiptavini sína af auknum tekjum sem slíkar framkvæmdir eiga að leiða af sér. Aðstoð er veitt við að halda við núverandi ytri mannvirkjum 75%.
* Núverandi nettóskuldir gefi til kynna dæmigerða lánabyrði.
* Viðhald mannvirkja er hluti af rekstrarkostnaði hafna.
* Ekki var gert ráð fyrir aðstoð Hafnabótasjóðs í útreikningum á afskriftum.
* Aflagjald var hækkað um 1,87% sem inniheldur
* gjaldskrárhækkanir,
* áhrif virðisaukaskattsskyldunnar á fjárstreymi rekstrar.
* Hlutfallið (1,87%) er sýnt á eftirfarandi hátt:
| Hækkun aflagjalds | 340 | m.kr. |
| Hækkun bryggjugjalda | 110 | m.kr. |
| Bætt fjárstreymi v/vsk. | 80 | m.kr. |
| Samtals | 530 | m.kr. |
Samsvörun í aflagjaldi (m.v. 2001) eða ca. 1,87%.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
Fylgiskjal II.
Samgönguráðuneytið:
Ýmsar upplýsingar um hafnir.
| Vöruflutningar þús. tonn |
Aflaverðmæti millj. kr. |
Meða l- afla- |
Tekjur 1998 |
Fl. | Íbúafj. sveitar- |
Tekjur sveitarfél. 1998 |
|||||
| 1997 | 1998 | 1999 | 1997 | 1998 | 1999 | verðm. | þús. kr. | ha. | fél. | millj. kr. | |
| Dalabyggð | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 133 | 746 | 86 | |||
| Reykhólahreppur | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1.558 | 41 | |||
| Tjörnes | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 41 | 79 | 7 | |||
| Árneshreppur / Norðurfjörður, Gjögur |
0 | 0 | 0 | 30 | 23 | 17 | 23 | 356 | 74 | 8 | |
| Breiðdalsvík | 2 | 0 | 0 | 33 | 60 | 47 | 47 | 796 | B | 300 | 36 |
| Borgarfjörður eystri | 0 | 0 | 0 | 49 | 59 | 91 | 66 | 1.181 | S B | 153 | 18 |
| Drangsnes / Kaldrananeshreppur |
0 | 0 | 0 | 70 | 91 | 90 | 84 | 1.409 | S B | 142 | 21 |
| Bakkafjörður / Skeggjastaðahreppur |
1 | 1 | 1 | 73 | 117 | 144 | 111 | 2.297 | S B | 151 | 22 |
| Húnaþing vestra (Hvammstangi) |
3 | 3 | 3 | 209 | 131 | 46 | 129 | 2.490 | B | 1.318 | 86 |
| Blönduós | 2 | 2 | 2 | 230 | 170 | 124 | 175 | 2.510 | B | 977 | 136 |
| Grímsey | 2 | 2 | 2 | 130 | 171 | 245 | 182 | 1.720 | S B | 99 | 14 |
| Súðavík | 1 | 1 | 0 | 216 | 134 | 206 | 185 | 1.496 | B | 277 | 41 |
| Kópasker / Öxarfjarðarhreppur |
0 | 0 | 0 | 220 | 189 | 172 | 194 | 3.573 | S B | 395 | 50 |
| Hólmavík | 2 | 3 | 3 | 362 | 303 | 245 | 303 | 4.057 | B | 498 | 67 |
| Stöðvarhreppur | 5 | 5 | 4 | 242 | 378 | 380 | 333 | 5.343 | B | 295 | 41 |
| Tálknafjörður | 1 | 2 | 2 | 297 | 346 | 414 | 352 | 6.913 | S | 327 | 43 |
| Grundartangi | 343 | 369 | 535 | 0 | 0 | 0 | 35.578 | 6.050 | 988 | ||
| Kópavogur | 0 | 0 | 0 | 0 | 7.072 | 19.826 | 2.799 | ||||
| Borgarbyggð | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 570 | 2.382 | 263 | ||
| Garðabær | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 116 | 7.840 | 1.114 | ||
| Stykkishólmsbær | 3 | 3 | 3 | 489 | 532 | 551 | 524 | 15.899 | S | 1.268 | 187 |
| Djúpivogur | 15 | 8 | 13 | 379 | 446 | 814 | 546 | 9.531 | B | 538 | 67 |
| Raufarhöfn | 39 | 23 | 21 | 645 | 614 | 461 | 573 | 13.047 | S | 379 | 64 |
| Þórshöfn | 31 | 31 | 16 | 720 | 673 | 362 | 585 | 19.251 | S | 485 | 77 |
| Vopnafjörður | 34 | 29 | 28 | 741 | 783 | 571 | 698 | 17.719 | S | 846 | 118 |
| Skagaströnd / Höfðahreppur |
5 | 6 | 2 | 792 | 718 | 801 | 770 | 9.849 | S | 631 | 92 |
| Húsavík | 59 | 66 | 62 | 879 | 506 | 979 | 788 | 26.556 | S | 2.495 | 370 |
| Grundarfjörður / Eyrarsveit |
4 | 4 | 9 | 692 | 786 | 1.092 | 857 | 16.171 | S | 925 | 116 |
| Fáskrúðsfjörður / Búðahreppur |
44 | 26 | 30 | 1.019 | 998 | 728 | 915 | 20.170 | S | 632 | 100 |
| Skagafjörður | 25 | 35 | 44 | 806 | 1.072 | 1.179 | 1.019 | 24.562 | S | 4.317 | 403 |
| Vesturbyggð | 15 | 16 | 15 | 856 | 1.066 | 1.180 | 1.034 | 21.521 | S | 1.252 | 173 |
| Bolungarvík | 19 | 11 | 10 | 1.099 | 1.069 | 1.179 | 1.116 | 19.554 | S | 1.094 | 160 |
| Seyðisfjörður | 59 | 52 | 65 | 1.219 | 1.450 | 878 | 1.182 | 38.734 | S | 799 | 121 |
| Hafnasamlag Suðurnesja | 59 | 56 | 68 | 1.395 | 1.321 | 1.120 | 1.279 | 65.717 | SS | 12.240 | 1.666 |
| Siglufjörður | 62 | 40 | 51 | 1.782 | 1.346 | 1.040 | 1.389 | 34.846 | SS | 1.632 | 228 |
| Hornafjörður | 48 | 47 | 40 | 1.615 | 1.596 | 1.524 | 1.578 | 40.065 | SS | 2.188 | 293 |
| Akranes | 124 | 142 | 148 | 1.882 | 2.387 | 1.908 | 2.059 | 57.799 | SS | 5.127 | 717 |
| Þorlákshöfn | 161 | 132 | 98 | 2.216 | 1.941 | 2.211 | 2.123 | 54.927 | SS | 1.524 | 204 |
| Snæfellsbær | 16 | 23 | 9 | 1.872 | 2.149 | 2.664 | 2.228 | 39.386 | S | 1.730 | 246 |
| Hafnasamlag Eyjafjarðar | 51 | 49 | 52 | 2.482 | 2.580 | 2.763 | 2.608 | 45.813 | S | 3.180 | 450 |
| Sandgerði | 10 | 24 | 22 | 2.564 | 2.740 | 2.722 | 2.675 | 50.849 | S | 1.312 | 227 |
| Hafnarfjörður | 812 | 840 | 900 | 3.053 | 3.488 | 2.994 | 3.178 | 162.07 7 | SS | 18.209 | 2.504 |
| Vestmannaeyjar | 106 | 108 | 92 | 3.281 | 3.317 | 2.946 | 3.181 | 123.51 2 | SS | 4.645 | 682 |
| Grindavík | 28 | 31 | 30 | 2.650 | 3.429 | 3.934 | 3.338 | 54.965 | SS | 2.216 | 324 |
| Fjarðabyggð | 215 | 172 | 172 | 3.769 | 4.245 | 2.756 | 3.590 | 108.26 7 | SS | 3.331 | 506 |
| Ísafjörður | 67 | 85 | 66 | 3.250 | 4.163 | 4.133 | 3.849 | 70.830 | SS | 4.403 | 669 |
| Hafnasamlag Norðurlands | 173 | 173 | 200 | 3.579 | 4.196 | 4.098 | 3.958 | 120.23 3 | SS | 15.883 | 2.095 |
| Reykjavík | 2.094 | 2.112 | 2.226 | 5.601 | 5.688 | 6.181 | 5.823 | 842.47 7 | SS | 106.56 7 | 15.015 |
| Meðaltal allra hafna nema Reykjavíkur |
99 | ||||||||||
| Ath.: Núverandi flokkar hafna eru smábátahafnir, bátahafnir, meðalstórar fiskihafnir og stórar fiskihafnir. Hér er vísað til meðalstórra fiskihafna sem skipahafna og stórra fiskihafna sem stórskipahafna. Flokkun hafna: SB = smábátahöfn, B = bátahöfn, S = skipahöfn, SS = stórskipahöfn . |
|||||||||||
Fylgiskjal III.
Samkeppnisstofnun:
Minnisblað til nefndar um ný hafnalög.
(29. september 2000.)
Eftirfarandi punktar eru settir fram með hliðsjón af atriðum sem fram koma í tölvubréfi til undirritaðs, dags. 2. ágúst sl., frá Sigurbergi Björnssyni, starfsmanni nefndarinnar. Ber því hvorki að skoða þá sem almenna né ítarlega umfjöllun um þau drög að frumvarpi til nýrra hafnalaga sem Samkeppnisstofnun voru send í ágústmánuði.
Þau atriði sem óskað hefur verið eftir að fjallað verði sérstaklega um eru í tölusettum liðum í áðurnefndu tölvubréfi. Er miðað við þá töluliði í eftirfarandi punktum:
1. Þau úrræði sem felast í samkeppnislögum til að bregðast við því ef hafnir misnota stöðu sína og hækka gjöld á þjónustu sinni koma einkum fram í 17. gr. gildandi laga og 11. og 17. gr. laganna eftir að breytingar á þeim taka gildi í byrjun desember nk. Þá verður hvers konar misnotkun eins eða fleiri fyrirtækja á markaðsráðandi stöðu bönnuð, en misnotkun getur m.a. falið í sér að beint eða óbeint sé krafist ósanngjarns kaup- eða söluverðs eða aðrir ósanngjarnir viðskiptaskilmálar settir. Hvað áhrærir a-lið 1. töluliðar skal bent á samrunaákvæði 18. gr. samkeppnislaga sem unnt er að beita til að koma í veg fyrir samruna eða ógilda samruna þegar markaðsráðandi staða verður til við samrunann eða hún eflist. Eftir að lagabreytingin frá sl. vori tekur gildi verða íslensk samkeppnisyfirvöld, að mati Samkeppnisstofnunar, eins vel í stakk búin að takast á við samkeppnishindranir, þ.m.t. misnotkun á markaðsyfirráðum, og samkeppnisyfirvöld þeirra ríkja sem hafa hvað skörpust samkeppnislög.
2. Ef viðskiptavinur er í markaðsráðandi stöðu sem kaupandi þjónustu og misbeitir þeirri stöðu að mati samkeppnisráðs til að ná óeðlilega hagstæðum kjörum hjá seljanda þjónustunnar, sbr. a-lið í 2. tölulið tölvubréfsins, getur ráðið eða mun það geta beitt úrræðum sömu lagaákvæða og vísað er til í 1. tölulið hér að framan. Ef útgerðir bindast samtökum um tilteknar aðgerðir, sbr. b-lið í 2. tölulið tölvubréfsins, t.d. í því skyni að lækka verð, munu þær hugsanlega brjóta gegn ákvæðum 10. eða 11. gr. samkeppnislaga eins og þær verða eftir gildistöku lagabreytingarinnar sem áður er vitnað til. Í 10. gr. verður lagt bann við öllum samningum og samþykktum fyrirtækja og samstilltum aðgerðum sem hafa að markmiði eða af þeim leiðir að komið sé í veg fyrir samkeppni eða hún takmörkuð ef samningar o.s.frv. hafa m.a. áhrif á verð, afslætti eða önnur viðskiptakjör með beinum eða óbeinum hætti. Bannákvæði 10. og 11. gr. eins og þau verða frá des. nk. taka til mun fleiri þátta en verðs og viðskiptakjara en vísað er í lagatextann í því sambandi (lög nr. 107/2000, um breytingar á samkeppnislögum, nr. 8/1993, með síðari breytingum).
3. Samkeppnislögin taka til hvers konar atvinnustarfsemi, svo sem framleiðslu, verslunar og þjónustu, án tillits til þess hvort hún er rekin af einstaklingum, félögum, opinberum aðilum eða öðrum, sbr. 2. gr. laganna. Þetta á við nema annað sé ákveðið í sérlögum eins og t.d. hafnalögum. Frá sjónarhóli Samkeppnisstofnunar er ekki ljóst hvers vegna tillaga er gerð um sérstaka skilgreiningu á því í hafnalögum hvaða hafnir teljist vera í samkeppni og hverjar ekki miðað við rekstrarform og umsvif, sbr. drög að frumvarpi sem send hafa verið Samkeppnisstofnun. Að mati Samkeppnisstofnunar gengur sú hugmynd þvert gegn markmiði samkeppnislaga og nýsamþykktum breytingum á lögunum sem fela í sér eflingu þeirra og aukið yfirgrip. Að mati stofnunarinnar mætti ætla að eðli þeirrar þjónustu sem veitt er, eftirspurn eftir þjónustunni og landfræðilegar forsendur hefðu helst áhrif á það hvort hafnir væru í samkeppni eða ekki og hversu mikil samkeppnin á milli þeirra væri. Rekstrarform getur vissulega haft áhrif á samkeppnisaðstæður hafna, einkum hvað skattskyldu varðar. Á því mætti hins vegar taka með beitingu samkeppnislaga. Má í því sambandi vekja sérstaka athygli á 2. mgr. 14. gr. laganna þar sem er að finna heimild til handa samkeppnisráði að mæla fyrir um fjárhagslegan aðskilnað í rekstri fyrirtækja eða stofnana sem annars vegar njóta opinberrar verndar eða einkaleyfis en hins vegar stunda rekstur í samkeppni við aðra. Að lítt athuguðu máli virðist sem til yrði nýtt samkeppnislegt vandamál ef sumar hafnir yrðu undanþegnar samkeppnislögum en aðrar ekki, algerlega óháð því hvort þær ættu í raunverulegri samkeppni eða ekki. Væri þá á vissan hátt verið að færa mál til verri vegar en þau nú eru í.
Að mati Samkeppnisstofnunar hefur ekkert komið fram sem gefur til kynna að samkeppnislög dugi ekki til að koma í veg fyrir eða stöðva misbeitingu fyrirtækja á markaðsaðstæðum eða uppræta aðra samkeppnishindrandi hegðun fyrirtækja á þeim vettvangi sem hafnir starfa á eða helstu viðskiptavinir þeirra. Á sama hátt telur Samkeppnisstofnun að samkeppnisyfirvöld séu vel í stakk búin að beita þeim úrræðum sem lögin gera ráð fyrir.
Virðingarfyllst,
Samkeppnisstofnun,
Guðmundur Sigurðsson.
Fyrirvarar Friðriks Arngrímssonar, fulltrúa Landssambands smábátaeigenda, Landssambands íslenskra útvegsmanna og Sambands íslenskra kaupskipaútgerða, við skýrslu hafnalaganefndar.
Ég get ekki fallist á að ráðherra skuli ætlað að hækka gjöld hafnanna áður en gjaldtakan verður gefin frjáls. Ég tel að þar sem ákveðið hefur verið að falla frá samræmdri gjaldskrá beri að gera það strax við gildistöku laganna og að ekki verði um lögþvingaðar hækkanir að ræða. Verði það hins vegar gert er mikilvægt að þar sem ekki er þörf hækkunar verði skýrt ákveðið að gjöld verði ekki hækkuð og að þar sem gjöldin eru of há verði þau lækkuð strax við gildistöku laganna.
Fylgiskjal V.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til hafnalaga.
Verði frumvarpið að lögum falla úr gildi hafnalög, nr. 23/1994, með síðari breytingum. Einnig fellur niður sérstakt vörugjald sem hefur verið innheimt samkvæmt hafnalögum. Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2003 er gert ráð fyrir að gjaldið skili 213 m.kr. í tekjur til ríkissjóðs. Samkvæmt frumvarpinu er fyrirhugað að fella gjaldið niður 1. júlí 2004.
Heildaráhrifin af frumvarpinu eru að útgjöld ríkissjóðs miðað við núverandi hafnaáætlun lækka um 1.000 m.kr. miðað við frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2003. Tekjur vegna niðurfellingar á sérstaka vörugjaldinu lækka um 213 m.kr. miðað við frumvarp til fjárlaga 2003.
Hér er efni sem sést aðeins í pdf-skjalinu.
