Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 336. máls.
131. löggjafarþing 2004–2005.
Þskj. 379 — 336. mál.
um fullnustu refsinga.
Fangelsismálastofnun hefur umsjón með rekstri fangelsa.
Gæsluvarðhaldsfanga má vista meðal afplánunarfanga ef einangrun telst ekki nauðsynleg.
Í sérstökum tilvikum má um skemmri tíma vista afplánunarfanga í fangageymslum lögreglu.
Heimilt er, ef aðstæður leyfa, að vista gæsluvarðhaldsfanga í skamman tíma í fangageymslum lögreglu, þó ekki lengur en í 4 sólarhringa, nema sérstakar ástæður séu fyrir hendi.
Fangaverðir mega hvorki gera verkfall né taka þátt í verkfallsboðun.
Fangaverðir eiga rétt á bótum fyrir meiðsli og tjón sem þeir verða fyrir vegna starfs síns.
1. að koma í veg fyrir strok,
2. að verjast yfirvofandi árás, yfirbuga grófa mótspyrnu, að hindra að fangi skaði sjálfan sig eða aðra og til að koma í veg fyrir skemmdarverk,
3. að framkvæma fyrirskipaðar aðgerðir sem þörf er á að framkvæma þegar í stað og fangi hafnar eða lætur ógert að fylgja fyrirmælum um.
Valdbeiting getur falist í líkamlegum tökum eða beitingu viðeigandi varnartækja.
Kalla skal til lækni eftir valdbeitingu ef grunur er um að hún hafi valdið skaða, ef um sjúkdóma er að ræða eða ef fangi óskar sjálfur læknisaðstoðar.
Nú er dómþoli ekki þegar í fangelsi og skal fangelsismálastofnun þá tilkynna honum bréflega, með sannanlegum hætti, og að minnsta kosti með þriggja vikna fyrirvara hvenær og hvar honum ber að mæta til afplánunar. Mæti dómþoli ekki til afplánunar á tilskildum tíma felur fangelsismálastofnun lögreglu að handtaka hann og færa í fangelsi. Komi dómþoli sér hjá því að mæta til afplánunar kann það að hafa áhrif á framgang afplánunar.
Nú er dómþoli í gæsluvarðhaldi og skal hann þá þegar hefja afplánun refsingarinnar nema rannsóknarhagsmunir bjóði annað. Afpláni dómþoli aðra fangelsisrefsingu skal síðari fangelsisrefsingin afplánuð í beinu framhaldi.
Heimilt er að láta dómþola hefja afplánun án boðunar eða áður en afplánun á að hefjast samkvæmt boðun fremji hann refsiverðan verknað á ný, hætta er talin á að hann reyni að koma sér undan refsingu eða almannahagsmunir mæla með því.
Nú óskar dómþoli eftir að hefja afplánun refsingar fyrr en áætlað er og skal þá orðið við slíkri beiðni ef unnt er.
Nú fer dómþoli fram á náðun af refsingunni og skal þá fresta fullnustu hennar ef hún er ekki þegar hafin þar til slík beiðni er afgreidd enda hafi beiðnin komið fram eigi síðar en hálfum mánuði áður en afplánun skal hefjast. Beiðni um náðun frestar ekki fullnustu sé dómþoli þegar í afplánun samkvæmt annarri refsingu.
Ekki skal fresta fullnustu vegna ítrekaðrar beiðni um náðun nema að í nýju beiðninni komi fram veigamiklar upplýsingar sem ekki var unnt að koma á framfæri áður og sérstakar ástæður mæli með að afplánun verði frestað.
Frestur samkvæmt þessari grein er bundinn því skilyrði að dómþoli fremji ekki refsiverðan verknað. Heimilt er að setja frekari skilyrði fyrir veitingu frests.
Nú rýfur dómþoli skilyrði fyrir fresti og getur fangelsismálastofnun þá ákveðið að hann skuli hefja afplánun án fyrirvara. Sama gildir ef dómþoli gefur rangar upplýsingar í beiðni um frestun.
Fangelsismálastofnun getur látið færa fanga milli fangelsa eða frá stofnun til fangelsis. Við slíkan flutninga skal, eftir því sem aðstæður leyfa, hafa hliðsjón af búsetu fanga og fjölskyldu hans. Fanga skal tilkynnt fyrir fram um slíkan flutning með minnst sólarhrings fyrirvara og gerð grein fyrir ástæðum flutnings, nema hann teljist nauðsynlegur af öryggisástæðum, vegna heilbrigðis fanga, til að fyrirbyggja ofbeldi, hafi fangi gerst sekur um gróft agabrot, eða fyrir liggi rökstuddur grunur um að fangi hafi fíkniefni eða ólögmæt lyf undir höndum. Fanga er heimilt að láta aðstandendur sína og lögmann vita af flutningi milli fangelsa.
Forstöðumaður fangelsis getur í öryggisskyni eða vegna sérstakra aðstæðna tekið ákvörðun um að flytja fanga á milli deilda og klefa. Ekki er skylt að gefa fanga kost á að tjá sig áður en slík ákvörðun er tekin en gæta skal hagsmuna fangans í því sambandi.
Fangelsismálastofnun getur leyft að fangi sé vistaður um stundarsakir eða allan refsitímann á heilbrigðis- eða meðferðarstofnun. Fangelsismálastofnun getur sett sérstök skilyrði fyrir vistun fanga þar.
Læknir skal skoða fanga við upphaf afplánunar. Skrá skal upplýsingar um heilsufar, sjúkrasögu og upplýsingar um persónulega hagi fanga og hverja fangi óskar eftir að haft sé samband við ef þurfa þykir vegna hagsmuna hans. Þá skal taka andlitsmyndir af fanga.
Fangelsismálastofnun skal í samvinnu við fanga gera meðferðar- og vistunaráætlun sem skal endurskoða eftir atvikum meðan á afplánun stendur.
Við upphaf afplánunar skal heimila fanga að tilkynna aðstandendum sínum og lögmanni um afplánunina nema ástæða sé til að ætla að það hafi áhrif á öryggi eða almenna reglu í fangelsinu eða brýnar ástæður mæli því í mót. Þá skal fanga gerð grein fyrir lokum afplánunar og reglum um reynslulausn.
Forstöðumaður fangelsis ákveður hvaða vinnu fanga er falið að inna af hendi. Við ákvörðun um vinnu fanga skal tekið tillit til aðstæðna hans og óska eftir því sem unnt er.
Fanga er heimilt að útvega sér aðra vinnu en greinir í 1. og 2. mgr. að fengnu samþykki forstöðumanns fangelsis. Forstöðumaður fangelsis getur heimilað fanga að uppfylla vinnuskyldu sína í klefa sínum ef aðstæður leyfa og aðrar ástæður mæla ekki gegn því.
Fangi skal vinna alla virka daga nema laugardaga. Vinna skal að jafnaði innt af hendi frá kl. 8 til kl. 17, þó þannig að daglegur vinnutími verði að jafnaði ekki lengri en átta klukkustundir. Vinnu sem tengist rekstri fangelsis má inna af hendi utan dagvinnutíma.
Reglubundið nám kemur í stað vinnuskyldu. Hver kennslustund jafngildir einni klukkustund í vinnu.
Stundi fangi ekki nám með eðlilegum hætti getur skólameistari, að höfðu samráði við forstöðumann, ákveðið að víkja fanga úr námi. Fangelsi útvegar og greiðir fyrir kennslubækur vegna náms í fangelsi og eru þær eign fangelsis.
Fangi sem á kost á vinnu, eða útvegar sér hana sjálfur, fær ekki dagpeninga. Sama gildir um fanga sem vikið er úr vinnu eða neitar að vinna án gildrar ástæðu.
Fangelsismálastofnun setur nánari reglur um forsendur og skilyrði slíkrar vistunar. Skal fangi samþykkja skriflega skilyrði fyrir vistuninni.
Fangi skal sjálfur greiða gjöld sem slík stofnun eða heimili innheimtir hjá vistmönnum.
Gefa skal fanga kost á að tjá sig áður en ákveðið er að flytja hann í fangelsi á ný nema brotið sé þess eðlis að flutningur þoli enga bið.
Fangi sem afplánar vararefsingu fésekta skal látinn laus á sama tíma sólarhrings og afplánun hófst.
Þegar um fangelsisrefsingu er að ræða samkvæmt fleiri en einum dómi má samanlögð refsing eigi vera lengri en níu mánuðir, þó þannig að óskilorðsbundinn hluti refsingarinnar sé ekki lengri en sex mánuðir.
Þegar hluti fangelsisrefsingar er skilorðsbundinn má heildarrefsing samkvæmt dóminum eigi vera lengri en níu mánuðir, þó þannig að óskilorðsbundinn hluti refsingarinnar sé ekki lengri en sex mánuðir.
1. Að dómþoli hafi óskað eftir því skriflega við fangelsismálastofnun eigi síðar en viku áður en hann átti upphaflega að hefja afplánun fangelsisrefsingar.
2. Að dómþoli eigi ekki mál til meðferðar hjá lögreglu, ákæruvaldi eða dómstólum þar sem hann er kærður fyrir refsiverðan verknað.
3. Að dómþoli teljist hæfur til samfélagsþjónustu.
4. Að dómþoli afpláni ekki fangelsisrefsingu eða sæti gæsluvarðhaldi.
Áður en metið er hvort dómþoli teljist hæfur til að gegna samfélagsþjónustu og þ.m.t. hvort líklegt sé að hann geti innt samfélagsþjónustuna af hendi skal fara fram athugun á persónulegum högum hans. Mæti dómþoli ekki til viðtals í þessu skyni skal almennt synja beiðni um samfélagsþjónustu.
Þegar fangelsisrefsing er fullnustuð með samfélagsþjónustu jafngildir 40 klukkustunda samfélagsþjónusta eins mánaðar fangelsisrefsingu. Hafi gæsluvarðhald komið til frádráttar fangelsisrefsingu skal taka tillit til þess við útreikning á fjölda klukkustunda.
Þegar skal hafna umsókn um samfélagsþjónustu ef umsækjandi uppfyllir ekki skilyrði skv. 1., 2. og 4. tölul. 1. mgr. 28. gr. Ef sérstakar ástæður mæla með er þó heimilt að víkja frá þeim skilyrðum.
Þegar umsókn er tekin til efnislegrar meðferðar skal fresta fullnustu fangelsisrefsingar þar til ákvörðun um afgreiðslu hennar liggur fyrir, enda fremji dómþoli ekki refsiverðan verknað á þeim tíma.
1. Að dómþoli gerist ekki sekur um refsiverðan verknað á þeim tíma sem samfélagsþjónusta er innt af hendi.
2. Að dómþoli sæti umsjón og eftirliti fangelsismálastofnunar eða annars aðila sem hún ákveður þegar samfélagsþjónusta er innt af hendi.
Auk þess má ákveða að samfélagsþjónusta verði bundin eftirfarandi skilyrðum:
1. Að dómþoli hlíti fyrirmælum umsjónaraðila um dvalarstað, menntun, vinnu, umgengni við aðra menn og iðkun tómstundastarfa.
2. Að dómþoli neyti ekki áfengis eða ávana- og fíkniefna.
Heimilt er að krefjast þess að dómþoli undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann hafi brotið gegn skilyrði 2. tölul. Synjun dómþola á slíkri rannsókn gildir sem rof á skilyrðum samfélagsþjónustu.
Áður en fullnusta á fangelsisrefsingu með samfélagsþjónustu hefst skal kynna dómþola ítarlega þær reglur sem gilda um samfélagsþjónustu og staðfesting hans fengin á því að hann vilji hlíta þeim. Sama gildir um viðbrögð við brotum á þessum reglum.
Nú er dómþoli kærður fyrir að hafa framið refsiverðan verknað eða telst ekki lengur hæfur til að gegna samfélagsþjónustu, eftir að ákveðið er að fullnusta fangelsisrefsingu með samfélagsþjónustu, og getur fangelsismálastofnun þá ákveðið að ákvörðun um fullnustu með samfélagsþjónustu verði afturkölluð og að dómþoli afpláni refsinguna í fangelsi.
Þegar rof á skilyrðum samfélagsþjónustu eða meint afbrot er hvorki alvarlegt né ítrekað skal veita áminningu áður en ákveðið er að fangelsisrefsing skuli afplánuð í fangelsi.
Þegar ákveðið er skv. 1. eða 2. mgr. að fangelsisrefsing skuli afplánuð í fangelsi skal reikna tímalengd eftirstöðva út með hliðsjón af þeirri samfélagsþjónustu sem þegar hefur verið innt af hendi.
Þegar eftirstöðvar fangelsisrefsingar, sem að hluta hefur verið fullnustuð með samfélagsþjónustu, eru afplánaðar í fangelsi er heimilt að veita reynslulausn af eftirstöðvunum þannig að tími í samfélagsþjónustu teljist ekki með við útreikning á hlutfalli afplánunar.
Forstöðumaður fangelsis getur leyft frekari heimsóknir og hvort fleiri en einn má heimsækja fanga hverju sinni.
Ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi getur forstöðumaður bannað tilteknum mönnum að heimsækja fanga, enda sé ástæða til að ætla að heimsóknin verði misnotuð eða trufli ró, reglu eða öryggi í fangelsi. Slíka ákvörðun skal rökstyðja skriflega.
Fangi getur neitað að þiggja heimsóknir annarra en þeirra sem eiga við hann opinber erindi. Munir eða efni sem gestur hefur meðferðis og sem fanga er óheimilt að hafa í fangelsi skulu vera í vörslum fangelsis meðan á heimsókn stendur.
Heimilt er að leita á þeim sem heimsækja fanga. Leit getur annars vegar verið í ytri fötum og hins vegar líkamsleit, enda samþykki heimsóknargestur það. Samþykki hann það ekki má synja um heimsóknina eða láta hana fara fram undir eftirliti starfsmanns, í öðrum vistarverum fangelsis, sbr. 34. gr., eða með því að banna líkamlega snertingu gests og fanga.
Forstöðumaður fangelsis getur ákveðið í sérstökum tilvikum að heimsókn til fanga fari fram í öðrum vistarverum fangelsis. Ákvörðun um það skal bókuð og ástæða tilgreind.
Forstöðumanni fangelsis ber að skipuleggja aðstæður þannig að börn geti komið með í heimsóknir og að þeim sé sýnd nærgætni. Þurfi heimsókn að fara fram utan fangelsis vegna hagsmuna barns skal það gert á grundvelli álits barnaverndaryfirvalda eða annarra sérhæfðra aðila.
Forstöðumaður fangelsis getur ákveðið að heimsókn skuli fara fram undir eftirliti ef nauðsynlegt þykir til að viðhalda góðri reglu og öryggi í fangelsi eða til að koma í veg fyrir refsiverðan verknað. Slík ákvörðun skal bókuð og rökstudd.
Sá sem heimsækir fanga og fangi sjálfur geta óskað eftir því að fangavörður verði viðstaddur heimsókn.
Heimsókn lögmanns til fanga skal ávallt vera án eftirlits nema lögmaður óski annars.
Heimilt er að rjúfa heimsókn ef það þykir nauðsynlegt til að viðhalda góðri reglu og öryggi í fangelsi eða til að koma í veg fyrir refsiverðan verknað.
Heimilt er að hlusta á símtöl fanga ef það telst nauðsynlegt vegna almenns eftirlits, til að viðhalda góðri reglu og öryggi í fangelsi, til að koma í veg fyrir refsiverðan verknað eða til að vernda þann sem afleiðingar af broti fanga hafa bitnað á og þann sem vitnað hefur gegn fanga.
Ákvörðun um að hlusta á símtal skal tilkynnt fanga og ástæður hennar tilgreindar og bókaðar. Heimilt er að setja það skilyrði að símtalið fari fram á tungumáli sem fangavörður skilur en ella þýði túlkur samtalið.
Ekki er heimilt að hlusta á símtöl fanga við lögmann, opinberar stofnanir eða umboðsmann Alþingis.
Samkvæmt beiðni rétthafa símanúmers getur forstöðumaður fangelsis ákveðið að ekki verði hringt í símanúmerið úr fangelsi.
Fangi greiðir sjálfur kostnað við símtöl sín önnur en til lögmanns, dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, umboðsmanns Alþingis og fangelsismálastofnunar.
Ekki skal skoða bréfaskipti milli fanga og lögmanns, opinberra stofnana eða umboðsmanns Alþingis.
Ákvörðun um að lesa bréf, eða leggja hald á það, skal tilkynnt fanga og ástæður hennar tilgreindar og bókaðar.
Þegar fangelsi útvegar bréfsefni eða umslög má það ekki bera með sér stimpil eða önnur einkenni sem af má ráða að sendandi sé vistaður í fangelsi.
Fangi skal sjálfur bera kostnað af bréfum sem hann sendir nema til lögmanns, fangelsismálastofnunar, opinberra stofnana eða umboðsmanns Alþingis.
Fangelsismálastofnun ákveður í samráði við forstöðumann fangelsis hvort heimila skuli fjölmiðlaviðtal við fanga. Slíkt skal ekki heimila ef það er andstætt almannahagsmunum eða hagsmunum brotaþola.
Nú er fangi ríkisfangslaus eða flóttamaður og skal fangelsi þá aðstoða hann við að hafa samband við fulltrúa innlendra eða alþjóðlegra stofnana sem gæta hagsmuna slíkra einstaklinga.
Erlendur fangi á rétt á túlki þegar honum er gerð grein fyrir réttindum sínum og skyldum í afplánun sé þess þörf.
Fanga er óheimilt að hafa í vörslum sínum áfengi eða ávana- og fíkniefni.
Fanga er heimilt að hafa peninga í fórum sínum eða í klefa sínum, þó ekki hærri fjárhæð en sem svarar þóknun fangans á einum mánuði. Fangi skal eiga á kost á því að frekari fjármunir séu geymdir í vörslum fangelsis.
Í beiðni um leyfi skal fangi upplýsa hvernig hann hyggst verja leyfinu eða hvern hann hyggst heimsækja. Áður en leyfi er veitt er heimilt að leita staðfestingar hjá viðkomandi á því að heimsókn geti átt sér stað.
Leyfi samkvæmt þessari grein kemur fyrst til skoðunar þegar fangi hefur samfellt afplánað þriðjung refsitímans í fangelsi, þó ekki skemmri tíma en eitt ár. Þegar fangi hefur verið samfellt í fjögur ár í fangelsi er heimilt að veita honum slíkt leyfi þótt þriðjungur refsitímans sé ekki liðinn.
Dagsleyfi má veita á ný ef liðinn er einn mánuður frá síðasta leyfi.
Nú fer afplánun fram utan fangelsis skv. 24. gr. og er þá heimilt að setja það skilyrði að fanga skuli ekki veitt dagsleyfi samkvæmt þessari grein.
Nú hefur fangi verið dæmdur í síðasta refsidómi eða áður fyrir manndráp, ofbeldis- eða kynferðisbrot, meiri háttar fíkniefnabrot, brennu eða annað almennt hættubrot, eða auðgunarbrot framið með ofbeldi eða hótun um ofbeldi, og skal þá sýna sérstaka gát við mat á því hvort fanga skuli veitt leyfi til dvalar utan fangelsis. Sama gildir teljist fangi síbrotamaður eða sé hætta á að hann muni misnota leyfi eða reyna að komast úr landi.
Nú hefur fangi strokið úr afplánun eða gæsluvarðhaldi og skulu þá líða að minnsta kosti tvö ár þar til unnt er að veita fanga slíkt leyfi. Hafi fangi framið refsiverðan verknað í fyrra dagsleyfi eða að öðru leyti misnotað slíkt leyfi skal leyfi eigi veitt fyrr en að minnsta kosti átta mánuðir eru liðnir frá slíku atviki. Nú verður fangi uppvís að neyslu áfengis eða ávana- og fíkniefna eða hann hefur framið agabrot í fangelsi eða utan þess og kemur þá leyfi til dvalar utan fangelsis að jafnaði eigi til greina fyrr en að sex mánuðum liðnum frá slíku atviki.
1. að heimsækja náinn ættingja eða annan nákominn í fjölskyldu fanga sem er alvarlega sjúkur að fengnu samþykki viðkomandi eða hans nánasta aðstandanda,
2. að vera viðstaddur jarðarför eða kistulagningu náins ættingja eða annars nákomins í fjölskyldu fanga; þó getur fangi verið viðstaddur bæði kistulagningu og jarðarför maka síns, niðja eða foreldris,
3. að vera viðstaddur fæðingu, skírn eða fermingu barns síns,
4. að gæta sérstaklega brýnna persónulegra hagsmuna sinna.
Ekki skal veita fanga leyfi til dvalar utan fangelsis skv. 1.–4. tölul. 1. mgr. nema fyrir liggi fullnægjandi gögn um þar til greindar aðstæður. Slíkt leyfi skal vera átta klukkustundir að hámarki. Lengja má þann tíma þegar sérstakar aðstæður eru fyrir hendi, svo sem þegar um langan veg er að fara. Þó skulu skammtímaleyfi aldrei vera lengri en nauðsyn krefur.
Með nánum ættingja og öðrum nákomnum í fjölskyldu fanga í 1. og 2. tölul. 1. mgr. er átt við maka, sambúðarmaka, niðja, stjúpbörn, fósturbörn, foreldra, tengdaforeldra, systkin, systkinabörn, föður- og móðurforeldra og föður- og móðursystkin.
Forstöðumaður fangelsis ákveður í samráði við fangelsismálastofnun hvernig gæslu á fanganum skuli hagað í leyfinu.
Áður en leyfi til dvalar utan fangelsis skv. 1. mgr. er veitt skal liggja fyrir staðfest stundaskrá og skrifleg staðfesting skóla eða vottorð vinnuveitanda eða þess sem veitir starfsþjálfun um að fangi geti hafið og stundað nám, vinnu eða starfsþjálfun þann tíma sem fyrirhugað er að leyfið gildi. Þá skal gengið úr skugga um að þessum aðilum sé ljóst að um fanga sé að ræða sem afpláni refsingu og þeim gerð grein fyrir reglum og skilyrðum sem gilda um leyfið.
1. að fangi neyti ekki eða hafi í vörslu sinni áfengi, ávana- og fíkniefni eða önnur lyf sem honum eru ekki ætluð,
2. að fangi fari ekki af landi brott í leyfinu,
3. að fangi geri eða fari ekki annað í leyfinu en samræmist tilgangi þess.
Auk þessa er heimilt að setja eftirtalin skilyrði fyrir leyfi til dvalar utan fangelsis:
1. að fangi láti í té öndunarsýni við endurkomu í fangelsið eða blóð- og þvagsýni fyrir og eftir leyfið,
2. að fangi gangist undir líkamsleit við endurkomu í fangelsið,
3. að fangi skuli ekki, ef tillit til brotaþola eða nánustu aðstandenda eða eðli eða grófleiki brotsins mæla með, koma á ákveðna staði eða hafa samband við ákveðna menn í leyfinu,
4. að fanginn skuli tilkynna sig til lögreglu eða fangelsismálayfirvalda,
5. að tilteknir einstaklingar sæki fangann og aki honum aftur í fangelsi.
Heimilt er að setja frekari skilyrði fyrir leyfi til dvalar utan fangelsis.
Tilgreina skal hvenær fanganum er heimilt að yfirgefa fangelsið og hvenær hann skal vera kominn aftur í fangelsið. Fangi skal tilkynna fangelsinu svo fljótt sem auðið er ef slys, sjúkdómur eða önnur sambærileg atvik gera honum ókleift að koma úr leyfinu á tilsettum tíma.
Þegar fanga er veitt leyfi til dvalar utan fangelsis skal afhenda honum skírteini sem greinir skilyrði fyrir leyfisveitingunni, hvaða reglur gilda um leyfið að öðru leyti og hverju það varðar að rjúfa skilyrði leyfisins.
Óheimilt er að veita fanga leyfi til dvalar utan fangelsis nema hann undirriti skriflega yfirlýsingu um að hann vilji hlíta þeim reglum og skilyrðum sem gilda um leyfið.
Nú rýfur fangi skilyrði leyfis til dvalar utan fangelsis eða brýtur gegn þeim reglum sem um leyfið gilda og getur þá sá sem leyfið veitti fellt það niður. Slík brot gegn skilyrðum leyfis eða reglum þess geta varðað agaviðurlögum skv. VI. kafla.
1. refsivert er að hafa í vörslum sínum,
2. hafa orðið til við refsiverðan verknað,
3. smyglað hefur verið inn í fangelsið,
4. fanga er óheimilt að hafa í vörslum sínum eða í klefa samkvæmt reglum fangelsis.
Einnig má leita í klefa fanga vegna almenns eftirlits og skoða klefa að öðru leyti þótt skilyrði 1. mgr. séu ekki uppfyllt.
Fangi skal ekki vera viðstaddur leit í klefa og skal hann fluttur í aðrar vistarverur fangelsis meðan á leit stendur. Heimilt er þó að víkja frá þessu skilyrði. Gera skal skýrslu um leitina og þá muni eða efni sem kunna að hafa fundist og fanga er óheimilt að hafa í klefa.
Fanga skal skýrt frá ástæðum fyrir leit í klefa áður en hún fer fram nema sérstakar ástæður mæli gegn því. Ákvörðun um leit í klefa fanga skal tekin með rökstuddri bókun.
Leit á fanga innanklæða skal gerð af fangelsisstarfsmanni sama kyns.
Læknir eða hjúkrunarfræðingur annast líkamsrannsókn og töku blóðsýnis.
Nú fer fram líkamsrannsókn og skal gerð skýrsla um tilefni hennar og framkvæmd.
Ákvörðun um líkamsrannsókn á fanga skal taka með rökstuddri bókun.
1. Skrifleg áminning.
2. Svipting helmings þóknunar fyrir ástundun vinnu og náms og dagpeninga um ákveðinn tíma.
3. Svipting aukabúnaðar sem sérstakt leyfi þarf fyrir og takmörkun heimsókna, símtala og bréfaskipta.
4. Einangrun í allt að 30 daga.
Aðeins er heimilt að beita einangrun sem agaviðurlögum vegna eftirfarandi brota eða tilrauna til brota:
1. Stroks.
2. Smygls í fangelsi, vörslu eða neyslu áfengis, ólöglegra lyfja eða fíkniefna og vörslu vopna eða annarra skaðlegra hluta.
3. Ofbeldis eða hótunar um ofbeldi gagnvart öðrum föngum eða starfsmönnum fangelsis.
4. Grófra skemmdarverka.
5. Annarra grófra eða endurtekinna minni háttar brota.
Nú er brot smávægilegt og fangi hefur ekki áður framið agabrot og má þá eingöngu beita skriflegri áminningu.
Beita má fleiri en einni tegund agaviðurlaga samtímis.
Áður en ákvörðun um agaviðurlög er tekin skulu málsatvik rannsökuð og skal fanga gefinn kostur á að kynna sér fyrirliggjandi gögn og koma sjónarmiðum sínum um þau á framfæri.
Ákvörðun um agaviðurlög skal rökstudd, bókuð og birt fanga í viðurvist vitnis.
1. af öryggisástæðum,
2. vegna yfirvofandi hættu sem lífi eða heilbrigði hans er búin,
3. vegna hættu á að fangi valdi meiri háttar spjöllum á eignum fangelsis,
4. til að koma í veg fyrir strok,
5. til að koma í veg fyrir að fangi hvetji aðra til að brjóta reglur fangelsis,
6. til að hindra að fangi taki þátt í að útvega sér eða öðrum áfengi, önnur vímuefni eða lyf,
7. til að afstýra að hann beiti aðra fanga yfirgangi.
Aðskilnaður skal ekki standa lengur en nauðsyn krefur og aldrei lengur en 24 tíma.
Ákvörðun um tímabundinn aðskilnað skal rökstudd og bókuð. Slík ákvörðun sætir ekki kæru.
Þegar fangi er vistaður í öryggisklefa má nota belti, hanska, fót- og handreimar eða fót- eða handjárn.
Forstöðumaður fangelsis tekur ákvörðun um vistun fanga í öryggisklefa. Vistun í öryggisklefa og aðrar aðgerðir sem beitt er í tengslum við hana skulu aldrei standa lengur en samræmist tilgangi vistunar og beitingu annarra aðgerða.
Ákvörðun um vistun í öryggisklefa skal rökstudd og bókuð. Þá skal ákvörðunin birt fanganum í viðurvist vitnis þegar aðstæður leyfa.
Forstöðumaður fangelsis getur einnig tekið ákvörðun um upptöku muna eða peninga sem finnast innan fangelsis ef ekki er vitað hver er eigandi þeirra.
Heimilt er að veita þeim fanga, sem ekki afplánar refsingu fyrir alvarlegt eða að öðru leyti gróft afbrot, lausn til reynslu þegar helmingur refsitímans er liðinn. Nú hefur fangi tvívegis eða oftar afplánað fangelsisrefsingu og verður honum þá ekki veitt reynslulausn samkvæmt þessari málsgrein nema sérstakar ástæður mæli með.
Fanga, sem á mál til meðferðar hjá lögreglu, ákæruvaldi eða dómstólum þar sem hann er kærður fyrir refsiverðan verknað, verður að jafnaði ekki veitt reynslulausn, enda sé málið rekið með eðlilegum hætti og dráttur á því ekki af völdum fangans.
Fanga, sem telst vera síbrotamaður eða sem ítrekað hefur verið veitt lausn til reynslu og rofið skilyrði hennar, skal ekki veitt reynslulausn á ný nema sérstakar ástæður mæli með. Sama gildir þegar reynslulausn telst óráðleg vegna haga fangans, svo sem þegar hann hefur ekki vísan samastað eða vinna eða önnur kjör nægja honum ekki til framfærslu.
Það er skilyrði reynslulausnar að fangi lýsi því yfir að hann vilji hlíta þeim skilyrðum sem sett eru fyrir reynslulausn. Þegar fangi fær lausn til reynslu skal afhenda honum skírteini er greini skilyrði fyrir reynslulausn og hverju skilorðsrof varði.
Þegar hluti fangelsisrefsingar er óskilorðsbundinn en hluti skilorðsbundinn verður reynslulausn ekki veitt. Sama gildir þegar fangi afplánar vararefsingu fésektar.
Það er skilyrði reynslulausnar að aðili gerist ekki sekur um nýtt brot á reynslutíma. Auk þess má ákveða að reynslulausn verði, allan eða nánar tiltekinn hluta reynslutímans, bundin eftirfarandi skilyrðum:
1. Að sá aðili sé háður umsjón og eftirliti fangelsismálastofnunar eða annars aðila sem hún ákveður.
2. Að aðili neyti ekki áfengis eða ávana- og fíkniefna.
3. Að aðili hlíti fyrirmælum umsjónaraðila um dvalarstað, menntun, vinnu, umgengni við aðra menn og iðkun tómstundastarfa.
4. Að aðili sæti sérstakri meðferð innan eða utan stofnunar. Vistun á stofnun getur þó ekki staðið lengur en til loka refsitíma.
Fangelsismálastofnun tekur ákvarðanir skv. 1. og 2. mgr. og getur vegna breyttra ástæðna fellt skilyrði niður að nokkru leyti eða öllu.
Nú sætir aðili skilyrði skv. 2. tölul. 2. mgr. og er þá heimilt að krefjast þess að hann undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann hafi brotið gegn skilyrðinu.
Að kröfu ákæranda getur þó dómstóll úrskurðað að maður, sem hlotið hefur reynslulausn, skuli afplána eftirstöðvar refsingar ef hann á reynslutíma rýfur gróflega almennt skilyrði reynslulausnar, enda liggi fyrir sterkur grunur um að hann hafi framið nýtt brot sem varðað getur sex ára fangelsi eða að brotið varði við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga. Við meðferð slíkrar kröfu skal dómari skipa honum verjanda að ósk hans og fara með málið eftir 1. mgr. 105. gr. laga um meðferð opinberra mála eftir því sem við á. Heimilt er að kæra úrskurð dómara skv. 1. málsl. til Hæstaréttar og skal við meðferð kærumálsins farið eftir reglum XVII. kafla laga um meðferð opinberra mála eftir því sem við á. Kæra frestar ekki framkvæmd úrskurðar. Dómari skal víkja sæti eftir útgáfu ákæru ef hann hefur áður úrskurðað mann, sem ákærður er í málinu, skv. 1. málsl. þessarar málsgreinar.
Rjúfi maður skilorð að öðru leyti getur fangelsismálastofnun ákveðið hvort breytt skuli skilyrðum og reynslu- og/eða tilsjónartími lengdur allt að lögmæltu hámarki hans eða hann taki út refsingu sem eftir stendur.
Nú er ekki tekin ákvörðun um að maður afpláni fangelsisrefsingu sem hann átti ólokið, sbr. 1.–3. mgr, og telst refsingu þá fullnægt á því tímamarki sem hann fékk reynslulausn.
Nú er ákveðið að láta mann taka út eftirstöðvar fangelsisrefsingar, sbr. 2. og 3. mgr., og má þá veita reynslulausn á ný þótt eigi sé fullnægt skilyrðum 1. og 2. mgr. 63. gr. Í þessu tilviki gilda ákvæði 64. gr. um reynslutíma en þó þannig að dreginn skal frá sá tími sem hann hefur notið reynslulausnar áður.
Nú er maður sem sætt hefur nokkrum hluta fangelsisrefsingar náðaður skilorðsbundið, og er þá heimilt að setja honum þau skilyrði að hann hlíti ákvæðum 1.–4. mgr.
Nú hefur aðila verið sett skilyrði um dvöl á hæli skv. 4. tölul. 3. mgr. 57. gr. almennra hegningarlaga og getur fangelsismálastofnun þá vegna breyttra ástæðna fellt skilyrðið niður að nokkru leyti eða öllu, að fengnum tillögum forstöðumanns hælis, ef því er að skipta.
Eftirliti fangelsismálastofnunar með því að dómþoli haldi sérstök skilyrði samkvæmt dómi eða ákærufrestun lýkur þegar opinber rannsókn á meintum skilorðsrofum dómþola hefst hjá lögreglu. Falli rannsókn hjá lögreglu niður hefst eftirlit fangelsismálastofnunar samkvæmt þessari grein að nýju.
Heimilt er að leyfa að sekt sé greidd með afborgunum. Eigi skal þó veita lengri greiðslufrest en eitt ár frá því að sekt kemur til innheimtu. Heimilt er að veita lengri greiðslufrest ef sérstakar aðstæður eru fyrir hendi.
Hafi greiðsla sektar ekki farið fram á tilskildum tíma skal þegar innheimta hana eða eftirstöðvar hennar með fjárnámi, nema fyrir liggi að viðkomandi sé eignalaus.
Ekki er leyfilegt, án sérstakrar lagaheimildar, að krefjast greiðslu sektar úr dánarbúi sökunauts né að innheimta sekt hjá nokkrum öðrum en sökunaut sjálfum.
Sökunautur sem gerð hefur verið sekt getur ekki krafið aðra um endurgreiðslu eða bætur vegna greiðslu sektarinnar.
Nú hefur hluti sektar verið greiddur og ákveður lögreglustjóri þá styttingu afplánunartíma að sama skapi en þó þannig að afplánunartíminn verði ekki styttri en tveir dagar og að sektarfjárhæð sem svarar til hluta úr degi afplánist með heilum degi.
Um lengd fullnustu vararefsingar með samfélagsþjónustu gilda ákvæði 3. mgr. 28. gr.
Nú hefur umsækjandi fengið fimm eða fleiri sektir fyrir sambærileg brot og skal þá að jafnaði synja um samfélagsþjónustu.
Fullnusta vararefsingar með samfélagsþjónustu hefst þegar sektarþoli gengst skriflega undir skilyrði samfélagsþjónustu.
Þegar lögreglustjóra berst umsókn um fullnustu vararefsingar með samfélagsþjónustu skal hann framsenda fangelsismálastofnun umsóknina til ákvörðunar ásamt gögnum máls og umsögn sinni.
Um innheimtu sakarkostnaðar gilda ákvæði 70. og 71. gr. eftir því sem við á.
Nú er það sem gert hefur verið upptækt í vörslu lögreglu og skal lögreglustjóri ráðstafa því ef ætla má að það hafi verðgildi umfram kostnað við sölu. Að öðrum kosti skal eyða því sem gert hefur verið upptækt.
Fangi á ekki rétt á aðgangi að málsgögnum sem innihalda upplýsingar um aðra fanga eða öryggisatriði viðkomandi fangelsis.
Heimilt er að halda gögnum og upplýsingum frá fanganum ef slíkt telst nauðsynlegt með tilliti til öryggis fangelsis, brotaþola, vitna eða annarra sem tengjast máli fanga, annarra fanga, rannsóknar sakamáls eða annarra sérstakra ástæðna.
Eftir því sem við getur átt gilda ákvæði II., III. og IV. kafla einnig um gæsluvarðhaldsfanga svo framarlega sem annað leiðir ekki af takmörkunum sem gæsluvarðhaldsfanga er gert að sæta á grundvelli laga um meðferð opinberra mála. Þó ber gæsluvarðhaldsfanga ekki að stunda vinnu í fangelsi.
Nefndin skal láta ráðherra í té rökstudda tillögu um afgreiðslu á erindum sem til hans er skotið vegna ákvörðunar fangelsismálastofnunar um samfélagsþjónustu og reynslulausn, svo og um afgreiðslu náðunarbeiðna.
Þá er ráðherra heimilt að kveða í reglugerð nánar á um önnur atriði er varða framkvæmd ákvæða um réttindi og skyldur fanga, fyrirkomulag og framkvæmd einangrunar, agaviðurlög, haldlagningu og upptöku muna, svo og um veitingu reynslulausnar, þar á meðal útfærslu skilyrða reynslulausnar.
Fangelsismálastofnun setur reglur fangelsa.
Jafnframt falla úr gildi lög um fangelsi og fangavist, nr. 48 19. maí 1988, með síðari breytingum, svo og 40.–42. gr., 2.–5. mgr. 52. gr. og 58. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19 12. febrúar 1940, með síðari breytingum.
Fangelsismálalöggjöfin hefur um nokkra hríð verið til skoðunar í dómsmálaráðuneytinu. Á árinu 2001 skipaði dómsmálaráðherra vinnuhóp til þess að gera heildarendurskoðun á lögum og reglum um fullnustu refsidóma og semja lagafrumvarp sem ætlað væri að leysa af hólmi lög um fangelsi og fangavist, nr. 48 19. maí 1998, og önnur lagaákvæði þar sem fjallað væri um fullnustu refsinga.
Á síðasta þingi lagði dóms- og kirkjumálaráðherra fram frumvarp til laga um fullnustu refsinga sem hafði verið unnið á vegum dóms- og kirkjumálaráðuneytisins í samvinnu við fangelsismálastofnun. Þegar frumvarpið var kynnt sagði ráðherra að ekki hefði verið talin ástæða til af hálfu ráðuneytisins að leita eftir umsögnum um það, enda ekki augljóst hverjir ættu að fá það til umsagnar. Á hinn bóginn væri mikilvægt að heyra álit sem flestra á frumvarpinu, enda væri með því í fyrsta sinn leitast við að festa í lög ákvæði um fullnustu refsinga sem fram til þessa hefðu verið í reglugerðum, reglum og starfsreglum fangelsa.
Þegar málið kom til meðferðar allsherjarnefndar Alþingis sendi hún það fjölmörgum til umsagnar og kom í ljós að margir töldu að kanna þurfti ýmis ákvæði frumvarpsins betur. Dóms- og kirkjumálaráðherra ákvað þá að kalla frumvarpið aftur til frekari skoðunar í ljósi umsagna og umræðna um málið á opinberum vettvangi. Ákvörðun ráðherrans var fagnað af þeim sem láta sig þetta mikilvæga mál skipta efnislega.
Eftir að frumvarpið kom til meðferðar að nýju í dóms- og kirkjumálaráðuneytinu varð sú breyting að Þorsteinn A. Jónsson fangelsismálastjóri réðst til starfa sem skrifstofustjóri Hæstaréttar en Valtýr Sigurðsson héraðsdómari var skipaður fangelsismálastjóri. Valtýr hefur því komið að gerð þess frumvarps sem nú liggur fyrir. Á vegum fangelsismálastofnunar hefur samhliða því sem að endurgerð frumvarpsins hefur verið unnið farið fram stefnumótunarvinna og samin skýrsla á grundvelli hennar, Um markmið í fangelsismálum og framtíðaruppbyggingu fangelsanna, þar sem tekið er á mikilvægum álitaefnum varðandi framkvæmd laga um fullnustu refsinga. Í skýrslunni segir meðal annars:
„Tilgangur með rekstri fangelsa er að fullnusta refsidóma samkvæmt efni þeirra þannig að dæmdir menn taki út þá refsingu sem þeim hefur verið ákvörðuð í dómi. Fangelsismálastofnun telur að það sé meginmarkmið með fangelsun að hún fari fram með öruggum hætti þannig að réttaröryggi almennings sé tryggt og tilætluð sérstök og almenn varnaðaráhrif fangelsisvistarinnar séu virt.
Að lokinni refsivist snýr fangi aftur út í samfélagið og því er þjóðfélagslega hagkvæmt að draga úr líkum á endurkomu hans í fangelsi vegna nýrra afbrota. Fangelsismálastofnun telur mikilvægt að sett verði þau markmið að föngum verði tryggð örugg og vel skipulögð afplánun, að mannleg og virðingarverð samskipti verði höfð í fyrirrúmi og að fyrir hendi verði aðstæður og umhverfi sem hvetur fanga til að takast á við vandamál sín. Til að ná fram þessum markmiðum þarf að setja fram einstaklingsbundna áætlun um framvindu afplánunarferils sérhvers fanga í upphafi refsivistar. Áætlun þessi fæli í sér þætti eins og áhættumat, meðferðarþörf, getu til náms og/eða vinnu, sálfræðilegan, félagslegan og annan stuðning. Eftir þessari áætlun yrði síðan unnið með viðkomandi fanga á afplánunartímanum af menntuðu og þjálfuðu starfsfólki og áætlunin endurskoðuð reglulega. Þegar kemur að lokum afplánunar viðkomandi yrði stuðlað að því, í samvinnu við fangann, að hann ætti fastan samastað, hefði góð tengsl við fjölskyldu og/eða vini, kynni að leita sér aðstoðar og næði að fóta sig í samfélaginu.“
Við afgreiðslu hins nýja frumvarps er nauðsynlegt að líta til þessarar skýrslu og þeirra sjónarmiða um framtíð fangelsismála sem þar er að finna. Dóms- og kirkjumálaráðherra mun á grundvelli skýrslunnar og með vísan til þess hver verður afgreiðsla þessa frumvarps móta tillögur um næstu skref varðandi byggingu nýs fangelsis. Allar athuganir sýna að nauðsynlegt er að við Reykjavík sé reist nýtt fangelsi en á hinn bóginn er einnig eðlilegt að huga að því að stækka fangelsin að Litla-Hrauni, Kvíabryggju og á Akureyri.
Þá ber að geta þess að í frumvarpinu, sem nú er lagt fram, er eins og í hinu fyrra lagt til að fjölmörgum ákvæðum laga og reglugerða um fullnustu refsinga verði skipað í ein heildarlög er varði réttindi og skyldur dæmdra manna. Miðar frumvarpið að því að gera gildandi reglur skýrari og að styrkja lagastoð ýmissa ákvæða, ásamt því að leggja til nýmæli í fullnustulöggjöfinni. Sem dæmi má nefna ákvæði um gerð meðferðaráætlunar í byrjun afplánunar, og einnig ákvæði um réttindi og skyldur fanga hvað varðar símtöl og bréfaskriftir, hvaða muni fangi má hafa í klefa sínum, rétt hans til að njóta útiveru og iðka tómstundastörf, aðgang að fjölmiðli til að fylgjast með gangi þjóðmála og rétt til að hafa samband við prest eða annan sambærilegan fulltrúa skráðs trúfélags. Ekki síst er vert að geta ákvæða frumvarpsins um reglubundin dagsleyfi, en ákvæði frumvarpsins miða að því að rýmka rétt fanga til þeirra en um leið verði tekið hart á því ef reglur eru brotnar.
Þá miða nokkur ákvæði að því að bæta öryggi í fangelsi, til hagsbóta fyrir bæði þá sem dvelja þar og starfa. Lagt er til að fangaverðir og annað starfsfólk fangelsa sé bundið þagnarskyldu áþekkri þeirri sem lögreglumenn hlíta. Einnig er lagt til að heimild fangavarða til að beita valdi verði lögbundin, og þau tilvik tiltekin sérstaklega þar sem heimilt verði að beita valdi. Auk þess eru lögð til ákvæði til að stemma stigu við smygli á munum og efnum til fanga sem honum er óheimilt að hafa í fangelsi, m.a. með því að heimila leit á þeim sem heimsækir fanga að fengnu samþykki þess aðila. Þá verði jafnframt refsivert að smygla eða reyna að smygla munum eða efnum til fanga.
Fyrrnefnd heildarendurskoðun tekur eins og áður segir til laga um fangelsi og fangavist ásamt nokkrum ákvæðum almennra hegningarlaga er varða innheimtu sekta og reynslulausn. Hvað varðar sektarinnheimtu er lögð til breyting á fyrirkomulagi hennar þannig að dómsmálaráðherra verði heimilt að fela hana einum aðila á landsvísu. Er þetta byggt á tillögum starfshóps um sektarinnheimtu, sem dómsmálaráðherra skipaði árið 2003, en meginþorri tillagna starfshópsins kemur fram í frumvarpi til laga um breyting á lögum um meðferð opinberra mála, nr. 19/1991, og lögum um aðför, nr. 90/1989, sem dómsmálaráðherra flytur á þessu löggjafarþingi.
Þá er ráðgert að lögfest verði fjölmörg ákvæði sem nú er skipað í reglugerð. Er einkum um að ræða reglugerð um fullnustu refsidóma, nr. 29/1993, reglugerð um vinnu, nám og dagpeninga til afplánunarfanga, nr. 409/1998, reglugerð um leyfi afplánunarfanga til dvalar utan fangelsis, nr. 719/1995, og reglugerð um bréfaskipti, símtöl og heimsóknir til afplánunarfanga, nr. 119/ 1990.
Við samningu frumvarpsins var einnig höfð hliðsjón af ákvæðum danskra laga um fullnustu refsinga, þ.e. lov om fuldbyrdelse af straf, nr. 432/2000, og norskra laga um sama efni, þ.e. lov om gjennomføring af straff, nr. 21/2000. Einnig var litið til ákvæða evrópsku fangelsisreglnanna sem gefnar voru út af Evrópuráðinu í febrúar 1987.
Loks var höfð hliðsjón af álitum umboðsmanns Alþingis um málefni fanga sem gefin hafa verið síðastliðin ár.
Í frumvarpinu eru ýmis nýmæli og breytingar og eru þessar helstar:
1. Upphaf afplánunar og vistunaráætlun.
Lagt er til að fjallað verði nánar um upphaf afplánunar í frumvarpinu en nú er gert og með hvaða hætti hún hefst, sbr. 10. og 11. gr. frumvarpsins. Lögð er áhersla á að frestun á afplánun heyri til undantekninga svo sem verið hefur í framkvæmd. Í því sambandi er lagt til að tímalengd frestsins verði stytt frá núgildandi reglugerðarákvæðum, sbr. 11. gr. frumvarpsins. Það nýmæli er lagt til að gerð verði einstaklingsbundin áætlun um afplánun og meðferð við upphaf afplánunar, sbr. 17. gr.
2. Störf og nám fanga.
Ákvæði 18.–21. gr. frumvarpsins fjalla um störf, eða eftir atvikum nám, fanga. Fjallað er um vinnuskyldu, heimild fanga til að útvega sér sjálfur vinnu, greiðslu þóknunar og hvað megi draga af henni. Þá er kveðið á um rétt fanga til þess að fá greidda dagpeninga þegar hann sannanlega getur ekki sinnt vinnuskyldu af heilsufarsástæðum.
3. Réttindi og skyldur fanga.
Í III. kafla frumvarpsins, um réttindi og skyldur fanga, eru fjölmörg nýmæli. Ítarleg ákvæði eru um heimsóknir til fanga, sbr. 33.–35. gr. frumvarpsins. Gert er ráð fyrir að fangi eigi rétt á að fá heimsókn í fangelsið eigi sjaldnar en vikulega en forstöðumaður skal rökstyðja skriflega ákvörðun um að banna tilteknum mönnum að heimsækja fanga. Þá er fjallað um leit á þeim sem heimsækja fanga en slík leit yrði aðeins framkvæmd með samþykki þess sem leitað er á. Samþykki hlutaðeigandi ekki leit má synja um heimsóknina eða láta hana fara fram undir eftirliti, eftir atvikum í sérstökum vistarverum. Sérstaklega er fjallað um heimsóknir barna í fangelsið til þess að tryggja að þau verði ekki fyrir óþarfa raski.
Eins og fram kemur hér að framan hefur verið leitast við að gera réttindi og skyldum fanga skýr skil í sambandi við símtöl, sbr. 36. gr., og bréfaskipti, sbr. 37. gr. Þá er lagt til að lögfest verði ýmis mikilsverð réttindi fanga: réttur fanga til að fylgjast með gangi þjóðmála, sbr. 38. gr., rýmri réttur til útivistar, réttur til iðkunar tómstundastarfa o.fl., sbr. 39. gr., réttur erlendra fanga til að hafa samband við sendiráð eða annan sambærilegan fulltrúa lands síns, réttur á túlki þegar erlendum fanga er gerð grein fyrir réttindum sínum og skyldum í afplánun, sbr. 40. gr., og réttur fanga til að hafa samband við prest eða annan sambærilegan fulltrúa skráðs trúfélags, sbr. 41. gr. Auk þess er lagt til að mælt verði skýrt fyrir um hvaða hluti fangi má hafa í klefa sínum, sbr. 42. gr. Þá er kveðið á um rétt fanga til að kjósa sér talsmenn til þess að vinna að málefnum þeirra og koma fram fyrir þeirra hönd, sbr. 43. gr.
4. Heilbrigðisþjónusta.
Í frumvarpinu er að finna nokkur ákvæði er varða heilsugæslu fanga. Gert er ráð fyrir að fangar fari í læknisskoðun við upphaf afplánunar, sbr. 16. gr. Einnig er fjallað nánar um rétt fanga til að njóta heilbrigðisþjónustu, sbr. 22. gr. frumvarpsins, en ekki er gert ráð fyrir breytingu á núverandi skipan. Eigi kona ungbarn við upphaf afplánunar eða eignist hún barn á meðan hún afplánar refsingu má heimila henni í samráði við barnaverndarnefnd að hafa það hjá sér, sbr. 23. gr.
Um vistun fanga á sjúkrahúsi er fjallað í 15. gr. Sem endranær er nauðsyn vistunar háð mati læknis svo og tilhögun hennar, en gert er ráð fyrir að fangelsismálastofnun sé heimilt að leita sérfræðiálits um þessi atriði. Afpláni fangi refsingu á heilbrigðis- og meðferðarstofnun til lengri eða skemmri tíma er lagt til að fangelsismálastofnun geti sett sérstök skilyrði fyrir vistun fanga þar.
5. Skráning persónuupplýsinga.
Í frumvarpinu eru nýmæli er varða skráningu persónuupplýsinga um fanga. Fangelsismálastofnun og fangelsum er veitt heimild til að vinna persónuupplýsingar að því marki sem nauðsynlegt er, sbr. 79. gr. frumvarpsins. Um vinnsluna fer samkvæmt lögum um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, nr. 77/2000. Þá verði fangelsi veitt heimild til að taka andlitsmynd af fanga við upphaf fangavistar, sbr. 3. málsl. 2. mgr. 16. gr. frumvarpsins. Það þykir nauðsynlegt, einkum ef fangi strýkur.
6. Fangaverðir.
Gert er ráð fyrir að kveðið verði nánar á um heimildir og skyldur fangavarða en nú er gert. Lagt er til að fjallað verði ítarlega um heimild fangavarða til valdbeitingar og þagnarskyldu þeirra og annarra starfsmanna fangelsisins, sbr. 7. og 8. gr. frumvarpsins.
7. Leit, líkamsleit og líkamsrannsókn.
Í V. kafla er lagt til að fangavörðum sé heimilt að leita í klefum fanga og gera líkamsleit á fanga og sett ýmis nánari ákvæði þar um. Enn fremur eru í kaflanum ákvæði um líkamsrannsókn á fanga, sbr. 54. gr., og að læknir eða hjúkrunarfræðingur skuli annast hana. Ákvörðun um leit í klefa fanga og líkamsrannsókn skuli tekin með rökstuddri bókun og skýrsla gerð um slíkar aðgerðir.
8. Haldlagning og eignaupptaka.
Í frumvarpinu er að finna ákvæði um haldlagningu og eignaupptöku, sbr. 62. gr. Þar er gert ráð fyrir sérstakri heimild fyrir forstöðumann fangelsis til að gera upptæka muni eða peninga sem smyglað hefur verið inn í fangelsi og ekki eru eign grandlauss þriðja manns.
9. Agaviðurlög o.fl.
Í frumvarpinu er fjallað um það hvað teljist vera agabrot og hvers konar agaviðurlögum verði beitt þegar fangar gerast sekir um agabrot. Lagt er til að kveðið verði skýrt á um það að aðeins megi beita einangrun við tiltekin meiri háttar agabrot. Ekki eru lagðar til breytingar á málsmeðferð kæru ákvörðunar um agaviðurlög fyrir utan þann frest sem ráðuneytið hefur til málsmeðferðar. Lagt er til að hann verði fjórir dagar, sbr. 2. mgr. 61. gr. Þá verði heimilt að aðskilja fanga frá öðrum í nánar greindum tilvikum, sbr. 58. gr. Einnig er lagt til að lögfest verði heimild til að vista fanga í öryggisklefa í ákveðnum tilvikum og kveðið á um heimild til að halda honum föstum með nánar tilteknum aðferðum, sbr. 59. gr. Gert er ráð fyrir að læknir skoði fanga þegar einangrun skv. 57. gr. er beitt eða aðskilnaði skv. 58. gr. eða þegar fangi er vistaður í öryggisklefa, sbr. 59. gr.
10. Leyfi til dvalar utan fangelsis.
Í IV. kafla er gert ráð fyrir að fangi sem afplánar refsingu fái ekki leyfi til dvalar utan fangelsis nema í undantekningartilfellum. Lagt er til að lögfest verði í hvaða tilvikum fangi eigi rétt á leyfi í stað þess að kveða á um það í reglugerð eins og nú er gert. Fjalla 44.–45. gr. um reglubundin dagsleyfi en 46. gr. um skammtímaleyfi til dvalar utan fangelsis. Hámarkstími dagsleyfa er eftir sem áður 14 klukkustundir en lagt er til að heimilt verði að lengja leyfið ef fangi á sannarlega um langan veg að fara til heimilis síns. Þá er einnig að finna heimild til þess að lengja skammtímaleyfi þegar sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Réttur til dagsleyfa er samkvæmt frumvarpinu rýmkaður verulega frá því sem verið hefur, sbr. athugasemdir við 44.–45. gr. frumvarpsins. Á hinn bóginn gildi strangari reglur um endurveitingu slíkra leyfa hafi fangi ekki haldið skilyrði þeirra.
Gert er ráð fyrir að fangar geti fengið leyfi til dvalar utan fangelsis til að stunda vinnu, nám eða starfsþjálfun, sbr. 47. gr., enda teljist það heppilegur þáttur í refsifullnustu eða til að búa fanga undir að afplánun ljúki.
11. Reynslulausn.
Ákvæði 40.–42. gr. almennra hegningarlaga um reynslulausn eru tekin upp í VI. kafla frumvarpsins, ásamt ákvæðum reglugerðar nr. 29/1993, um fullnustu refsidóma. Í 4. mgr. 64. gr. er nýmæli um að heimilt sé að krefjast þess að sá sem reynslulausn sætir undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann brjóti gegn því skilyrði reynslulausnar að neyta ekki áfengis eða fíkniefna.
12. Skilorðsbundnar refsingar.
Í VII. kafla er mælt fyrir um skilorðseftirlit fangelsismálastofnunar. Stofnunin gerir dómþola grein fyrir í hverju eftirlitið felist og honum beri að hlíta því sem fangelsismálastofnun leggur fyrir hann, sbr. 67. gr. frumvarpsins. Telji fangelsismálastofnun að dómþoli hafi rofið skilyrði gerir stofnunin lögreglu og ákæruvaldi viðvart, sbr. 69. gr. Þegar opinber rannsókn á meintum skilorðsrofum hefst lýkur skilorðseftirliti fangelsismálastofnunar en falli rannsókn niður tekur stofnunin við eftirliti að nýju. Í 68. gr. er lagt til að fangelsismálastofnun geti krafist þess að dómþoli undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann hafi brotið gegn skilyrði um að neyta ekki áfengis eða ávana- og fíkniefna.
13. Samfélagsþjónusta.
Samkvæmt 1. mgr. 27. gr. frumvarpsins getur dómþoli sem hlotið hefur allt að sex mánaða óskilorðsbundið fangelsi óskað eftir því að fá fangelsisrefsingu sína fullnustaða með ólaunaðri samfélagsþjónustu. Þessi regla er óbreytt frá því sem fram kemur í 1. mgr. 22. gr. laga um fangelsi og fangavist. Skv. 2. mgr. þeirrar greinar getur dómþoli sem hlotið hefur fangelsisrefsingu samkvæmt fleiri en einum dómi einnig óskað eftir fullnustu refsingar sinnar með samfélagsþjónustu sé samanlögð refsing ekki lengri en sex mánuðir. Lögð er til sú rýmkun í frumvarpinu að í tilvikum sem þessum geti samanlögð refsing verið allt að níu mánuðir, þó þannig að óskilorðsbundinn hluti refsingarinnar sé ekki lengri en sex mánuðir. Sama regla gildi þegar hluti fangelsisrefsingar er skilorðsbundinn.
Þá er gert ráð fyrir því að dómþoli óski skriflega eftir samfélagsþjónustu við fangelsismálastofnun eigi síðar en viku áður en hann átti upphaflega að hefja afplánun vararefsingar, sbr. 1. tölul. 1. mgr. 28. gr., í stað hálfs mánaðar eins og gert var ráð fyrir í lögum um fangelsi og fangavist. Einnig er lagt til að við þau skilyrði samfélagsþjónustu sem talin eru upp í 28. gr. bætist nýr töluliður sem kveði á um að dómþoli afpláni ekki þá þegar refsingu í fangelsi, sbr. 4. tölul. 1. mgr. greinarinnar.
Lagt er til að vararefsingu fésekta undir 60.000 kr. verði ekki unnt að fullnusta með samfélagsþjónustu, sbr. 72. gr. Þá er lagt til að fallið verði frá því að útiloka þá dómþola, sem hafa í einni eða fleiri refsiákvörðun verið dæmdir í óskilorðsbundið fangelsi og gert að greiða fésekt, frá því að fá vararefsingu fullnustaða með samfélagsþjónustu í þeim tilvikum þegar samanlögð fangelsisrefsing og vararefsing er lengri en eitt ár. Einnig er lagt til að fallið verði frá því að útiloka samfélagsþjónustu þegar vararefsing fésektar, samkvæmt einni eða fleiri refsiákvörðun, er hærri en eitt ár.
14. Fullnusta fésekta.
Lagt er til að tiltekin ákvæði almennra hegningarlaga um fullnustu fésekta verði tekin upp í frumvarpið, sbr. ákvæði VIII. kafla. Gert er ráð fyrir að dómsmálaráðherra verði heimilt að ákveða að innheimta sekta, sem ákvarðaðar eru af dómstólum eða stjórnvöldum, sbr. 70. gr., og sakarkostnaðar, sbr. 74. gr., verði í höndum eins lögreglustjóra eða annars aðila á landsvísu.
Í 2. mgr. er lagt til að fangelsismálastofnun hafi umsjón með rekstri fangelsa sem er breyting frá gildandi lögum þar sem kveðið er á um að fangelsismálastofnun annist daglega yfirstjórn á rekstri fangelsa. Með því er verið að undirstrika að fangelsi séu sjálfstæðar stofnanir og stjórnsýslueiningar.
Samkvæmt greininni skal það heyra til undantekninga að gæsluvarðhaldsfangar séu vistaðir í fangageymslu lögreglu. Kveðið er á um hámarkslengd slíkrar vistunar og verða sérstakar ástæður að búa að baki eigi að víkja frá þeim tímamörkum.
Á það skal bent að í 3. gr. vopnalaga er gert ráð fyrir að ráðherra setji sérstakar reglur um vopn, tæki og efni skv. 1. og 2. gr. laganna sem eru í eigu fangelsa, en vopnalögin gilda ekki um framangreind vopn.
Vegna eðlis starfa starfsmanna fangelsa og fangelsismálastofnunar þykir rétt að kveðið verði sérstaklega á um þagnarskyldu. Þagnarskyldan tekur til upplýsinga sem starfsmenn fá í starfi sínu og vegna þess. Ákvæðið á við um alla sem starfa í fangelsum, ekki einvörðungu fangaverði og starfsmenn fangelsismálastofnunar. Þagnarskyldan tekur til upplýsinga um einkahagi fanga og þeirra sem þeim tengjast. Gert er ráð fyrir að um upplýsingar sé að ræða sem eðlilegt er að leynt fari. Þá falla hér undir upplýsingar er varða öryggi fangelsa og fangelsisyfirvalda og aðrar upplýsingar sem leynt skulu fara samkvæmt lögum, starfsreglum eða eðli máls. Undir upplýsingar er varða öryggi fangelsa og fangelsisyfirvalda falla allar upplýsingar sem með einhverjum hætti gætu haft áhrif á öryggi þeirra. Má í því sambandi nefna upplýsingar um vaktafyrirkomulag, tækjabúnað, fyrirkomulag vistunar fanga, reglubundnar sendingar í fangelsi og aðrar upplýsingar sem eru til þess fallnar að veikja öryggi fangelsa ef gerðar eru kunnugar.
Í 8. tölul. 2. gr. laga nr. 77/2000, um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, eru taldar upp þær upplýsingar sem teljast viðkvæmar persónuupplýsingar. Meðal þeirra eru upplýsingar um hvort maður hafi verið grunaður, kærður, ákærður eða dæmdur fyrir refsiverðan verknað og upplýsingar um heilsuhagi og lyfja-, áfengis- eða vímuefnanotkun. Má af þessu fá nokkrar vísbendingar um til hvaða upplýsinga þagnarskyldan nær þótt ekki sé þetta tæmandi upptalning.
Tilgangur greinarinnar er að sporna við því að fangaverðir, aðrir sem starfa í fangelsum og starfsmenn fangelsismálastofnunar láti af hendi upplýsingar sem ákvæðið tekur til. Sérstaklega er kveðið á um að þagnarskyldan haldist þótt látið sé af starfi.
Í ákvæðinu er kveðið sérstaklega á um að tilkynning um afplánum skuli berast þeim sem er ekki þegar í afplánun með sannanlegum hætti með að minnsta kosti þriggja vikna fyrirvara. Frestur þessi er almennt séð talinn hæfilegur til þess að dómþoli geti gert nauðsynlegar ráðstafanir vegna fyrirhugaðrar afplánunar og búið sig og sína nánustu undir hana.
Í 4. mgr. er lagt til að heimilt sé að láta dómþola hefja afplánun án boðunar eða áður en afplánun á að hefjast samkvæmt boðun fremji dómþoli refsiverðan verknað á ný, ef hætta er talin á að hann reyni að koma sér undan refsingu eða ef almannahagsmunir mæla með því. Auk þess sem ákvæðið á við ef dómþoli fremur nýjan refsiverðan verknað á það t.d. við um þegar dómþoli sætir farbanni eða lögregla hefur endurtekin afskipti af honum án þess að um refsiverðan verknað sé að ræða eða aðstandendur dómþola óska eftir að afplánun hefjist fyrr en gert var ráð fyrir, m.a. vegna andlegs ástands dómþola eða mikillar áfengis- og/eða fíkniefnaneyslu hans. Við mat á því hvenær almannahagsmunir mæla með því að afplánun hefjist án fyrirvara skal litið til eðlis brotsins.
Í 2. mgr. eru ákvæði um að við ákvörðun um frest á afplánun skuli, auk þess að taka mið af alvarleika afbrots dómþola, sakarferli og hversu langt sé frá því að brot var framið, taka mið af persónulegum aðstæðum dómþola. Þá er lagt til að synja skuli um frest ef beiðni er fyrst borin fram eftir að afplánun á að vera hafin samkvæmt boðun.
Ákvæði 3. mgr. eru að efni til úr 4. gr. reglugerðar nr. 29/1993. Einnig eru sambærileg ákvæði í dönsku fullnustulögunum.
Í 4. og 5. mgr. eru sambærileg ákvæði við 13. gr. dönsku laganna um að ef dómþoli rýfur skilyrði fyrir frestun fullnustu eða gefur rangar upplýsingar vegna frestbeiðnar geti fangelsismálastofnun ákveðið að afplánun hefjist án fyrirvara.
Mæti dómþoli ekki að fresti loknum til afplánunar felur fangelsismálastofnun lögreglu að handtaka dómþola og færa í fangelsi, sbr. 10. gr. frumvarpsins.
Um tengsl á milli náðunarbeiðni og afplánunar er mælt fyrir um í 2.–4. mgr. ákvæðisins. Náðunarbeiðni dómþola sem ekki er þegar í afplánun frestar afplánun sé hún lögð fram eigi síðar en hálfum mánuði áður en afplánun skal hefjast. Mælt er fyrir um undantekningar frá þessari reglu í 2. málsl. 2. mgr. og 3. mgr. ákvæðisins. Um skilyrði frestveitinga í tengslum við framkomna frestunar- eða náðunarbeiðni er fjallað í 4. og 5. mgr. ákvæðisins.
Í 2. mgr. er nýmæli um heimild fangelsismálastofnunar til að flytja fanga milli fangelsa eða frá stofnun til fangelsis. Slíkur flutningur getur t.d. verið nauðsynlegur út frá skipulags- eða öryggissjónarmiðum, sbr. það sem fram kemur um 3. mgr. hér á eftir. Tilkynna skal fanganum um slíkan flutning og honum gerð grein fyrir ástæðum hans nema sérstakar ástæður sem ákvæðið tilgreinir, mæli gegn því.
Í 3. mgr. er mælt fyrir um að ekki sé skylt að gefa fanga kost á að tjá sig áður en forstöðumaður ákveður að flytja hann milli fangelsa eða klefa. Er það í fyrsta lagi vegna öryggissjónarmiða, en gildar ástæður geta legið til þess að fangi fái ekki að vita um flutning áður en hann fer fram. Í öðru lagi verður að veita fangelsisyfirvöldum nauðsynlegt svigrúm til að flytja fanga á milli fangelsa af skipulagsástæðum. Í þriðja lagi geta fangar ekki krafist þess að vera vistaðir í einu fangelsi umfram annað þótt þeim sé heimilt að bera fram óskir sínar í því sambandi. Óhjákvæmilegt er að hagsmunamat fari fram við ákvörðunartöku sem þessa.
Í 2. mgr. er gert ráð fyrir að fangar fari í læknisskoðun við upphaf afplánunar. Tilgangurinn er að læknir geti kannað heilbrigði fanga og líkamlegt ástand við komu hans í fangelsi svo fyrir liggi upplýsingar um ástand hans þá ef það breytist síðar. Enn fremur skuli skrá upplýsingar um persónulega hagi fanga og við hverja eigi að hafa samband, svo sem ef fangi veikist alvarlega eða ef brýnt er að ná í einhvern honum tengdum af öðrum aðkallandi ástæðum. Hér er um nýmæli að ræða, en ákvæðið tekur mið af 8. gr. evrópsku fangelsisreglnanna. Um vinnslu persónuupplýsinga vísast til 79. gr. frumvarpsins og athugasemda við hana.
Þá er lagt til að heimilt sé að taka andlitsmyndir af föngum. Það þykir m.a. nauðsynlegt ef fangi strýkur úr fangelsi.
Ákvæðið á enn fremur rót sína að rekja til álits umboðsmanns Alþingis í máli nr. 2805/1999 sem var frumkvæðisathugun um ýmis réttindamál fanga. Lauk henni í nóvember 2001. Í áliti umboðsmanns kom m.a. fram að þær upplýsingar sem fangar fengju um réttarstöðu sína við upphaf afplánunar væru ekki samræmdar. Gerði umboðsmaður m.a. athugasemdir við að í þeim upplýsingum kæmi ekki fram að fangar gætu leitað í trúnaði til umboðsmanns Alþingis, skriflega eða símleiðis, og ekki væri getið skrifstofu hans eða símanúmers. Þá taldi umboðsmaður rétt að upplýsingar um rétt og skyldur fanga við upphaf afplánunar væru einnig til í enskri þýðingu.
Í 1. mgr. er talið nægilegt að kveða á um að fangar fái upplýsingar um að heimilt sé að beina kvörtun til umboðsmanns Alþingis. Rétt er að geta þess að í frumvarpinu má einnig finna ákvæði um heimild fanga til að leita í trúnaði til umboðsmanns Alþingis, sbr. 36. gr. um símtöl og 37. gr. um bréfaskipti fanga.
Gert er ráð fyrir að við upphaf afplánunar sé gerð sérstök meðferðar- og vistunaráætlun fyrir hvern fanga, sbr. 2. mgr. Þar verði að finna mat á stöðu fanga við komu í fangelsi og áætlun um nýtingu úrræða sem í boði eru, með það að markmiði að bæta heilsu hans og gera honum kleift að aðlagast samfélaginu sem best þegar afplánun lýkur.
Um nýmæli er að ræða í 3. mgr. þar sem gert er ráð fyrir að leyfa megi fanga að láta aðstandendur sína og lögmann vita við upphaf afplánunar og við flutning þeirra milli fangelsa til lengri tíma, nema talið sé að það geti haft áhrif á öryggi eða almenna reglu í fangelsinu.
Ákvæði 4. mgr., um að daglegur vinnutími fanga skuli að jafnaði ekki vera lengri en átta klukkustundir á dag, ber að skilja þannig að víkja megi frá því vegna tímabundinna anna.
Þá er kveðið skýrt á um það að víkja megi fanga úr námi ef forsendur fyrir því bresta, svo sem vegna lélegrar ástundunar og hegðunar sem er til þess fallin að trufla kennslu.
Lagt er til að í stað þess að rætt verði um vinnulaun verði notað orðið þóknun og er það gert til að skilja á milli launa á almennum vinnumarkaði og þeirrar greiðslu sem fangar fá fyrir störf í fangelsi.
Gert er ráð fyrir að þóknun sé greidd fyrir þá daga sem fangi stundar vinnu en dagpeningar eru greiddir fyrir þá daga sem fangi hefði ella unnið. Er sá háttur hafður á til að gæta samræmis við þóknun vegna vinnu og náms. Fangelsismálastofnun skal ákvarða fjárhæð dagpeninga og miðast hún við að fangar eigi fyrir brýnustu nauðsynjum til persónulegrar umhirðu.
Ekki er kveðið sérstaklega á um einstaka þætti heilbrigðisþjónustu, svo sem tannlæknaþjónustu og hver skuli bera kostnað af henni. Um þetta var fjallað í áliti umboðsmanns Alþingis í máli nr. 102/1989. Umboðsmaður taldi það annmarka á lögum að ekki væri skýrt kveðið á um hver ætti að bera kostnað af tannlæknaþjónustu fanga. Taldi hann lagaheimild bresta fyrir því að fella kostnaðinn fortakslaust á ríkissjóð og að fangelsismálastofnun bæri að sjá til þess að fangar fengju nauðsynlegar tannviðgerðir án tillits til þess hvort þeir gætu greitt fyrir þær. Fangelsisyfirvöld gætu krafið fanga um útlagðan kostnað af tannviðgerðum með þeim takmörkunum sem leiddi af þörf þeirra fyrir fé til brýnna nauðsynja.
Ekki þykir rétt að kveða á um kostnað af heilbrigðisþjónustu við fanga í lögum um fullnustu refsinga. Taka verður afstöðu til þess á öðrum vettvangi, svo sem í lögum eða reglugerðum sem varða sjúkratryggingar einstakra hópa í þjóðfélaginu.
Með hliðsjón af þessu áliti umboðsmanns Alþingis verður agaviðurlögum ekki beitt við afplánun refsidóma utan fangelsa. Rjúfi fangi hins vegar skilyrði fyrir vistun utan fangelsis eða þau tilvik önnur liggja fyrir sem greinir í 1. mgr. er lagt til að fangelsismálastofnun geti ákveðið að fangi skuli færður aftur í fangelsi, sbr. 2. mgr. Þá er gert ráð fyrir þeirri meginreglu að fanga sé gefinn kostur á að tjá sig áður en hann er fluttur í fangelsi á ný. Líta verður til eðlis brotsins við mat á því hvort flutningur í fangelsi sé það aðkallandi að gera þurfi undantekningu frá þeirri reglu.
Í 2. mgr. 27. gr. frumvarpsins er þannig gert ráð fyrir að skilyrði þess að unnt sé að óska eftir því að fangelsisrefsing verði fullnustuð með samfélagsþjónustu, þegar um fangelsisrefsingu er að ræða samkvæmt fleiri en einum dómi, sé að samanlögð refsing megi eigi vera lengri en níu mánuðir en þó þannig að óskilorðsbundinn hluti refsingarinnar fari ekki fram úr sex mánuðum. Hér er um að ræða rýmkun samanlagðrar refsingar sem er samkvæmt gildandi lögum sex mánuðir. Sama gildi þegar hluti fangelsisrefsingar er skilorðsbundinn. Heildarrefsing megi ekki vera lengri en níu mánuðir, í stað sex mánaða samkvæmt gildandi lögum. Gert verði að skilyrði að óskilorðsbundinn hluti refsingar sé ekki lengri en sex mánuðir. Færð hafa verið rök að þessari rýmkun, m.a. að stærsti hluti þeirra dómþola sem hljóta blandaða dóma eru 25 ára eða yngri. Einnig hafa dómþolar með blandaða dóma styttri sakarferil en margir hverjir sem dæmdir eru í óskilorðsbundna refsingu. Þá er til þess að líta að hlutfall þeirra dóma þar sem dæmd er blönduð refsing ekki hátt.
Það má einnig nefna að dómþoli sem fengi samfélagsþjónustu vegna óskilorðsbundins hluta refsingar sinnar yrði á „tvöföldu skilorði“, þ.e. hann yrði að sæta þeim skilyrðum sem um samfélagsþjónustuna gilda varðandi óskilorðsbundna hluta refsingarinnar en yrði einnig eftir sem áður á skilorði vegna skilorðsbundinna hluta hennar.
Þá er lagt til að við skilyrði samfélagsþjónustu bætist að dómþoli afpláni ekki þá þegar refsingu í fangelsi, sbr. 4. tölul. 1. mgr. 28. gr. Lagt er til að nægilegt sé að dómþoli óski skriflega eftir samfélagsþjónustu viku áður en en hann átti upphaflega að hefja afplánun fangelsisrefsingarinnar. Gert er ráð fyrir að almennt skuli synja beiðni um samfélagsþjónustu mæti dómþoli ekki til viðtals hjá fangelsismálastofnun þegar fram fer athugun á persónulegum högum hans.
Einnig eru í 2. mgr. 30. gr. frumvarpsins lagðar til breytingar frá orðalagi núgildandi ákvæðis 2. mgr. 25. gr. laga um fangelsi og fangavist til samræmis við núgildandi framkvæmd. Bætt verði við heimild til að krefjast þess að aðili, sem bundinn er því skilyrði að neyta ekki áfengis eða ávana- og fíkniefna, undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða sé til að ætla að hann hafi brotið gegn skilyrðinu.
Í 5. mgr er að finna tvenns konar nýmæli. Annars vegar er lagt til að heimilt sé að leita á þeim sem heimsækja fanga að fengnu samþykki þeirra. Tilgangurinn verði að ganga úr skugga um að sá sem heimsækir fanga hafi ekki meðferðis muni sem óheimilt eða refsivert er að hafa í fórum sínum í fangelsi, t.d. ávana- og fíkniefni eða ákveðin vopn. Lagt er til að heimilt sé að taka af gesti fanga þá hluti sem fanga er óheimilt að hafa í fangelsi meðan á heimsókn stendur. Auk þess er lagt til í 81. gr. að sú háttsemi að smygla eða gera tilraun til að smygla munum eða efnum til fanga sem honum er óheimilt að hafa í fangelsi verði refsiverð. Eins og segir í almennum athugasemdum er þessu ætlað að stemma stigu við því vandamáli sem smygl í fangelsi er. Hins vegar er að finna í málsgreininni nýmæli þar sem mælt er fyrir um viðbrögð við því þegar heimsóknargestur veitir ekki samþykki sitt til líkamsleitar. Heimilt er synja um heimsóknina eða ganga skemur með því að láta hana fara fram undir eftirliti í öðrum vistarverum fangelsisins, sbr. 34. gr., eða með því að banna líkamlega snertingu gests og fanga.
Greinin að stofni til úr 17. gr. laga um fangelsi og fangavist og 13. gr. reglugerðar nr. 119/1990, um bréfaskipti, símtöl og heimsóknir til afplánunarfanga. Einnig var höfð hliðsjón af dönsku og norsku fullnustulögunum.
Lögð er á það áhersla í 3. mgr. að börnum sem koma sem heimsóknargestir í fangelsið verði sýnd sérstök nærgætni. Gert er ráð fyrir að í undantekningartilvikum geti fangi heimsótt barn sitt utan fangelsis en þá skal liggja fyrir rökstutt álit barnaverndaryfirvalda eða annarra sérhæfðra aðila um að slíkt fyrirkomulag sé æskilegt þegar hagsmunir barnsins eru hafðir að leiðarljósi. Sérhæfður aðili samkvæmt lagagrein þessari getur t.d. verið skólasálfræðingur.
Greinin er að öðru leyti úr 15. gr. reglugerðar nr. 119/1990. Einnig var höfð hliðsjón af norsku fullnustulögunum hvað varðar heimsóknarherbergi.
Í 3. og 4. mgr. er gert ráð fyrir að sá sem heimsækir fanga og fangi sjálfur geti óskað eftir því að fangavörður verði viðstaddur heimsókn. Þetta ákvæði er nýmæli. Tilgangur þess er að öryggis gests eða fanga sé gætt sé þess óskað.
Þá er í ákvæðinu gert ráð fyrir að forstöðumaður fangelsis geti bannað símtöl við fanga í öðrum fangelsum og að hann geti ákveðið að hlustað verði á símtöl fanga að nánari skilyrðum uppfylltum, m.a. í þeim tilgangi að vernda þann sem afleiðingar af broti hafa bitnað á og þann sem vitnað hefur gegn fanga. Þetta er nýmæli og er sett bæði í þeim tilgangi að fangi hringi ekki í þessa aðila eftir atvikum með hótunum eða hringi í aðra til að mæla fyrir um hótanir eða ófarnað gagnvart fyrrnefndum aðilum. Ekki er þó gert ráð fyrir að hlustað sé á öll símtöl fanga og er því ekki hægt að koma að öllu leyti í veg fyrir að fangi hringi í brotaþola eða vitni, eða hringi í aðra í þeim tilgangi að hefna sín á brotaþola eða vitnum.
Í 3. mgr. er mælt fyrir um að ef hlustað er á símtöl fanga skuli það tilkynnt honum og ástæður tilgreindar og bókaðar. Er þetta lagt til í ljósi þess að um afar íþyngjandi aðgerð er að ræða. Heimilt verði að setja það skilyrði að símtalið fari fram á tungumáli sem fangavörður skilur en sé þess ekki kostur verði unnt að kalla til túlk sem þýði samtalið fyrir fangavörð. Þetta er lagt til í ljósi þess að nokkuð er um að erlendir fangar afpláni dóma hér á landi og ákvæði um eftirlit er haldlítið ef samtal fanga fer fram á tungumáli sem fangavörður skilur ekki.
Gert er ráð fyrir að ekki verði heimilt að hlusta á símtöl fanga við lögmann, opinberar stofnanir eða umboðsmann Alþingis.
Það nýmæli kemur fram í 5. mgr. að samkvæmt beiðni rétthafa símanúmers geti forstöðumaður fangelsis ákveðið að ekki verði hringt í viðkomandi símanúmer úr fangelsi. Er þetta ákvæði lagt til að gefnu tilefni og er fyrst og fremst ætlað að vernda þá sem ekki vilja að tiltekinn eða tilteknir fangar hringi í þá, svo sem ef um er að ræða brotaþola, þá sem báru vitni í viðkomandi máli og aðra sem ekki vilja símtöl frá viðkomandi fanga eða föngum.
Loks er tekið sérstaklega fram að fangi greiði sjálfur kostnað við símtöl sín utan þau sem þar eru tiltekin.
Ákvæði 36. gr. eru að efni til úr 18., 19. og 20. gr. reglugerðar nr. 119/1990 og einnig eru sambærileg ákvæði í dönsku og norsku fullnustulögunum.
Þá er gert ráð fyrir að heimilt sé að gera það að skilyrði að bréfasendingar fanga fari fram á tungumáli sem fangavörður skilur en ella má fela skjalaþýðanda að þýða bréfið. Eiga þar sömu röksemdir við og í athugasemdum við 36. gr. Einnig verði fanga greint frá því að bréf hans séu skoðuð og ástæður þess tilgreindar og bókaðar.
Þá er mælt fyrir um að fangi skuli sjálfur bera kostnað af bréfum sem hann sendir utan þann sem tilgreindur er í málsgreininni. Þegar fangelsi útvegar bréfsefni og umslög er mælt fyrir um að þau megi það ekki bera með sér stimpil eða önnur einkenni fangelsis. Er þetta gert með hagsmuni fangans fyrir augum.
Ákvæði greinarinnar eru að stofni til úr I. kafla reglugerðar nr. 119/1990 og 18. gr. gildandi laga um fangelsi og fangavist auk þess sem litið var til ákvæða dönsku og norsku fullnustulaganna.
Þá er í 2. mgr. lagt til að fangelsismálastofnun ákveði í samráði við forstöðumann fangelsis hvort heimila skuli fjölmiðlaviðtal við fanga. Slík ákvörðun er háð mati á því hvort að viðtalið teljist andstætt þeim ríku hagsmunum sem í ákvæðinu eru tilgreindir.
Greinin á fyrirmynd í 44. gr. evrópsku fangelsisreglnanna og í dönsku fullnustulögunum.
Gert er ráð fyrir því í 3. mgr. að erlendur fangi eigi rétt á túlki þegar honum er gerð grein fyrir réttindum sínum og skyldum í afplánun sé þess þörf, sbr. 17. gr.
Lagt er til að leyfi til að heimsækja fjölskyldu eða vini sé að hámarki 14 klukkustundir og veitt á tímabilinu frá kl. 7 að morgni dags til kl. 22 að kvöldi sama dags. Ber að skilja þetta þannig að fangi fari úr fangelsi kl. 7 að morgni eða síðar og komi til baka í fangelsi fyrir kl. 22. Þó er lagt til að heimilt sé að lengja leyfið eigi fangi sannanlega um langan veg að fara. Misjafnlega getur staðið á ferðum á milli fangelsis og ákvörðunarstaðar fanga sem getur verið mjög langt frá fangelsinu. Rétt er að leggja áherslu á að þessi heimild skuli aðeins nýtt í undantekningartilvikum og almenna reglan verði sú að leyfi verði að hámarki 14 klukkustundir eins og áður greinir. Ef veitt er undanþága verði það metið hverju sinni hvort rétt sé að veita undanþágu og hvað teljist sannanlega löng vegalengd. Gert er ráð fyrir að slíkt mat ráðist fyrst og fremst af því hversu löng ferðin er og hvort mestur hluti leyfisins fari í ferðir milli fangelsis og ákvörðunarstaðar.
Þá er í 2. mgr. lagt til að fangi skuli í leyfisbeiðni upplýsa hvernig hann hyggst verja leyfinu og hvern hann hyggst heimsækja. Gert er ráð fyrir að unnt sé að leita staðfestingar hjá þeim sem fangi hyggst heimsækja, og hlýtur það að teljast eðlileg krafa í ljósi þess tilgangs sem býr að baki leyfinu.
Í 3. mgr. og 4. mgr. er fjallað um það hvenær fyrst verði unnt að veita fanga leyfi og hvenær endurveiting slíks leyfis kemur til greina. Nauðsynlegt þykir að skýrar reglur gildi um þetta til að jafnræðis sé gætt. Vegna góðrar reynslu af slíkum dagsleyfum er gert ráð fyrir að þau verði veitt á mánaðarfresti eftir að hafa verið veitt í fyrsta skipti sem er talsverð rýmkun frá gildandi reglum. Þá eru reglur um dagsleyfi langtímafanga einnig rýmkaðar þar sem lagt er til að þegar fangi hefur verið samfellt fjögur ár í fangelsi megi veita slíkt leyfi þrátt fyrir að hann hafi ekki afplánað einn þriðja hluta refsivistarinnar.
Loks er gert ráð fyrir að binda megi afplánun utan fangelsis því skilyrði að fangi fái ekki dagsleyfi samkvæmt þessari grein. Á það sérstaklega við í þeim tilvikum þegar afplánun fer fram á meðferðarstofnun eða meðferðarheimili.
Um leyfi afplánunarfanga til dvalar utan fangelsis er fjallað í reglugerð nr. 719/1995, með síðari breytingum.
Í 3. mgr. er kveðið á um það hvaða afbrot sem fangi var dæmdur fyrir í síðasta refsidómi og/eða atvik geta haft áhrif á beiðni fanga um dagsleyfi og endurveitingu þess. Sérstaklega er kveðið á um að hafi fangi strokið úr afplánun eða gæsluvarðhaldi skuli líða að minnsta kosti tvö ár þar til unnt er að veita fanga slíkt leyfi. Hafi fangi framið refsiverðan verknað í fyrra dagsleyfi eða misnotað slíkt leyfi að öðru leyti skal leyfi eigi veitt fyrr en að minnsta kosti átta mánuðir eru liðnir frá slíku atviki. Verði fangi uppvís að neyslu áfengis- eða fíkniefna eða hann hefur framið agabrot í fangelsi eða utan þess kemur leyfi til dvalar utan fangelsis að jafnaði eigi til greina fyrr en að sex mánuðum liðnum frá slíku atviki. Um er að ræða strangari reglur en nú gilda, enda þykir ástæða til að taka harðar á misnotkun leyfa um leið og reglur um veitingu þeirra eru rýmkaðar að öðru leyti.
Í 3. mgr. er nánar lýst hverjir teljist vera ættingjar eða aðrir nákomnir en lagt er til að fleiri falli undir þá skilgreiningu, enda verður að telja að aðrir ættingjar geti í mörgum tilvikum verið nánari fanga en þeir sem standa honum næst í skyldleika.
Þá er í 4. mgr. mælt fyrir um að forstöðumaður ákveði í samráði við fangelsismálastofnun hvernig gæslu á fanganum verði hagað í leyfinu, þ.e. hvort fangaverðir fylgi honum eftir allan tímann.
Greinin er sambærileg ákvæðum 33. og 34. gr. reglugerðar nr. 719/1995. Vinna, nám eða starfsþjálfun miðar að því að búa fangann sem best undir að ljúka afplánun og taka þátt í samfélaginu að afplánun lokinni. Í þessu sambandi skal bent á 24. gr. frumvarpsins þar sem gert er ráð fyrir að fangelsismálastofnun geti leyft fanga að ljúka afplánun utan fangelsis, m.a. með því að stunda vinnu eða nám sem er þá liður í aðlögun hans að samfélaginu að lokinni afplánun.
Mælt er fyrir um það í 3. málsl. 1. mgr. hvenær leyfi sem þetta kemur fyrst til greina. Það er forstöðumaður sem tekur ákvörðun um það í samráði við fangelsismálastofnun hvernig gæslu verði hagað í leyfinu.
Í 4. mgr. eru tiltekin þau atriði sem tilgreina skal í leyfinu og kveðið á um tilkynningarskyldu fanga ef þau atvik sem þar greinir gera honum ókleift að koma úr leyfinu á tilsettum tíma.
Í 2. mgr. er gert ráð fyrir heimild til niðurfellingar leyfis til dvalar utan fangelsis ef fangi rýfur skilyrði leyfisins meðan á því stendur. Auk þess geti rof á skilyrðum leyfis varðað agaviðurlögum.
Lagt er til í 3. mgr. að fangi skuli almennt ekki vera viðstaddur leit í klefa og að heimilt sé að flytja hann í aðrar vistarverur á meðan hún fer fram. Þó verði heimilt að ákveða að hann skuli viðstaddur leit. Verður það að fara eftir tilgangi leitar og eðli þess sem leitað er að hvor leiðin er farin. Þá er í lok 3. mgr. lagt til að gera skuli skýrslu um leitina og þá hluti sem þar finnast og fanga er óheimilt að hafa í klefa sínum.
Ástæður meginreglu þeirrar sem lögð er til í 3. mgr. eru að fangi geti ella aflað sér upplýsinga um leitaraðferðir fangavarða og þar með verði öryggi í fangelsinu ógnað, enn fremur að fangi geti brugðist við á tilfinningalegan eða ofbeldisfullan hátt við að sjá fangaverði leita í persónulegum eigum hans.
Í gildandi lögum um fangelsi og fangavist er ekki heimild til að leita í klefum fanga. Telja verður eðlilegt að lögfesta slíka heimild, enda er um íþyngjandi ákvörðun að ræða. Slík ákvæði eru og í dönsku og norsku fullnustulögunum.
Líkamsrannsókn er rannsókn til að komast að því hvort fangi feli í líkama sínum efni eða muni sem í 1. mgr. 52. gr. getur. Slík rannsókn getur farið fram hvort heldur er með sýnatöku, röntgenmyndatöku eða á annan þann hátt sem læknir eða hjúkrunarfræðingur telur gefa gleggsta og öruggasta niðurstöðu. Leiki grunur á því að fangi feli ávana- eða fíkniefni innvortis verður að telja nauðsynlegt að læknar eða hjúkrunarfólk geti komist að því hvort svo sé með þeim aðferðum sem hverju sinni gefa öruggasta niðurstöðu, enda geta slík efni falin í líkama manns skapað mikla hættu fyrir líf og heilsu viðkomandi.
Þá er að finna tæmandi talningu þeirra brota eða tilrauna til brota í 2. mgr. sem heimila beitingu einangrunar sem agaviðurlaga.
Eðli máls samkvæmt er ekki gert ráð fyrir að ákvörðun um aðskilnað skv. 58. gr. sé kæranleg til dómsmálaráðuneytis.
Gert er ráð fyrir að þegar fangi er vistaður í öryggisklefa megi nota belti og hanska, fót- og handjárn og fót- og handreimar, sbr. 2. mgr. Skal vistun í öryggisklefa aldrei standa lengur en samræmist tilgangi vistunar og beitingu annarra aðgerða.
Þá er gert ráð fyrir að ákvörðun um vistun í öryggisklefa sé birt fanga þegar aðstæður leyfa en eðli máls samkvæmt getur verið ómögulegt að gera það strax vegna ástands hans. Skal ákvörðunin þá birt strax og unnt er.
Ákvæðið á fyrirmynd í dönsku og norsku fullnustulögunum og í reglugerð nr. 179/1992.
Ákvæðum um málsmeðferðarfrest dómsmálaráðuneytisins er breytt frá gildandi lögum. Í stað tveggja sólarhringa er lagt til að fresturinn verði fjórir virkir vinnudagar frá því að kæran berst. Tvímæli verði tekin af um að kæra, sem berst utan afgreiðslutíma ráðuneytisins, teljist hafa borist því við upphaf næsta virka dags. Er þetta í samræmi við núverandi framkvæmd.
Þá verði ákvörðun um vistun fanga í öryggisklefa skv. 59. gr. eftir sem áður kæranleg samkvæmt þessari grein.
Þó skal getið nýmælis í 4. mgr. 64. gr. þar sem lagt er til að heimilt sé að krefjast þess að sá sem hlýtur reynslulausn sem bundin er skilyrði 1. tölul. 2. mgr. undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann hafi brotið gegn því skilyrði reynslulausnar að neyta ekki áfengis eða fíkniefna.
Í 2. mgr. er gert ráð fyrir að þegar opinber rannsókn hefst á meintum skilorðsrofum dómþola ljúki eftirliti fangelsismálastofnunar með því að dómþoli haldi skilyrðin. Þar með er dómþoli orðinn sakborningur í því opinbera máli sem þá hefst og nýtur réttinda sem slíkur. Tekin eru af öll tvímæli um að falli rannsókn niður af einhverjum ástæðum taki fangelsismálastofnun við eftirlitinu að nýju.
2. mgr. er að stofni til úr 54. gr. almennra hegningarlaga og þarfnast ekki frekari skýringa.
Samkvæmt núgildandi lögum, sbr. 1. mgr. 26. gr. a, er eingöngu heimilt að veita dómþola samfélagsþjónustu, sem dæmdur er í allt að sex mánaða óskilorðsbundið fangelsi og að auki til greiðslu sekta ef heildarrefsingin er ekki lengri en eitt ár, á óskilorðsbundnum hluta refsingarinnar þrátt fyrir að sektarhluti hennar teljist ávallt vægari refsing. Þykir rétt að fallið verði frá því að útiloka þessa dómþola frá samfélagsþjónustu. Til samræmis er enn fremur lagt til að samfélagsþjónusta verði heimiluð þegar samanlögð vararefsing fésekta samkvæmt einni eða fleiri refsiákvörðun er hærri en eitt ár. Slík tilvik eru þó fátíð en skv. 1. mgr. 54. gr. almennra hegningarlaga er hámarksafplánunartími vararefsingar eitt ár án tillits til þess hversu há fjárhæð sektarinnar er sem er þar að baki.
Þá er lagt til með 3. mgr. að sett verði strangari skilyrði fyrir veitingu samfélagsþjónustu þegar sektarþoli sem hlotið hefur fimm eða fleiri sektir fyrir sambærileg brot verði að jafnaði ekki heimiluð samfélagsþjónusta. Er það ákvæði fyrst og fremst sett til þess að koma í veg fyrir misnotkun á úrræðinu.
Samkvæmt núgildandi ákvæði getur fyrning sekta átt sér stað eftir að sektarþoli undirritar skilyrði samfélagsþjónustu þrátt fyrir að vinnan sjálf sé ekki hafin. Sektarþoli getur því hæglega teygt lopann fram yfir fyrningu með því að mæta ekki til starfa, láta ekki ná í sig eða gera sér upp langtímaveikindi. Til þess að sporna við þessu er lagt til í 4. mgr. að fullnusta samfélagsþjónustu hefjist þegar sektarþoli gengst skriflega undir skilyrði samfélagsþjónustu en ekki þegar sjálf vinnan hefst.
Í greininni eru sérákvæði um málsmeðferð. Rétt er að hafa í huga að víðar í frumvarpinu er að finna slík ákvæði, sbr. t.d. sérreglur um kærumeðferð ákvarðana skv. VI. kafla um agaviðurlög o.fl. og ákvæði um málsmeðferð í 3. mgr. 14. gr. og 2. mgr. 25. gr. Ekki eru lagðar til aðrar takmarkanir á andmælarétti fanga en þar eru. Þess í stað er gengið út frá því að andmælaréttur geti ráðist af eðli máls þegar upp koma þær aðstæður að ógerlegt er að framfylgja honum, svo sem þegar valdbeitingar er þörf.
Í 2. og 3. mgr. eru lagðar til sérstakar undanþágur frá aðgangi fanga að málsgögnum. Telja verður rétt að fangi fái ekki aðgang að upplýsingum um aðra fanga eða öryggismál fangelsis. Ef kostur er og aðstæður leyfa má sýna fanga þau atriði viðkomandi málsgagna sem fjalla um hann einan og halda að öðru leyti efni málsgagnanna frá honum.
Það skal áréttað sérstaklega að vinnsla persónuupplýsinga samkvæmt þessu ákvæði yrði einungis heimil að því marki sem nauðsynlegt væri með hliðsjón af lögbundnu hlutverki fangelsismálastofnunar. Um meðferð persónuupplýsinga samkvæmt ákvæðinu fari samkvæmt lögum nr. 77/2000.
Í 3. mgr. er síðan gert ráð fyrir að fangelsismálastofnun setji reglur fangelsa.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Í frumvarpinu er lagt til að orðið „þóknun“ verði notað í stað orðsins „vinnulaun“ í núgildandi lögum vegna endurgjalds fyrir vinnu fanga. Í athugasemdum með frumvarpinu segir að þetta sé gert til að skilja á milli launa á almennum vinnumarkaði og þeirrar greiðslu sem fangar fá fyrir störf í fangelsi. Fjármálaráðuneytið vekur athygli á því að það telur að breytt orðalag að þessu leyti feli ekki í sér skattfríðindi til handa föngum eða mökum þeirra. Eftir sem áður er það álit ráðuneytisins og skattyfirvalda að þessar tekjur séu skattskyldar og að af þeim beri að greiða tryggingagjald og iðgjald í lífeyrissjóð, eins og kynnt hefur verið fyrir Fangelsismálastofnun og dómsmálaráðuneytinu. Almennt má gera ráð fyrir að launagreiðslur til fanga séu undir skattleysismörkum en að maki fanga eigi rétt á þeim hluta persónuafsláttar sem ekki er nýttur á móti launum fyrir vinnu við afplánun í fangelsi.
131. löggjafarþing 2004–2005.
Þskj. 379 — 336. mál.
Frumvarp til laga
um fullnustu refsinga.
(Lagt fyrir Alþingi á 131. löggjafarþingi 2004–2005.)
I. KAFLI
Stjórn og skipulag fangelsismála.
1. gr.
Yfirstjórn fangelsismála.
2. gr.
Hlutverk fangelsismálastofnunar.
Fangelsismálastofnun hefur umsjón með rekstri fangelsa.
3. gr.
Vistun í fangelsi.
Gæsluvarðhaldsfanga má vista meðal afplánunarfanga ef einangrun telst ekki nauðsynleg.
Í sérstökum tilvikum má um skemmri tíma vista afplánunarfanga í fangageymslum lögreglu.
Heimilt er, ef aðstæður leyfa, að vista gæsluvarðhaldsfanga í skamman tíma í fangageymslum lögreglu, þó ekki lengur en í 4 sólarhringa, nema sérstakar ástæður séu fyrir hendi.
4. gr.
Forstjóri fangelsismálastofnunar.
5. gr.
Forstöðumaður fangelsis.
6. gr.
Fangaverðir.
Fangaverðir mega hvorki gera verkfall né taka þátt í verkfallsboðun.
Fangaverðir eiga rétt á bótum fyrir meiðsli og tjón sem þeir verða fyrir vegna starfs síns.
7. gr.
Heimild til valdbeitingar.
1. að koma í veg fyrir strok,
2. að verjast yfirvofandi árás, yfirbuga grófa mótspyrnu, að hindra að fangi skaði sjálfan sig eða aðra og til að koma í veg fyrir skemmdarverk,
3. að framkvæma fyrirskipaðar aðgerðir sem þörf er á að framkvæma þegar í stað og fangi hafnar eða lætur ógert að fylgja fyrirmælum um.
Valdbeiting getur falist í líkamlegum tökum eða beitingu viðeigandi varnartækja.
Kalla skal til lækni eftir valdbeitingu ef grunur er um að hún hafi valdið skaða, ef um sjúkdóma er að ræða eða ef fangi óskar sjálfur læknisaðstoðar.
8. gr.
Þagnarskylda.
II. KAFLI
Fullnusta óskilorðsbundinna fangelsisrefsinga o.fl.
9. gr.
Almennt.
10. gr.
Tilkynning um afplánun.
Nú er dómþoli ekki þegar í fangelsi og skal fangelsismálastofnun þá tilkynna honum bréflega, með sannanlegum hætti, og að minnsta kosti með þriggja vikna fyrirvara hvenær og hvar honum ber að mæta til afplánunar. Mæti dómþoli ekki til afplánunar á tilskildum tíma felur fangelsismálastofnun lögreglu að handtaka hann og færa í fangelsi. Komi dómþoli sér hjá því að mæta til afplánunar kann það að hafa áhrif á framgang afplánunar.
Nú er dómþoli í gæsluvarðhaldi og skal hann þá þegar hefja afplánun refsingarinnar nema rannsóknarhagsmunir bjóði annað. Afpláni dómþoli aðra fangelsisrefsingu skal síðari fangelsisrefsingin afplánuð í beinu framhaldi.
Heimilt er að láta dómþola hefja afplánun án boðunar eða áður en afplánun á að hefjast samkvæmt boðun fremji hann refsiverðan verknað á ný, hætta er talin á að hann reyni að koma sér undan refsingu eða almannahagsmunir mæla með því.
Nú óskar dómþoli eftir að hefja afplánun refsingar fyrr en áætlað er og skal þá orðið við slíkri beiðni ef unnt er.
11. gr.
Frestun afplánunar og náðun.
Nú fer dómþoli fram á náðun af refsingunni og skal þá fresta fullnustu hennar ef hún er ekki þegar hafin þar til slík beiðni er afgreidd enda hafi beiðnin komið fram eigi síðar en hálfum mánuði áður en afplánun skal hefjast. Beiðni um náðun frestar ekki fullnustu sé dómþoli þegar í afplánun samkvæmt annarri refsingu.
Ekki skal fresta fullnustu vegna ítrekaðrar beiðni um náðun nema að í nýju beiðninni komi fram veigamiklar upplýsingar sem ekki var unnt að koma á framfæri áður og sérstakar ástæður mæli með að afplánun verði frestað.
Frestur samkvæmt þessari grein er bundinn því skilyrði að dómþoli fremji ekki refsiverðan verknað. Heimilt er að setja frekari skilyrði fyrir veitingu frests.
Nú rýfur dómþoli skilyrði fyrir fresti og getur fangelsismálastofnun þá ákveðið að hann skuli hefja afplánun án fyrirvara. Sama gildir ef dómþoli gefur rangar upplýsingar í beiðni um frestun.
12. gr.
Hlé á afplánun.
13. gr.
Strok.
14. gr.
Ákvörðun um vistunarstað.
Fangelsismálastofnun getur látið færa fanga milli fangelsa eða frá stofnun til fangelsis. Við slíkan flutninga skal, eftir því sem aðstæður leyfa, hafa hliðsjón af búsetu fanga og fjölskyldu hans. Fanga skal tilkynnt fyrir fram um slíkan flutning með minnst sólarhrings fyrirvara og gerð grein fyrir ástæðum flutnings, nema hann teljist nauðsynlegur af öryggisástæðum, vegna heilbrigðis fanga, til að fyrirbyggja ofbeldi, hafi fangi gerst sekur um gróft agabrot, eða fyrir liggi rökstuddur grunur um að fangi hafi fíkniefni eða ólögmæt lyf undir höndum. Fanga er heimilt að láta aðstandendur sína og lögmann vita af flutningi milli fangelsa.
Forstöðumaður fangelsis getur í öryggisskyni eða vegna sérstakra aðstæðna tekið ákvörðun um að flytja fanga á milli deilda og klefa. Ekki er skylt að gefa fanga kost á að tjá sig áður en slík ákvörðun er tekin en gæta skal hagsmuna fangans í því sambandi.
15. gr.
Vistun á sjúkrahúsi o.fl.
Fangelsismálastofnun getur leyft að fangi sé vistaður um stundarsakir eða allan refsitímann á heilbrigðis- eða meðferðarstofnun. Fangelsismálastofnun getur sett sérstök skilyrði fyrir vistun fanga þar.
16. gr.
Upphaf fullnustu í fangelsi.
Læknir skal skoða fanga við upphaf afplánunar. Skrá skal upplýsingar um heilsufar, sjúkrasögu og upplýsingar um persónulega hagi fanga og hverja fangi óskar eftir að haft sé samband við ef þurfa þykir vegna hagsmuna hans. Þá skal taka andlitsmyndir af fanga.
17. gr.
Meðferðar- og vistunaráætlun o.fl.
Fangelsismálastofnun skal í samvinnu við fanga gera meðferðar- og vistunaráætlun sem skal endurskoða eftir atvikum meðan á afplánun stendur.
Við upphaf afplánunar skal heimila fanga að tilkynna aðstandendum sínum og lögmanni um afplánunina nema ástæða sé til að ætla að það hafi áhrif á öryggi eða almenna reglu í fangelsinu eða brýnar ástæður mæli því í mót. Þá skal fanga gerð grein fyrir lokum afplánunar og reglum um reynslulausn.
18. gr.
Vinna í fangelsi.
Forstöðumaður fangelsis ákveður hvaða vinnu fanga er falið að inna af hendi. Við ákvörðun um vinnu fanga skal tekið tillit til aðstæðna hans og óska eftir því sem unnt er.
Fanga er heimilt að útvega sér aðra vinnu en greinir í 1. og 2. mgr. að fengnu samþykki forstöðumanns fangelsis. Forstöðumaður fangelsis getur heimilað fanga að uppfylla vinnuskyldu sína í klefa sínum ef aðstæður leyfa og aðrar ástæður mæla ekki gegn því.
Fangi skal vinna alla virka daga nema laugardaga. Vinna skal að jafnaði innt af hendi frá kl. 8 til kl. 17, þó þannig að daglegur vinnutími verði að jafnaði ekki lengri en átta klukkustundir. Vinnu sem tengist rekstri fangelsis má inna af hendi utan dagvinnutíma.
19. gr.
Nám og starfsþjálfun.
Reglubundið nám kemur í stað vinnuskyldu. Hver kennslustund jafngildir einni klukkustund í vinnu.
Stundi fangi ekki nám með eðlilegum hætti getur skólameistari, að höfðu samráði við forstöðumann, ákveðið að víkja fanga úr námi. Fangelsi útvegar og greiðir fyrir kennslubækur vegna náms í fangelsi og eru þær eign fangelsis.
20. gr.
Þóknun og dagpeningar.
Fangi sem á kost á vinnu, eða útvegar sér hana sjálfur, fær ekki dagpeninga. Sama gildir um fanga sem vikið er úr vinnu eða neitar að vinna án gildrar ástæðu.
21. gr.
Greiðsla skaðabóta.
22. gr.
Heilbrigðisþjónusta í fangelsum.
23. gr.
Dvöl ungbarna í fangelsum.
24. gr.
Fullnusta utan fangelsis.
Fangelsismálastofnun setur nánari reglur um forsendur og skilyrði slíkrar vistunar. Skal fangi samþykkja skriflega skilyrði fyrir vistuninni.
Fangi skal sjálfur greiða gjöld sem slík stofnun eða heimili innheimtir hjá vistmönnum.
25. gr.
Rof á skilyrðum vistunar utan fangelsis.
Gefa skal fanga kost á að tjá sig áður en ákveðið er að flytja hann í fangelsi á ný nema brotið sé þess eðlis að flutningur þoli enga bið.
26. gr.
Lok afplánunar.
Fangi sem afplánar vararefsingu fésekta skal látinn laus á sama tíma sólarhrings og afplánun hófst.
27. gr.
Samfélagsþjónusta.
Þegar um fangelsisrefsingu er að ræða samkvæmt fleiri en einum dómi má samanlögð refsing eigi vera lengri en níu mánuðir, þó þannig að óskilorðsbundinn hluti refsingarinnar sé ekki lengri en sex mánuðir.
Þegar hluti fangelsisrefsingar er skilorðsbundinn má heildarrefsing samkvæmt dóminum eigi vera lengri en níu mánuðir, þó þannig að óskilorðsbundinn hluti refsingarinnar sé ekki lengri en sex mánuðir.
28. gr.
Skilyrði samfélagsþjónustu.
1. Að dómþoli hafi óskað eftir því skriflega við fangelsismálastofnun eigi síðar en viku áður en hann átti upphaflega að hefja afplánun fangelsisrefsingar.
2. Að dómþoli eigi ekki mál til meðferðar hjá lögreglu, ákæruvaldi eða dómstólum þar sem hann er kærður fyrir refsiverðan verknað.
3. Að dómþoli teljist hæfur til samfélagsþjónustu.
4. Að dómþoli afpláni ekki fangelsisrefsingu eða sæti gæsluvarðhaldi.
Áður en metið er hvort dómþoli teljist hæfur til að gegna samfélagsþjónustu og þ.m.t. hvort líklegt sé að hann geti innt samfélagsþjónustuna af hendi skal fara fram athugun á persónulegum högum hans. Mæti dómþoli ekki til viðtals í þessu skyni skal almennt synja beiðni um samfélagsþjónustu.
Þegar fangelsisrefsing er fullnustuð með samfélagsþjónustu jafngildir 40 klukkustunda samfélagsþjónusta eins mánaðar fangelsisrefsingu. Hafi gæsluvarðhald komið til frádráttar fangelsisrefsingu skal taka tillit til þess við útreikning á fjölda klukkustunda.
29. gr.
Ákvörðun um samfélagsþjónustu.
Þegar skal hafna umsókn um samfélagsþjónustu ef umsækjandi uppfyllir ekki skilyrði skv. 1., 2. og 4. tölul. 1. mgr. 28. gr. Ef sérstakar ástæður mæla með er þó heimilt að víkja frá þeim skilyrðum.
Þegar umsókn er tekin til efnislegrar meðferðar skal fresta fullnustu fangelsisrefsingar þar til ákvörðun um afgreiðslu hennar liggur fyrir, enda fremji dómþoli ekki refsiverðan verknað á þeim tíma.
30. gr.
Skilyrði í samfélagsþjónustu.
1. Að dómþoli gerist ekki sekur um refsiverðan verknað á þeim tíma sem samfélagsþjónusta er innt af hendi.
2. Að dómþoli sæti umsjón og eftirliti fangelsismálastofnunar eða annars aðila sem hún ákveður þegar samfélagsþjónusta er innt af hendi.
Auk þess má ákveða að samfélagsþjónusta verði bundin eftirfarandi skilyrðum:
1. Að dómþoli hlíti fyrirmælum umsjónaraðila um dvalarstað, menntun, vinnu, umgengni við aðra menn og iðkun tómstundastarfa.
2. Að dómþoli neyti ekki áfengis eða ávana- og fíkniefna.
Heimilt er að krefjast þess að dómþoli undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann hafi brotið gegn skilyrði 2. tölul. Synjun dómþola á slíkri rannsókn gildir sem rof á skilyrðum samfélagsþjónustu.
Áður en fullnusta á fangelsisrefsingu með samfélagsþjónustu hefst skal kynna dómþola ítarlega þær reglur sem gilda um samfélagsþjónustu og staðfesting hans fengin á því að hann vilji hlíta þeim. Sama gildir um viðbrögð við brotum á þessum reglum.
31. gr.
Rof á skilyrðum samfélagsþjónustu.
Nú er dómþoli kærður fyrir að hafa framið refsiverðan verknað eða telst ekki lengur hæfur til að gegna samfélagsþjónustu, eftir að ákveðið er að fullnusta fangelsisrefsingu með samfélagsþjónustu, og getur fangelsismálastofnun þá ákveðið að ákvörðun um fullnustu með samfélagsþjónustu verði afturkölluð og að dómþoli afpláni refsinguna í fangelsi.
Þegar rof á skilyrðum samfélagsþjónustu eða meint afbrot er hvorki alvarlegt né ítrekað skal veita áminningu áður en ákveðið er að fangelsisrefsing skuli afplánuð í fangelsi.
Þegar ákveðið er skv. 1. eða 2. mgr. að fangelsisrefsing skuli afplánuð í fangelsi skal reikna tímalengd eftirstöðva út með hliðsjón af þeirri samfélagsþjónustu sem þegar hefur verið innt af hendi.
Þegar eftirstöðvar fangelsisrefsingar, sem að hluta hefur verið fullnustuð með samfélagsþjónustu, eru afplánaðar í fangelsi er heimilt að veita reynslulausn af eftirstöðvunum þannig að tími í samfélagsþjónustu teljist ekki með við útreikning á hlutfalli afplánunar.
III. KAFLI
Réttindi og skyldur fanga.
32. gr.
Vistun í klefa.
33. gr.
Heimsóknir.
Forstöðumaður fangelsis getur leyft frekari heimsóknir og hvort fleiri en einn má heimsækja fanga hverju sinni.
Ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi getur forstöðumaður bannað tilteknum mönnum að heimsækja fanga, enda sé ástæða til að ætla að heimsóknin verði misnotuð eða trufli ró, reglu eða öryggi í fangelsi. Slíka ákvörðun skal rökstyðja skriflega.
Fangi getur neitað að þiggja heimsóknir annarra en þeirra sem eiga við hann opinber erindi. Munir eða efni sem gestur hefur meðferðis og sem fanga er óheimilt að hafa í fangelsi skulu vera í vörslum fangelsis meðan á heimsókn stendur.
Heimilt er að leita á þeim sem heimsækja fanga. Leit getur annars vegar verið í ytri fötum og hins vegar líkamsleit, enda samþykki heimsóknargestur það. Samþykki hann það ekki má synja um heimsóknina eða láta hana fara fram undir eftirliti starfsmanns, í öðrum vistarverum fangelsis, sbr. 34. gr., eða með því að banna líkamlega snertingu gests og fanga.
34. gr.
Fyrirkomulag heimsókna.
Forstöðumaður fangelsis getur ákveðið í sérstökum tilvikum að heimsókn til fanga fari fram í öðrum vistarverum fangelsis. Ákvörðun um það skal bókuð og ástæða tilgreind.
Forstöðumanni fangelsis ber að skipuleggja aðstæður þannig að börn geti komið með í heimsóknir og að þeim sé sýnd nærgætni. Þurfi heimsókn að fara fram utan fangelsis vegna hagsmuna barns skal það gert á grundvelli álits barnaverndaryfirvalda eða annarra sérhæfðra aðila.
35. gr.
Eftirlit með heimsóknum.
Forstöðumaður fangelsis getur ákveðið að heimsókn skuli fara fram undir eftirliti ef nauðsynlegt þykir til að viðhalda góðri reglu og öryggi í fangelsi eða til að koma í veg fyrir refsiverðan verknað. Slík ákvörðun skal bókuð og rökstudd.
Sá sem heimsækir fanga og fangi sjálfur geta óskað eftir því að fangavörður verði viðstaddur heimsókn.
Heimsókn lögmanns til fanga skal ávallt vera án eftirlits nema lögmaður óski annars.
Heimilt er að rjúfa heimsókn ef það þykir nauðsynlegt til að viðhalda góðri reglu og öryggi í fangelsi eða til að koma í veg fyrir refsiverðan verknað.
36. gr.
Símtöl.
Heimilt er að hlusta á símtöl fanga ef það telst nauðsynlegt vegna almenns eftirlits, til að viðhalda góðri reglu og öryggi í fangelsi, til að koma í veg fyrir refsiverðan verknað eða til að vernda þann sem afleiðingar af broti fanga hafa bitnað á og þann sem vitnað hefur gegn fanga.
Ákvörðun um að hlusta á símtal skal tilkynnt fanga og ástæður hennar tilgreindar og bókaðar. Heimilt er að setja það skilyrði að símtalið fari fram á tungumáli sem fangavörður skilur en ella þýði túlkur samtalið.
Ekki er heimilt að hlusta á símtöl fanga við lögmann, opinberar stofnanir eða umboðsmann Alþingis.
Samkvæmt beiðni rétthafa símanúmers getur forstöðumaður fangelsis ákveðið að ekki verði hringt í símanúmerið úr fangelsi.
Fangi greiðir sjálfur kostnað við símtöl sín önnur en til lögmanns, dóms- og kirkjumálaráðuneytisins, umboðsmanns Alþingis og fangelsismálastofnunar.
37. gr.
Bréfaskipti.
Ekki skal skoða bréfaskipti milli fanga og lögmanns, opinberra stofnana eða umboðsmanns Alþingis.
Ákvörðun um að lesa bréf, eða leggja hald á það, skal tilkynnt fanga og ástæður hennar tilgreindar og bókaðar.
Þegar fangelsi útvegar bréfsefni eða umslög má það ekki bera með sér stimpil eða önnur einkenni sem af má ráða að sendandi sé vistaður í fangelsi.
Fangi skal sjálfur bera kostnað af bréfum sem hann sendir nema til lögmanns, fangelsismálastofnunar, opinberra stofnana eða umboðsmanns Alþingis.
38. gr.
Aðgangur að fjölmiðlum.
Fangelsismálastofnun ákveður í samráði við forstöðumann fangelsis hvort heimila skuli fjölmiðlaviðtal við fanga. Slíkt skal ekki heimila ef það er andstætt almannahagsmunum eða hagsmunum brotaþola.
39. gr.
Útivera og tómstundir.
40. gr.
Erlendir fangar.
Nú er fangi ríkisfangslaus eða flóttamaður og skal fangelsi þá aðstoða hann við að hafa samband við fulltrúa innlendra eða alþjóðlegra stofnana sem gæta hagsmuna slíkra einstaklinga.
Erlendur fangi á rétt á túlki þegar honum er gerð grein fyrir réttindum sínum og skyldum í afplánun sé þess þörf.
41. gr.
Trúariðkun.
42. gr.
Munir í klefa.
Fanga er óheimilt að hafa í vörslum sínum áfengi eða ávana- og fíkniefni.
Fanga er heimilt að hafa peninga í fórum sínum eða í klefa sínum, þó ekki hærri fjárhæð en sem svarar þóknun fangans á einum mánuði. Fangi skal eiga á kost á því að frekari fjármunir séu geymdir í vörslum fangelsis.
43. gr.
Talsmenn fanga.
IV. KAFLI
Leyfi úr fangelsi.
44. gr.
Reglubundin dagsleyfi.
Í beiðni um leyfi skal fangi upplýsa hvernig hann hyggst verja leyfinu eða hvern hann hyggst heimsækja. Áður en leyfi er veitt er heimilt að leita staðfestingar hjá viðkomandi á því að heimsókn geti átt sér stað.
Leyfi samkvæmt þessari grein kemur fyrst til skoðunar þegar fangi hefur samfellt afplánað þriðjung refsitímans í fangelsi, þó ekki skemmri tíma en eitt ár. Þegar fangi hefur verið samfellt í fjögur ár í fangelsi er heimilt að veita honum slíkt leyfi þótt þriðjungur refsitímans sé ekki liðinn.
Dagsleyfi má veita á ný ef liðinn er einn mánuður frá síðasta leyfi.
Nú fer afplánun fram utan fangelsis skv. 24. gr. og er þá heimilt að setja það skilyrði að fanga skuli ekki veitt dagsleyfi samkvæmt þessari grein.
45. gr.
Ákvörðun um dagsleyfi.
Nú hefur fangi verið dæmdur í síðasta refsidómi eða áður fyrir manndráp, ofbeldis- eða kynferðisbrot, meiri háttar fíkniefnabrot, brennu eða annað almennt hættubrot, eða auðgunarbrot framið með ofbeldi eða hótun um ofbeldi, og skal þá sýna sérstaka gát við mat á því hvort fanga skuli veitt leyfi til dvalar utan fangelsis. Sama gildir teljist fangi síbrotamaður eða sé hætta á að hann muni misnota leyfi eða reyna að komast úr landi.
Nú hefur fangi strokið úr afplánun eða gæsluvarðhaldi og skulu þá líða að minnsta kosti tvö ár þar til unnt er að veita fanga slíkt leyfi. Hafi fangi framið refsiverðan verknað í fyrra dagsleyfi eða að öðru leyti misnotað slíkt leyfi skal leyfi eigi veitt fyrr en að minnsta kosti átta mánuðir eru liðnir frá slíku atviki. Nú verður fangi uppvís að neyslu áfengis eða ávana- og fíkniefna eða hann hefur framið agabrot í fangelsi eða utan þess og kemur þá leyfi til dvalar utan fangelsis að jafnaði eigi til greina fyrr en að sex mánuðum liðnum frá slíku atviki.
46. gr.
Skammtímaleyfi.
1. að heimsækja náinn ættingja eða annan nákominn í fjölskyldu fanga sem er alvarlega sjúkur að fengnu samþykki viðkomandi eða hans nánasta aðstandanda,
2. að vera viðstaddur jarðarför eða kistulagningu náins ættingja eða annars nákomins í fjölskyldu fanga; þó getur fangi verið viðstaddur bæði kistulagningu og jarðarför maka síns, niðja eða foreldris,
3. að vera viðstaddur fæðingu, skírn eða fermingu barns síns,
4. að gæta sérstaklega brýnna persónulegra hagsmuna sinna.
Ekki skal veita fanga leyfi til dvalar utan fangelsis skv. 1.–4. tölul. 1. mgr. nema fyrir liggi fullnægjandi gögn um þar til greindar aðstæður. Slíkt leyfi skal vera átta klukkustundir að hámarki. Lengja má þann tíma þegar sérstakar aðstæður eru fyrir hendi, svo sem þegar um langan veg er að fara. Þó skulu skammtímaleyfi aldrei vera lengri en nauðsyn krefur.
Með nánum ættingja og öðrum nákomnum í fjölskyldu fanga í 1. og 2. tölul. 1. mgr. er átt við maka, sambúðarmaka, niðja, stjúpbörn, fósturbörn, foreldra, tengdaforeldra, systkin, systkinabörn, föður- og móðurforeldra og föður- og móðursystkin.
Forstöðumaður fangelsis ákveður í samráði við fangelsismálastofnun hvernig gæslu á fanganum skuli hagað í leyfinu.
47. gr.
Nám, vinna eða starfsþjálfun utan fangelsis.
Áður en leyfi til dvalar utan fangelsis skv. 1. mgr. er veitt skal liggja fyrir staðfest stundaskrá og skrifleg staðfesting skóla eða vottorð vinnuveitanda eða þess sem veitir starfsþjálfun um að fangi geti hafið og stundað nám, vinnu eða starfsþjálfun þann tíma sem fyrirhugað er að leyfið gildi. Þá skal gengið úr skugga um að þessum aðilum sé ljóst að um fanga sé að ræða sem afpláni refsingu og þeim gerð grein fyrir reglum og skilyrðum sem gilda um leyfið.
48. gr.
Skilyrði í leyfi.
1. að fangi neyti ekki eða hafi í vörslu sinni áfengi, ávana- og fíkniefni eða önnur lyf sem honum eru ekki ætluð,
2. að fangi fari ekki af landi brott í leyfinu,
3. að fangi geri eða fari ekki annað í leyfinu en samræmist tilgangi þess.
Auk þessa er heimilt að setja eftirtalin skilyrði fyrir leyfi til dvalar utan fangelsis:
1. að fangi láti í té öndunarsýni við endurkomu í fangelsið eða blóð- og þvagsýni fyrir og eftir leyfið,
2. að fangi gangist undir líkamsleit við endurkomu í fangelsið,
3. að fangi skuli ekki, ef tillit til brotaþola eða nánustu aðstandenda eða eðli eða grófleiki brotsins mæla með, koma á ákveðna staði eða hafa samband við ákveðna menn í leyfinu,
4. að fanginn skuli tilkynna sig til lögreglu eða fangelsismálayfirvalda,
5. að tilteknir einstaklingar sæki fangann og aki honum aftur í fangelsi.
Heimilt er að setja frekari skilyrði fyrir leyfi til dvalar utan fangelsis.
Tilgreina skal hvenær fanganum er heimilt að yfirgefa fangelsið og hvenær hann skal vera kominn aftur í fangelsið. Fangi skal tilkynna fangelsinu svo fljótt sem auðið er ef slys, sjúkdómur eða önnur sambærileg atvik gera honum ókleift að koma úr leyfinu á tilsettum tíma.
49. gr.
Umsókn um leyfi.
Þegar fanga er veitt leyfi til dvalar utan fangelsis skal afhenda honum skírteini sem greinir skilyrði fyrir leyfisveitingunni, hvaða reglur gilda um leyfið að öðru leyti og hverju það varðar að rjúfa skilyrði leyfisins.
Óheimilt er að veita fanga leyfi til dvalar utan fangelsis nema hann undirriti skriflega yfirlýsingu um að hann vilji hlíta þeim reglum og skilyrðum sem gilda um leyfið.
50. gr.
Kostnaður.
51. gr.
Afturköllun leyfis og rof á skilyrðum þess.
Nú rýfur fangi skilyrði leyfis til dvalar utan fangelsis eða brýtur gegn þeim reglum sem um leyfið gilda og getur þá sá sem leyfið veitti fellt það niður. Slík brot gegn skilyrðum leyfis eða reglum þess geta varðað agaviðurlögum skv. VI. kafla.
V. KAFLI
Leit, líkamsleit og líkamsrannsókn.
52. gr.
Leit í klefa.
1. refsivert er að hafa í vörslum sínum,
2. hafa orðið til við refsiverðan verknað,
3. smyglað hefur verið inn í fangelsið,
4. fanga er óheimilt að hafa í vörslum sínum eða í klefa samkvæmt reglum fangelsis.
Einnig má leita í klefa fanga vegna almenns eftirlits og skoða klefa að öðru leyti þótt skilyrði 1. mgr. séu ekki uppfyllt.
Fangi skal ekki vera viðstaddur leit í klefa og skal hann fluttur í aðrar vistarverur fangelsis meðan á leit stendur. Heimilt er þó að víkja frá þessu skilyrði. Gera skal skýrslu um leitina og þá muni eða efni sem kunna að hafa fundist og fanga er óheimilt að hafa í klefa.
Fanga skal skýrt frá ástæðum fyrir leit í klefa áður en hún fer fram nema sérstakar ástæður mæli gegn því. Ákvörðun um leit í klefa fanga skal tekin með rökstuddri bókun.
53. gr.
Leit á fanga.
Leit á fanga innanklæða skal gerð af fangelsisstarfsmanni sama kyns.
54. gr.
Líkamsrannsókn.
Læknir eða hjúkrunarfræðingur annast líkamsrannsókn og töku blóðsýnis.
Nú fer fram líkamsrannsókn og skal gerð skýrsla um tilefni hennar og framkvæmd.
Ákvörðun um líkamsrannsókn á fanga skal taka með rökstuddri bókun.
55. gr.
Stjórnsýslukæra.
VI. KAFLI
Agabrot, agaviðurlög o.fl.
56. gr.
Agabrot.
57. gr.
Agaviðurlög.
1. Skrifleg áminning.
2. Svipting helmings þóknunar fyrir ástundun vinnu og náms og dagpeninga um ákveðinn tíma.
3. Svipting aukabúnaðar sem sérstakt leyfi þarf fyrir og takmörkun heimsókna, símtala og bréfaskipta.
4. Einangrun í allt að 30 daga.
Aðeins er heimilt að beita einangrun sem agaviðurlögum vegna eftirfarandi brota eða tilrauna til brota:
1. Stroks.
2. Smygls í fangelsi, vörslu eða neyslu áfengis, ólöglegra lyfja eða fíkniefna og vörslu vopna eða annarra skaðlegra hluta.
3. Ofbeldis eða hótunar um ofbeldi gagnvart öðrum föngum eða starfsmönnum fangelsis.
4. Grófra skemmdarverka.
5. Annarra grófra eða endurtekinna minni háttar brota.
Nú er brot smávægilegt og fangi hefur ekki áður framið agabrot og má þá eingöngu beita skriflegri áminningu.
Beita má fleiri en einni tegund agaviðurlaga samtímis.
Áður en ákvörðun um agaviðurlög er tekin skulu málsatvik rannsökuð og skal fanga gefinn kostur á að kynna sér fyrirliggjandi gögn og koma sjónarmiðum sínum um þau á framfæri.
Ákvörðun um agaviðurlög skal rökstudd, bókuð og birt fanga í viðurvist vitnis.
58. gr.
Aðskilnaður.
1. af öryggisástæðum,
2. vegna yfirvofandi hættu sem lífi eða heilbrigði hans er búin,
3. vegna hættu á að fangi valdi meiri háttar spjöllum á eignum fangelsis,
4. til að koma í veg fyrir strok,
5. til að koma í veg fyrir að fangi hvetji aðra til að brjóta reglur fangelsis,
6. til að hindra að fangi taki þátt í að útvega sér eða öðrum áfengi, önnur vímuefni eða lyf,
7. til að afstýra að hann beiti aðra fanga yfirgangi.
Aðskilnaður skal ekki standa lengur en nauðsyn krefur og aldrei lengur en 24 tíma.
Ákvörðun um tímabundinn aðskilnað skal rökstudd og bókuð. Slík ákvörðun sætir ekki kæru.
59. gr.
Vistun í öryggisklefa.
Þegar fangi er vistaður í öryggisklefa má nota belti, hanska, fót- og handreimar eða fót- eða handjárn.
Forstöðumaður fangelsis tekur ákvörðun um vistun fanga í öryggisklefa. Vistun í öryggisklefa og aðrar aðgerðir sem beitt er í tengslum við hana skulu aldrei standa lengur en samræmist tilgangi vistunar og beitingu annarra aðgerða.
Ákvörðun um vistun í öryggisklefa skal rökstudd og bókuð. Þá skal ákvörðunin birt fanganum í viðurvist vitnis þegar aðstæður leyfa.
60. gr.
Læknisskoðun.
61. gr.
Málsmeðferð.
62. gr.
Haldlagning og upptaka.
Forstöðumaður fangelsis getur einnig tekið ákvörðun um upptöku muna eða peninga sem finnast innan fangelsis ef ekki er vitað hver er eigandi þeirra.
VII. KAFLI
Reynslulausn.
63. gr.
Skilyrði reynslulausnar.
Heimilt er að veita þeim fanga, sem ekki afplánar refsingu fyrir alvarlegt eða að öðru leyti gróft afbrot, lausn til reynslu þegar helmingur refsitímans er liðinn. Nú hefur fangi tvívegis eða oftar afplánað fangelsisrefsingu og verður honum þá ekki veitt reynslulausn samkvæmt þessari málsgrein nema sérstakar ástæður mæli með.
Fanga, sem á mál til meðferðar hjá lögreglu, ákæruvaldi eða dómstólum þar sem hann er kærður fyrir refsiverðan verknað, verður að jafnaði ekki veitt reynslulausn, enda sé málið rekið með eðlilegum hætti og dráttur á því ekki af völdum fangans.
Fanga, sem telst vera síbrotamaður eða sem ítrekað hefur verið veitt lausn til reynslu og rofið skilyrði hennar, skal ekki veitt reynslulausn á ný nema sérstakar ástæður mæli með. Sama gildir þegar reynslulausn telst óráðleg vegna haga fangans, svo sem þegar hann hefur ekki vísan samastað eða vinna eða önnur kjör nægja honum ekki til framfærslu.
Það er skilyrði reynslulausnar að fangi lýsi því yfir að hann vilji hlíta þeim skilyrðum sem sett eru fyrir reynslulausn. Þegar fangi fær lausn til reynslu skal afhenda honum skírteini er greini skilyrði fyrir reynslulausn og hverju skilorðsrof varði.
Þegar hluti fangelsisrefsingar er óskilorðsbundinn en hluti skilorðsbundinn verður reynslulausn ekki veitt. Sama gildir þegar fangi afplánar vararefsingu fésektar.
64. gr.
Skilyrði á reynslutíma.
Það er skilyrði reynslulausnar að aðili gerist ekki sekur um nýtt brot á reynslutíma. Auk þess má ákveða að reynslulausn verði, allan eða nánar tiltekinn hluta reynslutímans, bundin eftirfarandi skilyrðum:
1. Að sá aðili sé háður umsjón og eftirliti fangelsismálastofnunar eða annars aðila sem hún ákveður.
2. Að aðili neyti ekki áfengis eða ávana- og fíkniefna.
3. Að aðili hlíti fyrirmælum umsjónaraðila um dvalarstað, menntun, vinnu, umgengni við aðra menn og iðkun tómstundastarfa.
4. Að aðili sæti sérstakri meðferð innan eða utan stofnunar. Vistun á stofnun getur þó ekki staðið lengur en til loka refsitíma.
Fangelsismálastofnun tekur ákvarðanir skv. 1. og 2. mgr. og getur vegna breyttra ástæðna fellt skilyrði niður að nokkru leyti eða öllu.
Nú sætir aðili skilyrði skv. 2. tölul. 2. mgr. og er þá heimilt að krefjast þess að hann undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann hafi brotið gegn skilyrðinu.
65. gr.
Skilorðsrof.
Að kröfu ákæranda getur þó dómstóll úrskurðað að maður, sem hlotið hefur reynslulausn, skuli afplána eftirstöðvar refsingar ef hann á reynslutíma rýfur gróflega almennt skilyrði reynslulausnar, enda liggi fyrir sterkur grunur um að hann hafi framið nýtt brot sem varðað getur sex ára fangelsi eða að brotið varði við 1. mgr. 218. gr. almennra hegningarlaga. Við meðferð slíkrar kröfu skal dómari skipa honum verjanda að ósk hans og fara með málið eftir 1. mgr. 105. gr. laga um meðferð opinberra mála eftir því sem við á. Heimilt er að kæra úrskurð dómara skv. 1. málsl. til Hæstaréttar og skal við meðferð kærumálsins farið eftir reglum XVII. kafla laga um meðferð opinberra mála eftir því sem við á. Kæra frestar ekki framkvæmd úrskurðar. Dómari skal víkja sæti eftir útgáfu ákæru ef hann hefur áður úrskurðað mann, sem ákærður er í málinu, skv. 1. málsl. þessarar málsgreinar.
Rjúfi maður skilorð að öðru leyti getur fangelsismálastofnun ákveðið hvort breytt skuli skilyrðum og reynslu- og/eða tilsjónartími lengdur allt að lögmæltu hámarki hans eða hann taki út refsingu sem eftir stendur.
Nú er ekki tekin ákvörðun um að maður afpláni fangelsisrefsingu sem hann átti ólokið, sbr. 1.–3. mgr, og telst refsingu þá fullnægt á því tímamarki sem hann fékk reynslulausn.
Nú er ákveðið að láta mann taka út eftirstöðvar fangelsisrefsingar, sbr. 2. og 3. mgr., og má þá veita reynslulausn á ný þótt eigi sé fullnægt skilyrðum 1. og 2. mgr. 63. gr. Í þessu tilviki gilda ákvæði 64. gr. um reynslutíma en þó þannig að dreginn skal frá sá tími sem hann hefur notið reynslulausnar áður.
Nú er maður sem sætt hefur nokkrum hluta fangelsisrefsingar náðaður skilorðsbundið, og er þá heimilt að setja honum þau skilyrði að hann hlíti ákvæðum 1.–4. mgr.
VIII. KAFLI
Skilorðsbundnar refsingar.
66. gr.
Tilhögun eftirlits.
Nú hefur aðila verið sett skilyrði um dvöl á hæli skv. 4. tölul. 3. mgr. 57. gr. almennra hegningarlaga og getur fangelsismálastofnun þá vegna breyttra ástæðna fellt skilyrðið niður að nokkru leyti eða öllu, að fengnum tillögum forstöðumanns hælis, ef því er að skipta.
67. gr.
Veiting upplýsinga.
68. gr.
Sértæk skilyrði.
69. gr.
Rof á skilyrðum.
Eftirliti fangelsismálastofnunar með því að dómþoli haldi sérstök skilyrði samkvæmt dómi eða ákærufrestun lýkur þegar opinber rannsókn á meintum skilorðsrofum dómþola hefst hjá lögreglu. Falli rannsókn hjá lögreglu niður hefst eftirlit fangelsismálastofnunar samkvæmt þessari grein að nýju.
IX. KAFLI
Fullnusta fésekta, innheimta sakarkostnaðar og framkvæmd upptöku.
70. gr.
Innheimta sekta.
Heimilt er að leyfa að sekt sé greidd með afborgunum. Eigi skal þó veita lengri greiðslufrest en eitt ár frá því að sekt kemur til innheimtu. Heimilt er að veita lengri greiðslufrest ef sérstakar aðstæður eru fyrir hendi.
Hafi greiðsla sektar ekki farið fram á tilskildum tíma skal þegar innheimta hana eða eftirstöðvar hennar með fjárnámi, nema fyrir liggi að viðkomandi sé eignalaus.
Ekki er leyfilegt, án sérstakrar lagaheimildar, að krefjast greiðslu sektar úr dánarbúi sökunauts né að innheimta sekt hjá nokkrum öðrum en sökunaut sjálfum.
Sökunautur sem gerð hefur verið sekt getur ekki krafið aðra um endurgreiðslu eða bætur vegna greiðslu sektarinnar.
71. gr.
Vararefsing.
Nú hefur hluti sektar verið greiddur og ákveður lögreglustjóri þá styttingu afplánunartíma að sama skapi en þó þannig að afplánunartíminn verði ekki styttri en tveir dagar og að sektarfjárhæð sem svarar til hluta úr degi afplánist með heilum degi.
72. gr.
Fullnusta vararefsingar með samfélagsþjónustu.
Um lengd fullnustu vararefsingar með samfélagsþjónustu gilda ákvæði 3. mgr. 28. gr.
Nú hefur umsækjandi fengið fimm eða fleiri sektir fyrir sambærileg brot og skal þá að jafnaði synja um samfélagsþjónustu.
Fullnusta vararefsingar með samfélagsþjónustu hefst þegar sektarþoli gengst skriflega undir skilyrði samfélagsþjónustu.
73. gr.
Umsókn um samfélagsþjónustu.
Þegar lögreglustjóra berst umsókn um fullnustu vararefsingar með samfélagsþjónustu skal hann framsenda fangelsismálastofnun umsóknina til ákvörðunar ásamt gögnum máls og umsögn sinni.
74. gr.
Innheimta sakarkostnaðar.
Um innheimtu sakarkostnaðar gilda ákvæði 70. og 71. gr. eftir því sem við á.
75. gr.
Framkvæmd eignaupptöku.
Nú er það sem gert hefur verið upptækt í vörslu lögreglu og skal lögreglustjóri ráðstafa því ef ætla má að það hafi verðgildi umfram kostnað við sölu. Að öðrum kosti skal eyða því sem gert hefur verið upptækt.
X. KAFLI
Málsmeðferð og kæruheimildir.
76. gr.
Kæruleiðir og aðgangur að gögnum.
Fangi á ekki rétt á aðgangi að málsgögnum sem innihalda upplýsingar um aðra fanga eða öryggisatriði viðkomandi fangelsis.
Heimilt er að halda gögnum og upplýsingum frá fanganum ef slíkt telst nauðsynlegt með tilliti til öryggis fangelsis, brotaþola, vitna eða annarra sem tengjast máli fanga, annarra fanga, rannsóknar sakamáls eða annarra sérstakra ástæðna.
XI. KAFLI
Ýmis ákvæði.
77. gr.
Gæsluvarðhaldsfangar.
Eftir því sem við getur átt gilda ákvæði II., III. og IV. kafla einnig um gæsluvarðhaldsfanga svo framarlega sem annað leiðir ekki af takmörkunum sem gæsluvarðhaldsfanga er gert að sæta á grundvelli laga um meðferð opinberra mála. Þó ber gæsluvarðhaldsfanga ekki að stunda vinnu í fangelsi.
78. gr.
Náðunarnefnd.
Nefndin skal láta ráðherra í té rökstudda tillögu um afgreiðslu á erindum sem til hans er skotið vegna ákvörðunar fangelsismálastofnunar um samfélagsþjónustu og reynslulausn, svo og um afgreiðslu náðunarbeiðna.
79. gr.
Vinnsla persónuupplýsinga.
80. gr.
Reglugerðarheimildir.
Þá er ráðherra heimilt að kveða í reglugerð nánar á um önnur atriði er varða framkvæmd ákvæða um réttindi og skyldur fanga, fyrirkomulag og framkvæmd einangrunar, agaviðurlög, haldlagningu og upptöku muna, svo og um veitingu reynslulausnar, þar á meðal útfærslu skilyrða reynslulausnar.
Fangelsismálastofnun setur reglur fangelsa.
81. gr.
Refsiákvæði.
82. gr.
Gildistaka.
Jafnframt falla úr gildi lög um fangelsi og fangavist, nr. 48 19. maí 1988, með síðari breytingum, svo og 40.–42. gr., 2.–5. mgr. 52. gr. og 58. gr. almennra hegningarlaga, nr. 19 12. febrúar 1940, með síðari breytingum.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Fangelsismálalöggjöfin hefur um nokkra hríð verið til skoðunar í dómsmálaráðuneytinu. Á árinu 2001 skipaði dómsmálaráðherra vinnuhóp til þess að gera heildarendurskoðun á lögum og reglum um fullnustu refsidóma og semja lagafrumvarp sem ætlað væri að leysa af hólmi lög um fangelsi og fangavist, nr. 48 19. maí 1998, og önnur lagaákvæði þar sem fjallað væri um fullnustu refsinga.
Á síðasta þingi lagði dóms- og kirkjumálaráðherra fram frumvarp til laga um fullnustu refsinga sem hafði verið unnið á vegum dóms- og kirkjumálaráðuneytisins í samvinnu við fangelsismálastofnun. Þegar frumvarpið var kynnt sagði ráðherra að ekki hefði verið talin ástæða til af hálfu ráðuneytisins að leita eftir umsögnum um það, enda ekki augljóst hverjir ættu að fá það til umsagnar. Á hinn bóginn væri mikilvægt að heyra álit sem flestra á frumvarpinu, enda væri með því í fyrsta sinn leitast við að festa í lög ákvæði um fullnustu refsinga sem fram til þessa hefðu verið í reglugerðum, reglum og starfsreglum fangelsa.
Þegar málið kom til meðferðar allsherjarnefndar Alþingis sendi hún það fjölmörgum til umsagnar og kom í ljós að margir töldu að kanna þurfti ýmis ákvæði frumvarpsins betur. Dóms- og kirkjumálaráðherra ákvað þá að kalla frumvarpið aftur til frekari skoðunar í ljósi umsagna og umræðna um málið á opinberum vettvangi. Ákvörðun ráðherrans var fagnað af þeim sem láta sig þetta mikilvæga mál skipta efnislega.
Eftir að frumvarpið kom til meðferðar að nýju í dóms- og kirkjumálaráðuneytinu varð sú breyting að Þorsteinn A. Jónsson fangelsismálastjóri réðst til starfa sem skrifstofustjóri Hæstaréttar en Valtýr Sigurðsson héraðsdómari var skipaður fangelsismálastjóri. Valtýr hefur því komið að gerð þess frumvarps sem nú liggur fyrir. Á vegum fangelsismálastofnunar hefur samhliða því sem að endurgerð frumvarpsins hefur verið unnið farið fram stefnumótunarvinna og samin skýrsla á grundvelli hennar, Um markmið í fangelsismálum og framtíðaruppbyggingu fangelsanna, þar sem tekið er á mikilvægum álitaefnum varðandi framkvæmd laga um fullnustu refsinga. Í skýrslunni segir meðal annars:
„Tilgangur með rekstri fangelsa er að fullnusta refsidóma samkvæmt efni þeirra þannig að dæmdir menn taki út þá refsingu sem þeim hefur verið ákvörðuð í dómi. Fangelsismálastofnun telur að það sé meginmarkmið með fangelsun að hún fari fram með öruggum hætti þannig að réttaröryggi almennings sé tryggt og tilætluð sérstök og almenn varnaðaráhrif fangelsisvistarinnar séu virt.
Að lokinni refsivist snýr fangi aftur út í samfélagið og því er þjóðfélagslega hagkvæmt að draga úr líkum á endurkomu hans í fangelsi vegna nýrra afbrota. Fangelsismálastofnun telur mikilvægt að sett verði þau markmið að föngum verði tryggð örugg og vel skipulögð afplánun, að mannleg og virðingarverð samskipti verði höfð í fyrirrúmi og að fyrir hendi verði aðstæður og umhverfi sem hvetur fanga til að takast á við vandamál sín. Til að ná fram þessum markmiðum þarf að setja fram einstaklingsbundna áætlun um framvindu afplánunarferils sérhvers fanga í upphafi refsivistar. Áætlun þessi fæli í sér þætti eins og áhættumat, meðferðarþörf, getu til náms og/eða vinnu, sálfræðilegan, félagslegan og annan stuðning. Eftir þessari áætlun yrði síðan unnið með viðkomandi fanga á afplánunartímanum af menntuðu og þjálfuðu starfsfólki og áætlunin endurskoðuð reglulega. Þegar kemur að lokum afplánunar viðkomandi yrði stuðlað að því, í samvinnu við fangann, að hann ætti fastan samastað, hefði góð tengsl við fjölskyldu og/eða vini, kynni að leita sér aðstoðar og næði að fóta sig í samfélaginu.“
Við afgreiðslu hins nýja frumvarps er nauðsynlegt að líta til þessarar skýrslu og þeirra sjónarmiða um framtíð fangelsismála sem þar er að finna. Dóms- og kirkjumálaráðherra mun á grundvelli skýrslunnar og með vísan til þess hver verður afgreiðsla þessa frumvarps móta tillögur um næstu skref varðandi byggingu nýs fangelsis. Allar athuganir sýna að nauðsynlegt er að við Reykjavík sé reist nýtt fangelsi en á hinn bóginn er einnig eðlilegt að huga að því að stækka fangelsin að Litla-Hrauni, Kvíabryggju og á Akureyri.
Þá ber að geta þess að í frumvarpinu, sem nú er lagt fram, er eins og í hinu fyrra lagt til að fjölmörgum ákvæðum laga og reglugerða um fullnustu refsinga verði skipað í ein heildarlög er varði réttindi og skyldur dæmdra manna. Miðar frumvarpið að því að gera gildandi reglur skýrari og að styrkja lagastoð ýmissa ákvæða, ásamt því að leggja til nýmæli í fullnustulöggjöfinni. Sem dæmi má nefna ákvæði um gerð meðferðaráætlunar í byrjun afplánunar, og einnig ákvæði um réttindi og skyldur fanga hvað varðar símtöl og bréfaskriftir, hvaða muni fangi má hafa í klefa sínum, rétt hans til að njóta útiveru og iðka tómstundastörf, aðgang að fjölmiðli til að fylgjast með gangi þjóðmála og rétt til að hafa samband við prest eða annan sambærilegan fulltrúa skráðs trúfélags. Ekki síst er vert að geta ákvæða frumvarpsins um reglubundin dagsleyfi, en ákvæði frumvarpsins miða að því að rýmka rétt fanga til þeirra en um leið verði tekið hart á því ef reglur eru brotnar.
Þá miða nokkur ákvæði að því að bæta öryggi í fangelsi, til hagsbóta fyrir bæði þá sem dvelja þar og starfa. Lagt er til að fangaverðir og annað starfsfólk fangelsa sé bundið þagnarskyldu áþekkri þeirri sem lögreglumenn hlíta. Einnig er lagt til að heimild fangavarða til að beita valdi verði lögbundin, og þau tilvik tiltekin sérstaklega þar sem heimilt verði að beita valdi. Auk þess eru lögð til ákvæði til að stemma stigu við smygli á munum og efnum til fanga sem honum er óheimilt að hafa í fangelsi, m.a. með því að heimila leit á þeim sem heimsækir fanga að fengnu samþykki þess aðila. Þá verði jafnframt refsivert að smygla eða reyna að smygla munum eða efnum til fanga.
Fyrrnefnd heildarendurskoðun tekur eins og áður segir til laga um fangelsi og fangavist ásamt nokkrum ákvæðum almennra hegningarlaga er varða innheimtu sekta og reynslulausn. Hvað varðar sektarinnheimtu er lögð til breyting á fyrirkomulagi hennar þannig að dómsmálaráðherra verði heimilt að fela hana einum aðila á landsvísu. Er þetta byggt á tillögum starfshóps um sektarinnheimtu, sem dómsmálaráðherra skipaði árið 2003, en meginþorri tillagna starfshópsins kemur fram í frumvarpi til laga um breyting á lögum um meðferð opinberra mála, nr. 19/1991, og lögum um aðför, nr. 90/1989, sem dómsmálaráðherra flytur á þessu löggjafarþingi.
Þá er ráðgert að lögfest verði fjölmörg ákvæði sem nú er skipað í reglugerð. Er einkum um að ræða reglugerð um fullnustu refsidóma, nr. 29/1993, reglugerð um vinnu, nám og dagpeninga til afplánunarfanga, nr. 409/1998, reglugerð um leyfi afplánunarfanga til dvalar utan fangelsis, nr. 719/1995, og reglugerð um bréfaskipti, símtöl og heimsóknir til afplánunarfanga, nr. 119/ 1990.
Við samningu frumvarpsins var einnig höfð hliðsjón af ákvæðum danskra laga um fullnustu refsinga, þ.e. lov om fuldbyrdelse af straf, nr. 432/2000, og norskra laga um sama efni, þ.e. lov om gjennomføring af straff, nr. 21/2000. Einnig var litið til ákvæða evrópsku fangelsisreglnanna sem gefnar voru út af Evrópuráðinu í febrúar 1987.
Loks var höfð hliðsjón af álitum umboðsmanns Alþingis um málefni fanga sem gefin hafa verið síðastliðin ár.
Í frumvarpinu eru ýmis nýmæli og breytingar og eru þessar helstar:
1. Upphaf afplánunar og vistunaráætlun.
Lagt er til að fjallað verði nánar um upphaf afplánunar í frumvarpinu en nú er gert og með hvaða hætti hún hefst, sbr. 10. og 11. gr. frumvarpsins. Lögð er áhersla á að frestun á afplánun heyri til undantekninga svo sem verið hefur í framkvæmd. Í því sambandi er lagt til að tímalengd frestsins verði stytt frá núgildandi reglugerðarákvæðum, sbr. 11. gr. frumvarpsins. Það nýmæli er lagt til að gerð verði einstaklingsbundin áætlun um afplánun og meðferð við upphaf afplánunar, sbr. 17. gr.
2. Störf og nám fanga.
Ákvæði 18.–21. gr. frumvarpsins fjalla um störf, eða eftir atvikum nám, fanga. Fjallað er um vinnuskyldu, heimild fanga til að útvega sér sjálfur vinnu, greiðslu þóknunar og hvað megi draga af henni. Þá er kveðið á um rétt fanga til þess að fá greidda dagpeninga þegar hann sannanlega getur ekki sinnt vinnuskyldu af heilsufarsástæðum.
3. Réttindi og skyldur fanga.
Í III. kafla frumvarpsins, um réttindi og skyldur fanga, eru fjölmörg nýmæli. Ítarleg ákvæði eru um heimsóknir til fanga, sbr. 33.–35. gr. frumvarpsins. Gert er ráð fyrir að fangi eigi rétt á að fá heimsókn í fangelsið eigi sjaldnar en vikulega en forstöðumaður skal rökstyðja skriflega ákvörðun um að banna tilteknum mönnum að heimsækja fanga. Þá er fjallað um leit á þeim sem heimsækja fanga en slík leit yrði aðeins framkvæmd með samþykki þess sem leitað er á. Samþykki hlutaðeigandi ekki leit má synja um heimsóknina eða láta hana fara fram undir eftirliti, eftir atvikum í sérstökum vistarverum. Sérstaklega er fjallað um heimsóknir barna í fangelsið til þess að tryggja að þau verði ekki fyrir óþarfa raski.
Eins og fram kemur hér að framan hefur verið leitast við að gera réttindi og skyldum fanga skýr skil í sambandi við símtöl, sbr. 36. gr., og bréfaskipti, sbr. 37. gr. Þá er lagt til að lögfest verði ýmis mikilsverð réttindi fanga: réttur fanga til að fylgjast með gangi þjóðmála, sbr. 38. gr., rýmri réttur til útivistar, réttur til iðkunar tómstundastarfa o.fl., sbr. 39. gr., réttur erlendra fanga til að hafa samband við sendiráð eða annan sambærilegan fulltrúa lands síns, réttur á túlki þegar erlendum fanga er gerð grein fyrir réttindum sínum og skyldum í afplánun, sbr. 40. gr., og réttur fanga til að hafa samband við prest eða annan sambærilegan fulltrúa skráðs trúfélags, sbr. 41. gr. Auk þess er lagt til að mælt verði skýrt fyrir um hvaða hluti fangi má hafa í klefa sínum, sbr. 42. gr. Þá er kveðið á um rétt fanga til að kjósa sér talsmenn til þess að vinna að málefnum þeirra og koma fram fyrir þeirra hönd, sbr. 43. gr.
4. Heilbrigðisþjónusta.
Í frumvarpinu er að finna nokkur ákvæði er varða heilsugæslu fanga. Gert er ráð fyrir að fangar fari í læknisskoðun við upphaf afplánunar, sbr. 16. gr. Einnig er fjallað nánar um rétt fanga til að njóta heilbrigðisþjónustu, sbr. 22. gr. frumvarpsins, en ekki er gert ráð fyrir breytingu á núverandi skipan. Eigi kona ungbarn við upphaf afplánunar eða eignist hún barn á meðan hún afplánar refsingu má heimila henni í samráði við barnaverndarnefnd að hafa það hjá sér, sbr. 23. gr.
Um vistun fanga á sjúkrahúsi er fjallað í 15. gr. Sem endranær er nauðsyn vistunar háð mati læknis svo og tilhögun hennar, en gert er ráð fyrir að fangelsismálastofnun sé heimilt að leita sérfræðiálits um þessi atriði. Afpláni fangi refsingu á heilbrigðis- og meðferðarstofnun til lengri eða skemmri tíma er lagt til að fangelsismálastofnun geti sett sérstök skilyrði fyrir vistun fanga þar.
5. Skráning persónuupplýsinga.
Í frumvarpinu eru nýmæli er varða skráningu persónuupplýsinga um fanga. Fangelsismálastofnun og fangelsum er veitt heimild til að vinna persónuupplýsingar að því marki sem nauðsynlegt er, sbr. 79. gr. frumvarpsins. Um vinnsluna fer samkvæmt lögum um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, nr. 77/2000. Þá verði fangelsi veitt heimild til að taka andlitsmynd af fanga við upphaf fangavistar, sbr. 3. málsl. 2. mgr. 16. gr. frumvarpsins. Það þykir nauðsynlegt, einkum ef fangi strýkur.
6. Fangaverðir.
Gert er ráð fyrir að kveðið verði nánar á um heimildir og skyldur fangavarða en nú er gert. Lagt er til að fjallað verði ítarlega um heimild fangavarða til valdbeitingar og þagnarskyldu þeirra og annarra starfsmanna fangelsisins, sbr. 7. og 8. gr. frumvarpsins.
7. Leit, líkamsleit og líkamsrannsókn.
Í V. kafla er lagt til að fangavörðum sé heimilt að leita í klefum fanga og gera líkamsleit á fanga og sett ýmis nánari ákvæði þar um. Enn fremur eru í kaflanum ákvæði um líkamsrannsókn á fanga, sbr. 54. gr., og að læknir eða hjúkrunarfræðingur skuli annast hana. Ákvörðun um leit í klefa fanga og líkamsrannsókn skuli tekin með rökstuddri bókun og skýrsla gerð um slíkar aðgerðir.
8. Haldlagning og eignaupptaka.
Í frumvarpinu er að finna ákvæði um haldlagningu og eignaupptöku, sbr. 62. gr. Þar er gert ráð fyrir sérstakri heimild fyrir forstöðumann fangelsis til að gera upptæka muni eða peninga sem smyglað hefur verið inn í fangelsi og ekki eru eign grandlauss þriðja manns.
9. Agaviðurlög o.fl.
Í frumvarpinu er fjallað um það hvað teljist vera agabrot og hvers konar agaviðurlögum verði beitt þegar fangar gerast sekir um agabrot. Lagt er til að kveðið verði skýrt á um það að aðeins megi beita einangrun við tiltekin meiri háttar agabrot. Ekki eru lagðar til breytingar á málsmeðferð kæru ákvörðunar um agaviðurlög fyrir utan þann frest sem ráðuneytið hefur til málsmeðferðar. Lagt er til að hann verði fjórir dagar, sbr. 2. mgr. 61. gr. Þá verði heimilt að aðskilja fanga frá öðrum í nánar greindum tilvikum, sbr. 58. gr. Einnig er lagt til að lögfest verði heimild til að vista fanga í öryggisklefa í ákveðnum tilvikum og kveðið á um heimild til að halda honum föstum með nánar tilteknum aðferðum, sbr. 59. gr. Gert er ráð fyrir að læknir skoði fanga þegar einangrun skv. 57. gr. er beitt eða aðskilnaði skv. 58. gr. eða þegar fangi er vistaður í öryggisklefa, sbr. 59. gr.
10. Leyfi til dvalar utan fangelsis.
Í IV. kafla er gert ráð fyrir að fangi sem afplánar refsingu fái ekki leyfi til dvalar utan fangelsis nema í undantekningartilfellum. Lagt er til að lögfest verði í hvaða tilvikum fangi eigi rétt á leyfi í stað þess að kveða á um það í reglugerð eins og nú er gert. Fjalla 44.–45. gr. um reglubundin dagsleyfi en 46. gr. um skammtímaleyfi til dvalar utan fangelsis. Hámarkstími dagsleyfa er eftir sem áður 14 klukkustundir en lagt er til að heimilt verði að lengja leyfið ef fangi á sannarlega um langan veg að fara til heimilis síns. Þá er einnig að finna heimild til þess að lengja skammtímaleyfi þegar sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Réttur til dagsleyfa er samkvæmt frumvarpinu rýmkaður verulega frá því sem verið hefur, sbr. athugasemdir við 44.–45. gr. frumvarpsins. Á hinn bóginn gildi strangari reglur um endurveitingu slíkra leyfa hafi fangi ekki haldið skilyrði þeirra.
Gert er ráð fyrir að fangar geti fengið leyfi til dvalar utan fangelsis til að stunda vinnu, nám eða starfsþjálfun, sbr. 47. gr., enda teljist það heppilegur þáttur í refsifullnustu eða til að búa fanga undir að afplánun ljúki.
11. Reynslulausn.
Ákvæði 40.–42. gr. almennra hegningarlaga um reynslulausn eru tekin upp í VI. kafla frumvarpsins, ásamt ákvæðum reglugerðar nr. 29/1993, um fullnustu refsidóma. Í 4. mgr. 64. gr. er nýmæli um að heimilt sé að krefjast þess að sá sem reynslulausn sætir undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann brjóti gegn því skilyrði reynslulausnar að neyta ekki áfengis eða fíkniefna.
12. Skilorðsbundnar refsingar.
Í VII. kafla er mælt fyrir um skilorðseftirlit fangelsismálastofnunar. Stofnunin gerir dómþola grein fyrir í hverju eftirlitið felist og honum beri að hlíta því sem fangelsismálastofnun leggur fyrir hann, sbr. 67. gr. frumvarpsins. Telji fangelsismálastofnun að dómþoli hafi rofið skilyrði gerir stofnunin lögreglu og ákæruvaldi viðvart, sbr. 69. gr. Þegar opinber rannsókn á meintum skilorðsrofum hefst lýkur skilorðseftirliti fangelsismálastofnunar en falli rannsókn niður tekur stofnunin við eftirliti að nýju. Í 68. gr. er lagt til að fangelsismálastofnun geti krafist þess að dómþoli undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann hafi brotið gegn skilyrði um að neyta ekki áfengis eða ávana- og fíkniefna.
13. Samfélagsþjónusta.
Samkvæmt 1. mgr. 27. gr. frumvarpsins getur dómþoli sem hlotið hefur allt að sex mánaða óskilorðsbundið fangelsi óskað eftir því að fá fangelsisrefsingu sína fullnustaða með ólaunaðri samfélagsþjónustu. Þessi regla er óbreytt frá því sem fram kemur í 1. mgr. 22. gr. laga um fangelsi og fangavist. Skv. 2. mgr. þeirrar greinar getur dómþoli sem hlotið hefur fangelsisrefsingu samkvæmt fleiri en einum dómi einnig óskað eftir fullnustu refsingar sinnar með samfélagsþjónustu sé samanlögð refsing ekki lengri en sex mánuðir. Lögð er til sú rýmkun í frumvarpinu að í tilvikum sem þessum geti samanlögð refsing verið allt að níu mánuðir, þó þannig að óskilorðsbundinn hluti refsingarinnar sé ekki lengri en sex mánuðir. Sama regla gildi þegar hluti fangelsisrefsingar er skilorðsbundinn.
Þá er gert ráð fyrir því að dómþoli óski skriflega eftir samfélagsþjónustu við fangelsismálastofnun eigi síðar en viku áður en hann átti upphaflega að hefja afplánun vararefsingar, sbr. 1. tölul. 1. mgr. 28. gr., í stað hálfs mánaðar eins og gert var ráð fyrir í lögum um fangelsi og fangavist. Einnig er lagt til að við þau skilyrði samfélagsþjónustu sem talin eru upp í 28. gr. bætist nýr töluliður sem kveði á um að dómþoli afpláni ekki þá þegar refsingu í fangelsi, sbr. 4. tölul. 1. mgr. greinarinnar.
Lagt er til að vararefsingu fésekta undir 60.000 kr. verði ekki unnt að fullnusta með samfélagsþjónustu, sbr. 72. gr. Þá er lagt til að fallið verði frá því að útiloka þá dómþola, sem hafa í einni eða fleiri refsiákvörðun verið dæmdir í óskilorðsbundið fangelsi og gert að greiða fésekt, frá því að fá vararefsingu fullnustaða með samfélagsþjónustu í þeim tilvikum þegar samanlögð fangelsisrefsing og vararefsing er lengri en eitt ár. Einnig er lagt til að fallið verði frá því að útiloka samfélagsþjónustu þegar vararefsing fésektar, samkvæmt einni eða fleiri refsiákvörðun, er hærri en eitt ár.
14. Fullnusta fésekta.
Lagt er til að tiltekin ákvæði almennra hegningarlaga um fullnustu fésekta verði tekin upp í frumvarpið, sbr. ákvæði VIII. kafla. Gert er ráð fyrir að dómsmálaráðherra verði heimilt að ákveða að innheimta sekta, sem ákvarðaðar eru af dómstólum eða stjórnvöldum, sbr. 70. gr., og sakarkostnaðar, sbr. 74. gr., verði í höndum eins lögreglustjóra eða annars aðila á landsvísu.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Í 2. mgr. er lagt til að fangelsismálastofnun hafi umsjón með rekstri fangelsa sem er breyting frá gildandi lögum þar sem kveðið er á um að fangelsismálastofnun annist daglega yfirstjórn á rekstri fangelsa. Með því er verið að undirstrika að fangelsi séu sjálfstæðar stofnanir og stjórnsýslueiningar.
Um 3. gr.
Samkvæmt greininni skal það heyra til undantekninga að gæsluvarðhaldsfangar séu vistaðir í fangageymslu lögreglu. Kveðið er á um hámarkslengd slíkrar vistunar og verða sérstakar ástæður að búa að baki eigi að víkja frá þeim tímamörkum.
Um 4. gr.
Um 5. gr.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Á það skal bent að í 3. gr. vopnalaga er gert ráð fyrir að ráðherra setji sérstakar reglur um vopn, tæki og efni skv. 1. og 2. gr. laganna sem eru í eigu fangelsa, en vopnalögin gilda ekki um framangreind vopn.
Um 8. gr.
Vegna eðlis starfa starfsmanna fangelsa og fangelsismálastofnunar þykir rétt að kveðið verði sérstaklega á um þagnarskyldu. Þagnarskyldan tekur til upplýsinga sem starfsmenn fá í starfi sínu og vegna þess. Ákvæðið á við um alla sem starfa í fangelsum, ekki einvörðungu fangaverði og starfsmenn fangelsismálastofnunar. Þagnarskyldan tekur til upplýsinga um einkahagi fanga og þeirra sem þeim tengjast. Gert er ráð fyrir að um upplýsingar sé að ræða sem eðlilegt er að leynt fari. Þá falla hér undir upplýsingar er varða öryggi fangelsa og fangelsisyfirvalda og aðrar upplýsingar sem leynt skulu fara samkvæmt lögum, starfsreglum eða eðli máls. Undir upplýsingar er varða öryggi fangelsa og fangelsisyfirvalda falla allar upplýsingar sem með einhverjum hætti gætu haft áhrif á öryggi þeirra. Má í því sambandi nefna upplýsingar um vaktafyrirkomulag, tækjabúnað, fyrirkomulag vistunar fanga, reglubundnar sendingar í fangelsi og aðrar upplýsingar sem eru til þess fallnar að veikja öryggi fangelsa ef gerðar eru kunnugar.
Í 8. tölul. 2. gr. laga nr. 77/2000, um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, eru taldar upp þær upplýsingar sem teljast viðkvæmar persónuupplýsingar. Meðal þeirra eru upplýsingar um hvort maður hafi verið grunaður, kærður, ákærður eða dæmdur fyrir refsiverðan verknað og upplýsingar um heilsuhagi og lyfja-, áfengis- eða vímuefnanotkun. Má af þessu fá nokkrar vísbendingar um til hvaða upplýsinga þagnarskyldan nær þótt ekki sé þetta tæmandi upptalning.
Tilgangur greinarinnar er að sporna við því að fangaverðir, aðrir sem starfa í fangelsum og starfsmenn fangelsismálastofnunar láti af hendi upplýsingar sem ákvæðið tekur til. Sérstaklega er kveðið á um að þagnarskyldan haldist þótt látið sé af starfi.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Í ákvæðinu er kveðið sérstaklega á um að tilkynning um afplánum skuli berast þeim sem er ekki þegar í afplánun með sannanlegum hætti með að minnsta kosti þriggja vikna fyrirvara. Frestur þessi er almennt séð talinn hæfilegur til þess að dómþoli geti gert nauðsynlegar ráðstafanir vegna fyrirhugaðrar afplánunar og búið sig og sína nánustu undir hana.
Í 4. mgr. er lagt til að heimilt sé að láta dómþola hefja afplánun án boðunar eða áður en afplánun á að hefjast samkvæmt boðun fremji dómþoli refsiverðan verknað á ný, ef hætta er talin á að hann reyni að koma sér undan refsingu eða ef almannahagsmunir mæla með því. Auk þess sem ákvæðið á við ef dómþoli fremur nýjan refsiverðan verknað á það t.d. við um þegar dómþoli sætir farbanni eða lögregla hefur endurtekin afskipti af honum án þess að um refsiverðan verknað sé að ræða eða aðstandendur dómþola óska eftir að afplánun hefjist fyrr en gert var ráð fyrir, m.a. vegna andlegs ástands dómþola eða mikillar áfengis- og/eða fíkniefnaneyslu hans. Við mat á því hvenær almannahagsmunir mæla með því að afplánun hefjist án fyrirvara skal litið til eðlis brotsins.
Um 11. gr.
Í 2. mgr. eru ákvæði um að við ákvörðun um frest á afplánun skuli, auk þess að taka mið af alvarleika afbrots dómþola, sakarferli og hversu langt sé frá því að brot var framið, taka mið af persónulegum aðstæðum dómþola. Þá er lagt til að synja skuli um frest ef beiðni er fyrst borin fram eftir að afplánun á að vera hafin samkvæmt boðun.
Ákvæði 3. mgr. eru að efni til úr 4. gr. reglugerðar nr. 29/1993. Einnig eru sambærileg ákvæði í dönsku fullnustulögunum.
Í 4. og 5. mgr. eru sambærileg ákvæði við 13. gr. dönsku laganna um að ef dómþoli rýfur skilyrði fyrir frestun fullnustu eða gefur rangar upplýsingar vegna frestbeiðnar geti fangelsismálastofnun ákveðið að afplánun hefjist án fyrirvara.
Mæti dómþoli ekki að fresti loknum til afplánunar felur fangelsismálastofnun lögreglu að handtaka dómþola og færa í fangelsi, sbr. 10. gr. frumvarpsins.
Um tengsl á milli náðunarbeiðni og afplánunar er mælt fyrir um í 2.–4. mgr. ákvæðisins. Náðunarbeiðni dómþola sem ekki er þegar í afplánun frestar afplánun sé hún lögð fram eigi síðar en hálfum mánuði áður en afplánun skal hefjast. Mælt er fyrir um undantekningar frá þessari reglu í 2. málsl. 2. mgr. og 3. mgr. ákvæðisins. Um skilyrði frestveitinga í tengslum við framkomna frestunar- eða náðunarbeiðni er fjallað í 4. og 5. mgr. ákvæðisins.
Um 12. og 13. gr.
Um 14. gr.
Í 2. mgr. er nýmæli um heimild fangelsismálastofnunar til að flytja fanga milli fangelsa eða frá stofnun til fangelsis. Slíkur flutningur getur t.d. verið nauðsynlegur út frá skipulags- eða öryggissjónarmiðum, sbr. það sem fram kemur um 3. mgr. hér á eftir. Tilkynna skal fanganum um slíkan flutning og honum gerð grein fyrir ástæðum hans nema sérstakar ástæður sem ákvæðið tilgreinir, mæli gegn því.
Í 3. mgr. er mælt fyrir um að ekki sé skylt að gefa fanga kost á að tjá sig áður en forstöðumaður ákveður að flytja hann milli fangelsa eða klefa. Er það í fyrsta lagi vegna öryggissjónarmiða, en gildar ástæður geta legið til þess að fangi fái ekki að vita um flutning áður en hann fer fram. Í öðru lagi verður að veita fangelsisyfirvöldum nauðsynlegt svigrúm til að flytja fanga á milli fangelsa af skipulagsástæðum. Í þriðja lagi geta fangar ekki krafist þess að vera vistaðir í einu fangelsi umfram annað þótt þeim sé heimilt að bera fram óskir sínar í því sambandi. Óhjákvæmilegt er að hagsmunamat fari fram við ákvörðunartöku sem þessa.
Um 15. gr.
Um 16. gr.
Í 2. mgr. er gert ráð fyrir að fangar fari í læknisskoðun við upphaf afplánunar. Tilgangurinn er að læknir geti kannað heilbrigði fanga og líkamlegt ástand við komu hans í fangelsi svo fyrir liggi upplýsingar um ástand hans þá ef það breytist síðar. Enn fremur skuli skrá upplýsingar um persónulega hagi fanga og við hverja eigi að hafa samband, svo sem ef fangi veikist alvarlega eða ef brýnt er að ná í einhvern honum tengdum af öðrum aðkallandi ástæðum. Hér er um nýmæli að ræða, en ákvæðið tekur mið af 8. gr. evrópsku fangelsisreglnanna. Um vinnslu persónuupplýsinga vísast til 79. gr. frumvarpsins og athugasemda við hana.
Þá er lagt til að heimilt sé að taka andlitsmyndir af föngum. Það þykir m.a. nauðsynlegt ef fangi strýkur úr fangelsi.
Um 17. gr.
Ákvæðið á enn fremur rót sína að rekja til álits umboðsmanns Alþingis í máli nr. 2805/1999 sem var frumkvæðisathugun um ýmis réttindamál fanga. Lauk henni í nóvember 2001. Í áliti umboðsmanns kom m.a. fram að þær upplýsingar sem fangar fengju um réttarstöðu sína við upphaf afplánunar væru ekki samræmdar. Gerði umboðsmaður m.a. athugasemdir við að í þeim upplýsingum kæmi ekki fram að fangar gætu leitað í trúnaði til umboðsmanns Alþingis, skriflega eða símleiðis, og ekki væri getið skrifstofu hans eða símanúmers. Þá taldi umboðsmaður rétt að upplýsingar um rétt og skyldur fanga við upphaf afplánunar væru einnig til í enskri þýðingu.
Í 1. mgr. er talið nægilegt að kveða á um að fangar fái upplýsingar um að heimilt sé að beina kvörtun til umboðsmanns Alþingis. Rétt er að geta þess að í frumvarpinu má einnig finna ákvæði um heimild fanga til að leita í trúnaði til umboðsmanns Alþingis, sbr. 36. gr. um símtöl og 37. gr. um bréfaskipti fanga.
Gert er ráð fyrir að við upphaf afplánunar sé gerð sérstök meðferðar- og vistunaráætlun fyrir hvern fanga, sbr. 2. mgr. Þar verði að finna mat á stöðu fanga við komu í fangelsi og áætlun um nýtingu úrræða sem í boði eru, með það að markmiði að bæta heilsu hans og gera honum kleift að aðlagast samfélaginu sem best þegar afplánun lýkur.
Um nýmæli er að ræða í 3. mgr. þar sem gert er ráð fyrir að leyfa megi fanga að láta aðstandendur sína og lögmann vita við upphaf afplánunar og við flutning þeirra milli fangelsa til lengri tíma, nema talið sé að það geti haft áhrif á öryggi eða almenna reglu í fangelsinu.
Um 18. gr.
Ákvæði 4. mgr., um að daglegur vinnutími fanga skuli að jafnaði ekki vera lengri en átta klukkustundir á dag, ber að skilja þannig að víkja megi frá því vegna tímabundinna anna.
Um 19. gr.
Þá er kveðið skýrt á um það að víkja megi fanga úr námi ef forsendur fyrir því bresta, svo sem vegna lélegrar ástundunar og hegðunar sem er til þess fallin að trufla kennslu.
Um 20. gr.
Lagt er til að í stað þess að rætt verði um vinnulaun verði notað orðið þóknun og er það gert til að skilja á milli launa á almennum vinnumarkaði og þeirrar greiðslu sem fangar fá fyrir störf í fangelsi.
Gert er ráð fyrir að þóknun sé greidd fyrir þá daga sem fangi stundar vinnu en dagpeningar eru greiddir fyrir þá daga sem fangi hefði ella unnið. Er sá háttur hafður á til að gæta samræmis við þóknun vegna vinnu og náms. Fangelsismálastofnun skal ákvarða fjárhæð dagpeninga og miðast hún við að fangar eigi fyrir brýnustu nauðsynjum til persónulegrar umhirðu.
Um 21. gr.
Um 22. gr.
Ekki er kveðið sérstaklega á um einstaka þætti heilbrigðisþjónustu, svo sem tannlæknaþjónustu og hver skuli bera kostnað af henni. Um þetta var fjallað í áliti umboðsmanns Alþingis í máli nr. 102/1989. Umboðsmaður taldi það annmarka á lögum að ekki væri skýrt kveðið á um hver ætti að bera kostnað af tannlæknaþjónustu fanga. Taldi hann lagaheimild bresta fyrir því að fella kostnaðinn fortakslaust á ríkissjóð og að fangelsismálastofnun bæri að sjá til þess að fangar fengju nauðsynlegar tannviðgerðir án tillits til þess hvort þeir gætu greitt fyrir þær. Fangelsisyfirvöld gætu krafið fanga um útlagðan kostnað af tannviðgerðum með þeim takmörkunum sem leiddi af þörf þeirra fyrir fé til brýnna nauðsynja.
Ekki þykir rétt að kveða á um kostnað af heilbrigðisþjónustu við fanga í lögum um fullnustu refsinga. Taka verður afstöðu til þess á öðrum vettvangi, svo sem í lögum eða reglugerðum sem varða sjúkratryggingar einstakra hópa í þjóðfélaginu.
Um 23. gr.
Um 24. gr.
Um 25. gr.
Með hliðsjón af þessu áliti umboðsmanns Alþingis verður agaviðurlögum ekki beitt við afplánun refsidóma utan fangelsa. Rjúfi fangi hins vegar skilyrði fyrir vistun utan fangelsis eða þau tilvik önnur liggja fyrir sem greinir í 1. mgr. er lagt til að fangelsismálastofnun geti ákveðið að fangi skuli færður aftur í fangelsi, sbr. 2. mgr. Þá er gert ráð fyrir þeirri meginreglu að fanga sé gefinn kostur á að tjá sig áður en hann er fluttur í fangelsi á ný. Líta verður til eðlis brotsins við mat á því hvort flutningur í fangelsi sé það aðkallandi að gera þurfi undantekningu frá þeirri reglu.
Um 26. gr.
Um 27.–31. gr.
Í 2. mgr. 27. gr. frumvarpsins er þannig gert ráð fyrir að skilyrði þess að unnt sé að óska eftir því að fangelsisrefsing verði fullnustuð með samfélagsþjónustu, þegar um fangelsisrefsingu er að ræða samkvæmt fleiri en einum dómi, sé að samanlögð refsing megi eigi vera lengri en níu mánuðir en þó þannig að óskilorðsbundinn hluti refsingarinnar fari ekki fram úr sex mánuðum. Hér er um að ræða rýmkun samanlagðrar refsingar sem er samkvæmt gildandi lögum sex mánuðir. Sama gildi þegar hluti fangelsisrefsingar er skilorðsbundinn. Heildarrefsing megi ekki vera lengri en níu mánuðir, í stað sex mánaða samkvæmt gildandi lögum. Gert verði að skilyrði að óskilorðsbundinn hluti refsingar sé ekki lengri en sex mánuðir. Færð hafa verið rök að þessari rýmkun, m.a. að stærsti hluti þeirra dómþola sem hljóta blandaða dóma eru 25 ára eða yngri. Einnig hafa dómþolar með blandaða dóma styttri sakarferil en margir hverjir sem dæmdir eru í óskilorðsbundna refsingu. Þá er til þess að líta að hlutfall þeirra dóma þar sem dæmd er blönduð refsing ekki hátt.
Það má einnig nefna að dómþoli sem fengi samfélagsþjónustu vegna óskilorðsbundins hluta refsingar sinnar yrði á „tvöföldu skilorði“, þ.e. hann yrði að sæta þeim skilyrðum sem um samfélagsþjónustuna gilda varðandi óskilorðsbundna hluta refsingarinnar en yrði einnig eftir sem áður á skilorði vegna skilorðsbundinna hluta hennar.
Þá er lagt til að við skilyrði samfélagsþjónustu bætist að dómþoli afpláni ekki þá þegar refsingu í fangelsi, sbr. 4. tölul. 1. mgr. 28. gr. Lagt er til að nægilegt sé að dómþoli óski skriflega eftir samfélagsþjónustu viku áður en en hann átti upphaflega að hefja afplánun fangelsisrefsingarinnar. Gert er ráð fyrir að almennt skuli synja beiðni um samfélagsþjónustu mæti dómþoli ekki til viðtals hjá fangelsismálastofnun þegar fram fer athugun á persónulegum högum hans.
Einnig eru í 2. mgr. 30. gr. frumvarpsins lagðar til breytingar frá orðalagi núgildandi ákvæðis 2. mgr. 25. gr. laga um fangelsi og fangavist til samræmis við núgildandi framkvæmd. Bætt verði við heimild til að krefjast þess að aðili, sem bundinn er því skilyrði að neyta ekki áfengis eða ávana- og fíkniefna, undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða sé til að ætla að hann hafi brotið gegn skilyrðinu.
Um 32. gr.
Um 33. gr.
Í 5. mgr er að finna tvenns konar nýmæli. Annars vegar er lagt til að heimilt sé að leita á þeim sem heimsækja fanga að fengnu samþykki þeirra. Tilgangurinn verði að ganga úr skugga um að sá sem heimsækir fanga hafi ekki meðferðis muni sem óheimilt eða refsivert er að hafa í fórum sínum í fangelsi, t.d. ávana- og fíkniefni eða ákveðin vopn. Lagt er til að heimilt sé að taka af gesti fanga þá hluti sem fanga er óheimilt að hafa í fangelsi meðan á heimsókn stendur. Auk þess er lagt til í 81. gr. að sú háttsemi að smygla eða gera tilraun til að smygla munum eða efnum til fanga sem honum er óheimilt að hafa í fangelsi verði refsiverð. Eins og segir í almennum athugasemdum er þessu ætlað að stemma stigu við því vandamáli sem smygl í fangelsi er. Hins vegar er að finna í málsgreininni nýmæli þar sem mælt er fyrir um viðbrögð við því þegar heimsóknargestur veitir ekki samþykki sitt til líkamsleitar. Heimilt er synja um heimsóknina eða ganga skemur með því að láta hana fara fram undir eftirliti í öðrum vistarverum fangelsisins, sbr. 34. gr., eða með því að banna líkamlega snertingu gests og fanga.
Greinin að stofni til úr 17. gr. laga um fangelsi og fangavist og 13. gr. reglugerðar nr. 119/1990, um bréfaskipti, símtöl og heimsóknir til afplánunarfanga. Einnig var höfð hliðsjón af dönsku og norsku fullnustulögunum.
Um 34. gr.
Lögð er á það áhersla í 3. mgr. að börnum sem koma sem heimsóknargestir í fangelsið verði sýnd sérstök nærgætni. Gert er ráð fyrir að í undantekningartilvikum geti fangi heimsótt barn sitt utan fangelsis en þá skal liggja fyrir rökstutt álit barnaverndaryfirvalda eða annarra sérhæfðra aðila um að slíkt fyrirkomulag sé æskilegt þegar hagsmunir barnsins eru hafðir að leiðarljósi. Sérhæfður aðili samkvæmt lagagrein þessari getur t.d. verið skólasálfræðingur.
Greinin er að öðru leyti úr 15. gr. reglugerðar nr. 119/1990. Einnig var höfð hliðsjón af norsku fullnustulögunum hvað varðar heimsóknarherbergi.
Um 35. gr.
Í 3. og 4. mgr. er gert ráð fyrir að sá sem heimsækir fanga og fangi sjálfur geti óskað eftir því að fangavörður verði viðstaddur heimsókn. Þetta ákvæði er nýmæli. Tilgangur þess er að öryggis gests eða fanga sé gætt sé þess óskað.
Um 36. gr.
Þá er í ákvæðinu gert ráð fyrir að forstöðumaður fangelsis geti bannað símtöl við fanga í öðrum fangelsum og að hann geti ákveðið að hlustað verði á símtöl fanga að nánari skilyrðum uppfylltum, m.a. í þeim tilgangi að vernda þann sem afleiðingar af broti hafa bitnað á og þann sem vitnað hefur gegn fanga. Þetta er nýmæli og er sett bæði í þeim tilgangi að fangi hringi ekki í þessa aðila eftir atvikum með hótunum eða hringi í aðra til að mæla fyrir um hótanir eða ófarnað gagnvart fyrrnefndum aðilum. Ekki er þó gert ráð fyrir að hlustað sé á öll símtöl fanga og er því ekki hægt að koma að öllu leyti í veg fyrir að fangi hringi í brotaþola eða vitni, eða hringi í aðra í þeim tilgangi að hefna sín á brotaþola eða vitnum.
Í 3. mgr. er mælt fyrir um að ef hlustað er á símtöl fanga skuli það tilkynnt honum og ástæður tilgreindar og bókaðar. Er þetta lagt til í ljósi þess að um afar íþyngjandi aðgerð er að ræða. Heimilt verði að setja það skilyrði að símtalið fari fram á tungumáli sem fangavörður skilur en sé þess ekki kostur verði unnt að kalla til túlk sem þýði samtalið fyrir fangavörð. Þetta er lagt til í ljósi þess að nokkuð er um að erlendir fangar afpláni dóma hér á landi og ákvæði um eftirlit er haldlítið ef samtal fanga fer fram á tungumáli sem fangavörður skilur ekki.
Gert er ráð fyrir að ekki verði heimilt að hlusta á símtöl fanga við lögmann, opinberar stofnanir eða umboðsmann Alþingis.
Það nýmæli kemur fram í 5. mgr. að samkvæmt beiðni rétthafa símanúmers geti forstöðumaður fangelsis ákveðið að ekki verði hringt í viðkomandi símanúmer úr fangelsi. Er þetta ákvæði lagt til að gefnu tilefni og er fyrst og fremst ætlað að vernda þá sem ekki vilja að tiltekinn eða tilteknir fangar hringi í þá, svo sem ef um er að ræða brotaþola, þá sem báru vitni í viðkomandi máli og aðra sem ekki vilja símtöl frá viðkomandi fanga eða föngum.
Loks er tekið sérstaklega fram að fangi greiði sjálfur kostnað við símtöl sín utan þau sem þar eru tiltekin.
Ákvæði 36. gr. eru að efni til úr 18., 19. og 20. gr. reglugerðar nr. 119/1990 og einnig eru sambærileg ákvæði í dönsku og norsku fullnustulögunum.
Um 37. gr.
Þá er gert ráð fyrir að heimilt sé að gera það að skilyrði að bréfasendingar fanga fari fram á tungumáli sem fangavörður skilur en ella má fela skjalaþýðanda að þýða bréfið. Eiga þar sömu röksemdir við og í athugasemdum við 36. gr. Einnig verði fanga greint frá því að bréf hans séu skoðuð og ástæður þess tilgreindar og bókaðar.
Þá er mælt fyrir um að fangi skuli sjálfur bera kostnað af bréfum sem hann sendir utan þann sem tilgreindur er í málsgreininni. Þegar fangelsi útvegar bréfsefni og umslög er mælt fyrir um að þau megi það ekki bera með sér stimpil eða önnur einkenni fangelsis. Er þetta gert með hagsmuni fangans fyrir augum.
Ákvæði greinarinnar eru að stofni til úr I. kafla reglugerðar nr. 119/1990 og 18. gr. gildandi laga um fangelsi og fangavist auk þess sem litið var til ákvæða dönsku og norsku fullnustulaganna.
Um 38. gr.
Þá er í 2. mgr. lagt til að fangelsismálastofnun ákveði í samráði við forstöðumann fangelsis hvort heimila skuli fjölmiðlaviðtal við fanga. Slík ákvörðun er háð mati á því hvort að viðtalið teljist andstætt þeim ríku hagsmunum sem í ákvæðinu eru tilgreindir.
Um 39. gr.
Um 40. gr.
Greinin á fyrirmynd í 44. gr. evrópsku fangelsisreglnanna og í dönsku fullnustulögunum.
Gert er ráð fyrir því í 3. mgr. að erlendur fangi eigi rétt á túlki þegar honum er gerð grein fyrir réttindum sínum og skyldum í afplánun sé þess þörf, sbr. 17. gr.
Um 41. gr.
Um 42. gr.
Um 43. gr.
Um 44. gr.
Lagt er til að leyfi til að heimsækja fjölskyldu eða vini sé að hámarki 14 klukkustundir og veitt á tímabilinu frá kl. 7 að morgni dags til kl. 22 að kvöldi sama dags. Ber að skilja þetta þannig að fangi fari úr fangelsi kl. 7 að morgni eða síðar og komi til baka í fangelsi fyrir kl. 22. Þó er lagt til að heimilt sé að lengja leyfið eigi fangi sannanlega um langan veg að fara. Misjafnlega getur staðið á ferðum á milli fangelsis og ákvörðunarstaðar fanga sem getur verið mjög langt frá fangelsinu. Rétt er að leggja áherslu á að þessi heimild skuli aðeins nýtt í undantekningartilvikum og almenna reglan verði sú að leyfi verði að hámarki 14 klukkustundir eins og áður greinir. Ef veitt er undanþága verði það metið hverju sinni hvort rétt sé að veita undanþágu og hvað teljist sannanlega löng vegalengd. Gert er ráð fyrir að slíkt mat ráðist fyrst og fremst af því hversu löng ferðin er og hvort mestur hluti leyfisins fari í ferðir milli fangelsis og ákvörðunarstaðar.
Þá er í 2. mgr. lagt til að fangi skuli í leyfisbeiðni upplýsa hvernig hann hyggst verja leyfinu og hvern hann hyggst heimsækja. Gert er ráð fyrir að unnt sé að leita staðfestingar hjá þeim sem fangi hyggst heimsækja, og hlýtur það að teljast eðlileg krafa í ljósi þess tilgangs sem býr að baki leyfinu.
Í 3. mgr. og 4. mgr. er fjallað um það hvenær fyrst verði unnt að veita fanga leyfi og hvenær endurveiting slíks leyfis kemur til greina. Nauðsynlegt þykir að skýrar reglur gildi um þetta til að jafnræðis sé gætt. Vegna góðrar reynslu af slíkum dagsleyfum er gert ráð fyrir að þau verði veitt á mánaðarfresti eftir að hafa verið veitt í fyrsta skipti sem er talsverð rýmkun frá gildandi reglum. Þá eru reglur um dagsleyfi langtímafanga einnig rýmkaðar þar sem lagt er til að þegar fangi hefur verið samfellt fjögur ár í fangelsi megi veita slíkt leyfi þrátt fyrir að hann hafi ekki afplánað einn þriðja hluta refsivistarinnar.
Loks er gert ráð fyrir að binda megi afplánun utan fangelsis því skilyrði að fangi fái ekki dagsleyfi samkvæmt þessari grein. Á það sérstaklega við í þeim tilvikum þegar afplánun fer fram á meðferðarstofnun eða meðferðarheimili.
Um leyfi afplánunarfanga til dvalar utan fangelsis er fjallað í reglugerð nr. 719/1995, með síðari breytingum.
Um 45. gr.
Í 3. mgr. er kveðið á um það hvaða afbrot sem fangi var dæmdur fyrir í síðasta refsidómi og/eða atvik geta haft áhrif á beiðni fanga um dagsleyfi og endurveitingu þess. Sérstaklega er kveðið á um að hafi fangi strokið úr afplánun eða gæsluvarðhaldi skuli líða að minnsta kosti tvö ár þar til unnt er að veita fanga slíkt leyfi. Hafi fangi framið refsiverðan verknað í fyrra dagsleyfi eða misnotað slíkt leyfi að öðru leyti skal leyfi eigi veitt fyrr en að minnsta kosti átta mánuðir eru liðnir frá slíku atviki. Verði fangi uppvís að neyslu áfengis- eða fíkniefna eða hann hefur framið agabrot í fangelsi eða utan þess kemur leyfi til dvalar utan fangelsis að jafnaði eigi til greina fyrr en að sex mánuðum liðnum frá slíku atviki. Um er að ræða strangari reglur en nú gilda, enda þykir ástæða til að taka harðar á misnotkun leyfa um leið og reglur um veitingu þeirra eru rýmkaðar að öðru leyti.
Um 46. gr.
Í 3. mgr. er nánar lýst hverjir teljist vera ættingjar eða aðrir nákomnir en lagt er til að fleiri falli undir þá skilgreiningu, enda verður að telja að aðrir ættingjar geti í mörgum tilvikum verið nánari fanga en þeir sem standa honum næst í skyldleika.
Þá er í 4. mgr. mælt fyrir um að forstöðumaður ákveði í samráði við fangelsismálastofnun hvernig gæslu á fanganum verði hagað í leyfinu, þ.e. hvort fangaverðir fylgi honum eftir allan tímann.
Um 47. gr.
Greinin er sambærileg ákvæðum 33. og 34. gr. reglugerðar nr. 719/1995. Vinna, nám eða starfsþjálfun miðar að því að búa fangann sem best undir að ljúka afplánun og taka þátt í samfélaginu að afplánun lokinni. Í þessu sambandi skal bent á 24. gr. frumvarpsins þar sem gert er ráð fyrir að fangelsismálastofnun geti leyft fanga að ljúka afplánun utan fangelsis, m.a. með því að stunda vinnu eða nám sem er þá liður í aðlögun hans að samfélaginu að lokinni afplánun.
Mælt er fyrir um það í 3. málsl. 1. mgr. hvenær leyfi sem þetta kemur fyrst til greina. Það er forstöðumaður sem tekur ákvörðun um það í samráði við fangelsismálastofnun hvernig gæslu verði hagað í leyfinu.
Um 48. gr.
Í 4. mgr. eru tiltekin þau atriði sem tilgreina skal í leyfinu og kveðið á um tilkynningarskyldu fanga ef þau atvik sem þar greinir gera honum ókleift að koma úr leyfinu á tilsettum tíma.
Um 49 gr.
Um 50. gr.
Um 51. gr.
Í 2. mgr. er gert ráð fyrir heimild til niðurfellingar leyfis til dvalar utan fangelsis ef fangi rýfur skilyrði leyfisins meðan á því stendur. Auk þess geti rof á skilyrðum leyfis varðað agaviðurlögum.
Um 52. gr.
Lagt er til í 3. mgr. að fangi skuli almennt ekki vera viðstaddur leit í klefa og að heimilt sé að flytja hann í aðrar vistarverur á meðan hún fer fram. Þó verði heimilt að ákveða að hann skuli viðstaddur leit. Verður það að fara eftir tilgangi leitar og eðli þess sem leitað er að hvor leiðin er farin. Þá er í lok 3. mgr. lagt til að gera skuli skýrslu um leitina og þá hluti sem þar finnast og fanga er óheimilt að hafa í klefa sínum.
Ástæður meginreglu þeirrar sem lögð er til í 3. mgr. eru að fangi geti ella aflað sér upplýsinga um leitaraðferðir fangavarða og þar með verði öryggi í fangelsinu ógnað, enn fremur að fangi geti brugðist við á tilfinningalegan eða ofbeldisfullan hátt við að sjá fangaverði leita í persónulegum eigum hans.
Í gildandi lögum um fangelsi og fangavist er ekki heimild til að leita í klefum fanga. Telja verður eðlilegt að lögfesta slíka heimild, enda er um íþyngjandi ákvörðun að ræða. Slík ákvæði eru og í dönsku og norsku fullnustulögunum.
Um 53. gr.
Um 54. gr.
Líkamsrannsókn er rannsókn til að komast að því hvort fangi feli í líkama sínum efni eða muni sem í 1. mgr. 52. gr. getur. Slík rannsókn getur farið fram hvort heldur er með sýnatöku, röntgenmyndatöku eða á annan þann hátt sem læknir eða hjúkrunarfræðingur telur gefa gleggsta og öruggasta niðurstöðu. Leiki grunur á því að fangi feli ávana- eða fíkniefni innvortis verður að telja nauðsynlegt að læknar eða hjúkrunarfólk geti komist að því hvort svo sé með þeim aðferðum sem hverju sinni gefa öruggasta niðurstöðu, enda geta slík efni falin í líkama manns skapað mikla hættu fyrir líf og heilsu viðkomandi.
Um 55. gr.
Um 56. gr.
Um 57. gr.
Þá er að finna tæmandi talningu þeirra brota eða tilrauna til brota í 2. mgr. sem heimila beitingu einangrunar sem agaviðurlaga.
Um 58. gr.
Eðli máls samkvæmt er ekki gert ráð fyrir að ákvörðun um aðskilnað skv. 58. gr. sé kæranleg til dómsmálaráðuneytis.
Um 59. gr.
Gert er ráð fyrir að þegar fangi er vistaður í öryggisklefa megi nota belti og hanska, fót- og handjárn og fót- og handreimar, sbr. 2. mgr. Skal vistun í öryggisklefa aldrei standa lengur en samræmist tilgangi vistunar og beitingu annarra aðgerða.
Þá er gert ráð fyrir að ákvörðun um vistun í öryggisklefa sé birt fanga þegar aðstæður leyfa en eðli máls samkvæmt getur verið ómögulegt að gera það strax vegna ástands hans. Skal ákvörðunin þá birt strax og unnt er.
Ákvæðið á fyrirmynd í dönsku og norsku fullnustulögunum og í reglugerð nr. 179/1992.
Um 60. gr.
Um 61. gr.
Ákvæðum um málsmeðferðarfrest dómsmálaráðuneytisins er breytt frá gildandi lögum. Í stað tveggja sólarhringa er lagt til að fresturinn verði fjórir virkir vinnudagar frá því að kæran berst. Tvímæli verði tekin af um að kæra, sem berst utan afgreiðslutíma ráðuneytisins, teljist hafa borist því við upphaf næsta virka dags. Er þetta í samræmi við núverandi framkvæmd.
Þá verði ákvörðun um vistun fanga í öryggisklefa skv. 59. gr. eftir sem áður kæranleg samkvæmt þessari grein.
Um 62. gr.
Um 63.–65. gr.
Þó skal getið nýmælis í 4. mgr. 64. gr. þar sem lagt er til að heimilt sé að krefjast þess að sá sem hlýtur reynslulausn sem bundin er skilyrði 1. tölul. 2. mgr. undirgangist rannsókn á öndunarsýni eða blóð- og þvagrannsókn ef ástæða er til að ætla að hann hafi brotið gegn því skilyrði reynslulausnar að neyta ekki áfengis eða fíkniefna.
Um 66. gr.
Um 67. gr.
Um 68. gr.
Um 69. gr.
Í 2. mgr. er gert ráð fyrir að þegar opinber rannsókn hefst á meintum skilorðsrofum dómþola ljúki eftirliti fangelsismálastofnunar með því að dómþoli haldi skilyrðin. Þar með er dómþoli orðinn sakborningur í því opinbera máli sem þá hefst og nýtur réttinda sem slíkur. Tekin eru af öll tvímæli um að falli rannsókn niður af einhverjum ástæðum taki fangelsismálastofnun við eftirlitinu að nýju.
Um 70. gr.
Um 71. gr.
2. mgr. er að stofni til úr 54. gr. almennra hegningarlaga og þarfnast ekki frekari skýringa.
Um 72. gr.
Samkvæmt núgildandi lögum, sbr. 1. mgr. 26. gr. a, er eingöngu heimilt að veita dómþola samfélagsþjónustu, sem dæmdur er í allt að sex mánaða óskilorðsbundið fangelsi og að auki til greiðslu sekta ef heildarrefsingin er ekki lengri en eitt ár, á óskilorðsbundnum hluta refsingarinnar þrátt fyrir að sektarhluti hennar teljist ávallt vægari refsing. Þykir rétt að fallið verði frá því að útiloka þessa dómþola frá samfélagsþjónustu. Til samræmis er enn fremur lagt til að samfélagsþjónusta verði heimiluð þegar samanlögð vararefsing fésekta samkvæmt einni eða fleiri refsiákvörðun er hærri en eitt ár. Slík tilvik eru þó fátíð en skv. 1. mgr. 54. gr. almennra hegningarlaga er hámarksafplánunartími vararefsingar eitt ár án tillits til þess hversu há fjárhæð sektarinnar er sem er þar að baki.
Þá er lagt til með 3. mgr. að sett verði strangari skilyrði fyrir veitingu samfélagsþjónustu þegar sektarþoli sem hlotið hefur fimm eða fleiri sektir fyrir sambærileg brot verði að jafnaði ekki heimiluð samfélagsþjónusta. Er það ákvæði fyrst og fremst sett til þess að koma í veg fyrir misnotkun á úrræðinu.
Samkvæmt núgildandi ákvæði getur fyrning sekta átt sér stað eftir að sektarþoli undirritar skilyrði samfélagsþjónustu þrátt fyrir að vinnan sjálf sé ekki hafin. Sektarþoli getur því hæglega teygt lopann fram yfir fyrningu með því að mæta ekki til starfa, láta ekki ná í sig eða gera sér upp langtímaveikindi. Til þess að sporna við þessu er lagt til í 4. mgr. að fullnusta samfélagsþjónustu hefjist þegar sektarþoli gengst skriflega undir skilyrði samfélagsþjónustu en ekki þegar sjálf vinnan hefst.
Um 73. gr.
Um 74. gr.
Um 75. gr.
Um 76. gr.
Í greininni eru sérákvæði um málsmeðferð. Rétt er að hafa í huga að víðar í frumvarpinu er að finna slík ákvæði, sbr. t.d. sérreglur um kærumeðferð ákvarðana skv. VI. kafla um agaviðurlög o.fl. og ákvæði um málsmeðferð í 3. mgr. 14. gr. og 2. mgr. 25. gr. Ekki eru lagðar til aðrar takmarkanir á andmælarétti fanga en þar eru. Þess í stað er gengið út frá því að andmælaréttur geti ráðist af eðli máls þegar upp koma þær aðstæður að ógerlegt er að framfylgja honum, svo sem þegar valdbeitingar er þörf.
Í 2. og 3. mgr. eru lagðar til sérstakar undanþágur frá aðgangi fanga að málsgögnum. Telja verður rétt að fangi fái ekki aðgang að upplýsingum um aðra fanga eða öryggismál fangelsis. Ef kostur er og aðstæður leyfa má sýna fanga þau atriði viðkomandi málsgagna sem fjalla um hann einan og halda að öðru leyti efni málsgagnanna frá honum.
Um 77. gr.
Um 78. gr.
Um 79. gr.
Það skal áréttað sérstaklega að vinnsla persónuupplýsinga samkvæmt þessu ákvæði yrði einungis heimil að því marki sem nauðsynlegt væri með hliðsjón af lögbundnu hlutverki fangelsismálastofnunar. Um meðferð persónuupplýsinga samkvæmt ákvæðinu fari samkvæmt lögum nr. 77/2000.
Um 80. gr.
Í 3. mgr. er síðan gert ráð fyrir að fangelsismálastofnun setji reglur fangelsa.
Um 81. gr.
Um 82. gr.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um fullnustu refsinga.
Í frumvarpinu er lagt til að orðið „þóknun“ verði notað í stað orðsins „vinnulaun“ í núgildandi lögum vegna endurgjalds fyrir vinnu fanga. Í athugasemdum með frumvarpinu segir að þetta sé gert til að skilja á milli launa á almennum vinnumarkaði og þeirrar greiðslu sem fangar fá fyrir störf í fangelsi. Fjármálaráðuneytið vekur athygli á því að það telur að breytt orðalag að þessu leyti feli ekki í sér skattfríðindi til handa föngum eða mökum þeirra. Eftir sem áður er það álit ráðuneytisins og skattyfirvalda að þessar tekjur séu skattskyldar og að af þeim beri að greiða tryggingagjald og iðgjald í lífeyrissjóð, eins og kynnt hefur verið fyrir Fangelsismálastofnun og dómsmálaráðuneytinu. Almennt má gera ráð fyrir að launagreiðslur til fanga séu undir skattleysismörkum en að maki fanga eigi rétt á þeim hluta persónuafsláttar sem ekki er nýttur á móti launum fyrir vinnu við afplánun í fangelsi.
