Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 668. máls.
Þskj. 978 — 668. mál.
Grunnkort: Staðfræðileg kortagögn sem notuð eru sem undirlag fyrir þau þemagögn sem unnið er með hverju sinni, svo sem upplýsingar um gróður, skipulag eða jarðfræði. Grunnkort eru í flestum tilfellum stafræn gögn sem hægt er að nota í landfræðilegum upplýsingakerfum. Grunnkort má einnig nota til að vinna afleidd kort til útgáfu, t.d. ferðakort og göngukort.
Hæðarkerfi: Net eða kerfi fastra hæðarmælipunkta, t.d. málmbolta, á yfirborði jarðar.
Landfræðileg gagnasöfn: Söfn landupplýsinga sem yfirleitt eru geymd flokkuð á tölvutæku formi og hægt er að setja fram með margs konar hætti á korti. Gögn eða upplýsingar í landfræðilegum gagnasöfnum eru flokkaðar eftir gerð í mismunandi þekjur.
Landshnitakerfi: Hnitakerfi með viðmiðun sem nær til alls landsins og samanstendur af mælistöðvum á yfirborði jarðar, t.d. málmboltum.
Landupplýsingar: Hvers kyns hnitsettar upplýsingar um fyrirbæri í umhverfinu, bæði náttúruleg og manngerð.
Viðmiðun: Kennistærðir sem lýsa legu, stefnu og kvarða landshnitakerfisins á jörðinni.
Þekja: Ákveðin gerð eða flokkur landupplýsinga sem mynda eina heild í landfræðilegu gagnasafni, t.d. vegaþekja eða vatnafarsþekja.
Ráðherra skipar forstjóra Landmælinga Íslands til fimm ára í senn. Forstjóri skal hafa háskólamenntun og reynslu af stjórnun.
Forstjóri fer með stjórn stofnunarinnar, mótar stefnu í störfum hennar og ber ábyrgð á fjárhagslegum rekstri hennar. Forstjóri ræður starfsmenn stofnunarinnar.
1. Að vera umhverfisráðuneytinu til ráðuneytis á fagsviðum sem stofnunin starfar á samkvæmt lögum þessum og varðandi stefnumótun á sviði landmælinga og opinberrar grunnkortagerðar.
2. Uppbygging og viðhald viðmiðana og aðgengilegs landshnitakerfis og hæðarkerfis fyrir allt Ísland.
3. Að hafa frumkvæði að gerð og notkun staðla á sviði landupplýsinga.
4. Gerð, viðhald og miðlun á eftirtöldum stafrænum þekjum í mælikvarðanum 1:50.000 og miðlun þeirra í minni mælikvarða:
a. Vatnafar.
b. Yfirborð.
c. Vegir og samgöngur.
d. Örnefni, í samráði við Örnefnastofnun Íslands.
e. Stjórnsýslumörk.
f. Mannvirki.
g. Hæðarlínur og hæðarpunktar.
5. Að veita aðgang að gögnum sem stofnunin varðveitir í gagnasöfnum sínum, sbr. 6. gr.
6. Skráning og miðlun upplýsinga um landfræðileg gagnasöfn af Íslandi.
7. Að eiga faglegt samstarf við háskóla, stofnanir, fyrirtæki og alþjóðleg samtök í samræmi við verkefni stofnunarinnar.
Stofnunin gætir hagsmuna ríkisins á sviði höfunda- og afnotaréttar á öllu því efni sem hún hefur eignast, unnið eða gefið út í sambandi við mælingar, kort eða myndir af Íslandi. Um höfundarétt gilda að öðru leyti höfundalög, nr. 73/1972, með síðari breytingum.
Heimilt er að veita afnotarétt af öllum upplýsingum á sviði landmælinga og kortagerðar sem getið er í 1. mgr. og eru í vörslu Landmælinga Íslands að því tilskildu að uppruna sé getið og að áreiðanleiki upplýsinga sé tryggður.
1. Með sölu á afnotum af efni í vörslu stofnunarinnar og framleiðslu sem nýtur höfundaréttar ríkisins, sbr. 5. og 6. gr.
2. Með sölu á sérhæfðri þjónustu við vinnslu og afgreiðslu gagna sem eru í vörslu stofnunarinnar við gildistöku laga þessara auk þeirra gagna sem falla undir 4. tölul. 4. gr.
3. Með þjónustugjöldum fyrir afgreiðslu gagna, svo sem ljósritun eða aðra afritun, fjölföldun og dreifingu.
Gjöld skulu ákvörðuð í gjaldskrá sem ráðherra staðfestir og skal birta hana í B-deild Stjórnartíðinda. Gjaldskrá skal taka mið af kostnaði við þjónustu og framkvæmd einstakra verkefna þannig að mætt sé öllum þeim kostnaði sem af því hlýst.
Frumvarp þetta er samið af nefnd sem skipuð var 11. október 2004 af umhverfisráðherra og var falið það hlutverk að endurskoða lög nr. 95/1997, um landmælingar og kortagerð, með síðari breytingum, og einkanlega í því sambandi að skilgreina hvert ætti að vera hlutverk hins opinbera í landmælingum og kortagerð. Í nefndinni áttu sæti: Hugi Ólafsson, umhverfisráðuneyti, formaður, Haukur Ingibergsson, forstjóri Fasteignamats ríkisins, Ingibjörg Halldórsdóttir lögfræðingur, umhverfisráðuneyti, Magnús Guðmundsson, forstjóri Landmælinga Íslands, og Reimar Pétursson lögfræðingur, tilnefndur af Samtökum atvinnulífsins og Verslunarráði. Nefndin lauk störfum 9. mars 2005 og skilaði þá skýrslu til ráðherra.
Þótt lög um landmælingar og kortagerð séu ekki gömul, þá hefur mikil þróun verið í tækni á sviði landupplýsinga á undanförnum árum. Einnig hefur starfsemi einkaaðila á því sviði vaxið mikið og hafa á stundum verið árekstrar á milli einkafyrirtækja og Landmælinga Íslands (LMÍ), sem hafa leitt til málareksturs fyrir samkeppnisyfirvöldum. Þá hefur starfsemi LMÍ byggst upp að segja má upp á nýtt eftir flutning upp á Akranes. Allt þetta kallaði á endurskoðun á því lagaumhverfi sem stofnunin starfar í og á betri skilgreiningu á því hvert hlutverk hins opinbera á sviði landmælinga og kortagerðar eigi að vera.
Nefndin kallaði í byrjun starfs síns á marga aðila sem starfa á sviði landupplýsinga og kortagerðar, eða eru mikilvægir kaupendur eða notendur landupplýsinga. Um var að ræða ríkisstofnanir, sveitarfélög, einkaaðila og háskóla. Skiptar skoðanir voru um ýmis atriði, m.a. um það hver þáttur ríkisins ætti að vera í þessum málum, en þó má segja að ákveðin atriði hafi komið fram hjá flestum viðmælendum varðandi þróun mála síðustu ár og nauðsyn þess að bregðast við þeim.
Tækni á sviði landupplýsinga hefur tekið miklum framförum á undanförnum árum og arðsemismöguleikar hafa skapast á sumum sviðum landupplýsinga og kortagerðar, sem hefur leitt til aukinnar sóknar einkafyrirtækja inn á þennan markað. Á sama tíma hefur ríkisvaldið verið að draga sig úr margs konar framleiðslu og þjónustustarfsemi. Fyrir skömmu hefði stór hluti starfsemi Landmælinga Íslands verið talinn óarðbær og utan markaðs. Þetta hefur breyst. Einkafyrirtæki hafa aukna burði til að vinna verk sem Landmælingar Íslands sátu einar að áður og til að framleiða nýjar lausnir og vörur á sviði landupplýsinga. Þessi þróun kallar á betri skilgreiningu á verkefnum hins opinbera og að skýr lína sé dregin á milli starfsemi ríkisins og einkaaðila.
Nauðsynlegt er að kort og önnur íslensk landupplýsingagögn lúti viðurkenndum stöðlum til að tryggja möguleika á samnýtingu upplýsinga og tengingu gagnagrunna. Nær allir viðmælendur nefndarinnar virtust sammála um að opinber stofnun ætti að halda utan um grunnstöðvanet (hnitakerfi) og staðla á sviði landupplýsinga. Sumir vildu láta þar við sitja, m.a. einkaaðilar sem eru komnir vel á veg með að kortleggja stærstan hluta landsins með verulegri nákvæmni. Margir, einkum notendur landupplýsinga, töldu að opinber stofnun ætti að tryggja að til sé opinber stafrænn kortagrunnur sem geymi grunnupplýsingar um landið, svo sem hnit og hæðarlínur, vatnafar, vegakerfi, örnefni o.fl., sem nýtist ríkisstofnunum og sveitarfélögum við lögbundin verkefni. Skiptar skoðanir voru hins vegar meðal þessara aðila um hversu nákvæmt slíkt grunnlíkan þyrfti að vera. Krafa á hendur LMÍ um umtalsverðar sértekjur gerir það erfitt fyrir stofnunina að draga sig út úr umdeildum samkeppnisrekstri. Það er ljóst af viðtölum nefndarinnar og af umkvörtunum einkafyrirtækja til samkeppnisyfirvalda að fyrirtæki telja að LMÍ sé í óþarfri samkeppni á markaði og njóti þar óeðlilegs forskots og stöðu. Ekki er heldur víst að LMÍ kjósi að standa í umdeildri samkeppni.
Með þessu frumvarpi er reynt að bregðast við fyrrgreindri þróun og sjónarmiðum. Verkefni Landmælinga Íslands eru skýrð og einfölduð, en stofnunin fer með lykilhlutverk af hálfu hins opinbera á sviði landmælinga og grunnkortagerðar, sem nefndinni var ætlað að skilgreina. Verkefni LMÍ eru skilgreind í 4. gr., en samkvæmt henni mun stofnunin draga sig úr þeim rekstri sem nú telst vera samkeppnisrekstur. Með þessu ætti að draga úr núningi við einkafyrirtæki og álitamálum sem gætu komið til kasta samkeppnisyfirvalda. LMÍ mun hins vegar tryggja að veigamiklum grunnverkefnum sé sinnt, sem ekki er víst að markaðurinn muni sjá sér hag í að sinna. Hins vegar geta einkafyrirtæki og aðrir aðilar komið að vinnu við slík grunnverkefni eða einstaka þætti þeirra.
Athygli er vakin á því að heiti frumvarpsins er annað en núgildandi laga, það fjallar um landmælingar og grunnkortagerð, en ekki landmælingar og kortagerð. Nefndin taldi að kortagerð næði yfir mjög vítt svið, þar sem fjölmargar ríkisstofnanir fást við kortagerð af ýmsu tagi. Frumvarpinu er hins vegar ekki ætlað að fjalla um alla þá starfsemi, heldur þá grunnvinnu við landmælingar og kortagerð sem lagt er til að Landmælingar Íslands sinni.
Meðal hugtaka sem hér eru skilgreind er hugtakið hæðarkerfi. Er hugtakið skilgreint sem net eða kerfi fastra hæðarmælipunkta, t.d. málmbolta, á yfirborði jarðar. Venjulega eru þessir málmboltar úr kopar sem steyptir eru í klappir eða stöplar með koparboltum. Hæðarkerfi gerir notendum kleift að tengja niðurstöður úr hæðarmælingum við sameiginlega hæðarviðmiðun (vertical datum) alls landsins. Hæðarviðmiðun er viðmiðunarflötur með hæðargildið núll metrar og þar sem lóðstefna þyngdarkraftsins stendur hornrétt á flötinn í öllum punktum flatarins. Með hæðarkerfi er ekki átt við svokallað hæðarlíkan, en hæðarlíkan er þrívíddarmynd (t.d. tölvugerð) sem verður til úr hæðarlínum af ákveðinni nákvæmni.
Landshnitakerfi er í ákvæðinu skilgreint sem hnitakerfi sem nær til alls landsins með landfræðilegri viðmiðun og samanstendur af mælistöðvum á yfirborði jarðar, t.d. málmboltum. Landshnitakerfi gerir notendum þess kleift að tengja niðurstöður úr mælingum við sameiginlega viðmiðun landsins.
Í 2. tölul. er fjallað um það mikilvæga hlutverk Landmælinga Íslands að reka sameiginlegt landshnitakerfi og hæðarkerfi fyrir allt Ísland. Þessi kerfi nýtast m.a. sem grunnur fyrir vöktunarkerfi (svo sem á jarðskorpuhreyfingum), verklegar framkvæmdir, skipulagsvinnu hins opinbera og sveitarfélaga og vegna margs konar leiðsögukerfa. Í gildi er reglugerð nr. 919/1999, um viðmiðun ÍSN93, grunnstöðvanet og mælistöðvar til notkunar við landmælingar og kortagerð, þar sem þetta hlutverk er nákvæmlega skilgreint.
Í 3. tölul. er fjallað um hlutverk Landmælinga Íslands á sviði staðlamála. Þar sem landupplýsingaiðnaðurinn er ung grein er þörf á vinnu við að móta og aðlaga erlenda staðla að íslensku umhverfi. Tilgangurinn er m.a. að tryggja gæði og samræmingu á þessu sviði hér á landi. Mikilvægt er að Landmælingar Íslands vinni þetta verkefni í góðu samstarfi við hagsmunaaðila, LÍSU – samtök um upplýsingatækni og Staðlaráð Íslands.
Í 4. tölul. kemur fram það verkefni við grunnkortagerð sem Landmælingum Íslands er ætlað að sjá um. Leitast er við að skýra nákvæmlega hvar mörk þessa verkefnis liggja til að forðast núning við hinn frjálsa markað. Stafrænn kortagrunnur í viðmiðunarmælikvarða 1:50.000 (IS 50V) hefur verið í vinnslu hjá Landmælingum Íslands síðan árið 1999 en fyrsta útgáfa af grunninum sem þekur allt Ísland var kynnt í árslok 2003. Hafin er endurskoðun gagnanna og í sumum tilfellum er þörf á að endurnýja gögn og fá ný. Grunnurinn telst vera hluti af grunnkortagerð Íslands og auk þess að nýta gögnin í mælikvarða 1:50.000 er hægt að einfalda hluta gagnanna og birta í minni mælikvörðum, t.d. 1:100.000, 1:250.000 eða 1:500.000. Gögnin nýtast hins vegar að öllu jöfnu ekki fyrir stærri mælikvarða, t.d. 1:10.000. Stofnunin getur við framkvæmd þessa verkefnis aflað gagna frá einkaaðilum, svo sem loftmynda og gervitunglagagna, og falið einkaaðilum að vinna einstaka verkþætti.
Upptalning ákvæðisins í liðum a–g byggist á þeim sjö meginlögum, þekjum, sem kortagrunnurinn IS 50V inniheldur. Með vatnafari er í a-lið ákvæðisins átt við staðfræðilegar upplýsingar um allt í umhverfinu er tengist vatni eða sjó, svo sem upplýsingar um ár, læki, hveri, stöðuvötn, jökla, strendur, ásamt fyrirbærum sem tengjast vatni með hlutverki sínu, þ.m.t. skurðir. Yfirborð, sbr. b-lið, tekur yfir gróin og ógróin svæði af hluta landsins. Svæðum er í IS 50V skipt upp í eftirfarandi 9 flokka yfirborðs: 1) mosaþemba, 2) mólendi, 3) skóg- og kjarrlendi, 4) votlendi, 5) ræktað land (og graslendi), 6) annar gróður (hálfgróið og lítt gróið land), 7) vatnafar, 8) óþekkt. Vegir og samgöngur í IS 50V gagnasafninu eru GPS mældir akvegir frá Vegagerðinni og Landmælingum Íslands. Alls eru um 23.000 km mældra akvega í gagnasafninu eins og það var kynnt árið 2003. Vegagögnin innihalda upplýsingar um gerð vega, yfirborð vega, vegnúmer, kaflanúmer og vegflokk. Mannvirki, sbr. f-lið, tekur yfir allt það sem gert hefur verið af manna höndum í eða á landi, þá sérstaklega meiri háttar jarðfastar byggingar. Í mannvirkjalagi IS 50V er að finna upplýsingar um þéttbýlisstaði, stærstu flugvelli og mannvirki utan þéttbýlis; kirkjur, skóla, orkumannvirki, raflínur, vita, sumarhús og sveitabæi. Vegna þess að í mælikvarða 1:50.000 er þörf á einföldun þá eru flest mannvirki táknuð með punktum eða línum en að öllu jöfnu eru ekki teiknaðar raunverulegar útlínur mannvirkja. Til að gera slíkt er þörf á stærri mælikvarða, t.d. 1:10.000, sem lagt er til að falli utan verksviðs Landmælinga Íslands að vinna. Hæðarlínur, sbr. g-lið, gefa upplýsingar um hæð lands í formi lína sem liggja í sömu hæð yfir sjávarmáli. IS 50V inniheldur hæðarlínur með 20–100 metra hæðarmun.
Samkvæmt 5. tölul. fellur það innan verksviðs Landmælinga Íslands að veita aðgang að þeim gögnum sem stofnunin varðveitir við gildistöku lagafrumvarps þessa. Um er að ræða bæði nýleg og gömul gögn svo sem loftmyndir, niðurstöður mælinga, stafræn gagnasöfn og kort.
Í 6. tölul. er fjallað um það hlutverk sem Landmælingum Íslands er falið við að skrásetja og miðla upplýsingum um landfræðileg gagnasöfn af Íslandi. Mikil aukning er í framleiðslu stafrænna korta og önnur vinnsla landfræðilegra upplýsinga fer vaxandi. Sífellt verður erfiðara að fá yfirsýn yfir hvað til er af slíkum gögnum hverju sinni. Mikilvægt er að einn aðili hafi það hlutverk að kortleggja hvar gagnasöfn er að finna þó að gagnasöfnin séu geymd vítt og breitt um samfélagið.
Samkvæmt 7. tölul. er það eitt af verkefnum Landmælinga Íslands að eiga faglegt samstarf við háskóla, stofnanir, fyrirtæki og alþjóðleg samtök í samræmi við verkefni stofnunarinnar. Stofnunin gegnir nú þegar hlutverki sem tengiliður við fagstofnanir og fyrirtæki bæði hér á landi sem erlendis. Sem dæmi má nefna að stofnunin tekur virkan þátt í samtökum kortastofnana í Evrópu sem nefnast EuroGeographics. Stofnunin hefur einnig mikilvægt hlutverk í samskiptum með landfræðileg gögn í samstarfi NATO-ríkja.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Áhrif frumvarpsins á kostnað ríkissjóðs koma fram með þeim hætti að Landmælingar Íslands hverfa af samkeppnismarkaði. Áætlað er að við það verði stofnunin af 20 m.kr. sértekjum á ári en á móti fellur niður beinn kostnaður við samkeppnisreksturinn og er fjárhagslegt tap stofnunarinnar vegna þessarar breytingar metið 6 m.kr. á ári. Gert er ráð fyrir að því verði mætt innan útgjaldamarkmiða langtímaáætlunar.
Þskj. 978 — 668. mál.
Frumvarp til laga
um landmælingar og grunnkortagerð.
(Lagt fyrir Alþingi á 132. löggjafarþingi 2005–2006.)
1. gr.
Markmið.
2. gr.
Skilgreiningar.
Grunnkort: Staðfræðileg kortagögn sem notuð eru sem undirlag fyrir þau þemagögn sem unnið er með hverju sinni, svo sem upplýsingar um gróður, skipulag eða jarðfræði. Grunnkort eru í flestum tilfellum stafræn gögn sem hægt er að nota í landfræðilegum upplýsingakerfum. Grunnkort má einnig nota til að vinna afleidd kort til útgáfu, t.d. ferðakort og göngukort.
Hæðarkerfi: Net eða kerfi fastra hæðarmælipunkta, t.d. málmbolta, á yfirborði jarðar.
Landfræðileg gagnasöfn: Söfn landupplýsinga sem yfirleitt eru geymd flokkuð á tölvutæku formi og hægt er að setja fram með margs konar hætti á korti. Gögn eða upplýsingar í landfræðilegum gagnasöfnum eru flokkaðar eftir gerð í mismunandi þekjur.
Landshnitakerfi: Hnitakerfi með viðmiðun sem nær til alls landsins og samanstendur af mælistöðvum á yfirborði jarðar, t.d. málmboltum.
Landupplýsingar: Hvers kyns hnitsettar upplýsingar um fyrirbæri í umhverfinu, bæði náttúruleg og manngerð.
Viðmiðun: Kennistærðir sem lýsa legu, stefnu og kvarða landshnitakerfisins á jörðinni.
Þekja: Ákveðin gerð eða flokkur landupplýsinga sem mynda eina heild í landfræðilegu gagnasafni, t.d. vegaþekja eða vatnafarsþekja.
3. gr.
Landmælingar Íslands.
Ráðherra skipar forstjóra Landmælinga Íslands til fimm ára í senn. Forstjóri skal hafa háskólamenntun og reynslu af stjórnun.
Forstjóri fer með stjórn stofnunarinnar, mótar stefnu í störfum hennar og ber ábyrgð á fjárhagslegum rekstri hennar. Forstjóri ræður starfsmenn stofnunarinnar.
4. gr.
Verkefni Landmælinga Íslands.
1. Að vera umhverfisráðuneytinu til ráðuneytis á fagsviðum sem stofnunin starfar á samkvæmt lögum þessum og varðandi stefnumótun á sviði landmælinga og opinberrar grunnkortagerðar.
2. Uppbygging og viðhald viðmiðana og aðgengilegs landshnitakerfis og hæðarkerfis fyrir allt Ísland.
3. Að hafa frumkvæði að gerð og notkun staðla á sviði landupplýsinga.
4. Gerð, viðhald og miðlun á eftirtöldum stafrænum þekjum í mælikvarðanum 1:50.000 og miðlun þeirra í minni mælikvarða:
a. Vatnafar.
b. Yfirborð.
c. Vegir og samgöngur.
d. Örnefni, í samráði við Örnefnastofnun Íslands.
e. Stjórnsýslumörk.
f. Mannvirki.
g. Hæðarlínur og hæðarpunktar.
5. Að veita aðgang að gögnum sem stofnunin varðveitir í gagnasöfnum sínum, sbr. 6. gr.
6. Skráning og miðlun upplýsinga um landfræðileg gagnasöfn af Íslandi.
7. Að eiga faglegt samstarf við háskóla, stofnanir, fyrirtæki og alþjóðleg samtök í samræmi við verkefni stofnunarinnar.
5. gr.
Höfundaréttur.
Stofnunin gætir hagsmuna ríkisins á sviði höfunda- og afnotaréttar á öllu því efni sem hún hefur eignast, unnið eða gefið út í sambandi við mælingar, kort eða myndir af Íslandi. Um höfundarétt gilda að öðru leyti höfundalög, nr. 73/1972, með síðari breytingum.
6. gr.
Miðlun upplýsinga og afnotaréttur.
Heimilt er að veita afnotarétt af öllum upplýsingum á sviði landmælinga og kortagerðar sem getið er í 1. mgr. og eru í vörslu Landmælinga Íslands að því tilskildu að uppruna sé getið og að áreiðanleiki upplýsinga sé tryggður.
7. gr.
Fjármögnun.
1. Með sölu á afnotum af efni í vörslu stofnunarinnar og framleiðslu sem nýtur höfundaréttar ríkisins, sbr. 5. og 6. gr.
2. Með sölu á sérhæfðri þjónustu við vinnslu og afgreiðslu gagna sem eru í vörslu stofnunarinnar við gildistöku laga þessara auk þeirra gagna sem falla undir 4. tölul. 4. gr.
3. Með þjónustugjöldum fyrir afgreiðslu gagna, svo sem ljósritun eða aðra afritun, fjölföldun og dreifingu.
Gjöld skulu ákvörðuð í gjaldskrá sem ráðherra staðfestir og skal birta hana í B-deild Stjórnartíðinda. Gjaldskrá skal taka mið af kostnaði við þjónustu og framkvæmd einstakra verkefna þannig að mætt sé öllum þeim kostnaði sem af því hlýst.
8. gr.
9. gr.
10. gr.
Ákvæði til bráðabirgða.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er samið af nefnd sem skipuð var 11. október 2004 af umhverfisráðherra og var falið það hlutverk að endurskoða lög nr. 95/1997, um landmælingar og kortagerð, með síðari breytingum, og einkanlega í því sambandi að skilgreina hvert ætti að vera hlutverk hins opinbera í landmælingum og kortagerð. Í nefndinni áttu sæti: Hugi Ólafsson, umhverfisráðuneyti, formaður, Haukur Ingibergsson, forstjóri Fasteignamats ríkisins, Ingibjörg Halldórsdóttir lögfræðingur, umhverfisráðuneyti, Magnús Guðmundsson, forstjóri Landmælinga Íslands, og Reimar Pétursson lögfræðingur, tilnefndur af Samtökum atvinnulífsins og Verslunarráði. Nefndin lauk störfum 9. mars 2005 og skilaði þá skýrslu til ráðherra.
Þótt lög um landmælingar og kortagerð séu ekki gömul, þá hefur mikil þróun verið í tækni á sviði landupplýsinga á undanförnum árum. Einnig hefur starfsemi einkaaðila á því sviði vaxið mikið og hafa á stundum verið árekstrar á milli einkafyrirtækja og Landmælinga Íslands (LMÍ), sem hafa leitt til málareksturs fyrir samkeppnisyfirvöldum. Þá hefur starfsemi LMÍ byggst upp að segja má upp á nýtt eftir flutning upp á Akranes. Allt þetta kallaði á endurskoðun á því lagaumhverfi sem stofnunin starfar í og á betri skilgreiningu á því hvert hlutverk hins opinbera á sviði landmælinga og kortagerðar eigi að vera.
Nefndin kallaði í byrjun starfs síns á marga aðila sem starfa á sviði landupplýsinga og kortagerðar, eða eru mikilvægir kaupendur eða notendur landupplýsinga. Um var að ræða ríkisstofnanir, sveitarfélög, einkaaðila og háskóla. Skiptar skoðanir voru um ýmis atriði, m.a. um það hver þáttur ríkisins ætti að vera í þessum málum, en þó má segja að ákveðin atriði hafi komið fram hjá flestum viðmælendum varðandi þróun mála síðustu ár og nauðsyn þess að bregðast við þeim.
Tækni á sviði landupplýsinga hefur tekið miklum framförum á undanförnum árum og arðsemismöguleikar hafa skapast á sumum sviðum landupplýsinga og kortagerðar, sem hefur leitt til aukinnar sóknar einkafyrirtækja inn á þennan markað. Á sama tíma hefur ríkisvaldið verið að draga sig úr margs konar framleiðslu og þjónustustarfsemi. Fyrir skömmu hefði stór hluti starfsemi Landmælinga Íslands verið talinn óarðbær og utan markaðs. Þetta hefur breyst. Einkafyrirtæki hafa aukna burði til að vinna verk sem Landmælingar Íslands sátu einar að áður og til að framleiða nýjar lausnir og vörur á sviði landupplýsinga. Þessi þróun kallar á betri skilgreiningu á verkefnum hins opinbera og að skýr lína sé dregin á milli starfsemi ríkisins og einkaaðila.
Nauðsynlegt er að kort og önnur íslensk landupplýsingagögn lúti viðurkenndum stöðlum til að tryggja möguleika á samnýtingu upplýsinga og tengingu gagnagrunna. Nær allir viðmælendur nefndarinnar virtust sammála um að opinber stofnun ætti að halda utan um grunnstöðvanet (hnitakerfi) og staðla á sviði landupplýsinga. Sumir vildu láta þar við sitja, m.a. einkaaðilar sem eru komnir vel á veg með að kortleggja stærstan hluta landsins með verulegri nákvæmni. Margir, einkum notendur landupplýsinga, töldu að opinber stofnun ætti að tryggja að til sé opinber stafrænn kortagrunnur sem geymi grunnupplýsingar um landið, svo sem hnit og hæðarlínur, vatnafar, vegakerfi, örnefni o.fl., sem nýtist ríkisstofnunum og sveitarfélögum við lögbundin verkefni. Skiptar skoðanir voru hins vegar meðal þessara aðila um hversu nákvæmt slíkt grunnlíkan þyrfti að vera. Krafa á hendur LMÍ um umtalsverðar sértekjur gerir það erfitt fyrir stofnunina að draga sig út úr umdeildum samkeppnisrekstri. Það er ljóst af viðtölum nefndarinnar og af umkvörtunum einkafyrirtækja til samkeppnisyfirvalda að fyrirtæki telja að LMÍ sé í óþarfri samkeppni á markaði og njóti þar óeðlilegs forskots og stöðu. Ekki er heldur víst að LMÍ kjósi að standa í umdeildri samkeppni.
Með þessu frumvarpi er reynt að bregðast við fyrrgreindri þróun og sjónarmiðum. Verkefni Landmælinga Íslands eru skýrð og einfölduð, en stofnunin fer með lykilhlutverk af hálfu hins opinbera á sviði landmælinga og grunnkortagerðar, sem nefndinni var ætlað að skilgreina. Verkefni LMÍ eru skilgreind í 4. gr., en samkvæmt henni mun stofnunin draga sig úr þeim rekstri sem nú telst vera samkeppnisrekstur. Með þessu ætti að draga úr núningi við einkafyrirtæki og álitamálum sem gætu komið til kasta samkeppnisyfirvalda. LMÍ mun hins vegar tryggja að veigamiklum grunnverkefnum sé sinnt, sem ekki er víst að markaðurinn muni sjá sér hag í að sinna. Hins vegar geta einkafyrirtæki og aðrir aðilar komið að vinnu við slík grunnverkefni eða einstaka þætti þeirra.
Athygli er vakin á því að heiti frumvarpsins er annað en núgildandi laga, það fjallar um landmælingar og grunnkortagerð, en ekki landmælingar og kortagerð. Nefndin taldi að kortagerð næði yfir mjög vítt svið, þar sem fjölmargar ríkisstofnanir fást við kortagerð af ýmsu tagi. Frumvarpinu er hins vegar ekki ætlað að fjalla um alla þá starfsemi, heldur þá grunnvinnu við landmælingar og kortagerð sem lagt er til að Landmælingar Íslands sinni.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Meðal hugtaka sem hér eru skilgreind er hugtakið hæðarkerfi. Er hugtakið skilgreint sem net eða kerfi fastra hæðarmælipunkta, t.d. málmbolta, á yfirborði jarðar. Venjulega eru þessir málmboltar úr kopar sem steyptir eru í klappir eða stöplar með koparboltum. Hæðarkerfi gerir notendum kleift að tengja niðurstöður úr hæðarmælingum við sameiginlega hæðarviðmiðun (vertical datum) alls landsins. Hæðarviðmiðun er viðmiðunarflötur með hæðargildið núll metrar og þar sem lóðstefna þyngdarkraftsins stendur hornrétt á flötinn í öllum punktum flatarins. Með hæðarkerfi er ekki átt við svokallað hæðarlíkan, en hæðarlíkan er þrívíddarmynd (t.d. tölvugerð) sem verður til úr hæðarlínum af ákveðinni nákvæmni.
Landshnitakerfi er í ákvæðinu skilgreint sem hnitakerfi sem nær til alls landsins með landfræðilegri viðmiðun og samanstendur af mælistöðvum á yfirborði jarðar, t.d. málmboltum. Landshnitakerfi gerir notendum þess kleift að tengja niðurstöður úr mælingum við sameiginlega viðmiðun landsins.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Í 2. tölul. er fjallað um það mikilvæga hlutverk Landmælinga Íslands að reka sameiginlegt landshnitakerfi og hæðarkerfi fyrir allt Ísland. Þessi kerfi nýtast m.a. sem grunnur fyrir vöktunarkerfi (svo sem á jarðskorpuhreyfingum), verklegar framkvæmdir, skipulagsvinnu hins opinbera og sveitarfélaga og vegna margs konar leiðsögukerfa. Í gildi er reglugerð nr. 919/1999, um viðmiðun ÍSN93, grunnstöðvanet og mælistöðvar til notkunar við landmælingar og kortagerð, þar sem þetta hlutverk er nákvæmlega skilgreint.
Í 3. tölul. er fjallað um hlutverk Landmælinga Íslands á sviði staðlamála. Þar sem landupplýsingaiðnaðurinn er ung grein er þörf á vinnu við að móta og aðlaga erlenda staðla að íslensku umhverfi. Tilgangurinn er m.a. að tryggja gæði og samræmingu á þessu sviði hér á landi. Mikilvægt er að Landmælingar Íslands vinni þetta verkefni í góðu samstarfi við hagsmunaaðila, LÍSU – samtök um upplýsingatækni og Staðlaráð Íslands.
Í 4. tölul. kemur fram það verkefni við grunnkortagerð sem Landmælingum Íslands er ætlað að sjá um. Leitast er við að skýra nákvæmlega hvar mörk þessa verkefnis liggja til að forðast núning við hinn frjálsa markað. Stafrænn kortagrunnur í viðmiðunarmælikvarða 1:50.000 (IS 50V) hefur verið í vinnslu hjá Landmælingum Íslands síðan árið 1999 en fyrsta útgáfa af grunninum sem þekur allt Ísland var kynnt í árslok 2003. Hafin er endurskoðun gagnanna og í sumum tilfellum er þörf á að endurnýja gögn og fá ný. Grunnurinn telst vera hluti af grunnkortagerð Íslands og auk þess að nýta gögnin í mælikvarða 1:50.000 er hægt að einfalda hluta gagnanna og birta í minni mælikvörðum, t.d. 1:100.000, 1:250.000 eða 1:500.000. Gögnin nýtast hins vegar að öllu jöfnu ekki fyrir stærri mælikvarða, t.d. 1:10.000. Stofnunin getur við framkvæmd þessa verkefnis aflað gagna frá einkaaðilum, svo sem loftmynda og gervitunglagagna, og falið einkaaðilum að vinna einstaka verkþætti.
Upptalning ákvæðisins í liðum a–g byggist á þeim sjö meginlögum, þekjum, sem kortagrunnurinn IS 50V inniheldur. Með vatnafari er í a-lið ákvæðisins átt við staðfræðilegar upplýsingar um allt í umhverfinu er tengist vatni eða sjó, svo sem upplýsingar um ár, læki, hveri, stöðuvötn, jökla, strendur, ásamt fyrirbærum sem tengjast vatni með hlutverki sínu, þ.m.t. skurðir. Yfirborð, sbr. b-lið, tekur yfir gróin og ógróin svæði af hluta landsins. Svæðum er í IS 50V skipt upp í eftirfarandi 9 flokka yfirborðs: 1) mosaþemba, 2) mólendi, 3) skóg- og kjarrlendi, 4) votlendi, 5) ræktað land (og graslendi), 6) annar gróður (hálfgróið og lítt gróið land), 7) vatnafar, 8) óþekkt. Vegir og samgöngur í IS 50V gagnasafninu eru GPS mældir akvegir frá Vegagerðinni og Landmælingum Íslands. Alls eru um 23.000 km mældra akvega í gagnasafninu eins og það var kynnt árið 2003. Vegagögnin innihalda upplýsingar um gerð vega, yfirborð vega, vegnúmer, kaflanúmer og vegflokk. Mannvirki, sbr. f-lið, tekur yfir allt það sem gert hefur verið af manna höndum í eða á landi, þá sérstaklega meiri háttar jarðfastar byggingar. Í mannvirkjalagi IS 50V er að finna upplýsingar um þéttbýlisstaði, stærstu flugvelli og mannvirki utan þéttbýlis; kirkjur, skóla, orkumannvirki, raflínur, vita, sumarhús og sveitabæi. Vegna þess að í mælikvarða 1:50.000 er þörf á einföldun þá eru flest mannvirki táknuð með punktum eða línum en að öllu jöfnu eru ekki teiknaðar raunverulegar útlínur mannvirkja. Til að gera slíkt er þörf á stærri mælikvarða, t.d. 1:10.000, sem lagt er til að falli utan verksviðs Landmælinga Íslands að vinna. Hæðarlínur, sbr. g-lið, gefa upplýsingar um hæð lands í formi lína sem liggja í sömu hæð yfir sjávarmáli. IS 50V inniheldur hæðarlínur með 20–100 metra hæðarmun.
Samkvæmt 5. tölul. fellur það innan verksviðs Landmælinga Íslands að veita aðgang að þeim gögnum sem stofnunin varðveitir við gildistöku lagafrumvarps þessa. Um er að ræða bæði nýleg og gömul gögn svo sem loftmyndir, niðurstöður mælinga, stafræn gagnasöfn og kort.
Í 6. tölul. er fjallað um það hlutverk sem Landmælingum Íslands er falið við að skrásetja og miðla upplýsingum um landfræðileg gagnasöfn af Íslandi. Mikil aukning er í framleiðslu stafrænna korta og önnur vinnsla landfræðilegra upplýsinga fer vaxandi. Sífellt verður erfiðara að fá yfirsýn yfir hvað til er af slíkum gögnum hverju sinni. Mikilvægt er að einn aðili hafi það hlutverk að kortleggja hvar gagnasöfn er að finna þó að gagnasöfnin séu geymd vítt og breitt um samfélagið.
Samkvæmt 7. tölul. er það eitt af verkefnum Landmælinga Íslands að eiga faglegt samstarf við háskóla, stofnanir, fyrirtæki og alþjóðleg samtök í samræmi við verkefni stofnunarinnar. Stofnunin gegnir nú þegar hlutverki sem tengiliður við fagstofnanir og fyrirtæki bæði hér á landi sem erlendis. Sem dæmi má nefna að stofnunin tekur virkan þátt í samtökum kortastofnana í Evrópu sem nefnast EuroGeographics. Stofnunin hefur einnig mikilvægt hlutverk í samskiptum með landfræðileg gögn í samstarfi NATO-ríkja.
Um 5. gr.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um ákvæði til bráðabirgða.
Fylgiskjal.
Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:
Umsögn um frumvarp til laga um landmælingar og grunnkortagerð.
Áhrif frumvarpsins á kostnað ríkissjóðs koma fram með þeim hætti að Landmælingar Íslands hverfa af samkeppnismarkaði. Áætlað er að við það verði stofnunin af 20 m.kr. sértekjum á ári en á móti fellur niður beinn kostnaður við samkeppnisreksturinn og er fjárhagslegt tap stofnunarinnar vegna þessarar breytingar metið 6 m.kr. á ári. Gert er ráð fyrir að því verði mætt innan útgjaldamarkmiða langtímaáætlunar.
