Frú forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti félags- og tryggingamálanefndar um frumvarp til laga um breytingar á lögum nr. 101/2010, um greiðsluaðlögun einstaklinga, og fleiri lögum.

Nefndin hefur fjallað um málið og fékk á sinn fund fulltrúa frá umboðsmanni skuldara, Samtökum fjármálafyrirtækja, Lánasjóði íslenskra námsmanna og Íbúðalánasjóði. Þá bárust umsagnir frá Félagi atvinnurekenda, Alþýðusambandi Íslands, Kolbrúnu Jónsdóttur, ríkisskattstjóra, Samtökum fjármálafyrirtækja, Neytendasamtökunum, umboðsmanni skuldara, embætti tollstjóra, Fjármálaeftirlitinu, Hagsmunasamtökum heimilanna, Lánasjóði íslenskra námsmanna og Persónuvernd. Við undirbúning frumvarpsins, sem nefndin sjálf flytur, fékk nefndin að auki á sinn fund fulltrúa frá forsætisráðuneyti, dómsmála- og mannréttindaráðuneyti, efnahags- og viðskiptaráðuneyti, félags- og tryggingamálaráðuneyti og Áslaugu Árnadóttur lögfræðing sem einnig kom fyrir hönd félags- og tryggingamálaráðuneytis.

Með frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum sem hafa það að markmiði að sníða annmarka af greiðsluaðlögun og tryggja virkni og samræmda framkvæmd hennar. Nefndin flytur frumvarpið og það er til marks um umhverfið sem þessi löggjöf fjallar um að fram hafa komið þó nokkrar breytingartillögur á milli umræðna því að stöðugt eru að koma fram agnúar á framkvæmd greiðsluaðlögunar sem löggjafinn þarf að bregðast við.

Nefndin leggur til að breytingar verði gerðar á frumvarpinu til að greiða fyrir því að fólk sem hefur fengið greiðslufrestun þó að greiðsluaðlögun hafi ekki verið samþykkt geti fengið lánafyrirgreiðslu frá viðskiptabanka sínum gegn lánsloforði hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna. Þar sem námslán eru ekki greidd út fyrr en námsárangri hefur verið skilað gera flestir námsmenn samning við viðskiptabanka sinn um framfærslulán þar til námslán eru greidd út. Þessi fyrirgreiðsla bankanna telst ekki hluti af námsláni og verður því hluti af þeim samningskröfum sem samið er um í samningi um greiðsluaðlögun. Endurgreiðsla lánasjóðsins í lok annar ráðstafast því ekki til greiðslu fyrirgreiðslunnar sem verður til þess að lánveitendur verða tregir til að veita fyrirgreiðslu til námsmanna. Leggur nefndin því til þá breytingu að sé umsækjandi um greiðsluaðlögun námsmaður og hafi fengið fyrirgreiðslu vegna framfærslu hjá viðskiptabanka á grundvelli námsláns frá Lánasjóði íslenskra námsmanna skuli slík fyrirgreiðsla hafa sömu stöðu við greiðsluaðlögun og lán Lánasjóðs íslenskra námsmanna enda umsamið að láninu skuli ráðstafað að fullu til uppgjörs á fyrirgreiðslu viðskiptabankans. Fái námsmaður ekki, vegna námsframvindu, lán frá lánasjóðnum eða einungis hluta lánsins er því ljóst að fyrirgreiðsla bankans eða sá hluti hennar sem ekki fæst greiddur með láni sjóðsins verður samningskrafa í skilningi laganna. Sé samningur um greiðsluaðlögun kominn á telur nefndin mikilvægt að tryggja að unnt sé að endurskoða hann eftir ákvæðum 24. gr. laganna til að tryggja að slík samningskrafa falli undir samning um greiðsluaðlögun. Er því áréttað að slíkar aðstæður falli eftir atvikum undir 1. eða 2. mgr. 24. gr. Þessi breyting er gerð til að tryggja það að fólk sem óskar greiðsluaðlögunar sé ekki sjálfkrafa útilokað frá lánasjóðskerfinu.

Í samræmi við athugasemdir Lánasjóðs íslenskra námsmanna leggur nefndin að auki til þá breytingu að til skulda vegna námslána teljist ekki almenn skuldabréf sem stofnað er til vegna vanskila, ofgreiðslu námslána eða markaðskjaralána. Endurgreiðsla þessara lána tekur ekki tillit til aðstæðna hverju sinni og því er ekki unnt að nýta almenn úrræði lánasjóðsins um frystingu afborgana námslána meðan á greiðsluaðlögun stendur. Skuldir af þessu tagi teljast því almennar samningskröfur og falla undir greiðsluaðlögun. Þessi breyting er til hagsbóta fyrir skuldara.

Samkvæmt d-lið 12. gr. laganna er skuldara óheimilt að stofna til skuldbindinga sem gætu skaðað hagsmuni lánardrottna. Til að tryggt sé að námsmönnum sé heimilt að sækja um fyrirgreiðslu til banka vegna framfærslu er lögð til breyting á ákvæðinu sem heimilar undanþágu frá því sé skuldbinding nauðsynleg til að sjá skuldara og fjölskyldu hans farborða. Ákvæðið er ekki einskorðað við námsmenn en því er þó ætlað að hafa þröngt gildissvið. Undir það falla til að mynda skuldbindingar vegna húsnæðis og öflunar aðfanga sem eru nauðsynleg heilsu og velferð fjölskyldunnar.

Í 5. gr. frumvarpsins er lögð til breyting á 1. mgr. 11. gr. laganna sem ætlað er að tryggja að þegar frestun greiðslna hefst verði ekki unnt að ganga á ábyrgðarmann til greiðslu skulda eða ráðast í aðgerðir gegn honum til innheimtu þeirra. Bent hefur verið á að þar sem gerður er greinarmunur í nokkrum ákvæðum laganna á sjálfskuldarábyrgð og því að lána veð í eign sinni til tryggingar kröfu þurfi að tryggja sérstaklega stöðu lánsveðhafa svo að frestun greiðslna hafi jafnframt þau áhrif að óheimilt verði að ráðast í innheimtuaðgerðir til innheimtu skulda sem tryggðar eru með veði í fasteign þriðja aðila. Nefndin áréttar að skv. 2. gr. laga um ábyrgðarmenn, nr. 32/2009, felur hugtakið ábyrgðarmaður í sér hvort tveggja, þ.e. bæði að gangast persónulega í ábyrgð eða veðsetja tilgreinda eign sína til tryggingar efndum lántaka. Þeirri vernd sem lögfest er í f-lið 1. mgr. 11. gr. fyrir ábyrgðarmenn er því einnig ætlað að ná til lánsveðhafa og er því m.a. óheimilt að gera fjárnám í eignum lánsveðhafa eða fá þær seldar nauðungarsölu. Til að tryggja að frestun greiðslna nái markmiði sínu og auka skýrleika ákvæðisins leggur nefndin til að bætt verði við nýjum staflið um að óheimilt sé að ráðast í hvers konar aðgerðir til innheimtu krafna sem tryggðar eru með veði í fasteign þriðja aðila.

Nefndin ræddi nokkuð stöðu lögveða en slíkum veðum er oft áskilin tímabundin lögvernd. Sé innheimta ekki hafin innan þess tímafrests fellur lögveðið niður og krafan tapast. Frestun greiðslna hefur m.a. þau áhrif að óheimilt er að innheimta kröfur eða ganga að veði. Nefndin telur mikilvægt að tryggja að ef kröfur eru tryggðar með lögveði þegar frestun greiðslna hefst framlengist lögveðsrétturinn svo að unnt sé að tryggja greiðslu kröfunnar enda greiðast slíkar kröfur fyrstar veðkrafna samkvæmt lögunum. Jafnframt verði að tryggja að ekki sé unnt að misnota það skjól sem felst í frestun greiðslna til að láta tímabundna tryggingu lögveðs renna út. Mikilvægt er því að tryggja að framlengdur gildistími lögveðsins komi ekki til frádráttar lögbundnum gildistíma þess falli greiðsluaðlögunarumleitun niður, skuldari dragi umsókn sína til baka eða hann leiti ekki greiðsluaðlögunar fasteignaveðkrafna á íbúðarhúsnæði hafi samningur ekki tekist um greiðsluaðlögun. Er því lagt til að sá tími sem frestun greiðslna er í gildi sé undanskilinn lögbundnum gildistíma eða fyrningarfresti lögveðsins. Þannig lengist fyrningarfrestur lögveðs sjálfkrafa um sama tímabil og greiðslufresturinn varir. Þetta var niðurstaða nefndarinnar af því að lög um lögveð eru í fjölmörgum lagabálkum á við og dreif. Því var eðlilegt að okkar mati og að mati umboðsmanns skuldara að setja inn þetta ákvæði sem gengi þá framar öðrum lögum um lögveð. Er þetta til þess að vernda stöðu lögveðhafa og þótti eðlilegt og sanngjarnt af hálfu nefndarinnar.

Með lögum nr. 128/2010 var lögum um greiðsluaðlögun breytt þannig að tímabundin frestun greiðslna skv. 11. gr. laga um greiðsluaðlögun einstaklinga hefst þegar einstaklingur sækir um greiðsluaðlögun. Á sama tímapunkti virkjast skyldur skuldara skv. 12. gr. laganna. Ákvæði c-liðar 1. mgr. 12. gr., um að skuldara sé óheimilt að láta af hendi eða veðsetja eignir og verðmæti sem gagnast geta lánardrottnum sem greiðsla, og ákvæði a-liðar 1. mgr. 11. gr., um að kröfuhafa sé óheimilt að krefjast eða taka við greiðslu á kröfum sínum, girða fyrir þann möguleika að skuldari geti selt eign sína, jafnvel þó að um hagkvæma ráðstöfun sé að ræða, sem samræmist markmiði laganna að auðvelda fólki að ná tökum á fjármálum sínum til frambúðar. Mikilvægt er að tryggja að skuldari geti selt eignir sínar við slíkar aðstæður, og slíkar aðstæður eru meðan á greiðslufrestun stendur og áður en til samþykktar greiðsluaðlögunar kemur eða henni hefur verið synjað. Það er mikilvægt að hægt sé að gera skuldara kleift að minnka við sig meðan á frestunartímabilinu stendur ef hann fær t.d. hagstætt tilboð í eign sína og hann geti keypt minni fasteign í stað stærri og dýrari eignar. Jafnframt mun þetta tryggja að unnt sé að ráðstafa eign í samræmi við lög nr. 103/2010, um tímabundið úrræði einstaklinga sem eiga tvær fasteignir til heimilisnota. Þessi breytingartillaga lýtur að því tímabili sem vísar til frestunar á greiðsluskyldu skuldara þar til umsókn um greiðsluaðlögun hefur verið samþykkt eða synjað.

Fyrir breytingu laganna um greiðsluaðlögun einstaklinga hófst frestun greiðslna ekki fyrr en umboðsmaður skuldara hafði samþykkt umsókn um greiðsluaðlögun og á sama tímapunkti var skuldara skipaður umsjónarmaður. Samkvæmt 13. gr. laganna getur umsjónarmaður ákveðið að selja skuli þær eignir sem umsjónarmaður telur af sanngirni og með hliðsjón af greiðslugetu og fjölskylduaðstæðum að skuldari geti verið án. Leggur nefndin því til breytingu á bráðabirgðaákvæði laganna þess efnis að frá frestun greiðslna og fram að skipun umsjónarmanns sé umboðsmanni skuldara heimilt að veita samþykki til ráðstöfunar eigna skuldara. Slík heimild sé bundin þeim skilyrðum að hún verði talin til þess fallin að auðvelda skuldara að endurskipuleggja fjármál sín og koma á jafnvægi milli skulda og greiðslugetu. Þrátt fyrir ákvæði laganna um frestun greiðslna skal lánardrottni sem á áhvílandi veð í hinni seldu eign til tryggingar kröfu sinni heimilt að taka við greiðslu vegna sölunnar. Þá verði tryggt að hagnaður af sölu eigna sé varðveittur á vörslureikningi sem verði í umsjón umboðsmanns skuldara þar til samningur um greiðsluaðlögun kemst á enda mikilvægt að kröfuhöfum sé ekki mismunað og hagnaður komi til ráðstöfunar samkvæmt samningi um greiðsluaðlögun.

Í II. kafla frumvarpsins er lögð til breyting á 1. mgr. 63. gr. a í lögum nr. 21/1991 um gjaldþrotaskipti o.fl., með síðari breytingum. Breytingunni er ætlað að tryggja samræmda meðferð krafna óháð því hvort greiðsluaðlögun byggi á frjálsri eða þvingaðri greiðsluaðlögun. Til að samræmd meðferð krafna sé tryggð leggur nefndin til sambærilegar breytingar og greint er frá að framan vegna fyrirgreiðslu viðskiptabanka vegna framfærslu námsmanna sem og breytinga á kröfum vegna námslána. Náist ekki samningur um greiðsluaðlögun verði því eins farið með kröfur í nauðasamningi til greiðsluaðlögunar leiti skuldari eftir honum.

Áður en lög um greiðsluaðlögun einstaklinga, nr. 101/2010, tóku gildi var fyrir hendi heimild í 63. gr. i gjaldþrotaskiptalaga til að ljúka gjaldþrotaskiptum með nauðasamningi til greiðsluaðlögunar. Þessi heimild var felld brott þegar ný lög um greiðsluaðlögun tóku gildi enda heimild fyrir þrotamann í 149. gr. gjaldþrotaskiptalaga til að ljúka skiptum með nauðasamningi. Var sú heimild talin nægjanleg. Bent hefur verið á að heimildir fyrrum 63. gr. i og gildandi 149. gr. eru ekki alls kostar sambærilegar auk þess sem greiðsluaðlögun hefur nú tekið nokkrum breytingum. Er því lögð til breyting á lögum um gjaldþrotaskipti þar sem skýrt verði kveðið á um heimild til að ljúka gjaldþrotaskiptum með nauðasamningi til greiðsluaðlögunar og eftir atvikum tímabundinni greiðsluaðlögun fasteignaveðkrafna. Til að gæta samræmis þykir rétt að við gerð frumvarpa verði tekið mið af ákvæðum V. kafla laga um greiðsluaðlögun einstaklinga.

Samhliða umfjöllun um frumvarp nefndarinnar ræddi hún rekstur umboðsmanns skuldara. Í 5. gr. laga nr. 100/2010, um umboðsmann skuldara, er kveðið á um að lánastofnanir, sbr. 4. gr. laga nr. 161/2002, um fjármálafyrirtæki, Íbúðalánasjóður og lífeyrissjóðir skuli standa straum af kostnaði við reksturinn með greiðslu sérstaks gjalds. Útfærslu gjaldtökunnar eru svo gerð nánari skil í greininni en nefndin fékk upplýsingar þess efnis að við útreikning álagningar gjalds hafi komið í ljós vankantar sem sníða þurfi af. Í 5. mgr. 5. gr. er kveðið á um að gjaldskyldir aðilar greiði gjaldið í hlutföllum við umfang útlánastarfsemi sinnar. Til að tryggja virkni og skýrleika ákvæðisins er lagt til að miðað skuli við upplýsingar um umfang útlánastarfsemi í lok næstliðins árs. Þessu til samræmis verði við gjaldtöku vegna ársins 2010 miðað við upplýsingar um umfang útlána í lok árs 2009. Þá verði jafnframt kveðið á um að gjaldskyldur aðili sé undanþeginn greiðslu á því ári sem hann hefur starfsemi en árið eftir greiði hann 500 þús. kr. gjald. Álagning slíks lágmarksgjalds er í samræmi við gjaldtöku vegna reksturs Fjármálaeftirlitsins, sbr. lög nr. 99/1999, um greiðslu kostnaðar við opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi.

Nefndin leggur til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem gerð er grein fyrir hér að framan og lagðar eru til í sérstöku þingskjali.

Jónína Rós Guðmundsdóttir og Ásmundur Einar Daðason voru fjarverandi við afgreiðslu málsins.

Undir álit þetta skrifa Sigríður Ingibjörg Ingadóttir framsögumaður, Ólafur Þór Gunnarsson, Pétur H. Blöndal, Guðmundur Steingrímsson, Unnur Brá Konráðsdóttir, Þórunn Sveinbjarnardóttir og Lilja Rafney Magnúsdóttir.