Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 657. máls.

Þingskjal 1052  —  657. mál.



Frumvarp til laga

um stjórn fiskveiða.

(Lagt fyrir Alþingi á 140. löggjafarþingi 2011–2012.)




I. KAFLI
Markmið, yfirstjórn, gildissvið og orðskýringar.
1. gr.
Markmið, þjóðareign og meðferð réttinda.

    Markmið þessara laga er:
     a.      að stuðla að verndun og sjálfbærri nýtingu fiskistofna við Ísland,
     b.      að stuðla að farsælli samfélagsþróun með hagsmuni komandi kynslóða að leiðarljósi,
     c.      að treysta atvinnu og byggð í landinu,
     d.      að hámarka þjóðhagslegan ávinning af sjávarauðlindinni og tryggja þjóðinni eðlilega auðlindarentu,
     e.      að sjávarútvegurinn sé arðsamur og búi við hagstætt og stöðugt rekstrarumhverfi.
    Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameiginleg og ævarandi eign íslensku þjóðarinnar. Íslenska ríkið veitir tilskilin leyfi, fer með og ráðstafar hvers kyns heimildum til nýtingar. Slík veiting eða ráðstöfun myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir þeim.

2. gr.
Stjórnvöld.

    Ráðherra fer með yfirstjórn mála samkvæmt lögum þessum.
    Fiskistofa annast eftirlit samkvæmt lögum þessum og daglega stjórnsýslu.
    Hafrannsóknastofnunin er til ráðgjafar við framkvæmd laga þessara samkvæmt lögum um rannsóknir í þágu atvinnuveganna.

3. gr.
Gildissvið.

    Ákvæði laga þessara taka til veiða úr nytjastofnum innan sem utan fiskveiðilögsögu Íslands.
    Utan íslenskrar fiskveiðilögsögu gilda lög þessi um veiðar íslenskra skipa úr nytjastofnum að því marki sem slík tilhögun skarast ekki við lögsögu annars ríkis.
    Lög þessi gilda um eftirlit íslenskra aðila með veiðum erlendra og þjóðernislausra skipa úr nytjastofnum á alþjóðlegum hafsvæðum samkvæmt heimildum í milliríkjasamningum og öðrum réttarheimildum þjóðaréttar.
    Lög þessi gilda með þeim takmörkunum sem leiðir af samningum við erlend ríki og reglum þjóðaréttar.

4. gr.
Orðskýringar.

    Merking orða er í lögum þessum sem hér segir:
     1.      Aflaheimild: Safnheiti yfir heimildir til veiða, bæði varanlegar og tímabundnar heimildir. Hugtakið nær m.a. yfir aflahlutdeild/krókaaflahlutdeild og aflamark/krókaaflamark.
     2.      Aflahlutdeild: Hlutdeild í leyfðum heildarafla í nytjastofni.
     3.      Aflamark: Heimild til að veiða tiltekið magn af afla mælt í kg innan fiskveiðiárs eða annars tímabils samkvæmt lögum þessum.
     4.      Deilistofn: Nytjastofn sem veiðist innan og utan íslenskrar fiskveiðilögsögu og Íslendingar deila eftir atvikum með öðrum þjóðum.
     5.      Fiskveiðiár: 12 mánaða tímabil, frá 1. september ár hvert til 31. ágúst næsta árs.
     6.      Fiskveiðilögsaga Íslands: Hafið og hafsbotninn frá stórstraumsfjöruborði að ytri mörkum efnahagslögsögu Íslands.
     7.      Heildaraflamark: Sá heildarafli, mælt í kg, sem ráðherra ákveður að heimilt sé að veiða á ákveðnu tímabili úr einstökum nytjastofnum.
     8.      Heildarafli: Óslægður afli upp úr sjó.
     9.      Krókaaflahlutdeild: Hlutdeild í leyfðum heildarafla í nytjastofni.
     10.      Krókaaflamark: Heimild báts, sem hefur leyfi til að veiða sem krókabátur, til að veiða tiltekið magn af afla mælt í kg.
     11.      Nytjastofn: Sjávardýr, svo og sjávargróður, sem nytjuð eru eða kunna að verða nytjuð.
     12.      Nýtingarleyfi: Tímabundið leyfi sem felur í sér handhöfn aflahlutdeildar.
     13.      Þorskígildi: Árlega reiknaður stuðull sem lýsir verðmæti 1 kg af tiltekinni tegund sem hlutfalli af verðmæti 1 kg af þorski.

II. KAFLI
Veiðileyfi.
5. gr.
Veiðileyfi.

    Enginn má stunda veiðar í atvinnuskyni nema hafa fengið til þess almennt veiðileyfi, sem Fiskistofa gefur út að eftirgreindum skilyrðum uppfylltum:
     1.      Skip hafi haffærisskírteini og sé skrásett í skipaskrá Siglingastofnunar Íslands sem fiskiskip, eða sérstaka skrá stofnunarinnar fyrir báta undir 6 metrum.
     2.      Eigandi og/eða útgerð skipsins fullnægja skilyrðum laga um fjárfestingu erlendra aðila í atvinnurekstri og laga um veiðar og vinnslu erlendra skipa í fiskveiðilögsögu Íslands.
    Almenn veiðileyfi eru tvenns konar: veiðileyfi með aflamarki og veiðileyfi með krókaaflamarki. Á sama fiskveiðiári getur skip aðeins haft annaðhvort veiðileyfi með aflamarki eða krókaaflamarki.
    Veiðileyfi með krókaaflamarki verður ekki gefið út á fiskiskip sem er stærra en 15 brúttótonn. Verði bátur stækkaður umfram þá stærð fellur veiðileyfi með krókaaflamarki niður.
    Auk almenns veiðileyfis er fiskiskipum skylt að hafa sérstakt leyfi til annarra veiða eftir því sem nánar er mælt fyrir um í þessum lögum og öðrum lögum á sviði fiskveiðistjórnar.

III. KAFLI
Veiðistjórn.
6. gr.
Veiðar að ósekju.

    Veiðar á þeim nytjastofnum sem ekki sæta takmörkun á leyfilegum heildarafla eru frjálsar öllum þeim skipum sem fá almennt veiðileyfi skv. 5. gr., með þeim takmörkunum sem leiðir af þessum lögum og öðrum lögum á sviði fiskveiðistjórnar.

7. gr.
Heildarafli.

    Ráðherra skal, að fengnum tillögum Hafrannsóknastofnunarinnar, ákveða með reglugerð heildarafla sem veiða má á ákveðnu fiskveiðiári, veiðitímabili eða vertíð úr einstökum nytjastofnum sem nauðsynlegt er talið að takmarka veiðar á. Ráðherra getur, að fengnum tillögum Hafrannsóknastofnunarinnar, ákveðið að fylgt sé langtímanýtingarstefnu fyrir einstakar tegundir til allt að fimm ára í senn.
    Heildarafli botnfisktegunda fyrir komandi fiskveiðiár skal ákveðinn fyrir 1. ágúst ár hvert. Heildarafli annarra nytjastofna skal ákveðinn með hæfilegum fyrirvara fyrir upphaf viðkomandi veiðitímabils. Ráðherra er heimilt innan fiskveiðiárs eða veiðitímabils að auka eða minnka heildarafla samkvæmt þessari grein.
    Áætlaður afli erlendra skipa reiknast til heildarafla og skal dragast frá fyrir úthlutun skv. 8. gr. Eftirtalinn afli reiknast ekki til heildarafla:
     1.      Veiðar í rannsóknarskyni á vegum Hafrannsóknastofnunarinnar, sem og annarra rannsóknastofnana.
     2.      Veiðar í fræðsluskyni, enda séu veiðarnar óverulegar og aflinn ekki fénýttur.
     3.      Afli sem reiknast ekki til aflamarks, sbr. 25. gr.

8. gr.
Úthlutun samkvæmt aflahlutdeildum.

    Hafi nytjastofni, sem veiðar eru takmarkaðar úr skv. 7. gr., verið ráðstafað í aflahlutdeildir, skal ráðherra með reglugerð skipta heildaraflamarki hvers fiskveiðiárs í stofninum í flokka sem hér segir:
     1.      Flokkur 1: Samkvæmt aflahlutdeildum og krókaaflahlutdeildum, sbr. IV. kafla.
     2.      Flokkur 2: Samkvæmt annarri aflahlutdeild, sbr. VI. kafla.
    Verði ákveðinn heildarafli þorsks fyrir fiskveiðiár, sbr. 1. mgr., sem nemur meira en 202.000 lestum, fyrir ýsu sem nemur meira en 66.000 lestum, fyrir ufsa sem nemur meira en 50.000 lestum eða fyrir steinbít sem nemur meira en 14.000 lestum skulu 60% þess aflamarks sem umfram er í hverri tegund renna til flokks 1 og 40% til flokks 2.

9. gr.
Nytjastofnar utan aflahlutdeilda.

    Hafi nytjastofni, sem takmarka þarf veiðar úr skv. 7. gr., ekki verið ráðstafað í aflahlutdeildir skv. 8. gr., er ráðherra heimilt með reglugerð að stjórna veiðum á stofninum, með ákvörðun um leyfilegan heildarafla, eða árlegri úthlutun tiltekins magns, til einstakra skipa eða skipaflokka á grundvelli stærðar eða gerðar skips, veiðiaðferða, búnaðar, svæða, heimahafnar skips og útbreiðslu stofna. Reglur um stjórn veiðanna skulu tryggja að afli verði innan áætlaðs heildarafla.

    Þegar veiðireynsla hefur myndast í stöðugu umhverfi og að öðrum efnislegum forsendum uppfylltum flytur ráðherra frumvarp til laga um úthlutun aflahlutdeilda í viðkomandi nytjastofni. Tekið skal mið af veiðireynslu, bæði fyrir og eftir gildistöku laga þessara, réttmætum hagsmunum þeirra sem hófu veiðar, verðmætamyndun og heildarmarkmiðum laganna.

10. gr.
Veiðar utan fiskveiðilögsögu.

    Ráðherra getur sett reglur um veiðar íslenskra skipa utan fiskveiðilögsögu sem nauðsynlegar eru til að fullnægja almennum skyldum Íslands til verndar lifandi auðlindum hafsins eins og nánar er kveðið á um í þessari grein og lögum um umgengni um nytjastofna sjávar.
    Ráðherra er heimilt með reglugerð að binda veiðar íslenskra skipa utan fiskveiðilögsögunnar sérstökum leyfum sé það nauðsynlegt vegna alþjóðlegra samningsskuldbindinga Íslands, til þess að fullnægja almennum ákvörðunum sem teknar eru með stoð í 1. mgr., eða til að vernda hagsmuni Íslands að því er varðar deilistofna. Veiðar í þessum tilvikum eru óheimilar án slíkra leyfa. Skulu leyfin bundin þeim skilyrðum sem nauðsynleg eru.
    Ákvæði 1. og 2. mgr. gilda einnig um veiðar íslenskra skipa innan lögsögu annarra ríkja, eftir því sem við á.
    Ráðherra getur sett sérstakar reglur um stjórn veiða íslenskra skipa í þeim tilvikum þegar Ísland hefur nýtt rétt sinn til að mótmæla samþykktum um fiskveiðistjórn sem gerðar hafa verið á grundvelli samnings sem Ísland er aðili að, enda þótt ákvæði 1. mgr. eigi ekki við. Getur ráðherra í því skyni bundið veiðarnar sérstökum leyfum og eru þær þá óheimilar án slíkra leyfa. Binda má leyfin nauðsynlegum skilyrðum. Ákvæði 1. mgr. 9. gr. gilda í þessum tilvikum eftir því sem við getur átt.

IV. KAFLI Flokkur 1: Aflahlutdeildir og krókaaflahlutdeildir.
11. gr.
Leyfi til að nýta aflahlutdeild.

    Til og með 1. ágúst 2012 býðst eigendum þeirra skipa sem þá ráða yfir aflahlutdeild að staðfesta hjá Fiskistofu, með undirritun eða öðrum fullgildum hætti, að gangast undir leyfi til að nýta aflahlutdeild til 20 ára frá upphafi fiskveiðiársins 2012/2013 að telja. Tefjist veiting leyfis umfram frest þennan af ástæðum sem ekki varða stjórnvöld er viðkomandi aðila óheimilt að nýta aflamark frá upphafi fiskveiðiársins 2012/2013. Aflaheimildum hans verður ráðstafað til flokks 2 hinn 1. desember 2012 hafi hann á þeim tíma ekki gengist undir leyfið.
    Fiskistofa gefur út nýtingarleyfi. Leyfi til að nýta aflahlutdeild felur í sér ígildi samkomulags milli ríkisins og handhafa leyfis um handhöfn þeirra hlutdeilda sem leyfinu fylgja til afmarkaðs tíma. Leyfishafi viðurkennir að honum er veittur aðgangur að sameiginlegri og ævarandi eign þjóðarinnar, honum er skylt að fara að lögum á sviði fiskveiðistjórnar og ber að greiða gjald fyrir nýtingarheimild sína. Bæði leyfishafi og íslenska ríkið skuldbinda sig til að viðhalda og varðveita nytjastofnana sem leyfið er byggt á. Með nýtingarleyfinu skal fylgja skrá um aflahlutdeildir skipsins. Framsal leyfisins er ekki heimilt, hvorki að hluta né heild.
    Tilkynni ráðherra ekki að annað sé fyrirhugað framlengist nýtingarleyfi um eitt ár í senn, og ár frá ári, þannig að 15 ár verði jafnan eftir af gildistíma þess. Tilkynningu um fyrirhugaðar grundvallarbreytingar eða brottfall nýtingarleyfis er fyrst heimilt að gefa út þegar fimm ár eru liðin af tímalengd leyfis skv. 1. mgr. Ráðherra skal, áður en slík tilkynning er gefin út, leita samþykkis Alþingis í formi þingsályktunartillögu. Nýtingarleyfi fellur niður sé engin aflahlutdeild bundin því.
    Allir þeir sem eiga fiskiskip sem hefur almennt veiðileyfi og flytja á það aflahlutdeild eiga rétt á útgáfu nýtingarleyfis með sömu takmörkunum um gildistíma og skilyrðum sem gilda um upphafleg nýtingarleyfi, sbr. 1.–3. mgr. Þannig skal upphafleg tímalengd nýrra leyfa miðast við 1. ágúst 2012.

12. gr.
Framsal aflahlutdeilda.

    Fiskistofa skal leyfa flutning aflahlutdeilda milli fiskiskipa, ef eftirtalin skilyrði eru uppfyllt:
     1.      Flutningur aflahlutdeildar leiðir ekki til þess að aflaheimildir þess skips sem flutt er til verði bersýnilega umfram veiðigetu þess.
     2.      Fullnægjandi upplýsingar um kaupverð aflahlutdeildar fylgja.
     3.      Skip sem flutt er til hefur almennt veiðileyfi.
     4.      Framsal fellur ekki undir takmörkun skv. 13. gr.
    Þegar aðilaskipti verða að fiskiskipi, eða aflahlutdeild er flutt milli fiskiskipa skv. 1. mgr., skal Fiskistofa skerða aflahlutdeild fiskiskipsins, eða þá aflahlutdeild sem er framseld, um 3% og ráðstafa í flokk 2. Til aðilaskipta teljast kaup og sala, sameining og yfirtaka. Þetta gildir ekki um flutning aflahlutdeilda milli skipa í eigu eins og sama aðila, einstaklings eða lögaðila.
    Hámark á framsali aflahlutdeildar einstakra tegunda af skipi skal vera hlutfall heildaraflamarks í viðkomandi tegund eins og því var úthlutað fiskveiðiárið 2011/2012 og heildaraflamarks í tegund á því ári sem framsal fer fram. Hlutfall þetta skal margfalda með aflahlutdeild skipsins í viðkomandi tegund og útkoman segir til um hve stóran hluta af aflahlutdeildinni er heimilt að framselja. Ráðherra setur nánari reglur um framkvæmd þessa ákvæðis.
    Heimild til framsals aflahlutdeilda samkvæmt þessari grein fellur niður við upphaf fiskveiðiársins 2032, án tillits til framlengingar leyfa skv. 3. mgr. 11. gr. og útgáfu nýrra leyfa skv. 4. mgr. 11. gr.

13. gr.
Forgangsréttur að aflahlutdeildum.

    Fiskistofa skal tilkynna ráðherra ef ætla má að samanlögð framsöl eða önnur ráðstöfun aflahlutdeilda, þ.m.t. flutningur skipa, fari yfir 20% aflaheimilda í þorskígildum talið frá viðkomandi byggðarlagi eða sveitarfélagi samkvæmt skráðri úthlutun hlutdeilda fyrir fiskveiðiárið 2012/2013.
    Ráðherra er heimilt, innan fjögurra vikna frá tilkynningu, að neyta forgangsréttar að aflahlutdeildunum ef ætla má að ráðstöfun þeirra hafi umtalsverð neikvæð áhrif í atvinnu- eða byggðalegu tilliti sökum hlutfallslegs mikilvægis sjávarútvegs í viðkomandi sveitarfélagi eða byggðarlagi.
    Endurgjald íslenska ríkisins fyrir aflahlutdeildirnar skal miðast við umsamið söluverð þeirra. Ágreiningi um skilmála og samningsverð er unnt að vísa til gerðardóms sem skipaður skal samkvæmt lögum nr. 53/1989, um samningsbundna gerðardóma.
    Ráðherra skal ráðstafa aflahlutdeildum, sem hann innleysir á grundvelli forgangsréttar, innan viðkomandi byggðarlags, sveitarfélags eða landshluta samkvæmt skilgreiningu Hagstofu Íslands. Skal ráðherra auglýsa hlutdeildina til sölu í viðkomandi landshluta. Eigendur skipa í byggðarlagi skulu hafa forgang að umræddum aflaheimildum, síðan eigendur skipa í sveitarfélagi og loks eigendur skipa í landshlutanum.

14. gr.
Aflamark einstakra skipa.

    Aflamarki í nytjastofnum, sem kemur til ráðstöfunar samkvæmt aflahlutdeildum, sbr. 8. gr., skal úthlutað til einstakra skipa til samræmis við skráða aflahlutdeild þeirra.
    Farist skip skal útgerð þess halda aflamarki þess við úthlutun í upphafi næsta fiskveiðiárs eða veiðitímabils, enda hafi aflahlutdeild þess ekki verið flutt til annars fiskiskips.

15. gr.
Flutningur aflamarks.

    Þegar fiskiskipi hefur verið úthlutað aflamarki skal Fiskistofa leyfa flutning þess á annað fiskiskip ef einu eftirtalinna skilyrða er fullnægt:
     1.      Skipin eru í eigu og rekstri sama aðila, einstaklings eða lögaðila.
     2.      Um er að ræða jöfn skipti milli aðila miðað við meðaltalsviðskiptaverð síðastliðins hálfs mánaðar viðkomandi tegunda á kvótaþingi Fiskistofu. Liggi ekki fyrir meðaltalsviðskiptaverð síðastliðins hálfs mánaðar á annarri eða báðum tegundunum sem skipt er á, skal miðað við jöfn skipti í þorskígildiskílóum talið.
     3.      Þegar Fiskistofa hefur veitt heimild skv. 2. mgr. 17. gr.
    Þegar fiskiskipi hefur verið úthlutað aflamarki skal Fiskistofa leyfa sölu þess á kvótaþingi, ef öðru eftirtalinna skilyrða er fullnægt:
     1.      Aflamarkið nemur minna en 5% úthlutaðs aflamarks til skipsins í upphafi fiskveiðiárs.
     2.      Aflamark nemur eigi meira en þriðjungi þess aflamarks sem skip hefur nýtt á hverjum tíma í þorskígildum talið. Heimilt er að víkja frá þessu vegna varanlegra breytinga á skipakosti útgerða eða þegar skip hverfur úr rekstri um lengri tíma vegna alvarlegra bilana eða sjótjóns.
    Þrátt fyrir ákvæði 1. og 2. mgr. er flutningur aflamarks á fiskiskip óheimill ef eitt af eftirtöldu á við:
     1.      Fiskiskip sem flutt er til hefur ekki almennt veiðileyfi.
     2.      Ekki liggur fyrir staðfesting Verðlagsstofu skiptaverðs um að í gildi sé samningur útgerðar og áhafnar um fiskverð til viðmiðunar hlutaskiptum. Þetta gildir ekki um flutning aflamarks til báta sem eingöngu stunda frístundaveiðar.
     3.      Aflaheimildir skips sem flytja skal til verða bersýnilega umfram veiðigetu þess.
    Frestur til að óska eftir flutningi aflamarks rennur út 15 dögum eftir að fiskveiðiári eða veiðitímabili lýkur.
    Ráðherra er heimilt að veita undanþágu frá takmörkunum þessarar greinar á flutningi aflamarks við lok fiskveiðiárs eða veiðitímabils ef sýnt þykir að verulegt aflamark nýtist ekki með öðrum hætti.

16. gr.
Krókaaflamarksskip.

    Krókaaflamark er óheimilt að nýta á annan hátt en við línu- og handfæraveiðar fiskiskipa sem hafa veiðileyfi til veiða með krókaaflamarki. Þó er ráðherra heimilt að veita krókaaflamarksskipum leyfi til að stunda veiðar á botndýrum með þeim veiðarfærum sem til þarf, svo sem plógum og gildrum. Ráðherra er heimilt að setja reglur um leyfðan meðafla krókaaflamarksskipa.
    Krókaaflahlutdeild verður aðeins flutt til skips sem hefur veiðileyfi með krókaaflamarki. Aflahlutdeild skipa sem hafa veiðileyfi með aflamarki verður ekki flutt á skip sem hafa veiðileyfi með krókaaflamarki. Sama gildir um aflamark að breyttu breytanda.
    Að öðru leyti gilda um krókaaflahlutdeildir og krókaaflamark allar sömu reglur og í lögum þessum gilda um aflahlutdeildir og aflamark.

V. KAFLI
Kvótaþing.
17. gr.
Kvótaþing.

    Fiskistofa starfrækir markað fyrir aflamark, kvótaþing, sem skal:
     a.      vera vettvangur viðskipta með aflamark,
     b.      annast greiðslumiðlun milli kaupenda og seljenda aflamarks,
     c.      safna og miðla upplýsingum um viðskipti með aflamark.
    Þegar um er að ræða framsal aflamarks í tegund þar sem viðskipti eru svo lítil að ekki eru forsendur til myndunar markaðsverðs á tilboðsmarkaði getur Fiskistofa veitt undanþágu frá viðskiptaskyldu á kvótaþingi.
    Fiskistofa skal daglega birta aðgengilegar upplýsingar um framsal krókaaflamarks og aflamarks, þar á meðal um magn eftir tegundum, auk upplýsinga um verð, eftir því sem við á. Fiskistofa skal jafnframt birta aðgengilegar upplýsingar um meðaltalsviðskiptaverð einstakra tegunda á kvótaþingi síðastliðins hálfs mánaðar.
    Gjald fyrir kostnaði Fiskistofu af rekstri kvótaþings skal ákveðið af ráðherra. Gjaldið skal greitt fyrir fram eða samhliða flutningi aflamarks. Hæð gjaldsins skal að hámarki standa undir kostnaði Fiskistofu af rekstri kvótaþings.
    Komi í ljós að aðili, einstaklingur eða lögaðili, hafi selt á kvótaþingi aflamark sem ekki var heimilt að ráðstafa skal útgerð þess skips sem aflamark var flutt af bæta það tjón sem slík sala hefur valdið. Enn fremur er heimilt að útiloka slíkan aðila frá frekari viðskiptum á kvótaþingi nema hann flytji fyrir fram aflamark frá skipi sínu og setji viðbótartryggingar sem nægilegar eru að mati Fiskistofu.
    Óheimilt er einstaklingum eða lögaðilum að taka þátt í, stuðla að eða hvetja til viðskipta með aflamark eða annarra aðgerða í því skyni að gefa ranga mynd af umfangi viðskipta með aflamark í tilteknum tegundum eða hafa óeðlileg áhrif á verðmyndun þess.
    Ráðherra er heimilt að setja reglugerð um viðskipti með aflmark, m.a. um tilgreiningu upplýsinga um magn og verð á aflamarki, hámarksmagn sem hver aðili getur boðið í og um skiptingu milli tímabila. Þar er einnig heimilt að kveða á um fjármál, tryggingar, gerð, skráningu og meðferð sölu- og kauptilboða, lágmarksverð, skráningu og frágang viðskipta, greiðslumiðlun og meðferð upplýsinga.

VI. KAFLI
Flokkur 2: Önnur aflahlutdeild.
18. gr.
Önnur aflahlutdeild.

    Aflamarki í nytjastofnum, sem kemur til ráðstöfunar á hverju fiskveiðiári samkvæmt aflahlutdeild í flokki 2, sbr. 8. gr., skal með reglugerð skipt til úthlutunar á kvótaþingi skv. 19. gr., til strandveiða skv. 20. gr. og til ráðstafana skv. 20.–24. gr. Um flutning þess gilda ekki ákvæði IV. kafla nema annað sé tekið fram.
    Frá og með fiskveiðiárinu 2015/2016 er heimilt að ráðstafa tilteknu magni aflahlutdeilda sem ríkið hefur yfir að ráða samkvæmt flokki 2 til að stuðla að nýliðun með útgáfu nýrra nýtingarleyfa. Verða þá slík nýliðunarleyfi annaðhvort boðin út eða úthlutun þeirra bundin svæðum sem hallað hefur á í atvinnu- og byggðalegu tilliti.
    Ráðherra leggur fyrir Alþingi, á þriggja ára fresti, í fyrsta sinn fyrir 1. apríl 2013, skýrslu um meðferð og ráðstöfun heimilda í flokki 2 ásamt tillögu til þingsályktunar um hlutfallslega skiptingu árlegs aflamarks sem kemur til ráðstöfunar samkvæmt þessum kafla.

19. gr.
Ráðstöfun til kvótaþings.

    Heimilt er að ráðstafa aflamarki um kvótaþing. Í reglugerð er heimilt að skilyrða hluta ráðstöfunarinnar við útgerðir sem eru staðsettar á tilteknum svæðum að bundnum nánari skilyrðum.
    Tekjur sem aflað er við ráðstöfun aflamarks úr flokki 2 samkvæmt þessari grein renna í sérstakan sjóð á vegum ráðherra. Úr sjóðnum er ráðstafað samkvæmt reglum sem ráðherra setur. Skal ríkið njóta 40% tekna, sveitarfélög 40% og markaðs- og þróunarsjóður tengdur sjávarútvegi 20%.

20. gr.
Strandveiðar.

    Á hverju fiskveiðiári skal ráðherra ráðstafa 6.665 þorskígildum í þorski og ufsa til veiða með handfæri á tímabilinu frá 1. maí til 31. ágúst. Skipting milli tegunda er ákveðin með reglugerð. Í lögum þessum eru slíkar veiðar nefndar strandveiðar og leyfi til þeirra veiða strandveiðileyfi. Afli sem fæst við strandveiðar reiknast ekki til aflamarks eða krókaaflamarks þeirra skipa er þær veiðar stunda. Aflaheimildum sem ráðstafað er til strandveiða skal skipt á fjögur landsvæði.
    Fiskistofa gefur út strandveiðileyfi, til eins veiðitímabils í senn. Öðlist skip leyfi til strandveiða er óheimilt að nýta aflamark eða krókaaflamark á skipinu það sem eftir lifir fiskveiðiárs. Einungis er heimilt að veita hverjum umsækjanda leyfi til strandveiða fyrir eitt fiskiskip. Eigandi fiskiskips skal vera lögskráður á skipið.
    Óheimilt er að veita fiskiskipi leyfi til strandveiða hafi aflamark umfram það aflamark sem flutt hefur verið til þess á sama fiskveiðiári verið flutt af því. Eftir útgáfu leyfis til strandveiða er skipum óheimilt að flytja frá sér aflamark þess árs umfram það sem flutt hefur verið til skips.
    Frá útgáfudegi strandveiðileyfis og til loka fiskveiðiárs er fiskiskipi óheimilt að stunda veiðar í atvinnuskyni samkvæmt öðrum leyfum. Strandveiðileyfi skal veitt á því landsvæði þar sem heimilisfesti útgerðar viðkomandi fiskiskips er skráð samkvæmt þjóðskrá eða fyrirtækjaskrá ríkisskattstjóra og skal öllum afla fiskiskips landað í löndunarhöfn innan þess landsvæðis. Sama fiskiskipi verður aðeins veitt leyfi frá einu landsvæði á hverju veiðitímabili. Fiskistofa stöðvar strandveiðar frá hverju landsvæði þegar sýnt er að leyfilegum heildarafla hvers tímabils verði náð.
    Leyfi til strandveiða samkvæmt þessari grein eru bundin eftirfarandi skilyrðum:
     1.      Óheimilt er að stunda veiðar föstudaga, laugardaga og sunnudaga. Ráðherra er heimilt með reglugerð að banna strandveiðar á almennum frídögum.
     2.      Hver veiðiferð skal eigi standa lengur en 14 klukkustundir. Miðað er við tímann frá því að fiskiskip lætur úr höfn til veiða og þar til það kemur til hafnar aftur til löndunar. Aðeins er heimilt að fara í eina veiðiferð á hverjum degi.
     3.      Tilkynna skal Fiskistofu um sjósókn fiskiskipsins í samræmi við reglur sem ráðherra setur.
     4.      Aldrei er heimilt að hafa fleiri en fjórar handfærarúllur um borð í fiskiskipi. Engin önnur veiðarfæri en handfærarúllur skulu vera um borð.
     5.      Á hverju fiskiskipi er aðeins heimilt að draga 650 kg, í þorskígildum talið, af kvótabundnum tegundum í hverri veiðiferð.
     6.      Skylt er að landa öllum afla í lok hverrar veiðiferðar og skal hann veginn og skráður endanlega hér á landi. Um vigtun, skráningu og meðferð afla fer að öðru leyti samkvæmt ákvæðum laga nr. 57/1996, um umgengni um nytjastofna sjávar, og ákvæðum gildandi reglugerðar þar um.
    Þá skal beita ákvæðum laga nr. 37/1992, um sérstakt gjald vegna ólögmæts sjávarafla, fari afli fiskiskips umfram lögbundið hámark. Gjald skal lagt á afla í samræmi við hlutfallslega skiptingu afla eftir tegundum. Skal gjaldið nema því meðalverði sem fengist hefur fyrir samsvarandi afla á fiskmörkuðum á þeim stað og því tímabili þegar hann barst að landi.
    Ráðherra setur nánari ákvæði í reglugerð um strandveiðar. Þar er heimilt að kveða á um:
     1.      Lágmarksdagafjölda fyrir hvert fiskiskip í maí og júní í því skyni að auka öryggi við strandveiðar.
     2.      Skilyrði um eignarhald. Ef eigandi fiskiskips er lögaðili, er heimilt að kveða á um lágmarkseignarhlutdeild lögskráðs aðila í lögaðilanum. Heimilt er að kveða á um að enginn eigenda lögaðilans geti átt aðild að nema einu strandveiðileyfi.
     3.      Skiptingu landsvæða og aflaheimilda á tímabil.

21. gr.
Bætur og byggðakvóti.

    Heimilt er að ráðstafa aflamarki í botnfiski til að mæta áföllum sem fyrirsjáanleg eru vegna verulegra breytinga á aflamarki einstakra tegunda. Ráðherra setur nánari ákvæði í reglugerð.
    Heimilt er að ráðstafa aflamarki í botnfiski, til stuðnings byggðarlögum, í samráði við Byggðastofnun, þannig:
     1.      Til minni byggðarlaga sem lent hafa í vanda vegna samdráttar í sjávarútvegi og háð eru veiðum eða vinnslu á botnfiski.
     2.      Til byggðarlaga sem hafa orðið fyrir óvæntri skerðingu á heildaraflaheimildum fiskiskipa sem gerð hafa verið út og landað hafa afla í viðkomandi byggðarlögum og sem hefur haft veruleg áhrif á atvinnuástand í byggðarlögunum. Heimilt er að ráðstafa aflaheimildum samkvæmt þessum lið til allt að þriggja ára í senn.
    Ráðherra setur nánari ákvæði um úthlutun samkvæmt þessari grein í reglugerð. Þar er heimilt að kveða á um:
     1.      Úthlutun aflaheimilda skv. 2. mgr. innan einstakra byggðarlaga. Þar skal kveðið á um skilgreiningu á byggðarlagi, viðmiðunar- og útreikningsreglur og aðrar reglur um úthlutun aflaheimilda til byggðarlaga.
     2.      Almenn skilyrði úthlutunar til fiskiskipa innan einstakra byggðarlaga. Skulu þau skilyrði m.a. varða skráningarstað, skráningartíma, eignarhald, skiptingu milli fiskiskipa, lágmarksverð, tryggingar fyrir greiðslum og framkvæmd úthlutunar. Einnig er ráðherra heimilt að setja reglur um að ekki sé heimilt að úthluta aflaheimildum til skipa sem fluttar hafa verið meiri aflaheimildir frá en þær heimildir sem fluttar hafa verið til skipanna á tilteknu fiskveiðiári. Ráðherra getur heimilað á grundvelli rökstuddra tillagna sveitarstjórnar að sett verði sérstök skilyrði fyrir úthlutun aflaheimilda í einstökum byggðarlögum er víkja frá eða eru til viðbótar hinum almennu skilyrðum enda séu þau byggð á málefnalegum og staðbundnum ástæðum og í samræmi við hagsmuni viðkomandi byggðarlaga. Eftir að slíkar tillögur sveitarstjórna hafa borist skulu þær birtar með aðgengilegum hætti, svo sem á vefsíðu ráðuneytisins, eigi síðar en sjö dögum áður en tekin verður afstaða til þeirra. Fallist ráðherra á tillögur sveitarstjórna um slík skilyrði staðfestir ráðuneytið tillögurnar og auglýsir þær í B-deild Stjórnartíðinda.
    Flutningur aflamarks sem ráðstafað er skv. 2. mgr. er aðeins heimill hafi fiskiskip efnt löndunar- og vinnsluskyldu skv. 5. mgr. Að öðru leyti gilda ákvæði 15. gr.
    Fiskiskipum er skylt að landa til vinnslu innan hlutaðeigandi byggðarlaga afla sem nemur í þorskígildum talið tvöföldu magni þeirra aflaheimilda sem þau fá úthlutað skv. 2. mgr. og skal úthlutun til þeirra ekki fara fram nema að því leyti sem það skilyrði er uppfyllt samkvæmt nánari reglum sem ráðherra setur. Ráðherra er heimilt, að fengnum rökstuddum tillögum sveitarstjórnar, að víkja frá þessu skilyrði enda sé það gert á grundvelli málefnalegra og staðbundinna ástæðna.
    Fiskistofa annast úthlutun aflaheimilda, sem koma í hlut einstakra byggðarlaga, til fiskiskipa. Ákvarðanir Fiskistofu um úthlutun aflaheimilda samkvæmt þessari grein er heimilt að kæra til ráðuneytisins. Kærufrestur er tvær vikur frá tilkynningu Fiskistofu um úthlutun eða höfnun umsóknar um úthlutun og skal úthlutun ekki fara fram fyrr en að þeim fresti liðnum. Skal ráðuneytið leggja úrskurð á kærur innan tveggja mánaða. Ráðuneytið getur ákveðið að úthlutun aflaheimilda til skipa í tilteknu byggðarlagi verði frestað að hluta eða öllu leyti þar til það hefur lokið afgreiðslu á kærum sem borist hafa vegna úthlutunar þar.
    Heimilt er að flytja aflamark einstakra fiskveiðiára sem úthlutað er samkvæmt þessari grein yfir á næsta fiskveiðiár og úthluta því með þeim aflaheimildum sem koma til úthlutunar á því fiskveiðiári. Aflamark sem er flutt frá eldra fiskveiðiári skal tilheyra aflamarki þess fiskveiðiárs sem hófst 1. september næst á undan úthlutun aflamarks.

22. gr.
Línuívilnun.

    Heimilt er að ráðstafa aflamarki í botnfiski til línuívilnunar og skal það magn skiptast innan hvers fiskveiðiárs á fjögur þriggja mánaða tímabil frá 1. september að telja. Fiskistofa fylgist með línuafla og tilkynnir ráðuneytinu hvenær telja megi líklegt að leyfilegu viðmiðunarmagni hvers tímabils verði náð. Ráðuneytið tilkynnir síðan frá hvaða tíma þorskafli á línu skuli reiknast að fullu til aflamarks. Þá getur ráðherra ákveðið hámark á heildarmagn ýsu og steinbíts til línuívilnunar og jafnframt ákveðið að ýsu- og steinbítsafli skuli reiknast að fullu til aflamarks þegar því er náð.
    Við línuveiðar dagróðrabáta með línu sem beitt er í landi má landa 20% umfram þann afla í þorski, ýsu og steinbít sem reiknast til aflamarks þeirra. Einnig er heimilt við línuveiðar dagróðrabáta með línu sem stokkuð er upp í landi að landa 15% umfram þann afla í þorski, ýsu og steinbít sem reiknast til aflamarks þeirra. Dagróðrabátur telst bátur sem kemur til hafnar til löndunar innan 24 klukkustunda frá því að hann heldur til veiða. Ákvæði þetta tekur aðeins til þeirra báta sem tilkynna staðsetningu um sjálfvirkt tilkynningarkerfi íslenskra skipa, sbr. lög um vaktstöð siglinga.

23. gr.
Fiskveiðar til eigin neyslu.

    Heimilt er án sérstaks leyfis að stunda fiskveiðar til eigin neyslu. Slíkar veiðar er einungis heimilt að stunda með sjóstöng og handfærum án sjálfvirknibúnaðar. Afla sem veiddur er samkvæmt þessari heimild er óheimilt að selja eða fénýta. Ráðherra getur með reglugerð sett takmörkun við að þessi heimild nái yfir tiltekna nytjastofna.

24. gr.
Sjóstangaveiðimót. Frístundaveiðar.

    Heimilt er að ráðstafa aflamarki til tiltekins fjölda opinberra sjóstangaveiðimóta enda komi leigugjald fyrir er taki mið af meðalleiguverði síðastliðna sex mánuði fyrir viðkomandi tegund.
    Heimilt er að ráðstafa aflamarki til fiskiskipa sem hafa leyfi Fiskistofu til frístundaveiða til eins fiskveiðiárs í senn, enda hafi umsækjandi öðlast leyfi Ferðamálastofu skv. 8. gr. laga um skipan ferðamála. Leyfi til frístundaveiða eru tvenns konar:
     1.      Leyfi til að veiða tiltekinn fjölda fiska af kvótabundnum fisktegundum á hvert handfæri eða sjóstöng dag hvern og reiknast sá afli ekki til aflamarks viðkomandi báts.
     2.      Leyfi til veiða sem takmarkast af aflamarki eða krókaaflamarki viðkomandi fiskiskips. Allur afli þessara báta skal veginn í samræmi við gildandi reglur um vigtun og skráningu sjávarafla. Um afla báta sem eingöngu stunda frístundaveiðar gilda ekki ákvæði laga nr. 24/1986, um skiptaverðmæti og greiðslumiðlun innan sjávarútvegsins. Heimilt er að selja og fénýta þann afla sem fæst við veiðar sem heimilar eru samkvæmt þessum tölulið.
    Innan sama fiskveiðiárs er einungis heimilt að veita skipi leyfi annaðhvort skv. 1. eða 2. tölul. 2. mgr. Skip sem hafa leyfi til frístundaveiða skv. 2. mgr. skulu tilkynna Fiskistofu með viku fyrirvara um upphaf og lok tímabils sem skipinu er haldið til veiða í atvinnuskyni. Þegar skip er á frístundaveiðum er almennt veiðileyfi óvirkt.
    Aðeins er heimilt að stunda veiðar með sjóstöng og handfærum án sjálfvirknibúnaðar á þeim bátum sem leyfi fá samkvæmt þessari grein. Rekstraraðili skal með sannanlegum hætti kynna fyrir áhöfn skips reglur um takmarkanir sem kunna að vera á veiðum á þeim svæðum þar sem líklegt má telja að skipið stundi frístundaveiðar og enn fremur reglur um bann við brottkasti afla og reglur um meðferð afla.

25. gr.
Áframeldi þorsks.

    Heimilt er að ráðstafa aflamarki í óslægðum þorski til tilrauna með áframeldi á þorski í samráði við Hafrannsóknastofnunina sem fylgist með tilrauninni og birtir niðurstöður um gang hennar.

VII. KAFLI
Almenn ákvæði um meðferð aflaheimilda.
26. gr.
Tegundatilfærsla og flutningur aflamarks milli fiskveiðiára.

    Heimilt er að veiða umfram aflamark í einstökum botnfisktegundum, enda skerðist aflamark annarra botnfisktegunda hlutfallslega í samræmi við verðmætahlutföll einstakra tegunda, sbr. 37. gr. Heimild þessi takmarkast við 5% af heildarverðmæti botnfiskaflamarks en umframafli í hverri botnfisktegund má þó ekki vera meiri en sem nemur 1,5% af heildarverðmæti botnfiskaflamarks. Tilfærsla úr einstakri botnfisktegund getur þó aldrei orðið meiri en 30% af aflamarki skips í viðkomandi tegund. Heimild þessarar málsgreinar nær þó ekki til veiða umfram aflamark í þorski. Ráðherra er heimilt í reglugerð að ákveða að takmörkun á heimild skv. 2. málsl. skuli í ákveðnum fisktegundum miðast við hærri viðmiðun en 1,5% af heildaraflaverðmæti botnfiskaflamarks.
    Hafi aflamark verið flutt milli skipa skv. 15. gr. flyst heimild til breytinga skv. 1. mgr. frá skipi sem flutt er af til þess skips sem flutt er til.
    Heimilt er að flytja allt að 15% af aflamarki hverrar botnfisktegundar og aflamarki úthafsrækju, humars og síldar, 10% af aflamarki hörpudisks og 5% af aflamarki innfjarðarrækju frá einu fiskveiðiári yfir á það næsta. Ráðherra getur, að fenginni umsögn Hafrannsóknastofnunarinnar, hækkað fyrrgreint hlutfall aflamarks í einstökum tegundum telji hann slíkt stuðla að betri nýtingu tegundarinnar.
    Þá er heimilt að veiða 5% umfram aflamark hverrar botnfisktegundar, síldar, úthafsrækju og humars og 3% umfram aflamark innfjarðarrækju og hörpudisks, enda dregst sá umframafli frá við úthlutun aflamarks næsta fiskveiðiárs á eftir.
    Beita skal skerðingarákvæðum 1. mgr. áður en heimild 3. mgr. er nýtt. Heimild 4. mgr. rýmkar ekki heimildir til breytinga milli fisktegunda skv. 1. mgr.

27. gr.
Undirmál og umgengni.

    Ráðherra getur ákveðið með reglugerð að fiskur undir tiltekinni stærð teljist aðeins að hluta með í aflamarki.
    Skipstjóra fiskiskips er heimilt að ákveða að hluti af afla skipsins reiknist ekki til aflamarks þess. Sá hluti sem þannig reiknast ekki til aflamarks skipsins skal þó aldrei nema meira en 0,5% af uppsjávarafla og 5% af öðrum sjávarafla sem hlutaðeigandi skip veiðir á hverju tímabili. Ráðherra skal binda heimild þessa við ákveðin tímabil. Heimild þessi er háð eftirfarandi skilyrðum:
     1.      Að aflanum sé haldið aðskildum frá öðrum afla skipsins og hann veginn sérstaklega og skráður. Heimilt er þó Fiskistofu að veita undanþágu frá aðskilnaði afla við uppsjávarveiðar ef aðskilnaður er af tæknilegum ástæðum ómögulegur.
     2.      Að aflinn sé seldur á viðurkenndum uppboðsmarkaði fyrir sjávarafurðir og andvirði hans renni til sjóðs samkvæmt lögum um sérstakt gjald vegna ólögmæts sjávarafla.
    Sé afli sem ekki er reiknaður til aflamarks, sbr. 2. mgr., umfram heimild í lok tímabils skal sá afli reiknast til aflamarks að fullu og á aðili ekki kost á endurgreiðslu andvirðis aflans.
    Sé heimild í 2. mgr. nýtt skulu forráðamenn uppboðsmarkaðarins þar sem aflinn er seldur standa skil á andvirði hins selda afla að frádregnum hafnargjöldum og kostnaði við uppboðið. Þá skal útgerð skipsins fá 20% af andvirði selds afla sem skiptist milli útgerðar og áhafnar samkvæmt samningum þar um.
    Ákvæði 2. mgr. gildir ekki um veiðar á deilistofnum eða stofnum utan fiskveiðilögsögunnar, nema ráðherra ákveði annað. Ákvæði 2. mgr. gilda hvorki um strandveiðar né frístundaveiðar.

28. gr.
Álag á afla sem fluttur er óunninn á erlendan markað.

    Ráðherra er heimilt í reglugerð að ákveða að afli á ákveðnum fisktegundum, sem fluttur er óunninn á erlendan markað, skuli reiknaður með álagi þegar metið er hversu miklu af aflamarki skips er náð hverju sinni. Skal álagið vera allt að 20% á þorsk og ýsu en allt að 15% á aðrar tegundir.

29. gr.
Skylda til vinnslu til manneldis.

    Ráðherra er heimilt í reglugerð að ákveða að skylt sé að vinna einstakar tegundir uppsjávarfisks til manneldis. Hlutfall uppsjávarafla einstakra skipa, eða meðaltal uppsjávarafla fleiri skipa í eigu og rekstri sama aðila, sem ráðstafað er til vinnslu á því tímabili sem ráðherra ákveður skal ekki vera ákveðið hærra en 80%.

30. gr.
Vannýtt aflamark.

    Því aflamarki viðkomandi skips, sem eftir stendur þegar heimildir skv. 15. og 26. gr. hafa verið nýttar og ekki hefur verið veitt á fiskveiðiárinu, er ráðherra heimilt að ráðstafa í flokk 2 á næsta fiskveiðiári. Þetta skal gert að fenginni umsögn Hafrannsóknastofnunarinnar.

VIII. KAFLI
Hámarkshlutdeild, yfirráð og tengdir aðilar.
31. gr.
Hámark aflahlutdeildar eins aðila.

    Þrátt fyrir ákvæði IV. kafla má samanlögð aflahlutdeild fiskiskipa í eigu einstakra aðila, einstaklinga eða lögaðila, eða í eigu tengdra aðila, aldrei nema hærra hlutfalli af heildaraflahlutdeild eftirtalinna tegunda en hér segir:
Tegund Hámarksaflahlutdeild
Þorskur 12%
Ýsa 20%
Ufsi 20%
Karfi 35%
Grálúða 20%
Síld 20%
Loðna 20%
Úthafsrækja 20%
Nemi heildarverðmæti aflamarks annarra tegunda en að framan greinir, sem hefur verið ráðstafað í aflahlutdeildir, við upphaf fiskveiðiárs hærra hlutfalli en 2% af heildarverðmæti aflamarks allra tegunda sem sæta ákvörðun um leyfðan heildarafla má samanlögð aflahlutdeild fiskiskipa í eigu einstakra aðila, einstaklinga eða lögaðila, eða í eigu tengdra aðila, aldrei nema hærra hlutfalli af heildaraflahlutdeild viðkomandi tegunda en 20%. Skal ráðherra við upphaf fiskveiðiárs tilgreina í reglugerð þær tegundir sem um er að ræða. Við mat á heildarverðmæti aflamarks skal annars vegar miða við verðmætahlutföll einstakra tegunda á viðkomandi fiskveiðiári eða veiðitímabili, sbr. 37. gr., og hins vegar úthlutað aflamark einstakra tegunda á tímabilinu. Þó skal samanlögð krókaaflahlutdeild fiskiskipa í eigu einstakra aðila, einstaklinga eða lögaðila, eða í eigu tengdra aðila, ekki nema hærra hlutfalli en 4% af þorski og 5% af ýsu miðað við heildarkrókaaflahlutdeild í hvorri tegund.
    Þá má samanlögð aflahlutdeild fiskiskipa í eigu einstakra aðila, einstaklinga eða lögaðila, eða í eigu tengdra aðila, ekki nema meira en 12% af heildarverðmæti aflahlutdeildar allra tegunda sem sæta ákvörðun um leyfðan heildarafla samkvæmt lögum þessum eða meira en 5% af heildarverðmæti krókaaflahlutdeildar. Við mat á heildarverðmæti aflahlutdeildar skal annars vegar miða við verðmætahlutföll einstakra tegunda á viðkomandi fiskveiðiári eða veiðitímabili, sbr. 23. gr., og hins vegar úthlutað aflamark einstakra tegunda á tímabilinu.
    Til aflahlutdeildar fiskiskipa í eigu einstakra aðila skv. 1. og 2. mgr. telst einnig aflahlutdeild fiskiskipa sem aðilar hafa haft á kaupleigu eða leigu í sex mánuði eða lengur.
    Tengdir aðilar teljast:
     1.      Aðilar þar sem annar aðilinn, einstaklingur eða lögaðili, á beint eða óbeint meiri hluta hlutafjár eða stofnfjár í hinum aðilanum eða fer með meiri hluta atkvæðisréttar. Fyrrnefndi aðilinn telst móðurfyrirtæki en hinn síðarnefndi dótturfyrirtæki.
     2.      Aðilar þar sem annar aðilinn, einstaklingur eða lögaðili, hefur með öðrum hætti en greinir í 1. tölul. raunveruleg yfirráð yfir hinum. Fyrrnefndi aðilinn telst móðurfyrirtæki en hinn síðarnefndi dótturfyrirtæki.
     3.      Lögaðilar þar sem svo háttar til að sami aðili eða sömu aðilar, einstaklingar eða lögaðilar, eða tengdir aðilar skv. 1. eða 2. tölul., eiga meiri hluta hlutafjár, stofnfjár eða atkvæðisréttar í báðum eða öllum lögaðilunum enda nemi eignarhlutur hvers þeirra um sig a.m.k. 10% af hlutafé, stofnfé eða atkvæðafjölda í viðkomandi lögaðilum. Sama á við ef aðili eða aðilar, einstaklingar eða lögaðilar, eða tengdir aðilar skv. 1. eða 2. tölul., sem eiga meiri hluta hlutafjár, stofnfjár eða atkvæðisréttar í lögaðila og hver um sig á a.m.k. 10% hlutafjár, stofnfjár eða atkvæðisréttar í lögaðilanum, eiga ásamt viðkomandi lögaðila meiri hluta hlutafjár, stofnfjár eða atkvæðisréttar í öðrum lögaðila. Til eignarhluta og atkvæðisréttar einstaklinga í lögaðilum skv. 1.–3. tölul. telst jafnframt eignarhluti og atkvæðisréttur maka og skyldmenna í beinan legg.

32. gr.
Tilkynningarskylda.

    Aðila ber, þegar fyrirsjáanlegt er að aflahlutdeild fiskiskipa aðila fari umfram þau mörk sem sett eru í 1. eða 2. mgr. 31. gr., að tilkynna Fiskistofu um flutning aflahlutdeilda, samruna lögaðila sem eiga fiskiskip með aflahlutdeild, kaup á eignarhlut í slíkum lögaðilum og kaup, kaupleigu eða leigu á fiskiskipi með aflahlutdeild. Þegar um tengda aðila er að ræða skv. 1. og 2. tölul. 4. mgr. 31. gr. hvílir tilkynningarskyldan á móðurfyrirtæki en annars á þeim aðila er að gerningnum stendur. Þá ber lögaðilum, sem eiga fiskiskip með aflahlutdeild, að láta Fiskistofu reglubundið í té upplýsingar um eignarhluta allra þeirra sem eiga 10% eða meira af hlutafé, stofnfé eða atkvæðisrétti í viðkomandi lögaðila. Jafnframt skal veita upplýsingar um eignarhluta einstaklinga og maka þeirra og skyldmenna í beinan legg sé samanlagður eignarhluti eða atkvæðisréttur þeirra 10% eða meira af hlutafé, stofnfé eða atkvæðisrétti í viðkomandi lögaðila. Lögaðilum, sem eiga fiskiskip með aflahlutdeild, ber enn fremur að upplýsa Fiskistofu um lögaðila sem þeir eiga eignarhlut eða atkvæðisrétt í og eiga fiskiskip með aflahlutdeild.
    Fiskistofa skal meta þær upplýsingar sem aðili hefur látið í té og innan hæfilegs frests tilkynna aðila hver aflahlutdeild fiskiskipa hans er. Ef aflahlutdeild fiskiskipa í eigu einstakra aðila eða tengdra aðila fer umfram framangreind mörk skal Fiskistofa tilkynna viðkomandi aðila að svo sé og hve há umframaflahlutdeild hans er. Aðila skal veittur sex mánaða frestur, frá því að honum sannanlega barst tilkynningin, til að gera ráðstafanir til að koma aflahlutdeildinni niður fyrir mörkin. Hafi aðili ekki veitt Fiskistofu upplýsingar um að fullnægjandi ráðstafanir hafi verið gerðar fyrir lok frestsins fellur umframaflahlutdeildin niður. Skerðist þá aflahlutdeild fiskiskipa í eigu viðkomandi hlutfallslega miðað við einstakar tegundir. Við úthlutun aflahlutdeildar í upphafi næsta fiskveiðiárs eftir lok frestsins skal skerðingin koma til hækkunar aflahlutdeildar í flokki 2.

IX. KAFLI
Framkvæmd og eftirlit.
33. gr.
Reglugerðarheimild.

    Ráðherra getur sett nánari reglur varðandi framkvæmd laga þessara.

34. gr.
Upplýsingaöflun.

    Útgerðarmönnum, skipstjórnarmönnum og kaupendum afla, svo og umboðsmönnum, útflytjendum, fiskmörkuðum, flutningsaðilum og öðrum umráðamönnum afla, bönkum, lánastofnunum og opinberum stofnunum, er skylt að láta ráðuneytinu eða Fiskistofu ókeypis í té og í því formi sem ráðherra ákveður allar þær upplýsingar sem unnt er að láta í té og nauðsynlegar eru taldar vegna eftirlits með framkvæmd laga þessara og annarra laga á sviði fiskveiðistjórnar, þ.m.t. laga um veiðigjöld.
    Heimilt er ráðherra að leggja á dagsektir skirrist aðilar skv. 1. mgr. við veitingu þeirra upplýsinga sem þar getur. Dagsektir skulu nema 20.000–100.000 kr. fyrir hvern dag. Dagsektir, að frádregnum kostnaði við álagningu og innheimtu, renna í ríkissjóð og eru aðfararhæfar.

35. gr.
Kaup og sala skipa.

    Eigendaskipti á fiskiskipi, eða aðra breytingu á útgerðaraðild fiskiskips, sem leyfi hefur til veiða í atvinnuskyni, skal innan 15 daga frá undirritun samnings tilkynna til Fiskistofu. Bæði seljandi og kaupandi, eða leigusali og leigutaki þegar um leigu er að ræða, skulu sameiginlega undirrita tilkynningu um breytta útgerðaraðild á sérstöku eyðublaði sem Fiskistofa leggur til í þessu skyni. Afrit af þinglýstum kaupsamningi eða leigusamningi skal fylgja tilkynningu. Ábyrgð á tilkynningu til Fiskistofu hvílir á kaupanda skips eða leigutaka þess eftir atvikum. Ráðherra getur í reglugerð kveðið nánar á um framkvæmd tilkynningarskyldu. Vanefndir á tilkynningarskyldu varða viðurlögum skv. 42. gr.

36. gr.
Veiðieftirlit.

    Fiskistofa annast eftirlit með framkvæmd laga þessara og hefur í því skyni sérstaka eftirlitsmenn í sinni þjónustu. Jafnframt því sem þessir eftirlitsmenn sinna verkefnum samkvæmt öðrum lögum um fiskveiðistjórn skulu þeir hafa eftirlit með löndun, vigtun, flutningi og vinnslu afla. Enn fremur skulu þeir hafa eftirlit með útflutningi afla eða afurða eins og nánar er kveðið á um í lögum þessum, reglugerðum settum samkvæmt þeim og í erindisbréfi.
    Eftirlitsmönnum er heimilt að fara í veiðiferðir með fiskiskipum og skulu þeir hafa sérstaka hvílu um borð, eftir því sem við getur átt. Þá er eftirlitsmönnum heimilt að fara um borð í skip til athugunar á farmi og veiðarfærum og er skipstjórum skylt að veita þeim aðstoð, sbr. 1. mgr. 10. gr. laga um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands. Enn fremur skal þeim heimill aðgangur að skipum, vinnslusölum fiskverkenda, birgðageymslum, húsnæði fiskmarkaða og vigtunarleyfishafa og flutningsförum sem flytja afla eða afurðir til að Fiskistofa geti sinnt eftirlitshlutverki sínu lögum samkvæmt. Hafi skipstjóri verið upplýstur um að eftirlitsmaður Fiskistofu fyrirhugi að fara í veiðiferð skips er honum skylt að tilkynna viðkomandi eftirlitsmanni um fyrirhugaða veiðiferð með hæfilegum fyrirvara.
    Ráðherra getur með reglugerð ákveðið að settur skuli, á kostnað útgerða, sjálfvirkur eftirlitsbúnaður til fjareftirlits um borð í fiskiskip.
    Ráðherra getur með reglugerð gert fiskiskipum að sæta því eftirliti sem kveðið er á um í samningum sem Ísland er aðili að. Þá getur ráðherra sett reglur um eftirlit á grundvelli 4. mgr. 10. gr. um veiðar í lögsögu annarra ríkja.

37. gr.
Eftirlit erlendra aðila.

    Hafi íslensk stjórnvöld á grundvelli milliríkjasamnings veitt heimild til þess að eftirlitsaðilar erlends ríkis fari til eftirlitsstarfa um borð í íslensk fiskiskip utan fiskveiðilögsögu Íslands skal ráðherra með reglugerð kveða nánar á um eftirlitið.
    Í reglugerðinni skal m.a. kveða á um heimildir eftirlitsaðilanna til þess að rannsaka meint brot gegn veiðistjórnunarreglum á viðkomandi hafsvæði og um réttarvernd þeirra í samræmi við viðkomandi samning. Einnig skal kveðið á um skyldur skipverja á íslenskum skipum, m.a. til þess að ljá atbeina sinn við eftirlitið þegar uppganga fer fram.

38. gr.
Rafræn stjórnsýsla.

    Fiskistofu er heimilt að gera þjónustusamninga um rafrænar tilkynningar um flutning aflamarks eða krókaaflamarks milli fiskiskipa. Sama gildir um framsal aflahlutdeildar og krókaaflahlutdeildar. Þá er Fiskistofu heimilt að viðhafa rafræna meðferð stjórnsýslumála eftir því sem hentugt er. Ráðherra er heimilt að setja nánari reglur um gerð þjónustusamninga, rafræna auðkenningu o.fl.

X. KAFLI
Þorskígildi.
39. gr.
Ákvörðun þorskígildis.

    Ráðuneytið skal reikna þorskígildi fyrir 15. júlí ár hvert fyrir hverja tegund sem sætir ákvörðun um stjórn veiða, samkvæmt lögum þessum eða öðrum lögum á sviði fiskveiðistjórnar, og taka mið af tólf mánaða tímabili sem hefst 1. maí næstliðið ár og lýkur 30. apríl. Sé tekin ákvörðun um stjórn veiða á tegund sem ekki hefur áður sætt slíkri ákvörðun skal þegar reikna þorskígildi fyrir tegundina miðað við sama tímabil og greinir í 1. málsl. Þorskígildi skulu reiknuð sem hlutfall verðmætis einstakra tegunda sem sæta ákvörðun um stjórn veiða af verðmæti slægðs þorsks. Til grundvallar verðmætaútreikningi skal leggja heildaraflamagn og heildarverðmæti þessara tegunda samkvæmt upplýsingum Fiskistofu þar um. Þegar fiskur er seldur ferskur erlendis skal miða við 88% af söluverðmæti hans. Varðandi botnfisk, að undanskildum karfa, skal miða við slægðan fisk. Miða skal við slitinn humar.

XI. KAFLI
Veiðigjöld.
40. gr.
Álagning veiðigjalda.

    Allir þeir sem fá úthlutað aflaheimildum samkvæmt lögum þessum, eða landa afla fari stjórn veiða fram með öðrum hætti en úthlutun aflamarks, skulu greiða veiðigjöld svo sem í lögum um veiðigjöld greinir.

XII. KAFLI
Viðurlög o.fl.
41. gr.
Stjórnsýsluviðurlög.

    Fiskistofa skal veita áminningar eða afturkalla almennt veiðileyfi fiskiskips og/eða leyfi til strandveiða eða frístundaveiða ef brotið hefur verið gegn lögum þessum eða öðrum lögum um fiskveiðistjórn og/eða reglum settum samkvæmt þeim.
    Við fyrsta brot, sem varðar sviptingu almenns veiðileyfis, skal leyfissvipting ekki standa skemur en eina viku og ekki lengur en tólf vikur eftir eðli og umfangi brots. Við ítrekuð brot skal svipting ekki standa skemur en fjórar vikur og ekki lengur en eitt ár.
    Við fyrsta minni háttar brot skal Fiskistofa, þrátt fyrir ákvæði 1. og 2. mgr., veita hlutaðeigandi útgerð skriflega áminningu.
    Ákvörðunum Fiskistofu skv. 1. mgr. verður skotið til ráðherra, enda sé það gert innan eins mánaðar frá því að aðila var tilkynnt um ákvörðun. Kæra frestar ekki réttaráhrifum ákvörðunar.
    Almennt veiðileyfi fellur úr gildi ef sérstakt leyfi til veiða er afturkallað af ástæðum sem í 1. mgr. getur. Að sama skapi falla sérstök leyfi til veiða úr gildi ef almennt veiðileyfi er afturkallað.

42. gr.
Refsingar.

    Brot gegn ákvæðum laga þessara og reglum settum samkvæmt þeim varða sektum hvort sem þau eru framin af ásetningi eða gáleysi. Sé um stórfelld eða ítrekuð ásetningsbrot að ræða skulu þau að auki varða fangelsi allt að sex árum.
    Beita skal ákvæðum laga um sérstakt gjald vegna ólögmæts sjávarafla vegna brota gegn lögum þessum eftir því sem við á.

43. gr.
Nánari ákvæði.

    Sektir má jafnt gera lögaðila sem einstaklingi. Þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. 42. gr. má ákvarða lögaðila sekt þótt sök verði ekki sönnuð á fyrirsvarsmenn eða starfsmenn hans eða aðra þá einstaklinga sem í þágu hans starfa, enda hafi brotið orðið eða getað orðið til hagsbóta fyrir lögaðilann. Með sama skilorði má einnig gera lögaðila sekt ef fyrirsvarsmenn eða starfsmenn hans eða aðrir einstaklingar sem í þágu hans starfa hafa gerst sekir um brot.
    Tilraun og hlutdeild í brotum á lögum þessum er refsiverð eftir því sem segir í almennum hegningarlögum.

44. gr.
Gildistaka og brottfall laga.

    Lög þessi öðlast þegar gildi. Ákvæði þeirra um veiðistjórn, ráðstöfun aflamarks o.fl. koma til framkvæmdar við upphaf fiskveiðiársins 2012/2013. Jafnhliða falla úr gildi lög nr. 151/ 1996, um fiskveiðar utan lögsögu Íslands, lög nr. 38/1998, um stjórn veiða úr norsk-íslenska síldarstofninum, og lög nr. 12/1975, um samræmda vinnslu sjávarafla og veiðar, sem haldnar eru sérstökum leyfum.

45. gr.
Breytingar á öðrum lögum.

    Við gildistöku þessara laga breytast eftirfarandi ákvæði laga sem hér segir:
     1.      Lög um umgengni um nytjastofna sjávar, nr. 57/1996.
                  a.      Á eftir 2. gr. kemur ný grein, 2. gr. a, svohljóðandi:
                      Íslensk lög og reglur settar samkvæmt þeim varðandi hreinlæti, búnað og innra eftirlit, sem og um meðferð og nýtingu afla, sem gilda um veiðar íslenskra skipa innan fiskveiðilögsögu Íslands, skulu jafnframt gilda um veiðar þeirra utan hennar. Ráðherra er þó heimilt að veita undanþágur varðandi aflanýtingu við veiðar utan lögsögunnar ef fjarlægð frá landi, lengd veiðiferða eða aðrar aðstæður gera slíkt nauðsynlegt.
                  b.      Á eftir 4. gr. kemur ný grein, 4. gr. a, svohljóðandi:
                      Ráðherra setur með reglugerð ákvæði um gerð og frágang veiðarfæra íslenskra skipa við veiðar utan lögsögu Íslands, þar á meðal um lágmarksmöskvastærð. Þá getur hann sett reglur um lokun veiðisvæða og aðrar þær aðgerðir sem nauðsynlegar kunna að vera til að tryggja verndun smáfisks og ábyrgar veiðar. Ráðherra skal í þessum efnum byggja á samningum sem Ísland er aðili að. Jafnframt getur ráðherra tekið mið af þeim reglum sem gilda við veiðar í lögsögu Íslands, reglum sem gilda í lögsögu annarra ríkja sem liggur að viðkomandi hafsvæði eða reglum sem settar hafa verið af viðkomandi svæðisstofnun.
                  c.      Í stað orðsins „efnahagslögsögu“ í 1. mgr. 5. gr. kemur: fiskveiðilögsögu.
                  d.      Við 2. mgr. 6. gr. bætast þrír nýir málsliðir, svohljóðandi: Búnaður til vigtunar og hugbúnaður tengdur honum skal vera með þeim hætti að tryggt sé og unnt að ganga úr skugga um að allur afli sé vigtaður og skulu upplýsingar um niðurstöðu vigtunar vera geymdar í sérstökum gagnagrunni. Þá er það skilyrði vigtunarleyfis að Fiskistofa hafi aðgang til aflestrar á gögnum í gagnagrunnum er geyma niðurstöður vigtunar síðastliðinna fimm ára og skulu gögnin vera á því formi sem Fiskistofa ákveður. Ráðherra setur nánari ákvæði um vigtunarbúnað þar sem m.a. skal kveðið á um gerð og virkni voga, innsigli á búnaði til vigtunar og hugbúnað tengdan honum og nauðsynlegar upplýsingar um niðurstöðu vigtunar.
                  e.      3. mgr. 9 gr. orðast svo:
                      Skipstjórar fiskiskipa skulu halda sérstaka afladagbók. Skal með reglugerð kveða nánar á um þær upplýsingar sem skrá skal í afladagbækur, form þeirra, kröfu um nákvæmni við skráningu á magni afla, skil á þeim til Fiskistofu o.fl. Afladagbækur skulu vera rafrænar. Þó er skipstjórum fiskiskipa sem eru undir 10 brúttótonnum að stærð og skipstjórum fiskiskipa sem eru undir 15 brúttótonnum að stærð og fengu í fyrsta sinn haffærisskírteini fyrir 1. maí 2002 heimilt að halda afladagbók á bókarformi. Þá er einnig heimilt í reglugerð að veita undanþágu frá skyldu til að halda rafrænar afladagbækur við sérstakar aðstæður, svo sem ef búnaður er bilaður eða ef aðstæður um borð í fiskiskipi eru þannig að ekki er unnt að færa rafræna afladagbók þar.
                  f.      Á eftir 9. gr. kemur ný grein, 9. gr. a, svohljóðandi:
                      Íslensk skip er stunda veiðar utan lögsögu Íslands skulu fullnægja öllum sömu ákvæðum um skil á afladagbókum o.fl. og gilda um veiðar innan lögsögunnar. Að auki skal ráðherra með reglugerð gera íslenskum skipum að fullnægja ákvæðum samninga sem Ísland er aðili að um tilkynningarskyldu og upplýsingagjöf til erlendra stjórnvalda eða alþjóðastofnana.
                  g.      Eftirfarandi breytingar verða á 12. gr.:
                      1.      1. mgr. orðast svo:
                              Óheimilt er að taka við, vinna eða stunda viðskipti með afla sem ekki hefur verið veginn samkvæmt gildandi reglum um vigtun sjávarafla.
                      2.      Á eftir orðunum „Aðilar sem“ í 2. mgr. kemur: taka við, vinna eða.
                  h.      Eftirfarandi breytingar verða á 2. mgr. 13. gr.:
                      1.      Á eftir orðunum: „sambærilegar veiðar“ í 1. málsl. kemur: eða að ekki sé farið að lögum og reglum um veiðarfæri.
                      2.      Í stað orðanna „sjö daga eða sjö“ í 2. og 4. málsl. kemur: tvo daga eða tvær.
                      3.      Í stað orðanna „áttunda degi eða áttundu“ í 4. málsl. kemur: þriðja degi eða þriðju.
                  i.      Í stað orðanna „sbr. 3. mgr. 12. gr. laga nr. 38/1990, um stjórn fiskveiða, með síðari breytingum“ í 1. mgr. 14. gr. kemur: sbr. 15. gr. laga um stjórn fiskveiða.
                  j.      Við 17. gr. bætist ný málsgrein er verður 1. mgr., svohljóðandi:
                      Telji Fiskistofa að fyrir liggi rökstuddur grunur um að vigtunarleyfishafi fari ekki að lögum og reglum um vigtun og skráningu sjávarafla er Fiskistofu heimilt að krefja vigtunarleyfishafa um greiðslu alls kostnaðar við sérstakt eftirlit með vigtun og skráningu sjávarafla hjá viðkomandi vigtunarleyfishafa. Skal vigtunarleyfishafa tilkynnt um ákvörðun Fiskistofu. Skal vigtunarleyfishafi greiða allan kostnað við slíkt eftirlit, þar með talinn launakostnað eftirlitsmanna.
                  k.      Á eftir orðunum „samkvæmt þessum kafla“ í 18. gr. kemur: öðrum en um álagningu stjórnvaldssekta.
                  l.      Á eftir 18. gr. kemur ný grein, 18. gr. a, svohljóðandi:
                      Fiskistofa getur lagt stjórnvaldssektir á einstaklinga eða lögaðila ef hann:
                      1.      hagar veiðum þannig að afli skemmist í veiðarfærum eða brýtur gegn ákvæðum í reglugerð um notkun einstakra veiðarfæra, sbr. 1. mgr. 2. gr.,
                      2.      brýtur gegn 2. mgr. 2. gr. um skyldu til að hirða og landa öllum afla,
                      3.      brýtur gegn 2. mgr. 3. gr. um að óheimilt sé að hefja veiðiferð nema skipið hafi aflaheimildir,
                      4.      brýtur gegn 1. mgr. 4. gr. um notkun veiðarfæra,
                      5.      brýtur gegn 2. mgr. 5. gr. um að senda tilkynningar til Fiskistofu,
                      6.      brýtur gegn 1. eða 2. mgr. 6. gr. um skyldu til vigtunar afla,
                      7.      sem löggiltur vigtunarmaður, brýtur gegn 7. gr.,
                      8.      hindrar störf eftirlitsmanns skv. 1. mgr. 8. gr.,
                      9.      brýtur gegn ákvæðum 9. gr. um meðferð afla, upplýsingagjöf og afladagbækur,
                      10.      brýtur gegn 9. gr. a um afladagbækur,
                      11.      sem ökumaður afla, brýtur gegn 10. gr.,
                      12.      brýtur gegn 1. mgr. 12. gr. um meðferð afla sem ekki hefur verið veginn samkvæmt reglum um vigtun sjávarafla.
                      Sektir sem lagðar eru á einstaklinga geta numið frá 50 þús. kr. til 50 millj. kr. Sektir sem lagðar eru á lögaðila geta numið frá 250 þús. kr. til 150 millj. kr. Við ákvörðun sekta skal m.a. tekið tillit til þeirra hagsmuna sem í húfi eru, alvarleika brots, hvað það hefur staðið lengi, hvort brot leiðir til rangskráningar afla, samstarfsvilja hins brotlega aðila og hvort um ítrekað brot er að ræða sl. tvö ár. Ráðherra er heimilt að ákveða fjárhæðir sekta sem lagðar eru á samkvæmt einstökum töluliðum þessarar greinar í reglugerð, innan þess ramma sem ákveðinn er í þessari málsgrein.
                      Gjalddagi stjórnvaldssektar er 30 dögum eftir að ákvörðun um sektina var tekin. Um dráttarvexti af greiðslu hennar fer samkvæmt lögum um vexti og verðtryggingu. Ákvörðun um álagningu stjórnvaldssektar er aðfararhæf og renna sektir í ríkissjóð að frádregnum kostnaði við álagningu og innheimtu. Um ákvörðun og útreikning dráttarvaxta fer eftir lögum um vexti og verðtryggingu.
                      Stjórnvaldssektum skal beitt óháð því hvort lögbrot eru framin af ásetningi eða gáleysi.
                      Stjórnvald getur fellt mál niður í stað þess að leggja á stjórnsýsluviðurlög þegar svo stendur á sem hér segir:
                      1.      ómögulegt var að koma í veg fyrir brot,
                      2.      brot er mjög smávægilegt,
                      3.      ef sérstaklega stendur á og álagning stjórnsýsluviðurlaga þykir ekki brýn af almennum réttarvörsluástæðum.
                      Aðili máls getur einungis skotið ákvörðun um stjórnvaldssekt til dómstóla. Málshöfðunarfrestur er þrír mánuðir frá því að ákvörðun var tekin. Málskot frestar aðför.
                  m.      Við 22. gr. bætist ný málsgrein, svohljóðandi:
                      Fiskistofu er heimilt að innheimta gjald fyrir vinnslu sértækra upplýsinga ef sérvinnsla slíkra upplýsinga krefst sérstakrar vinnu eða undirbúnings af hálfu stofnunarinnar.
                  n.      Á eftir orðunum „reglum settum samkvæmt þeim“ í 1. mgr. 23. gr. kemur: sem ekki varða álagningu stjórnvaldssektar skv. 18. gr. a.
                  o.      2. mgr. 23. gr. fellur brott.
     2.      Lög um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands, nr. 79/1997.
                  a.      Í stað orðanna „laga nr. 38 15. maí 1990, um stjórn fiskveiða, með síðari breytingum“ í 4. gr. kemur: 5. gr. laga um stjórn fiskveiða.
                  b.      Í stað orðanna „sbr. 7. gr. laga nr. 38 15. maí 1990, með síðari breytingum“ í 2. mgr. 7. gr. kemur: sbr. 9. gr. laga um stjórn fiskveiða.
     3.      Lög um Verðlagsstofu skiptaverðs og úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna, nr. 13/ 1998: Lagatilvísunin „nr. 116/2006“ í 1. málsl. 1. mgr. 6. gr. a fellur brott.
     4.      Lög um veiðar og vinnslu erlendra skipa í fiskveiðilandhelgi Íslands, nr. 22/1998: Eftirfarandi breytingar verða á 5. gr.:
                  a.      Við upptalningu á greinum laga nr. 57/1996 bætist: 9. gr. a.
                  b.      Í stað orðanna „15. og 17. gr. laga nr. 38/1990, um stjórn fiskveiða“ kemur: 34. og 36. gr. laga um stjórn fiskveiða.
     5.      Lög um sjávarafurðir, nr. 55/1998: Eftirfarandi breytingar verða á 14. gr.:
                  a.      Lagatilvísunin „nr. 38/1990“ í 1. málsl. 1. mgr. fellur brott.
                  b.      Lagatilvísunin „nr. 116/2006“ í 1. málsl. 2. mgr. fellur brott.
     6.      Lög um veiðieftirlitsgjald, nr. 33/2000.
                  a.      Orðin „laga um fiskveiðar utan lögsögu Íslands“ í 1. mgr. 1. gr. og 2. mgr. 4. gr. falla brott.
                  b.      Á eftir 3. gr. kemur ný grein, 3. gr. a, svohljóðandi:
                      Fyrir þjónustusamninga um rafrænar tilkynningar skv. 42. gr. laga um stjórn fiskveiða skal greiða 12.000 kr. til Fiskistofu fyrir hvert fiskveiðiár.
                  c.      Í stað tölunnar „19.500“ í 1. málsl. 4. mgr. 4. gr. kemur: 29.000.
     7.      Lög um tekjuskatt, nr. 90/2003: Í stað lagatilvísunarinnar „5. gr. laga nr. 38/1990“ í 2. mgr. 48. gr. kemur: lögum um stjórn fiskveiða.

Ákvæði til bráðabirgða.
I.

    Reglugerðir með stoð í lögum nr. 116/2006, um stjórn fiskveiða, og lögum nr. 151/1996, um fiskveiðar utan lögsögu Íslands, halda gildi sínu að svo miklu leyti sem þær eru ekki í bága við lög þessi eða lög nr. 57/1996, um umgengni um nytjastofna sjávar, með áorðnum breytingum.

II.

    Aflahlutdeildir fiskiskips skerðast frá upphafi fiskveiðiársins 2012/2013 um 9,5% af þorski, 6,9% af ýsu, 7,2% af ufsa, 9,8% af steinbít og 5,3% af öllum öðrum tegundum þar sem aflahlutdeild hefur verið úthlutað. Þessari aflahlutdeild er ráðstafað varanlega í flokk 2.
    Við frádrátt skv. 1. mgr. skal tekið mið af sérstakri tilgreiningu eigenda veiðiskipa á þeim tegundum sem hlutfall skal dregið frá. Slíkt er þó aðeins heimilt að því leyti sem samanlögð þorskígildi aflaheimilda sérstaklega tilgreindra tegunda eru jöfn samanlögðum þorskígildum frádreginna aflaheimilda. Aðeins er heimilt að tilgreina ýsu, ufsa, þorsk og steinbít.
    Þeim aflaheimildum sem dregnar eru frá heildarafla skv. 1. mgr. er ráðherra heimilt að skipta í aðrar tegundir. Ráðherra er heimilt að fela Fiskistofu ákveðna framkvæmdaþætti til að tryggja að skipti þessi geti gengið eftir. Ráðherra er heimilt að setja nánari reglur.

III.

    Ráðherra skal eigi síðar en 1. september 2012 setja á fót nefnd til að gera tillögur að endurskoðun ákvæða VIII. kafla um hámarkshlutdeild, yfirráð og tengda aðila.

IV.

    Sé krókaaflahlutdeild fiskiskipa í eigu einstakra aðila, einstaklinga eða lögaðila, eða í eigu tengdra aðila við gildistöku laga þessara yfir þeim mörkum sem sett eru í 1. eða 2. mgr. 31. gr. skal viðkomandi aðili þegar í stað senda Fiskistofu tilkynningu í samræmi við 1. mgr. 32. gr. og gilda þá ákvæði 2. mgr. þeirrar greinar. Aðili skal þó hafa frest til 1. september 2013 til að ráðstafa krókaaflahlutdeildinni þannig að hún rúmist innan settra marka. Að öðru leyti gildir 2. mgr. 32. gr. um hámark krókaaflahlutdeildar.

V.

    Ráðherra skal eigi síðar en 1. september 2012 setja á fót nefnd sem móti stefnu um meðferð stofna sem ekki hafa verið settir í aflahlutdeild.

VI.

    Þegar eftir gildistöku laga þessara skal ráðherra setja á fót nefnd með aðild samtaka sveitarfélaga og hagsmunaaðila í sjávarútvegi sem geri tillögur um reglur um ráðstöfun tekna skv. 2. mgr. 19. gr.

VII.

    Við skiptingu á aflamarki innan flokks 2 fiskveiðiárið 2012/2013, sbr. 18. gr. þessara laga, skal miðað við eftirfarandi töflu, verði sami heildarafli ákveðinn og á fiskveiðiárinu 2011/ 2012:
Þorskígildistonn Núverandi staða (2011/2012)* Núverandi staða með öðrum tegundum í 5,3%*
Strandveiðar 6.665 6.665
Línuívilnun 5.077 4.655
Byggðakvóti 6.204 3.100
Rækju- og skelbætur 2.010 1.340
Frístundaveiðar 252 335
Ráðstöfun til kvótaþings 0 15.500**
Áframeldi, þorskur 420 420
Samtals 20.628 36.015
*    Makríll er ekki talinn með .
**    Að auki koma til ráðstöfunar 4.500 tonn af þorski, sbr. 3. mgr.
    Ekki er gert ráð fyrir að magntölur til annarra ráðstafana en til kvótaþings taki breytingum þótt heildarafli verði aukinn.
    Verði heildarafli þorsks á fiskveiðiárinu 2012/2013 ákveðinn meiri en afli yfirstandandi árs, þ.e. 177.000 tonn, skulu fyrstu 4.500 tonnin af þeirri aflaaukningu renna til flokks 2 á því fiskveiðiári áður en til skiptingar kemur milli flokks 1 og flokks 2 á grundvelli ákvæðis til bráðabirgða II, sbr. einnig ákvæði 8., 11. og 18. gr.

Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.


1. Forsaga og undirbúningur frumvarpsins.
    Við Ísland eru gjöful fiskimið. Með útfærslu landhelgi Íslands í 200 sjómílur árið 1975 sköpuðust forsendur fyrir tiltölulega heildstæðri stjórn fiskveiða á fiskimiðunum umhverfis landið. Ljóst var að fiskiskipaflotinn var of stór miðað við afkastagetu fiskistofnanna og þörf var á skipulegri sóknarstýringu við fiskveiðarnar. Með lögum nr. 81/1976, um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands, var ráðherra veitt heimild til að setja reglur um hámark þess afla sem veiða mætti af hverri fisktegund og áskilja heimildir til veiða við útgáfu leyfis. Árið eftir voru í fyrsta sinn teknar upp takmarkanir á þorskveiðum og á næstu árum var lögð takmörkun við fjölda sóknardaga við veiðar á ákveðnum tegundum. Árið 1983 þótti hins vegar ljóst að þau markmið sem sett höfðu verið við upptöku dagakerfisins (skrapdagakerfisins) hefðu ekki náðst. Fiskiskipaflotinn hafði haldið áfram að stækka með tilheyrandi ofveiði úr þeim stofnum sem sættu engum sóknartakmörkunum. Þá var ljóst að ástand þorskstofnsins var svo slæmt að draga þurfti enn frekar úr sókn. Eftir víðtækt samráð milli sjávarútvegsráðuneytisins og hagsmunaaðila í sjávarútvegi var lagt til við Alþingi að taka upp nýmæli um kvótastjórn við stýringu botnfiskveiða. 1
    Árið 1984 öðluðust gildi lög um kvótabindingu heildarsóknar, sem giltu til eins árs en voru að segja má framlengd þrívegis með nokkrum breytingum, þar til lagt var fram frumvarp til ótímabundinna heildarlaga um stjórn fiskveiða, sem varð að lögum nr. 38/1990 og enn eru í gildi (endurútgefin sem lög nr. 116/2006). Sú breyting var m.a. rökstudd með vísan til þess að þannig sköpuðust nauðsynlegar forsendur til þess að byggja á ákvarðanir um fjárfestingar og önnur þau atriði sem langtímaáhrif hefðu. Í grunninn er árleg aflaheimild hvers skips (aflamark) ákveðið eftir hlutdeild þeirra í leyfilegum heildarafla viðkomandi tegundar. Aflahlutdeildirnar réðust í upphafi af veiðireynslu þriggja viðmiðunarára, en hafa tekið verulegum breytingum vegna viðskipta með hlutdeildir.
    Í júní 1998 var samþykkt þingsályktun á Alþingi um skipun níu manna nefndar sem skyldi fjalla um auðlindir sem eru eða kunna að verða þjóðareign. Í ályktuninni var m.a. tilfært að hún skyldi fjalla um öll verðmæti í sjó og á hafsbotni innan efnahagslögsögunnar. Auðlindanefndin skilaði ítarlegri skýrslu í september 2000. Í skýrslunni er lagt til að mótuð verði „samræmd stefna um stjórn á nýtingu náttúruauðlinda á Íslandi“, m.a. á grundvelli „vel skilgreinds eignar- eða afnotaréttar þar sem því verður við komið ásamt leiðréttandi sköttum og uppbótum þar sem það á við“. Höfuðtillaga nefndarinnar var að nýmæli kæmi í stjórnarskrá um þjóðareign á auðlindum í eigu eða umráðum ríkisins sem einungis yrði heimilt að láta af hendi tímabundið og gegn gjaldi. Um sjávarauðlindina voru skoðaðir tveir kostir til gjaldtöku, þ.e. álagning veiðigjalds og upptaka fyrningarleiðar. 2 Þótt tillögur nefndarinnar hafi ekki náð fram að ganga, nema að takmörkuðu leyti, hafa þær sett mark sitt á síðari tillögur um stjórn auðlindamála.
    Um það leyti sem Auðlindanefndin var að störfum varð veruleg umræða um stjórn fiskveiða í framhaldi af tveimur dómum í Hæstarétti, Hrd. 1998¸ bls. 4076 (Desemberdómur), og Hrd. 2000, bls. 1534 (Vatneyri). Með lögum nr. 1/1999, sem sett voru til að bregðast við fyrrgreinda dómnum, voru felld úr gildi ákvæði 5. gr. laga um stjórn fiskveiða varðandi takmarkanir á stærð fiskiskipaflotans, enda taldi dómurinn þær ekki standast gagnvart jafnræðis- og atvinnufrelsisákvæðum stjórnarskrárinnar. Í lögin komu rúm skilyrði þess efnis að við veitingu leyfa til veiða í atvinnuskyni komi til greina öll fiskiskip sem hafa haffærisskírteini og eru skrásett á skipaskrá. Ýmsar fleiri breytingar fólust í lögunum, m.a. hvað varðaði veiðar krókabáta.
    Um veiðar smærri fiskiskipa hafa lengi gilt sérreglur. Um hefur verið að ræða blöndu fiskveiðistjórnarkerfa, jafnt kerfi sem fela í sér magn- og sóknartakmarkanir. Þannig hafa fleiri en eitt kerfi gilt um veiðar krókabáta á hverjum tíma. Með lögum nr. 1/1999 voru gerðar verulegar breytingar á stjórn veiða krókabáta frá 1. september 2001. Við tók nýtt kerfi um veiðar sóknarbáta með 30 tonna þorskhámarki og þorskaflahámarksbáta, svokallað krókaaflamarkskerfi. Krókaaflamark hvers báts tekur annars vegar mið af aflahlutdeild bátanna í þorski og hins vegar af veiðireynslu þeirra. Þessum bátum var úthlutað aflamarki í þorski, ufsa, ýsu og steinbít og máttu stunda veiðar með handfærum og línu. Fyrir þá báta sem ekki höfðu þurft að búa við hámarksafla af þorski var sett á sérstakt sóknarkerfi.
    Með lögum nr. 1/1999 var sjávarútvegsráðherra falið að setja á fót nefnd til að endurskoða fiskveiðistjórnarlögin í heild sinni. Í erindisbréfi endurskoðunarnefndarinnar sagði að hún skyldi leitast við að ná fram sem víðtækastri sátt landsmanna um fiskveiðistjórnarkerfið. Hún skyldi horfa til þríþættra hagsmuna, þ.e. hagsmuna almennings, m.a. hvað varðar greiðslu fyrir afnot veiðiréttinda, hagsmuna landsbyggðarinnar, þar sem sjávarútvegur er höfuðatvinnuvegur, og hagsmuna atvinnugreinarinnar. Meiri hluti nefndarinnar gerði tillögu um að áfram yrði byggt á aflamarkskerfinu og leitast yrði við að ná betri stjórn krókabáta. Þá yrði einnig að skýra þau réttindi sem fælust í handhöfn veiðiheimilda. Hvað snertir gjaldtöku lagði meiri hluti nefndarinnar til að mörkuð yrði stefna um greiðslu fyrir afnotarétt af sjávarauðlindinni með upptöku veiðigjalds í samræmi við tillögur Auðlindanefndar. Veiðigjald var tekið upp með álagningu stighækkandi gjalds frá og með 2004 (sbr. lög nr. 85/2002 um breytingu á lögum nr. 38/1990). 3 Nefndin lagði auk þess til að ráðist yrði í stuðning við byggðir, unnið yrði að því að hamla brottkasti og frjálsræði yrði aukið í sjávarútvegi m.a. með rýmkun reglna um hámarksaflahlutdeild og framsal aflaheimilda.
    Í júlí 2009 skipaði sjávarútvegsráðherra starfshóp stjórnmálamanna og hagsmunaaðila til að skilgreina álitaefni sem fyrir hendi væru við stjórn fiskveiða og láta vinna nauðsynlegar greiningar og setja fram valkosti varðandi leiðir til breytinga á stjórn fiskveiða. Í skýrslu starfshópsins frá nóvember 2010 eru rakin helstu álitaefni við breytingar á lögum um stjórn fiskveiða og lagðar fram hugmyndir og tillögur. Þar lagði meiri hlutinn fram þá grunnhugmynd að gera skyldi samninga um nýtingu aflaheimilda og „þannig gengið formlega frá því að auðlindinni sé ráðstafað af ríkinu gegn gjaldi og að eignarréttur ríkisins sé skýr“. Einnig var lagt til að „aflaheimildum verði skipt í „potta“ þar sem annars vegar eru aflahlutdeildir og hins vegar bætur og ívilnanir, svo sem byggðakvóti, strandveiðar og aðrar sérstakar ráðstafanir“. Að auki skyldi úthlutun nýrra heimilda fara fram á opinberum markaði. Jafnhliða þessu er starfshópurinn á einu máli um að „styðjast [beri] áfram við aflamarkskerfið eins og það er í dag, þ.e. að takmarka veiðar í samræmi við ráðgjöf og skipta veiðiheimildum í grunninn samkvæmt aflareynslu“. Meiri hluti hans telur auk þess að „aðgangur að aflaheimildum“ þurfi „upp að einhverju tilteknu marki“ að vera tengdur við byggðir og að „þrengja“ eða „afnema“ þurfi heimild til flutnings aflamarks. Starfshópurinn fjallar ekki markvisst um gjaldtöku fyrir afnot aflaheimilda. 4
    Eftir að skýrsla starfshópsins lá fyrir hófst gerð frumvarps til nýrra heildarlaga um stjórn fiskveiða í sjávarútvegsráðuneytinu, í nánu pólitísku samráði milli stjórnarflokkanna, en sex stjórnarþingmenn komu mjög að gerð frumvarpsins allt frá nóvember 2010, auk fjögurra ráðherra á seinni stigum. Frumvarpið kom seint fram á 139. löggjafarþingi 2010–2011. Mælt var fyrir því á þingfundi 3. júní 2011. Frumvarpinu var vísað til sjávarútvegs- og landbúnaðarnefndar eftir 1. umræðu. Nefndin leitaði umsagna um frumvarpið, en með því að skammt var til þinglausna varð frumvarpið ekki afgreitt úr nefndinni. Fjölmargar umsagnir bárust nefndinni og má segja að í þeim hafi margvísleg gagnrýni komið fram á sum veigamestu ákvæði frumvarpsins. Á fundi sjávarútvegsnefndar 29. ágúst 2011 var ákveðið að senda allar umsagnir og erindi, sem málinu tengdust, í sjávarútvegsráðuneytið til nánari athugunar. Í bréfum einstakra nefndarmanna til sjávarútvegsráðherra, sem fylgdu bréfi nefndarinnar til ráðherra, dags. 29. september 2011, var sjónarmiðum þeirra lýst. Ráðherra skipaði um líkt leyti hóp hagfræðinga, sem lét í té greinargerð um hagræn áhrif frumvarpsins, dags. 14. júní 2011. Um haustið 2011 setti ráðherra síðan á fót starfshóp fjögurra manna sem semja skyldi frumvarp til laga um breytingar á lögum um stjórn fiskveiða með hliðsjón af fyrra frumvarpi til heildarlaga og fram komnum athugasemdum við það. Frumvarp starfshópsins, svonefnt vinnuskjal, var kynnt á vef ráðuneytisins í nóvember 2011.
    Á ríkisstjórnarfundi þann 25. nóvember sl. var samþykkt tillaga forsætisráðherra um að skipuð yrði ráðherranefnd tveggja ráðherra, einum frá hvorum stjórnarflokki, sem fengi það verkefni að taka til skoðunar skýrslu, frumvarpsdrög og vinnuskjöl sem lögð hefðu verið fram af sjávarútvegsráðherra. Í nefndina voru skipuð velferðarráðherra og mennta- og menningarmálaráðherra. Nefndin hafði samráð við fulltrúa stjórnarflokkanna í atvinnuveganefnd (áður sjávarútvegs- og landbúnaðarnefnd). Í stöðuskýrslu ráðherranefndarinnar til ríkisstjórnar frá janúar 2012 var störfum hennar lýst og fjallað um einstök viðfangsefni fiskveiðistjórnar. Nefndin lagði áherslu á að greina álitamál, skoða ólíkar áherslur og jafna skoðanamun milli stjórnarflokkanna til að ná sátt um forsendur lagabreytinga sem náð gætu fram helstu markmiðum þeirra. Nefndin lagði áherslu á að vanda yrði vel til útfærslu á ráðstöfun aflahlutdeilda samkvæmt samningaleið, t.d. hvað varðaði réttindi og skyldur, ákvæði um skilyrðislausan eignarrétt þjóðar/ríkis á aflaheimildum, tímalengd, gjaldtöku, aðilaskipti, ráðstöfun aflaheimilda sem ekki eru nýttar, meðferð sjávarafla o.fl. Nefndin áleit sérstaklega að taka yrði stjórnsýslulegar forsendur fiskveiðistjórnarkerfis samkvæmt samningaleið til nánari athugunar vegna fram kominnar gagnrýni. Þannig kunni að vera sterk rök til þess að nýjar reglur byggist á fyrirkomulagi einhliða leyfis/úthlutunar til afmarkaðs tíma, með afmörkuðum skilyrðum, fremur en tvíhliða samningum. Ríkisstjórnin tók við stöðuskýrslu ráðherranefndarinnar og fól nýjum sjávarútvegsráðherra, Steingrími J. Sigfússyni, áður fjármálaráðherra, að vinna að breytingum á lögum um stjórn fiskveiða.
    Þetta frumvarp hefur verið í undirbúningi í sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytinu frá miðjum janúar 2012, en sú gagnaöflun og vinna við breytingar á fiskveiðistjórnarkerfinu, sem ráðist hefur verið í á kjörtímabili núverandi ríkisstjórnar, hefur komið að notum við undirbúning þess. Við gerð frumvarpsins hefur samráð verið haft við þingmenn stjórnarflokkanna í atvinnuveganefnd auk þess sem haldnir hafa verið upplýsingafundir með mörgum hagsmunaaðilum. Þá er rétt að geta þess að tillögur í sérstöku frumvarpi um veiðigjöld, sem lagt er fram samhliða þessu frumvarpi, eru reistar á tillögum frá nefnd um mótun heildstæðrar stefnu um framtíðarfyrirkomulag skattlagningar í sjávarútvegi, sem sett var á fót af fjármálaráðherra í nóvember 2011.

2. Meginefni frumvarpsins.
2.1 Meginmarkmið frumvarpsins.
    Með ákvæðum 1. mgr. 1. gr. er leitast við að skýra þau grundvallarmarkmið sem hvíla að baki lögunum og þeim er ætlað að ná fram. Gera má ráð fyrir að markmiðsákvæðin muni hafa ríka þýðingu við skýringar á ákvæðum frumvarpsins verði það að lögum. Ákveðnir þættir í stjórn fiskveiða hafa lengi verið umdeildir. Þó má segja að almenn sátt ríki um eitt af meginmarkmiðum fiskveiðistjórnar, þ.e. sjálfbæra nýtingu auðlindarinnar. Það er afar mikilvægt enda er ofveiði, brottkast og slæm umgengni víða gríðarlegt vandamál í sjávarútvegi og það á heimsvísu. Veiðar á ósjálfbærum grunni myndu líka vinna gegn þeim fjórum öðrum markmiðum sem sett eru fram í 1. gr. frumvarpsins. Sjálfbærni fiskveiða er þannig grunnmarkmið og forsenda þess að árangur náist við að uppfylla önnur markmið laganna. Hafa ber í huga að fiskveiðar skapa atvinnu vítt og breitt um landið. Þær skapa tekjur og eru undirstaða verðmætasköpunar í fiskvinnslu. Vel stýrðar fiskveiðar geta að auki skapað arð sem er mikilvæg uppspretta fjármagns og stuðlar að hagsæld.

2.2 Yfirlýsing um sameign þjóðarinnar.
    Elstu lög íslensk hafa að geyma ákvæði um frelsi manna til að nýta hafið. Í Jónsbók segir: Allir menn eigu at veiða fyrir utan netlög að ósekju. 5 Þannig hefur réttur til að nýta fiskistofnana við Ísland frá fornu fari verið almennur, þ.e. landsmönnum öllum var jafnheimilt að stunda fiskveiðar í sjó utan netlaga eignarjarða. Nýtingarrétturinn var þannig almannaréttur sem og rétturinn til að hafa atvinnu af fiskveiðum.
    Í 1. málsl. 1. gr. gildandi laga um stjórn fiskveiða er lýst yfir „sameign íslensku þjóðarinnar“ að nytjastofnum á Íslandsmiðum. Í skýringum við ákvæðið er það skýrt svo að í því felist „sú sjálfsagða stefnumörkun að markmiðið með stjórn fiskveiða er að nýta fiskistofnana til hagsbóta fyrir þjóðarheildina“. Jafnframt segir að það verði að vera ákvörðunarefni löggjafans á hverjum tíma hvaða skipulag teljist best henta til að nýta þessa sameign þjóðarinnar með hagsmuni heildarinnar að leiðarljósi. 6 Þrátt fyrir þessa yfirlýsingu hafa flestir lögfræðingar litið svo á, samkvæmt hefðbundnum kenningum eignarréttar, að enginn eigandi sé að villtum fiski í sjó þar sem ekki er mögulegt að fara í reynd með vörslur hans.
    Með 2. mgr. 1. gr. frumvarpsins er gerð tillaga um að nytjastofnar á Íslandsmiðum verði lýstir sameiginleg og ævarandi eign íslensku þjóðarinnar. Þessi orðalagsbreyting tekur m.a. mið af tillögu Stjórnlagaráðs frá 2011 að frumvarpi til nýrrar stjórnarskrár. Sú tillaga á sér rætur í umræðu um auðlindamál á síðustu árum, m.a. skýrslu Auðlindanefndar frá árinu 2000 og frumvarpi til stjórnarskipunarlaga sem lagt var fram á 136. löggjafarþingi 2008–2009. Í skýringum með tillögu ráðsins kemur fram að ákvæðið feli í sér að núlifandi kynslóð deili náttúruauðlindum í þjóðareign með óbornum kynslóðum og hafi því ekki rétt til að ráðstafa auðlindum í eigin þágu. Skorðurnar sem ákvæðinu sé ætlað að reisa við ráðstöfun auðlinda í þjóðareign eigi einnig við um réttindi tengd auðlindunum og ekki aðeins auðlindirnar sjálfar. 7
    Við skýringu á inntaki 2. mgr. 1. gr. þessa frumvarps skiptir forsaga fiskveiðiréttinda við Ísland máli og sú staðreynd að þau hafa frá fornu fari verið almenn. Þorgeir Örlygsson setti fyrir rúmum áratug fram þá túlkun að með setningu laga um nýtingu þeirrar auðlindar sem fiskistofnarnir við landið eru, komi „ríkisvaldið fram sem vörslumaður þeirra hagsmuna, sem íslenskir ríkisborgarar eiga í hafalmenningum við landið“. Með lagasetningunni sé „ríkisvaldið fyrst og fremst að leitast við að gegna þeirri skyldu sinni að reyna að tryggja, að nýting auðlindarinnar komi þjóðarheildinni sem mest til góða“. 8 Taka má undir þessi viðhorf, en við vörslu auðlindarinnar verður löggjafinn að sjálfsögðu að horfa til langtímasjónarmiða um verndun, sjálfbæra nýtingu nytjastofna, farsæla samfélagsþróun og annarra markmiða laga.
    Þess má geta að sú hugmynd hefur komið til nokkurrar umræðu að íslenska ríkið lýsi yfir eign sinni að nytjastofnum sjávar, en ekki er gerð tillaga um það í þessu frumvarpi. Í því sambandi er áhugavert að rekja umræðu sem stóð í Noregi árin 2005–2008 og er að mörgu leyti hliðstæð þeirra sem verið hefur hér á landi. Kveikjan að henni var tillaga norskrar sérfræðinganefndar um að í lög um auðlindir hafsins (n. havressurselova) kæmi yfirlýsing um að hinar „viltlevende marine ressurser“ skyldu tilheyra ríkinu. Í ítarlegum skýringum við tillöguna var staðhæft að hvorki fullveldisréttur né alþjóðlegar skuldbindingar væru því að fótakefli að ríkið nyti þannig eignarréttar að auðlindum hafsins. Nefndin leit svo á að eignarhald ríkisins mundi aðeins eiga við um nytjastofna í „villtu ástandi“. Við veiðar á fiski, samkvæmt gildri heimild, mundi eignarréttur ríkisins líða undir lok. Ólögmætar veiðar mundu hins vegar fela í sér skerðingu á eignarrétti, sem sætt gæti viðurlögum sem hver önnur ólögmæt skerðing eigna. 9
    Í opnu samráðsferli um tillöguna sætti hún verulegri gagnrýni. Dómsmálaráðuneytið taldi að eignarrétturinn yrði einungis „formlegs eðlis“ þar sem engar vörslur væru mögulegar. Þá væri hæpið að ríkið slægi eign sinni á villt dýr. Umhverfisráðuneytið benti á að tillagan fæli í sér praktísk og lögfræðileg álitamál. Utanríkisráðuneytið taldi að tillagan félli illa að hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna. Útgerðarsamtökin Norges Fiskerlag bentu á að nytjastofnarnir væru eign þjóðfélagsins og sættu reglum um nýtingu til góða fyrir sjávarútveginn og búsetu í landinu. Þá sögðu samtökin að hjá því yrði ekki litið að með kaupum á kvóta hefðu margir fjárfest í rétti til nýtingar sem mögulega sæti bótaskyldri skerðingu yrði tillagan að lögum. 10
    Þessi gagnrýni er tekin til nánari athugunar í skýrslu norska sjávarútvegsráðuneytisins til Stórþingsins. Þar er lögð áhersla á að nytjastofnarnir séu sameiginleg auðlind sem nauðsynlegt sé að takmarka aðgang að. Þau verðmæti sem hefðu skipt um hendur við sölu á fiskiskipum milli útgerða, gætu í engu raskað innihaldi þeirra laga sem giltu um stjórn veiðanna eða réttarstöðu eigenda skipa. Þörfin á því að kalla til baka leyfisveitingar eða gera aðrar breytingar á stjórn veiða væri reist á lögum. Einkavæðing á sjávarauðlindinni, eins og útgerðarsamtökin hefðu haldið fram að ætti sér stað á grundvelli viðskipta milli einkaaðila, mundi krefjast beinnar lagaheimildar. Rök um að viðskipti skapi rýmri rétt en leiða megi beinlínis af lögum hafi enga stoð. Það gildi óháð því að opinberar reglur hafi í sjálfu sér skapað það efnahagslega verðmæti sem útgerðarmenn hafa greitt fyrir. Sjónarmið um hag þessara aðila megi taka til athugunar í stjórnmálum, en hafi ekki þýðingu til að takmarka heimildir ríkisins til að setja lög og stjórnvaldsfyrirmæli. 11
    Úr varð að umræddri tillögu var hafnað. Í stað þess kom yfirlýsing í hin nýju lög (frá 2008) um að villtir sjávarstofnar tilheyri samfélaginu í Noregi (n. dei viltlevande marine ressursane ligg til fellesskapet Norge). 12 Samkvæmt skýringum við ákvæði laganna felur þessi yfirlýsing ekki í sér eignarrétt ríkisins í lögfræðilegum skilningi heldur er henni ætlað að undirstrika rétt samfélagsins í Noregi til auðlindarinnar gagnstætt því sem gildir um auðlind sem er í einkaeign. Þessu tengist hlutverk ríkisins sem „ráðsmanns“ (n. forvaltar) og ábyrgð ríkisins á því að stofnarnir og vistkerfi hafsins séu í jafnvægi og nýtanlegir. Jafnframt segir að ákvæðið gildi ekki um hvern og einn fisk heldur „hinn fljótandi massa“, þ.e. auðlindina sem á hverjum tíma er að finna í norskri fiskveiðilögsögu. 13

2.3 Nýtt gildissvið laga um stjórn fiskveiða.
    Samkvæmt 1. gr. laga um fiskveiðar utan lögsögu, nr. 151/1996 (úthafsveiðilaganna), gilda þau um veiðar íslenskra skipa utan lögsögu Íslands, eins og hún er skilgreind í lögum um landhelgi, efnahagslögsögu og landgrunn. Í þessu felst að lögunum er ætlað að gilda landfræðilega þar sem lögum um stjórn fiskveiða sleppir. Efnisleg aðgreining milli laganna er óljós. Í 1. mgr. 5. gr. úthafsveiðilaganna segir að við stjórn veiða á íslenskum deilistofnum geti ákvæði laga um stjórn fiskveiða gilt „eftir því sem við á“. Umboðsmaður Alþingis hefur í áliti nr. 4163/2004 bent á að mörk milli laganna séu óljós. Þá hefur stofnast til ágreinings um túlkun á gildissviði þeirra fyrir dómstólum ( Hrd. 2000, bls 2315). Til að bregðast við þessu er með frumvarpinu gerð tillaga um að úthafsveiðilögin verði felld inn í lög um stjórn fiskveiða.

2.4 Ákvörðun um leyfilegan heildarafla og langtímanýtingarstefna.
    Með frumvarpinu er gerð tillaga um að ráðherra verði heimilt að fengnum tillögum Hafrannsóknastofnunarinnar að ákveða að fylgt sé langtímanýtingarstefnu í einstökum tegundum til fimm ára í senn. Slík nýtingarstefna byggist á langtímasjónarmiðum og reglum um hámarksafla. Með því er dregið úr möguleikum á að ákvarðanir séu teknar sem byggjast á skammtímasjónarmiðum eingöngu. Aflareglur (e. harvest control rules) eru dæmi um varúðarnálgun (e. precautionary approach) við nýtingu náttúruauðlinda sem lýtur að hóflegri nýtingu þar sem náttúran nýtur vafans. Aflaregla ákvarðar leyfilegan heildarafla að gefnu metnu ástandi fiskistofns eða fiskistofna. Aflareglur geta verið einfalt hlutfall metinnar stofnstærðar, eins og sú aflaregla sem stuðst er við varðandi þorskstofninn hér á landi, eða flóknar reglur sem taka tillit til annarra atriða, svo sem skilyrða í hafinu, aldurssamsetningar eða annarra þátta. Aflareglu er að auki beitt í ákvörðun um heildarafla í loðnu. Það er því afar mikilvægt að veiðum sé stýrt með ábyrgum hætti með langtímasjónarmið, arðsemi og sjálfbærni að leiðarljósi.

2.5 Flokkur 1: Aflahlutdeildir og nýtingarleyfi.
    Meiri hluti starfshóps sjávarútvegsráðherra frá árinu 2010 var sammála um að skipta bæri aflaheimildum í tvennt. Hluti færi til flokks sem innihéldi aflahlutdeildir og hluti til flokks sem ráðstafaði aflaheimildum til byggðamála, strandveiða og annarra sérstakra ráðstafana. Við gerð þessa frumvarps hefur verið byggt á þessum niðurstöðum starfshópsins. Í skýrslu starfshópsins er einnig lögð áhersla á að fella reglur um nýtingu sjávarauðlindarinnar undir ramma svonefndrar „samningaleiðar“, sem kom fyrst til umræðu í skýrslu svonefndrar endurskoðunarnefndar 2001. Starfshópurinn taldi henni helst til tekna að með henni væri lokið deilum um meintan vafa um eignarhald að sjávarauðlindinni. Þá var lögð áhersla á að með samningleiðinni kynni stjórnvöldum að gefast ríkulegra tækifæri en áður til að stjórna nýtingu auðlindarinnar. Rétt er þó að geta þess að mismunandi skoðanir voru innan starfshópsins um nánari útfærslu samningaleiðar.
    Nokkur gagnrýni kom fram á hugmyndir um samningaleið við meðferð frumvarps til laga um stjórn fiskveiða sem ekki varð útrætt á 139. löggjafarþingi. Þannig benti Fiskistofa á það í umsögn sinni að veruleg álitaefni væru um hvernig ráðgerðir samningar mundu falla að reglum stjórnsýslulaga. Það væri til þess fallið að skapa réttaróvissu. Þannig væri óvíst samkvæmt frumvarpinu hvort málskotsréttur yrði innan stjórnsýslunnar og hvort Fiskistofa gæti orðið vanhæf til ákvarðanatöku þegar hún væri orðin aðili samningssambands. Þá benti stofnunin á að lögmætisreglur stjórnsýsluréttar mundu að sjálfsögðu gilda um samningsgerðina, en af þeim sökum yrði að útfæra ákvarðanir stofnunarinnar sem tengdust samningum í lögum. Í stöðuskýrslu ráðherranefndar um sjávarútvegsmál til ríkisstjórnarinnar var bent á að taka yrði stjórnsýslulegar forsendur fiskveiðistjórnarkerfis samkvæmt samningaleið til nánari athugunar vegna fram kominnar gagnrýni. Þannig kunni að vera sterk rök til þess að nýjar reglur byggist á fyrirkomulagi einhliða leyfis/úthlutunar til afmarkaðs tíma, með afmörkuðum skilyrðum, fremur en tvíhliða samningum. Þessar ábendingar hafa orðið tilefni nánari athugunar og þeirra tillagna sem þetta frumvarp hefur að geyma.
    Með þessu frumvarpi er gert ráð fyrir að ríkið ráðstafi leyfum til að nýta aflahlutdeildir til útgerða í rúman afmarkaðan tíma. Með því verður fyrirkomulag leyfisveitinga að mörgu leyti sambærilegt því sem gildir á landi, t.d. við veitingu leyfa til að rannsaka og vinna orkuauðlindir, sbr. t.d. 1. og 2. mgr. 6. gr. laga nr. 57/1998, um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu, eða úthlutun leyfa til notkunar fjarskiptatíðna skv. IV. kafla laga nr. 81/2003, um fjarskipti. Þá má einnig benda á að leyfi þarf til að nýta vatns- og jarðhitaréttindi, námur og önnur jarðefni innan þjóðlendu, sbr. 2. mgr. 3. gr. laga nr. 58/1998, um þjóðlendur o.fl. Í þessari tillögu felst eðlilega að réttindi handhafa aflahlutdeilda eru nánar afmörkuð og skilgreind og þannig dregið úr hættu á ýfingum og misskilningi. Um leið er forræði auðlindarinnar gert öllum ljóst. Um eignarhald að nytjastofnum sjávar og áhrif frumvarpsins á mannréttindi vísast að öðru leyti til annarra þátta almennra athugasemda.
    Um eftirlit með nýtingu sjávarauðlindarinnar fer einkum samkvæmt lögum um umgengni um nytjastofna sjávar. Með frumvarpi þessu eru lagðar til allnokkrar breytingar á þeim lögum í því skyni að Fiskistofa öðlist virkari heimildir til að knýja fram breytta og bætta umgengni um sjávarauðlindina. Þá felst einnig í frumvarpinu margs konar endurskoðun smærri og stærri atriða sem samanlagt er ætlað að ýta undir jákvæða umgengni um nytjastofnana.
    Frumvarpið gerir ráð fyrir að þeir sem hafa aflahlutdeild í núverandi kerfi eiga rétt á nýtingarleyfi í samræmi við þær heimildir, að teknu tilliti til annarra ákvæða frumvarpsins. Hverju leyfi fylgir aflahlutdeildarskrá í mismunandi tegundum. Þeim hluta heildarafla sem ráðstafað er í flokk 1 er úthlutað sem aflamarki í samræmi við aflahlutdeildir þeirra útgerða sem hafa nýtingarleyfi. Nýtingarleyfi eru til 20 ára en þó með ákveðnum skilyrðum, ráðherra getur tilkynnt um breytingar, þegar fimm ár eru liðin af upphaflegum leyfistíma, en geri hann það ekki framlengist leyfið um eitt ár í senn, þannig að 15 ár verði jafnan eftir af gildistíma leyfisins. Það er gildisskilyrði tilkynningar um brottfall leyfis, að ráðherra hafi áður leitað samþykkis Alþingis í formi þingsályktunartillögu. Frá þessum ákvæðum er sú undantekning, ef svo má segja, að óháð því hvort tilkynningin verði gefin út (e.t.v. í formi opins bréfs eða reglugerðar) mun heimild til að framselja aflahlutdeildir falla niður við upphaf fiskveiðiársins 2032.
    Leyfi til að nýta aflahlutdeild felur í sér ígildi samkomulags milli ríkisins og handhafa um færslu þeirra aflahlutdeilda sem í hlut eiga yfir á nýjan grunn. Er þá leyfishafa tryggð handhöfn þeirra hlutdeilda til afmarkaðs tíma gegn því að uppfylla skilyrði leyfisveitingarinnar, laga um stjórn fiskveiða og annarra laga og reglna sem við eiga, svo sem laga um stéttarfélög og vinnudeilur. Leyfishafi viðurkennir að honum er veittur aðgangur að sameiginlegri auðlind þjóðarinnar. Honum er að sjálfsögðu skylt að fara að lögum og reglum sem settar eru auðlindinni til verndar og varðveislu og ber að greiða gjald fyrir. Brot gegn þessu getur eftir atvikum varðað refsingu, álagningu stjórnvaldssektar eða gjalds samkvæmt lögum um ólögmætan sjávarafla. Með frumvarpinu er útgerðum tryggður mikilsverður stöðugleiki og fyrirsjáanleiki. Íslenska ríkið skuldbindur sig til að efna tilkynningarskyldu sína, þ.e. gefa 15 ára aðlögun að mögulegum breytingum á yfirráðum yfir aflahlutdeildum. Báðir „aðilar“ munu þannig leitast við að viðhalda og varðveita auðlindina sem nýtingarréttindin byggjast á eins og best verður kosið.

2.6 Framsal aflahlutdeilda.
    Í frumvarpinu er gert ráð fyrir því að framsal aflahlutdeilda verði í megindráttum heimilað innan upphaflegs gildistíma nýtingarsamnings, en eftir það verði um „hreinan“ nýtingarsamning að ræða, sbr. 4. mgr. 12. gr. frumvarpsins. Með framsali er tryggð aðlögun að hinu nýja kerfi, girt fyrir hættu á afskrift bókfærðra veiðiheimilda og breytingin milduð. Þó verður tekið á neikvæðum hliðum framsals sem þekktar eru úr framkvæmd gildandi laga með skattalegum ráðstöfunum og íhutunar/forkaupsrétti þegar aflahlutdeild er seld. Auk þess mun ríkið njóta heimfallsréttar af 3% af seldum aflahlutdeildum sem renna munu í flokk 2. Með því getur hlutdeild sú sem ráðherra hefur yfir að ráða smám saman stækkað. Við það aukast möguleikar til að ráðstafa aflahlutdeildum til nýrra nýtingarleyfishafa. Frumvarpið hefur að geyma heimild fyrir ráðherra til að neyta forgangsréttar við framsal aflahlutdeilda ef séð er að mikil aflahlutdeild yrði mögulega seld úr fámennu byggðarlagi með verulega neikvæðum áhrifum á byggðarlagið.

2.7 Flutningur aflamarks.
    Með frumvarpinu er lagt til að heimild til að flytja aflamark milli skipa verði þrengd frá núgildandi lögum. Með því er ætlað að stuðla að því að skip veiði sínar úthlutuðu aflaheimildir. Á hinn bóginn er mjög mikilvægt að útgerðir geti brugðist við óhjákvæmilegum meðafla við veiðar og geti leigt til sín aflamark. Slíkt er forsenda góðrar umgengni við auðlindina og kemur í veg fyrir brottkast. Að auki þarf að gefast áfram svigrúm til hagræðingar sem og að útgerðir geti brugðist við breyttum aðstæðum. Í því ljósi er takmarkað framsal aflamarks heimilað samkvæmt frumvarpinu.

2.8 Kvótaþing.
    Meiri hluti starfshóps sjávarútvegsráðherra um endurskoðun á lögum um stjórn fiskveiða frá 2010 taldi rétt að kaup og sala aflamarks færi fram á vegum ríkisins þar sem verðmyndun miði að tilboðum og aðgangur þeirra sem áhuga hafi á heimildum verði jafn. Verði frumvarpið að lögum mun Fiskistofa starfrækja sérstakt kvótaþing um viðskipti með aflamark. Á árunum 1998–2001 var starfrækt sambærileg eining, Kvótaþing, og leitast verður við að byggja á þeirri reynslu sem þá varð til. Kvótaþing mun samkvæmt frumvarpinu annast það hlutverk að starfrækja markað fyrir aflamark. Það skal vera vettvangur viðskipta og annast greiðslumiðlun milli kaupenda og seljenda. Að meginreglu mun kaup og sala á öllu aflamarki í flokki 1 fara fram á kvótaþingi auk þess að ráðherra verður heimilt að ráðstafa hluta aflamarks úr flokki 2 um þingið. Gert er ráð fyrir að með þessu opnist möguleikar fyrir fleiri að fóta sig í útgerð.

2.9 Flokkur 2: Önnur aflahlutdeild.
    Frumvarpið gerir ráð fyrir því að ráðherra muni ráðstafa verulegu aflamarki árlega sem fellur til úr aflahlutdeild innan flokks 2. Um er að ræða aflahlutdeild sem samanstendur af núverandi úthlutun til byggðakvóta, línuívilnun, rækju- og skelbótum, strandveiðum og frístundaveiðum auk 5,3% viðbótarskerðingar á aflahlutdeild núverandi aflahlutdeildarhafa í öðrum tegundum en þorski, ýsu, ufsa og steinbíti. Gert er ráð fyrir að um 6,6% heildaraflahlutdeilda verði í flokki 2 í upphafi. Auk þess munu við úthlutun aflamarks í þorski á fiskveiðiárinu 2012/2013, 4.500 tonn af þorski upp úr sjó sérstaklega renna í flokk 2. Ákvarði ráðherra heildarafla í þorski hærri en 202 þúsund tonn, í ýsu hærri en 66 þúsund tonn, í ufsa 50 þúsund tonn og í steinbíti 14.000 tonn skulu 40% aukningarinnar í hverri tegund renna í flokk 2. Þar að auki mun við framsal eigenda skipa á aflahlutdeild 3% af framseldri hlutdeild renna í flokk 2. Því til viðbótar munu aflahlutdeildir renna í flokk 2 neyti ríkið forgangsréttar skv. 13. gr. frumvarpsins.
    Með þessari verulegu aukningu aflahlutdeildar ráðherra og auknum sveigjanleika til úthlutunar er leitast við að draga úr óvissu og auka stöðugleika þeirra byggða sem veikast standa. Þannig verður mögulegt að bjóða aflaheimildir til leigu um kvótaþing á veikburða svæðum með skilyrðum um veiðar og vinnslu á því svæði. Strandveiðar munu standa óbreyttar en þær hafa komið sér vel fyrir margar smærri sjávarbyggðir. Í strandveiðar, útleigu á kvótaþingi, línuívilnun, rækju- og skelbætur og byggðakvóta er gert ráð fyrir 32 þúsund þorskígildistonnum. Þar hefur verið tekið mið af því að 5,3% hlutdeild af öðrum tegundum en þorski, ýsu, ufsa og steinbít muni skila sér í flokk 2. Til samanburðar var um 11 þúsund þorskígildistonnum úthlutað í þessar hliðarráðstafanir fiskveiðiárið 2007/2008. Aukningin nemur því 191%.

2.10 Tekjur af ráðstöfun aflamarks úr flokki 2.
    Í frumvarpinu er gerð tillaga um að tekjur af ráðstöfun aflamarks úr flokki 2 á kvótaþingi skiptist í þessum hlutföllum: Ríki 40%, sveitarfélög 40% og markaðs- og þróunarsjóður 20%. Eðlilegt er að úthlutun til sveitarfélaga fari m.a. eftir sögulegu mikilvægi sjávarútvegs á einstökum svæðum eða landshlutum. Sérstakri nefnd verður falið að útfæra þetta nánar.

2.11 Strandveiðar.
    Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að í flokki 2 sé ákveðið magn tekið til hliðar fyrir strandveiðar. Strandveiðar voru fyrst leyfðar með lögum árið 2009 og hófust þær um mitt sumar sama ár. Heimilt var að veiða tæp 4 þúsund tonn af þorski. Veiðarnar mátti eingöngu stunda með handfæri og á tímabilinu júní til ágúst. Landinu var skipt í fjögur svæði og hefur sú skipting haldist óbreytt. Ákveðnu magni var úthlutað á hvert svæði og skipt niður á mánuði. Veiðarnar voru að mestu heimilar öllum skipum sem höfðu almennt leyfi til atvinnuveiða, óháð stærð, en sækja þurfti um strandveiðileyfi sérstaklega til Fiskistofu. Leyfilegt er að róa frá mánudegi til og með fimmtudags og reiknast afli upp að vissu dagshámarki ekki til aflamarks eða krókaaflamarks skipsins. Afli umfram leyfilegt dagshámark er gerður upptækur að loknum strandveiðum. Yfir 500 bátar stunduðu þessar veiðar og veiddu 3.400 tonn af þorski en alls var afli kvótabundinna tegunda rétt rúmlega 4 þúsund tonn. Á síðasta ári var heimilt að veiða 8.500 tonn af kvótabundnum botnfiski. Veiðar voru heimilaðar frá maí til og með ágúst og lönduðu yfir tæplega 700 bátar vel á 9 þúsund tonnum.

2.12 Bætur vegna áfalla vegna breytinga á aflamarki stofna.
    Í 10. gr. gildandi laga er ráðherra heimilað að ráðstafa 12.000 tonnum af botnfiski til þess m.a. að mæta áföllum sem fyrirsjáanleg eru vegna verulegra breytinga á aflamarki einstakra tegunda og vegna byggðamála. Samkvæmt þessari grein eru greiddar út bætur vegna banns sem sett var á rækjuveiðar innfjarða, úti fyrir Norðurlandi og við Eldey og veiðar á hörpuskel á árunum 1999–2005. Bætur voru greiddar út til þeirra sem höfðu orðið fyrir meira en 30% skerðingu frá meðalafla síðustu sex vertíða fyrir bann. Bætur þessar eru greiddar út í þorskígildum til þeirra sem hlutdeild eiga í rækju og skel. Fiskveiðiárið 2011/2012 voru greidd út 2.010 þorskígildistonn í rækju- og skelbætur. Í bráðabirgðaákvæði sem fylgir frumvarpi þessu er gert ráð fyrir að bætur minnki verulega á næsta fiskveiðiári. Gert er ráð fyrir að þær falli niður á þremur árum.

2.13 Byggðakvóti.
    Með frumvarpinu er gert ráð fyrir að ráðherra taki frá aflamark í flokki 2 sem ráðstafað verði sem byggðakvóta. Í gildandi lögum eru 12.000 tonn tekin frá til að greiða bætur og úthluta byggðakvóta. Byggðakvótinn er fyrst og fremst aðgerð fyrir byggðarlög sem hafa orðið fyrir skerðingu aflaheimilda og eru háð veiðum og vinnslu. Árlega er reiknað út á hlutlægan hátt hvaða byggðarlög hljóta slíkar aflaheimildir. Í bráðabirgðaákvæði sem fylgir lögum þessum er reiknað með aflamark sem úthlutað er í byggðakvóta lækki um helming á næsta fiskveiðiári. Með frumvarpinu eru ekki gerðar tillögur um breytingu á reglum um meðferð og úthlutun byggðakvótans.

2.12 Línuívilnun.
    Með setningu gildandi laga árið 1990 var ákveðið að línufiskur sem veiðist yfir vetrarmánuðina skyldi eingöngu teljast að hálfu til aflamarks. Tilgangurinn var að hvetja til línuveiða sem þóttu skila góðu hráefni og beina veiðum á þann tíma þegar minnst hráefni var fyrir fiskvinnsluna. Síðan þá hafa orðið töluverðar breytingar á línuívilnun. Í dag er hlutfall handbeittrar línu, sem beitt er í landi, 20%, en til viðbótar er einnig veitt 15% ívilnun fyrir dagróðrabáta sem róa með vélbeitta línu sem er stokkuð upp í landi. Ráðstafað er 3.375 lestum af óslægðum þorski sem skiptist á fjögur þriggja mánaða tímabil innan fiskveiðiársins. Magnið dregst frá leyfilegum heildarafla, áður en úthlutað er á grundvelli aflahlutdeildar. Ráðherra ákveður síðan í reglugerð magn annarra tegunda í línuívilnun. Jákvæð áhrif línuívilnunar eru hvati til aukinnar atvinnu í landi og umbun fyrir línuveiðar, en dagróðrabátar skila almennt góðu og fersku hráefni í land. Vera kann að það sé umdeild aðferð að ívilna vinnulagi sem hægt er að leysa á annan hátt með vélum. Það er þó talið, eins og ástatt er í atvinnumálum í þjóðfélaginu, að engin efni séu til að leggja línuívilnun alfarið af. Gert er ráð fyrir því í bráðabirgðaákvæði við frumvarpið að aflamark sem ráðstafað er í línuívilnun lækki um fjórðung á næsta fiskveiðiári.

2.14 Breytingar á veiðigjaldi.
    Rík krafa er í samfélaginu um að þjóðin fái eðlilega rentu af þeim auðlindum sem ríkið veitir aðgang að fyrir hennar hönd. Það er lykilatriði í að skapa sátt um stjórn fiskveiða að þeir sem fá aðgang að auðlindinni borgi sanngjarnt gjald til þjóðarinnar. Þannig liggur forsenda sátta, m.a. í sanngjörnu auðlindagjaldi. Í frumvarpi um veiðigjöld sem lagt er fram samhliða þessu frumvarpi er gert ráð fyrir tvenns konar gjaldi, annars vegar grunnveiðigjaldi sem allir aðilar í sjávarútvegi greiða og svo sérstöku afkomutengdu auðlindagjaldi. Ítarlega er gert grein fyrir gjaldinu í athugasemdum með því frumvarpi. Einnig munu verða tekjur af leigu á aflaheimildum í flokki 2. Veiðigjöld renna öll til ríkisins.
    Veiðigjald verður lagt á árlega nýtingu veiðiheimilda. Verða þau annars vegar miðuð við kostnað ríkisins við sjávarútveginn. Hins vegar verða gjöldin miðuð við að skila til eigenda fiskveiðiauðlindarinnar, þ.e. þjóðarinnar, hluta af rentunni af auðlindinni eða umframarði þegar tekið hefur verið tillit til alls kostnaðar útgerða, þ.m.t. ríflegri ávöxtun á fjármagn sem bundið er í greininni. Hafa ber í huga að mikilvægt er að sjávarútvegurinn geti verið samkeppnisfær, þar sé spennandi starfsvettvangur og góð laun. Þessi álagning á veiðigjaldi á að fela áfram í sér sterkan hvata til sjósóknar og hagræðingar í fiskveiðum, vinnslu og markaðssetningu. Hinn sérstaki markaðs- og þróunarsjóður er að hluta til að norskri fyrirmynd og er ætlað að styðja íslenskan sjávarútveg á erlendum mörkuðum og ýta undir vöruþróun og nýsköpun. Sterk staða Íslands á erlendum mörkuðum er veigamikið atriði til að skapa sem mestan þjóðhagslegan ávinning af íslenskum sjávarútvegi.

2.16 Greinargerð um mat á áhrifum.
    Í fylgiskjali I með frumvarpi þessu er greinargerð sem unnin var að beiðni sjávarútvegsráðuneytisins af tveimur óháðum sérfræðingum, Daða Má Kristóferssyni og Þóroddi Bjarnasyni. Í greinargerðinni er fjallað um áhrif þessa frumvarps, og frumvarps til laga um veiðigjöld, á sjávarbyggðir en síðari hlutinn fjallar um áhrif frumvarpanna tveggja á rekstur og afkomu sjávarútvegsfyrirtækja.

3. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
    Lög um stjórn fiskveiða fólu í megindráttum í sér tvenns konar takmarkanir við rétti manna til að stunda fiskveiðar í atvinnuskyni. Rétturinn var bundinn við tiltekin skip auk þess að veiðar á helstu nytjastofnum takmörkuðust af úthlutaðri aflahlutdeild skipanna. Sú gagnrýni sem beinst hefur að lögunum hefur ekki síst varðað hvort með þessu hafi verið gengið nærri jafnræðisreglu 1. mgr. 65. gr. stjórnarskrárinnar og þeim jafnræðissjónarmiðum sem hafa verður í huga við skerðingu atvinnufrelsis, skv. 75. gr. stjórnarskrárinnar. Auk þess hefur verið deilt um eðli og inntak þess réttar sem úthlutun aflaheimilda felur í sér og að hvaða marki hann njóti stjórnarskrárverndar.

3.1 Jafnræðisreglur og lög um stjórn fiskveiða.
    Í Hrd. 1998:4076 (Desemberdómi) var fjallað um ákvæði 5. gr. laga um stjórn fiskveiða, sem í raun fól í sér að leyfi til veiða í fiskveiðilandhelgi Íslands voru einskorðuð við skip sem haldið hafði verið til veiða á öndverðum níunda áratugnum eða komið höfðu í stað slíkra skipa (lokað veiðileyfakerfi). Í dóminum er lögð áhersla á hið upphaflega almenna frelsi til fiskveiða og tilkall allra landsmanna til auðlindarinnar. Síðan segir:
         Með [5. gr. laga nr. 38/1990] er lögð fyrirfarandi tálmun við því, að drjúgur hluti landsmanna geti, að öðrum skilyrðum uppfylltum, notið sama atvinnuréttar í sjávarútvegi eða sambærilegrar hlutdeildar í þeirri sameign, sem nytjastofnar á Íslandsmiðum eru, og þeir tiltölulega fáu einstaklingar eða lögaðilar, sem höfðu yfir að ráða skipum við veiðar í upphafi umræddra takmarkana á fiskveiðum.
Þessar aðstæður voru álitnar í bága við jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar og þau sjónarmið um jafnræði sem gæta þarf við takmörkun á atvinnufrelsi skv. 1. mgr. 75. gr. stjórnarskrárinnar. Í framhaldi dómsins voru skilyrði almenns veiðileyfis rýmkuð verulega.
    Í Hrd. 2000, bls. 1534 (Vatneyrardómi), var tekist á um hvort ákvörðun aflahlutdeildar skv. 7. gr. laganna, og þar með árleg úthlutun aflamarks, sem að stofni til var reist á veiðireynslu skipa, bryti í bága við sömu grundvallarreglur stjórnarskrárinnar og fjallað var um í Desemberdóminum. Í dómnum eru áréttuð ákvæði 1. gr. laganna um sameign þjóðarinnar á nytjastofnum, markmið laganna og eignarréttarfyrirvari 3. málsl. greinarinnar sem felur í sér að úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögunum myndi ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir þeim. Hæstiréttur leggur áherslu á það mat löggjafans við setningu laga nr. 38/1990 að skipan fiskveiðistjórnar eftir þeim væri fallin til að þjóna markmiðum 1. gr. þeirra. Var það niðurstaða dómsins að þau sjónarmið sem réðu ákvörðun aflahlutdeildar við gildistöku laganna hafi ekki verið ómálefnaleg og þannig leitt til mismununar í andstöðu við jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar.
    Í svokölluðu Fagramúlamáli tók mannréttindanefnd Sameinuðu þjóðanna til skoðunar hvort kærendur, sem voru tveir íslenskir sjómenn, væru þolendur mismununar sem fari í bága við jafnræðisreglu 26. gr. alþjóðasamningsins um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi. Meginatriði í áliti nefndarinnar var sú aðstaða að „lögum samkvæmt [yrðu kærendur] að greiða samborgurum sínum fé fyrir kvóta til að geta stundað atvinnuveiðar á kvótabundnum tegundum og fá þannig aðgang að fiskistofnum sem eru sameign íslensku þjóðarinnar“. Nefndin áleit að aðgreining milli aðila innan sjávarútvegsins með lögum um stjórn fiskveiða hefði lögmætt markmið, þ.e. að vernda nytjastofnana við Ísland. Engu að síður yrði að taka afstöðu til þess hvort hún væri byggð á sanngjörnum og málefnalegum viðmiðum. Í þessu sambandi benti nefndin á tvennt: Í fyrsta lagi á yfirlýsingu laganna um að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu sameign þjóðarinnar. Í öðru lagi að með setningu laganna hafi sú aðgreining sem fólst í úthlutun veiðiheimilda orðið varanleg og þar að auki breytt upphaflegum rétti til hagnýtingar og afnota á almannaeign í einkarétt. Taldi nefndin að íslenska ríkið hefði ekki sýnt fram á að þessi sérstaka gerð og tilhögun við útfærslu kvótakerfisins samræmdist kröfunni um sanngirni. Í samræmi við a-lið 3. mgr. 2. gr. samningsins taldi nefndin að íslenska ríkið væri skuldbundið til að veita kærendunum raunhæfa úrbót, að meðtöldum fullnægjandi skaðabótum og endurskoðun á fiskveiðistjórnkerfi sínu. 14

3.2 Eðli þeirra réttinda sem felast í handhöfn aflahlutdeilda.
    Flestir fræðimenn virðast álíta að þau atvinnuréttindi til fiskveiða, sem felast í handhöfn aflaheimilda, njóti takmarkaðrar verndar eignarréttarákvæðis stjórnarskrárinnar. Árið 1998 dró Þorgeir Örlygsson þá ályktun af tveimur dómum Hæstaréttar, Hrd. 1993, bls. 2061, og Hrd. 1997, bls. 617, að úthlutuð veiðiheimild feli í sér „fémæt réttindi, sem gangi kaupum og sölu“. Þann fyrirvara verði að gera að „eigi að síður hafi menn ekki að lögum tryggingu fyrir því að, þeir geti síðar notað hana til tekjuöflunar“. Í dómunum sé „gefið til kynna að þeir sem fá veiðiheimild úthlutað, og þeir, sem festa kaup á úthlutuðum veiðiheimildum, búi við þá áhættu, að hin úthlutuðu og keyptu réttindi verði vegna ráðstafana ríkisvaldsins skert eða þau jafnvel afnumin og njóti við þær ráðstafanir takmarkaðrar stjórnarskrárverndar“. Þetta sé sú þýðing sem eignarréttarfyrirvari 1. gr. fiskveiðistjórnarlaganna hljóti að hafa. Til styrkingar þessum fyrirvara sé svo hin almenna stefnuyfirlýsing í upphafi lagagreinarinnar um sameign íslensku þjóðarinnar. 15
    Þessi sjónarmið Þorgeirs öðlast styrk í rökstuðningi Hæstaréttar í Hrd. 2000, bls. 1534 (Vatneyri). Í dómsatkvæði meiri hluta réttarins er ítarlega fjallað um þróun laga um stjórn fiskveiða, m.a. sjónarmið að baki upptöku varanlegrar aflahlutdeildar skv. 2. mgr. 7. gr. laganna (veiðireynsla tiltekinna skipa). Því næst segir:
         [...] Eru lögin að þessu leyti reist á því mati, að sú hagkvæmni, sem leiði af varanleika aflahlutdeildar og heimildum til framsals hennar og aflamarks, leiði til arðbærrar nýtingar fiskistofna fyrir þjóðarbúið í samræmi við markmið 1. gr. laganna. Til þess verður og að líta að samkvæmt 3. málslið 1. gr. laganna myndar úthlutun veiðiheimilda ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra manna yfir þeim, eins og áður segir. Aflaheimildir eru því aðeins varanlegar í þeim skilningi að þær verða hvorki felldar niður né þeim breytt nema með lögum [leturbr.]. Í skjóli valdheimilda sinna getur Alþingi því kveðið nánar á um réttinn til fiskveiða, bundið hann skilyrðum eða innheimt fyrir hann frekara fégjald en nú er gert vegna breyttra sjónarmiða um ráðstöfun þeirrar sameignar íslensku þjóðarinnar, sem nytjastofnar á Íslandsmiðum eru.
    Hæstiréttur taldi ákvæði 7. gr. laga um stjórn fiskveiða stjórnskipulega gilt, þ.e. að úthlutun aflaheimilda fullnægði jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar og þeim sjónarmiðum um jafnræði sem gæta þurfi við takmörkun atvinnufrelsis samkvæmt atvinnufrelsisákvæði hennar. Í því sambandi leggur rétturinn áherslu á að úthlutun veiðiheimilda myndi ekki eignarrétt, eins og mælt er fyrir um í 1. gr. laga um stjórn fiskveiða, og Alþingi hafi rúman rétt til að gera breytingar á stjórn fiskveiða.
    Þrátt fyrir dóm Hæstaréttar í Vatneyrarmálinu hafa þær raddir heyrst á síðustu árum að vegna m.a. viðhorfa í þjóðfélaginu, svonefndra lögmætra væntinga handhafa aflaheimilda um áframhaldandi afnot þeirra og þróunar í réttarframkvæmd, sé stjórnarskrárvernd aflaheimilda í „þróun“ þannig að heimildir löggjafans til að gera breytingar á stjórnskipulagi fiskveiða, án þess að bótum varði, þoki smám saman fyrir auknum rétti handhafa aflaheimilda. Telja verður þessi viðhorf í beinni andstöðu við yfirlýsinguna um sameign þjóðarinnar og eignarréttarfyrirvara 1. gr. laga um stjórn fiskveiða, sem hafa ekki tekið breytingum frá setningu laga nr. 38/1990. Að auki hefur Hæstiréttur margítrekað þá afstöðu að handhafar aflaheimilda hafi ekki að lögum tryggingu fyrir framtíðarnotum og því á huglæg afstaða í þessa veru ekki rétt á sér. Vandséð er einnig að dómar á öðrum sviðum eignarréttar styðji þessi viðhorf.
    Í Hrd. 1997, bls. 617, var áréttað að réttindi samkvæmt úthlutuðum aflaheimildum séu takmörkuð af ákvæðum fiskveiðistjórnarlaga og aðgerðum stjórnvalda sem teknar eru samkvæmt þeim. „[Af] öðrum sviðum réttarins [verði] ekki beinar ályktanir dregnar um [þau], svo sérstök sem þau [séu].“ Engu að síður hafa fræðimenn horft til hliðsjónar til annarra réttinda allsherjarlegs eðlis, einkum þeirra sem leiða af stjórn búvöruframleiðslunnar. Árið 1989 benti Tryggvi Gunnarsson á að þessi svið löggjafarinnar eiga það sameiginlegt að um er að ræða „sérstætt inngrip í atvinnustarfsemi og ráðstöfunarrétt manna yfir eignum sínum“. Það er einnig sameiginlegt með þeim að á níunda áratugnum breyttist starfsumhverfi þessara atvinnugreina þannig að í stað frjálsræðis til atvinnu og möguleika til að nýta framleiðslutæki, fór um framleiðslumöguleika eftir ákvörðunum stjórnvalda. Þannig „ráðast söluverð og sölumöguleikar framleiðslutækjanna nánast af því hvort og þá hversu mikill veiðikvóti eða fullvirðisréttur fylgir viðkomandi skipi eða jörð“. 16
    Þessi samanburður virðist að sumu leyti eiga ágætlega við. Mögulegt virðist að bera saman rétt til árlegs greiðslumarks í mjólkurframleiðslu (talin í lítrum mjólkur) reist á hlutdeildartilkalli viðkomandi framleiðanda til áætlaðrar neyslu á innanlandsmarkaði við rétt til úthlutunar aflamarks samkvæmt aflahlutdeild. Af dómum Hæstaréttar sem varða stjórn búvöruframleiðslunnar virðist mega álykta að réttur ríkisins til að gera breytingar á starfsumhverfi bænda séu allríkar. Þannig má benda á Hrd. 1997, bls. 2563, þar sem talið var að bóndi sem sætt hafði skerðingu búmarks (undanfara fullvirðisréttar/greiðslumarks) hefði ekki getað vænst þess að tímabil og viðmiðanir yrðu óbreyttar frá þeim forsendum sem ákveðnar voru í upphafi. 17 Auk þess má benda á Hrd. 2003, bls. 4476, en þar var álitið að bændum væri óheimilt að leggja mjólk inn í afurðastöð í nafni annarra bænda, enda væri réttur til beingreiðslu „stofnaður með lögum“ og því verði „ráðstöfun hans og hagnýting að vera í samræmi við lög“. Af dómunum má álykta að heimildir til ráðstöfunar réttindanna séu takmarkaðar við það sem leiða má skýrlega af berum orðum laga.
    Þegar litið er til þeirra réttinda sem felast í úthlutun aflaheimilda má segja að þau hafi vissa sérstöðu. Í fyrsta lagi eru þau stofnuð með lögum og verður þar með einungis breytt eða þau afnumin með lögum. Í öðru lagi eru þau stofnuð í skjóli almannaréttar til fiskveiða sem gilti frá upphafi byggðar á Íslandi. Í þriðja lagi þjónar stofnun réttindanna samfélagslegum markmiðum (um verndun nytjastofna og hagkvæma nýtingu auðlindarinnar í þágu þjóðarinnar). Ef til vill mætti orða þetta svo að rétturinn sé lögákveðinn afnotaréttur sem lýtur samfélagslegum markmiðum. Hann felur í sér rétt til hagnýtingar auðlindarinnar (sem rétthafi deilir með öðrum í sömu stöðu), ráðstöfunarrétt, þ.e. aflaheimildirnar eru framseljanlegar, um er að ræða fjárhagsleg réttindi og þau eru ekki takmörkuð við tiltekinn tíma. Um leið er rétt að minna á þau ummæli í Desemberdómi Hæstaréttar að aflaheimildir eru aðeins varanlegar í þeim skilningi að þær verða hvorki felldar niður né þeim breytt nema með lögum.

3.3 Um breytingar á stjórn fiskveiða verði frumvarpið að lögum.
    Í dómi Hæstiréttur í Vatneyrarmálinu er fjallað um heimildir löggjafans til að gera breytingar á stjórnkerfi fiskveiða og þar með rétti til veiða. Í dóminum segir að breytt sjónarmið um ráðstöfun þeirrar sameignar íslensku þjóðarinnar sem nytjastofnar á Íslandsmiðum séu geti réttlætt breytingar. Svigrúm það sem Hæstiréttur telur að löggjafinn hafi til breytinga á lögunum tengist þannig beint þeim markmiðum sem fiskveiðistjórnkerfinu er ætlað að stefna að. Þetta kemur raunar einnig fram í Desemberdóminum þar sem segir: „Svigrúm löggjafans til að takmarka fiskveiðar og ákvarða tilhögun úthlutunar veiðiheimilda verður að meta í ljósi hinnar almennu stefnumörkunar 1. gr. laga nr. 38/1990.“
    Þessi áhersla á hið samfélagslega markmið fyrirkomulags stjórnar fiskveiða ásamt eignarréttarfyrirvara 1. gr. laga um stjórn fiskveiða bendir til þess að löggjafinn njóti ríkrar heimildar til að gera breytingar á lögunum án þess að það verði talið í bága við sjónarmið um vernd atvinnuréttinda samkvæmt stjórnarskránni. Við þær breytingar sem felast í þessu frumvarpi hefur verið horft til þeirra ólíku hagsmuna sem við auðlindina eru bundnir og þess markmiðs sem löggjöfin stefnir að. Þá hefur verið leitast við að horfa til þeirrar skyldu, á grundvelli þjóðréttarsamnings, sem álit mannréttindanefndar Sameinuðu þjóðanna fól í sér fyrir íslenska ríkið.
    Með frumvarpinu er leitast við að tryggja festu og öryggi í sjávarútvegi með tímabindingu aflahlutdeilda til langs tíma og fyrirsjáanleika um mögulegar breytingar á skipulagi sjávarútvegs. Um leið er komið til móts við önnur sjónarmið með tímabindingu réttinda, auknum möguleikum til nýliðunar, stofnun kvótaþings og ráðstöfun aflamarks innan flokks 2. Þannig er með frumvarpinu leitast við að feta meðalveg til að ná þeim samfélagslegu markmiðum sem stefnt er að við endurskoðun laga um stjórn fiskveiða.

Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.


Um 1. gr.

    Um skýringar við markmiðslýsingu 1. mgr. 1. gr. frumvarpsins vísast til almennra athugasemda. Í 1. málsl. 1. gr. gildandi laga er tekið fram að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu sameign íslensku þjóðarinnar. Með frumvarpinu eru lagðar til minni háttar breytingar á ákvæðinu, eins og nánar er rakið í almennum athugasemdum. Sama gildir um svonefndan „eignarréttarfyrirvara“ 3. málsl. 1. gr. gildandi laga sem ekki er ætlað að taka efnislegum breytingum verði frumvarpið að lögum.

Um 2. gr.

    Með greininni er mælt fyrir um stjórnsýslu samkvæmt frumvarpinu. Ráðherra sjávarútvegsmála fer með yfirstjórn laganna og Fiskistofa, stjórnsýslustofnun sjávarútvegarins, annast eftirlit samkvæmt þeim og daglega stjórnsýslu eftir því sem lög mæla nánar fyrir um eða ráðherra felur stofnuninni. Þá þykir einnig rétt að mæla fyrir um ráðgjafarhlutverk Hafrannsóknastofnunar, en meðal helstu hlutverka hennar er að veita stjórnvöldum og öðrum aðilum, ráðgjöf og þjónustu varðandi nýtingu á auðlindum Íslandsmiða, sbr. 9. tölul. 17. gr. laga um rannsóknir í þágu atvinnuveganna.

Um 3. gr.

    Í greininni er gildissvið laganna tilgreint, þ.e. um hvaða málaflokk þau gilda, á hvaða svæði þau gilda og um hverja þau gilda. Í 1. mgr. kemur fram að ákvæðið taki til veiða innan sem utan íslensku fiskveiðilögsögunnar, þ.m.t. til veiða úr stofnum sem veiðast bæði innan og utan hennar (deilistofna). Rétt er að benda á að frumvarpið tekur ekki til veiða úr ferskvatnsfiskistofnum. Lög nr. 61/2006, um lax- og silungsveiði, gilda almennt um slíkar veiðar á íslensku forráðasvæði.
    Í 2. og 3. mgr. er fjallað um veiðar utan íslenskrar fiskveiðilögsögu. Hafrými telst alþjóðlegt hafsvæði þegar það heyrir ekki undir lögsögu neins ríkis, sbr. 86. gr. hafréttarsamningsins. Á alþjóðlegum hafsvæðum er það meginreglan að önnur ríki njóta ekki lögsögu yfir skipum sem sigla undir erlendum fána, þ.e. fánaríkið fer með lögsögu í slíkum tilfellum, sbr. 92. gr. hafréttarsamningsins. Þau tilvik þar sem lögsaga annars ríkis skarast á við íslenska lögsögu ættu í flestum tilvikum að tengjast veiðum íslenskra skipa í erlendri fiskveiðilögsögu.
    Strandríki hafa enga almenna lögsögu yfir erlend skip sem stunda ólöglegar eða óreglubundnar veiðar á alþjóðlegu hafsvæði án þess að sérstakt tví- eða fjölhliða samkomulag þess efnis við erlent ríki sé til staðar. Hafa má í huga 21. gr. samningsins um framkvæmd ákvæða hafréttarsamnings Sameinuðu þjóðanna frá 10. desember 1982 um verndun deilistofna og víðförulla fiskistofna og stjórnun veiða úr þeim (úthafsveiðisamninginn). Í þeirri grein er kveðið á um fulltrúar aðildarríkis samningsins geti farið um borð skip hvors annars á úthafinu á svæðum sem heyra undir svæðisbundnar fiskveiðistjórnarstofnanir, t.a.m. Norðaustur- Atlantshafsfiskveiðinefndarinnar (NEAFC) eða Norðvestur-Atlantshafsfiskveiðistofnunarinnar (NAFO), í því skyni að tryggja að farið sé eftir verndunar- og stjórnunarráðstöfunum vegna deilistofna og víðförulla fiskistofna. Ekki er gert skilyrði að umrætt strandríki og fánaríki séu aðildarríki að stofnuninni eða þátttakandi í fyrirkomulaginu.
    Í samræmi við stefnu íslenskra stjórnvalda um að sporna gegn óábyrgum veiðum á úthafinu er með 3. mgr. greinarinnar lagt til að lögin geti gilt um þjóðernislaus skip. Til samanburðar má horfa til sams konar ákvæðis í 5. gr. norskra laga um auðlindir hafsins (havressurslova). Litið er svo á í þjóðarétti að þjóðernislaus skip njóti ekki verndar nokkurs ríkis. Því er ekkert til fyrirstöðu, hvorki samkvæmt hafréttarsamningnum né almennum reglum þjóðaréttar, að íslenska ríkið taki lögsögu yfir slík skip og láti íslensk lög gilda um þau. Er þessi regla einkum hugsuð til að sporna gegn ólöglegum eða stjórnlausum veiðum þessara skipa og gera Landhelgisgæslunni kleift að færa þau til hafnar. Skip sem samsama má við þjóðernislaust skip eru einkum skip sem sigla undir fánum tveggja eða fleiri ríkja og nota þá eftir sinni hentisemi, sbr. 2. mgr. 92. gr. hafréttarsamningsins.
    Í 4. mgr. er að finna ákvæði sem koma á í veg fyrir að frumvarpið fari í bága við skuldbindingar íslenska ríkisins að þjóðarétti. Eins og kunnugt er hafa íslensk stjórnvöld gert margvíslega tví- eða fjölhliða samninga við erlend ríki sem snerta veiðar og skyld málefni. Auk þess er íslenska ríkið bundið af ýmsum reglum af meiði þjóðaréttar er birtast í öðru formi en samningum. Slíkir samningar og reglur geta takmarkað gildissvið laganna.
    Loks er rétt er að vekja athygli á því að frumvarpinu er hugtakið „fiskveiðilögsaga“ tekið upp í staðinn fyrir það sem nefnt er „fiskveiðilandhelgi“ í gildandi lögum, þ.e. hafsvæðið frá fjöruborði að ytri mörkum efnahagslögsögunnar. Sú tillaga sem frumvarpið hefur með þessu að geyma er í betra samræmi við hugtakanotkun hafréttar og er sett fram samkvæmt ábendingu Landhelgisgæslu Íslands, í umsögn við frumvarp til laga um stjórn fiskveiða sem ekki varð útrætt á 139. löggjafarþingi.

Um 4. gr.

    Í greininni eru settar fram orðskýringar við helstu hugtök frumvarpsins.

Um 5. gr.

    Greinin er byggð á 1.–3. málsl. 4. gr. gildandi laga. Í henni felst að skilyrði til veiða í atvinnuskyni verði áfram að skip hafi haffærisskírteini, séu skrásett hjá Siglingastofnun og að eignarhald þeirra fari ekki í bága við lög um fjárfestingu erlendra aðila í atvinnurekstri. Fram kemur í 2. mgr. að almenn veiðileyfi séu tvenns konar, en hvert skip getur aðeins haft annað af umræddum leyfum í gildi á hverjum tíma.
    Í greininni er mælt fyrir um að hámarksstærð krókaaflamarksbáts sé 15 brúttótonn og varðar afturköllun krókaaflamarksleyfis ef bátur er stækkaður umfram það viðmið. Greinin er byggð á 6. mgr. 12. gr. gildandi laga, en hefur verið orðuð skýrar til að fyrirbyggja misskilning. Nýmæli greinarinnar um sérstök leyfi til veiða taka mið af ákvæðum gildandi laga. Löng reynsla er fyrir margs konar sérstökum leyfum við stýringu fiskveiða. Sem dæmi má nefna strandveiðar, frístundaveiðar, rannsóknarveiðar, tilraunaveiðar og hrognkelsaveiðar.

Um 6. gr.

    Með greininni er gerð tillaga um þá minni háttar breytingu frá gildandi lögum að í stað þess að lýst sé yfir frjálsri heimild til veiða að uppfylltum skilyrðum laga um „veiðisvæði, veiðarfæri og veiðitíma“, sbr. 1. mgr. 8. gr. laganna, er sett almenn tilvísun til helstu laga á sviði fiskveiðistjórnar. Í lögum um umgengni um nytjastofna sjávar, nr. 57/1996, eru t.d. ítarleg ákvæði um veiðarfæri, vigtun sjávarafla, aflaskráningu, eftirlit með veiðum o.fl. Í lögum um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands, nr. 79/1997, eru takmarkandi ákvæði um notkun veiðarfæra, grásleppuveiðar o.fl. Sérstaklega er ástæða til að vekja athygli á 2. mgr. 7. gr. þeirra laga, þar sem ráðherra er heimilað að leyfisbinda veiðar á tilteknum nytjastofni eða tilteknu svæði „til að koma í veg fyrir staðbundna ofnýtingu“, „óeðlilegan meðafla af öðrum tegundum“ eða til að varna öðrum óæskilegum áhrifum. Sama gildir ef þörf er á að skipuleggja veiðar úr stofnum sem ekki er stjórnað með skiptingu heildarafla milli einstakra skipa samkvæmt ákvæðum 7. gr. gildandi laga um stjórn fiskveiða. Rétt er að geta þess að fyrirsögn greinarinnar er orðuð með hliðsjón af Jónsbókarákvæði.

Um 7. gr.

    Ákvæði þessarar greinar eru að mestu leyti byggð á 3. gr. gildandi laga um heildarafla sem sækja megi á Íslandsmið. Í 1. mgr. greinarinnar eru nýmæli um að ráðherra geti, að fengnum tillögum Hafrannsóknastofnunar, ákveðið að fylgt sé langtímanýtingarstefnu í einstökum tegundum til fimm ára í senn. Veitir ákvæðið ráðherra ríkar heimildir til þess að stýra fiskveiðum og fylgja ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar. Getur ráðherra jafnvel, byggt á þeirri ráðgjöf, bannað veiðar úr tilteknum deilistofnum til að vernda stofn frá ofveiði.
    Með 4. mgr. greinarinnar er gert ráð fyrir að áætlaður afli erlendra skipa í landhelgi Íslands reiknist til heildarafla og dragist frá fyrir úthlutun skv. 8. gr. Afli sá er hér um ræðir byggist á samningum Íslands við Færeyinga annars vegar og Norðmenn hins vegar. Samningur við Færeyinga frá 2012 felur í sér heimild upp á 5.600 tonn af botnfiski, þar af 1.200 tonn af þorski. Á fiskveiðiárinu 2010/2011 fengu Færeyingar rúmlega 2.687 þorskígildistonn, reiknað með stuðlum yfirstandandi fiskveiðiárs. Í skiptum fyrir þorskheimildir í Barentshafi, í norskri lögsögu norðan 62°N, sem eru tilkomnar vegna sk. Smugusamnings, fá Norðmenn m.a. fastar 500 tonna veiðiheimildir í löngu, blálöngu og keilu. Auk þess fá þeir 125 tonn af öðrum tegundum, þó ekki meira en 50 tonn af grálúðu og 50 tonn af karfa. Á fiskveiðiárinu 2010/2011 fengu Norðmenn tæplega 238 þorskígildistonn, reiknað með stuðlum yfirstandandi fiskveiðiárs. Auk þessa felur samningur við ESB í sér heimild upp á 3.000 tonn af karfa auk takmarkaðs meðafla í öðrum tegundum, þó ekki þorski.

Um 8. gr.

    Greinin mælir fyrir um skiptingu heildarafla í tvo flokka aflahlutdeilda. Í flokk 1 fara hlutdeildir sem úthlutað hefur verið til einstaklinga og lögaðila, en í flokk 2 fari aflahlutdeildir sbr. VI. kafla laganna og eru þær á forræði íslenska ríkisins. Í 2. mgr. er mælt fyrir um skiptingu heildarafla í flokkana ef heildarafli verði aukinn umfram tiltekin viðmið. Verði ákveðinn heildarafli þorsks fyrir fiskveiðiár meiri en 202.000 lestir, fyrir ýsu meiri en 66.000 lestir, fyrir ufsa meiri en 50.000 lestir eða fyrir steinbít sem nemur meira en 14.000 lestum skulu 40% aukningarinnar í hverri tegund renna til flokks 2.

Um 9. gr.

    Með greininni eru að hluta til sameinuð ákvæði sem nú eru í 9. gr. laga um stjórn fiskveiða og 5. og 6. gr. úthafsveiðilaganna. Að hluta til er um nýmæli að ræða. Greinin fjallar um úthlutun aflahlutdeilda vegna nýrra stofna nytjafiska sem takmarka þarf veiðar á. Í núgildandi lögum er gert ráð fyrir þeirri meginreglu, þó á því séu undantekningar, að um leið og ráðherra ákveður að takmarka þurfi veiðar á nytjastofni skuli úthluta aflahlutdeild sem byggist á veiðireynslu.
    Ýmis rök geta mælt með því að úthluta ekki strax aflahlutdeild í nytjastofni en þess í stað komi til ákveðin stjórnun á aðlögunartímabili þar sem orðið getur þróun í veiðum sem ekki er auðhægt að sjá fyrir. Skemmst er að minnast á stjórn makrílveiða. Hefði aflahlutdeild verið úthlutað fljótlega eftir að veiðar hófust hefðu allar veiðiheimildir í makríl að líkindum runnið til uppsjávarútgerðanna sem hófu veiðarnar. Þá hefði aldrei komið til úthlutunar til ísfisksskipa, frystiskipa og smábáta og þannig ekki skapast sá fjölbreytileiki sem er sjávarútveginum og byggðunum svo nauðsynlegur.
    Í 1. mgr. greinarinnar er lagt til að ráðherra fái tímabundna heimild til þess að stjórna veiðum úr nytjastofni sem takmarka þarf veiðar á, án þess að komi til úthlutunar eiginlegra aflahlutdeilda. Gert er ráð fyrir að hann geti á grunni reglugerðar stjórnað veiðum með árlegri úthlutun aflamarks til einstakra skipa eða skipaflokka á grundvelli stærðar eða gerðar skips, veiðiaðferðar, búnaðar, svæða, heimahafnar skips og útbreiðslu stofna. Miðað er við að veiðistjórn samkvæmt þessari málsgrein vari þangað til stöðugleiki hafi komist á við sókn í umræddan nytjastofn.
    Lagt er til að þegar veiðireynsla hefur myndast í stöðugu umhverfi og að öðrum efnislegum forsendum uppfylltum flytji ráðherra frumvarp til laga um úthlutun aflahlutdeilda í viðkomandi nytjastofni sem takmarka þarf heildarveiði á. Við mat á „efnislegum forsendum“ er nauðsynlegt að horfa til heildarmarkmiðs frumvarpsins. Ráðherra skal við gerð frumvarps þessa efnis taka mið af veiðireynslu bæði fyrir og eftir gildistöku laga þessara, réttmætum hagsmunum þeirra sem hófu veiðar, verðmætamyndun og heildarmarkmiðum laga þessara. Reynslan hefur sýnt að í gegnum tíðina hefur ráðherra nokkrum sinnum ákveðið að leggja fram tillögu um úthlutun aflahlutdeilda í einstökum tegundum með sérlögum í stað þess að styðjast við almenn ákvæði laga um stjórn fiskveiða eða þá laga um veiðar í úthafinu. Segja má að með því hafi í reynd verið viðurkennt að aðstæður séu oft svo mismunandi að varla sé gerlegt að miða við hin almenn ákvæði. Rökin fyrir því að leggja til að Alþingi taki lokaákvörðun um úthlutun nýrra aflahlutdeilda hverju sinni eru einnig sterk. Verið er að úthluta sameiginlegum gæðum til einstakra aðila og öllum má vera ljóst að þar á Alþingi að eiga aðkomu.

Um 10. gr.

    Ákvæði 1. mgr. eru nær óbreytt úr 3. gr. úthafsveiðilaganna. Ákvæði 2.–6. mgr. eru byggð á 2.–5. mgr. 4. gr. sömu laga og varða sérsjónarmið um úthafsveiðar. Í lokamálsgrein greinarinnar er mælt fyrir um að við ákvörðun heildarafla við veiðar á deilistofnum eða öðrum fjarlægum stofnum, t.d. þorski í Barentshafi, fari samkvæmt samningum sem Ísland er aðili að eftir því sem við á. Þetta er sjálfsögð regla og þarfnast ekki skýringar.

Um 11. gr.

    Ákvæði greinarinnar eru nýmæli. Frá og með næsta fiskveiðiári er hverjum eiganda fiskveiðiskips skylt að hafa undirgengist nýtingarleyfi sem heimilar honum að stunda veiðar samkvæmt lögum þessum. Verða slík leyfi tímabundin og lagt er til að þau gildi í a.m.k. 20 ár, frá 2012 að telja. Með útgáfu nýtingarleyfis er tryggt að sá sem stundar veiðar í atvinnuskyni búi við öryggi í rekstri, en jafnframt má honum vera ljóst að um tímabundinn rétt er að ræða til þess að nýta auðlind í eigu þjóðarinnar. Leyfin eru bundin sérstökum leyfishöfum og því er lagt bann við framsali leyfisins. Gert er ráð fyrir því að Fiskistofa annist útgáfu leyfanna. Í greininni segir að með nýtingarleyfi skuli fylgja skrá um aflahlutdeildir skipsins. Í framkvæmd verða aflahlutdeildir engu að síður skráðar hverju sinni hjá Fiskistofu, en sú skrá sem fylgir leyfunum verður einungis til upplýsingar um aflahlutdeildir þegar leyfið er gefið út.
    Gert er ráð fyrir því að allir handhafar aflahlutdeildar undirgangist hið nýja nýtingarleyfi fyrir upphaf fiskveiðiársins, en þar sem um nýmæli er að ræða og mikilsverð réttindi, þykir rétt að veita núverandi aflahlutdeildarhöfum aðlögunarfrest fram að 1. desember 2012 til þess að undirgangast nýtingarleyfi. Hins vegar er gert ráð fyrir því að kjósi aðilar að undirgangast ekki nýtingarleyfi verði viðkomandi aðila óheimilt að nýta aflamark sitt og skal aflamarkið fært í flokk 2 sem ríkið hefur forræði yfir.
    Tilkynni ráðherra ekki um annað framlengjast leyfin um eitt ár í senn. Athygli er þó vakin á því að frá og með árinu 2032 verður framsal aflahlutdeilda í flokki 1 óheimilt.
    Allir þeir sem eiga fiskiskip sem hefur almennt veiðileyfi og flytja á það aflahlutdeild eiga rétt á útgáfu nýtingarleyfis með sömu takmörkunum um gildistíma og skilyrðum sem gilda um upphafleg nýtingarleyfi. Um ný leyfi gilda sömu takmarkanir og réttindi og fylgja hinum upphaflegu leyfum skv. 1. mgr., þ.e. þau takmarkast t.d. við 20 ár frá 2012, en ekki frá því að nýtt leyfi er veitt.

Um 12. gr.

    Í þessari grein er kveðið á um framsal aflahlutdeilda. Fram kemur í 1. mgr. að heimilt verði að flytja aflahlutdeild í flokki 1 á milli skipa. Í 2. mgr. er fjallað um skerðingu sem verður á framseldri aflahlutdeild við flutning. Gert er ráð fyrir að skerðing þessi verði 3% af fluttri hlutdeild. Fiskistofa sér um framkvæmd þessa og rennur skerðingin í flokk 2. Flutningur aflahlutdeilda milli skipa í eigu eins og sama aðila, einstaklings eða lögaðila, er undanþeginn þessari skerðingu.
    Í 3. mgr. kemur fram að hámarksframsal aflahlutdeildar einstakra tegunda af skipi skuli vera hlutfall heildaraflamarks í viðkomandi tegund eins og því var úthlutað á fiskveiðiárinu 2011/2012 og heildaraflamarks í tegund á því ári sem framsal fór fram. Hlutfall þetta skal margfalda með aflahlutdeild skipsins í viðkomandi tegund og útkoman segir til um hve stóran hluta af aflahlutdeildinni er heimilt að framselja. Ráðherra setur nánari reglur um framkvæmd þessa ákvæðis.
    Hér er tekið dæmi um framkvæmd þessa ákvæðis: Heildaraflamark 2011/2012 var ákveðið 177.000 tonn af þorski. Á fiskveiðiárinu 2016/2017 er í dæmaskyni gefið sér að heildaraflamark af þorski sé 240.000 tonn. Útgerð á 5% aflahlutdeilda í þorski og hyggst framselja helming þeirra 2016/2017, eða 2,5%. Samkvæmt ákvæðinu reiknast framsalsheimild útgerðarinnar 2016/2017 vera 2,5% . 177.000 / 240.000 = 1,84%. Verði engin breyting á úthlutuðu aflamarki eftir 2016/2017 getur kaupandi aflahlutdeildar framselt 1,84% . 177.000 / 240.000.
    Í 4. mgr. er tiltekið að heimild til framsals aflahlutdeilda samkvæmt greininni falli niður við upphaf fiskveiðiársins 2032

Um 13. gr.

    Í greininni er mælt fyrir um heimild ráðherra til að hamla flutningi aflahlutdeilda vegna byggðasjónarmiða. Það er meðal markmiða laganna að stuðla að farsælli samfélagsþróun og treysta atvinnu og byggð í landinu. Af þeim ástæðum er eðlilegt að mæla fyrir um heimild ráðherra til að hamla flutningi aflaheimilda og eftir atvikum neyta þess forgangsréttar sem greinin mælir fyrir um. Gert er ráð fyrir því að tekjur af leigu kvóta um kvótaþing muni fjármagna inngrip samkvæmt þessari grein.
    Í 3. mgr. kemur fram sú meginregla að beiti ráðherra forgangsrétti sínum skuli ríkið leysa aflahlutdeildina til sín á umsömdu verði. Þó er heimilt í undantekningartilvikum að vísa ágreiningi um verð og aðra skilmála til samningsbundins gerðardóms samkvæmt lögum nr. 53/1989. Er slík heimild nauðsynleg m.a. til varnar málamyndagerningum.
    Í 4. mgr. er kveðið á um að ráðherra skuli ráðstafa aflahlutdeildum, sem hann innleysir á grundvelli forgangsréttar, innan viðkomandi byggðarlags, sveitarfélags eða landshluta samkvæmt skilgreiningu Hagstofu Íslands. Skal ráðherra auglýsa hlutdeildina til sölu í viðkomandi landshluta. Eigendur skipa í byggðarlagi skulu hafa forgang að umræddum aflaheimildum, síðan eigendur skipa í sveitarfélagi og loks eigendur skipa í landshlutanum.

Um 14. gr.

    Ákvæði 1. mgr. greinarinnar eru reist á 2. mgr. 8. gr. gildandi laga. Ákvæði 2. mgr. eru samhljóða 1. mgr. 12. gr. gildandi laga. Að öðru leyti þarfnast greinin ekki skýringar.

Um 15. gr.

    Greinin er að nokkru leyti byggð á ákvæðum 15. gr. gildandi laga. Í 1. mgr. er flutningur aflamarks á milli skipa heimilaður. Ef skip sem aflamark er flutt á milli eru í eigu og rekstri sama aðila er framsalið frjálst. Að öðrum kosti skal flutningur heimilda fara fram í gegnum kvótaþing. Þó er flutningur aflamarks á milli skipa í eigu eða rekstri óskyldra aðila heimilaður sé um jöfn skipti miðað við meðaltalsviðskiptaverð síðastliðins hálfs mánaðar viðkomandi tegunda á kvótaþingi Fiskistofu að ræða.
    Í framkvæmd er heimild til skipta þannig að ef útgerð A ætlar að skipta á ufsa við útgerð B fyrir ýsu og meðalviðskiptaverð ufsa var 150 kr. en ýsu 250 kr. þá er skiptahlutfall ufsa í ýsu 0,6 (150 kr. / 250 kr.). Útgerð A býður 1.000 kg af ufsa og fær þá, miðað við skiptastuðulinn, 600 kg af ýsu í skiptum við útgerð B (1.000 kg ufsa . 0,6 skiptastuðull). Ef að svo vill til að viðskipti með aðra þá tegund sem skipst er á hafa ekki farið fram á kvótaþingi sl. tvær vikur og ekki liggur fyrir meðalviðskiptaverð annarrar tegundarinnar skal skipst á jöfnu á grundvelli þorskígildisstuðla. Sé sama dæmi notað og miðað við þorskígildisstuðla fiskveiðiársins 2011/2012 þá er stuðull ufsa 0,63 en ýsu 0,89. Skiptastuðull ufsa í ýsu er því 0,77 (0,69 / 0,89). Fyrir 1.000 kg af ufsa fær útgerð A því 777 kg af ýsu í skiptum við útgerð B (1.000 kg af ufsa . skiptastuðull 0,77).
    Í 2. mgr. eru sett takmörk á það magn sem bjóða má til sölu á kvótaþingi þannig að heimild til framsals skal nú annaðhvort falla undir 5% hámarksviðmið af aflahlutdeild eða áunnin með veiðum. Takmarkanirnar eru þess efnis að á hverju fiskveiðiári er heimilt að framselja þriðjung þess krókaaflamarks eða aflamarks sem skip hefur veitt á hverjum tíma í þorskígildum talið. Taka má dæmi af fiskiskipi með 100 tonna aflaheimild. Þegar skipið hefur veitt 75 tonn þá er heimilt að framselja 33% af 75 tonnum eða 25 tonn.
    Með 5. mgr. er lagt til að ráðherra verði heimilt að víkja frá takmörkunum greinarinnar við flutningi aflamarks ef hætta er á að það nýtist ekki vegna takmörkunar á framsali. Ekki er gert ráð fyrir að þessarar heimildar verði neytt nema í undantekningartilvikum, t.d. við lok loðnuvertíðar ef skip með aflamark í loðnu komast ekki til veiða.

Um 16. gr.

    Greinin er að meginstefnu byggð á 7. gr. og 6. mgr. 12. gr. gildandi laga. Ekki er talin þörf á því að taka upp úr gildandi lögum ákvæði 1. mgr. 7. gr. um að „bátum sem veiðileyfi hafa með krókaaflamarki [sé] heimilt að stunda veiðar úr þeim tegundum sem þeir hafa krókaaflamark í og enn fremur tegundum sem ekki sæta takmörkunum á leyfilegum heildarafla“. Með því að veiðar krókaaflamarksbáta falla undir almenn ákvæði II. kafla frumvarpsins verður að telja slíkt sérákvæði óþarft. Í framkvæmd munu krókaaflamarksbátar að sjálfsögðu einkum stunda veiðar á þeim tegundum sem eru innan krókaaflamarkskerfisins.
    Með greininni er lögð til sú breyting að óheimilt verður að flytja aflahlutdeild og aflamark milli skipa sem eru í krókaaflamarkskerfi og aflamarkskerfi. Í núgildandi lögum er heimild til að flytja aflahlutdeild og aflamark frá skipum í aflamarkskerfi til skipa í krókaaflamarkskerfi, en ekki öfugt.

Um 17. gr.

    Með greininni er lagt til að sett verði á fót kvótaþing Fiskistofu um viðskipti með aflamark. Um tvenns konar framsal aflaheimilda getur verið að ræða samkvæmt gildandi lögum. Annars vegar framsal aflahlutdeilda, svonefnt varanlegt framsal, og hins vegar framsal aflamarks eða aflaheimilda innan árs, svonefnt leiguframsal. Kvótaþing mun einvörðungu sýsla með framsal aflamarks.
    Í 15. gr. frumvarpsins eru settar undanþágur frá skyldu til að selja aflamark á kvótaþingi. Auk þess er heimilt að undanþiggja viðskiptaskyldu á kvótaþingi, skv. 2. mgr. 17. gr. frumvarpsins, ef um er að ræða framsal aflamarks í tegund þar sem viðskipti eru svo lítil að ekki eru forsendur til myndunar markaðsverðs á kvótaþinginu. Sams konar ákvæði voru eldri lögum um kvótaþing. Gert er ráð fyrir að þessarar heimild verði neytt í litlum mæli.
    Gerð er tillaga um að nánari starfsrammi kvótaþings Fiskistofu verði markaður með ítarlegum ákvæðum í reglugerð þar sem m.a. verði kveðið á um fjármál, innheimtu gjalds fyrir hvert tilboð og viðskiptagjalds vegna kaupa og sölu aflamarks, tryggingar, gerð, skráningu og meðferð sölu og kauptilboða, lágmarksverð, skráningu og frágang viðskipta, greiðslumiðlun og meðferð upplýsinga.
    Gerð er tillaga um að rekstrarkostnaður kvótaþings verði fjármagnaður alfarið með gjaldtöku af viðskiptum og ekki komi til viðbótarframlag úr ríkissjóði til Fiskistofu vegna þess. Stofnkostnaður verði þó greiddur úr ríkissjóði.

Um 18. gr.

    Greinin fjallar um skipulag og skiptingu þeirrar aflahlutdeildar sem ráðherra ráðstafar á hverju fiskveiðiári ef frumvarpið verður að lögum. Í 2. mgr. er fjallað um heimild til að gera nýliðunarsamninga um aflahlutdeildir. Í 3. mgr. er mælt fyrir um skyldu ráðherra til að leggja fyrir Alþingi skýrslu til stefnumótunar um þær ríku heimildir sem til hans eru lagðar með VI. kafla frumvarpsins. Að öðru leyti vísast til almennra athugasemda.

Um 19. gr.

    Greinin þarfnast ekki skýringar.

Um 20. gr.

    Ákvæði greinarinnar um strandveiðar o.fl. eru byggð á 6. gr. a gildandi laga. Þær viðbætur eru lagðar til að ráðherra verði heimilað að setja í reglugerð ákvæði um lágmarksdagafjölda fyrir veiðitíma hvers skips í maí og júní, til að auka öryggi við veiðarnar. Þá verði einnig heimilt að setja nánari ákvæði um eignarhald að fiskiskipum á strandveiðum.

Um 21. gr.

    Ákvæði greinarinnar um áföll og byggðakvóta eru nær óbreytt úr 10. gr. gildandi laga. Helsta breytingin ræðst af nýmælum þessa frumvarps um skiptingu heildarafla sem fela í sér að ekki er þörf á því að taka upp fyrirmæli um skiptingu aflamarks sambærileg þeim sem eru í 1. og 2. mgr. 10. gr. gildandi laga.

Um 22. gr.

    Ákvæði greinarinnar eru nær óbreytt úr 8. mgr. 11. gr. gildandi laga. Með hliðsjón af öðrum nýmælum þessa frumvarps er gert ráð fyrir því að ráðherra hafi svigrúm til að ráðstafa aflaheimildum til línuívilnunar úr flokki 2, en sé ekki bundinn af föstu aflamagni, eins og nú er, þ.e. 3.375 lestum af óslægðum þorski.

Um 23. gr.

    Greinin þarfnast ekki skýringar.

Um 24. gr.

    Fram til þessa hefur afli veiddur á sjóstangveiðimótum ekki verið dreginn frá leyfilegum heildarafla. Með þessari grein er gert ráð fyrir því að ráðstafa verði aflamarki sérstaklega til frístundaveiða.
    Samkvæmt greininni þurfa þeir aðilar sem standa fyrir sjóstangveiðimótum að greiða gjald fyrir aflaheimildir. Í gildandi lögum er aðeins heimilt að fénýta afla veiddan á sjóstangveiðimótum til að standa straum af kostnaði við mótshald. Hér er lagt til að full heimild verði veitt til að fénýta afla, en á móti komi, líkt og áður sagði, að aðilar þurfi að greiða gjald fyrir aflaheimildir. Rétt er að vekja athygli á því að skilyrði þess að fá aflamark flutt á skip er að það hafi almennt veiðileyfi.
    Ákvæði greinarinnar um frístundaveiðar er efnislega nær óbreytt úr 6. gr. gildandi laga. Sú viðbót er við greinina að ráðherra er sérstaklega heimilað að setja takmörkun við að heimildin nái yfir tiltekna nytjastofna. Sem dæmi má nefna að lúðuveiðar hafa nýlega verið bannaðar. Þá má einnig geta þess að alþjóðlegar skuldbindingar og milliríkjasamningar geta leitt til þess að ráðherra setji takmörkun við veiðar á tilteknum nytjastofnum innan íslenskrar lögsögu.

Um 25. gr.

    Ákvæði greinarinnar um áframeldi á þorski eru nær óbreytt frá gildandi lögum. Áfram er gert ráð fyrir því að um tímabundna ráðstöfun til áframeldis verði að ræða sem falli niður árið 2014.

Um 26. gr.

    Ákvæði greinarinnar um tegundafærslu o.fl. eru nær óbreytt úr 1.–5. mgr. 11. gr. gildandi laga.

Um 27. gr.

    Ákvæði greinarinnar byggjast á 9. og 10. mgr. 11. gr. núgildandi laga. Þó eru tvö nýmæli. Í fyrsta lagi er sett skýr regla um að sé afli í lok tímabils umfram ákvæði greinarinnar skuli hann dreginn af aflamarki skipsins og í öðru lagi er tekið fram að heimildum samkvæmt greininni verður ekki beitt þegar um er að ræða veiðar úr deilistofnum eða stofnum utan fiskveiðilögsögunnar eða við strand- og frístundaveiðar.

Um 28. gr.

    Greinin er nær samhljóða 7. mgr. 11. gr. gildandi laga.

Um 29. gr.

    Samkvæmt 11. mgr. 11. gr. gildandi laga getur ráðherra í reglugerð ákveðið að skylt sé að vinna einstakar tegundir uppsjávarfisks til manneldis allt að 70% af uppsjávarafla. Með greininni er lagt til að þetta hámarkshlutfall verði hækkað í 80%. Til þess er m.a. að líta að ákveðnar uppsjávarfisktegundir er eðlilegt að nýta fyrst og fremst til manneldis.

Um 30. gr.

    Ákvæði greinarinnar er breyting frá fyrra réttarástandi. Verði frumvarpið að lögum skal ráðstafa vannýttum aflaheimildum í flokk 2.

Um 31. gr.

    Greinin er nær samhljóða 13. gr. gildandi laga.

Um 32. gr.

    Greinin er nær samhljóða 14. gr. gildandi laga.

Um 33. gr.

    Greinin veitir ráðherra almenna heimild til þess að mæla nánar fyrir um framkvæmd einstakra ákvæða laganna. Um er að ræða allvíðtæka heimild til setningar reglugerða sem þó takmarkast af heildarmarkmiðum laganna og tilgangi einstakra greina þeirra. Á sviði fiskveiðistjórnar hefur sérstaka þýðingu sú yfirlýsing 1. gr. að nytjastofnarnir séu sameiginleg eign þjóðarinnar. Löggjafanum getur verið rétt og eðlilegt að neyta heimildar sinnar til framsals valds þegar um er að ræða málefni sem almennt hvíla á herðum stjórnvalda og nauðsynlegt er að stýrt verði með þjálum og sveigjanlegum reglum, þegar sérþekkingar er þörf vegna breytilegra aðstæðna og fenginnar reynslu eða erfitt er að hafa öll nauðsynleg fyrirmæli í lögum. 18 Á það hefur verið bent af fræðimönnum að þetta geti sérstaklega átt við um stjórn fiskveiða, þar sem í reynd geti verið vart gerlegt að setja nákvæmar reglur í almenn lög. 19

Um 34. gr.

    Greinin þarfnast ekki skýringar.

Um 35. gr.

    Greinin byggist að hluta til á 3. mgr. 17. gr. gildandi laga, en nýmæli er að ábyrgð er lögð á kaupanda eða leigutaka skips að tilkynna sölu þess til Fiskistofu að viðlagðri ábyrgð.

Um 36. gr.

    Greinin er byggð á 18. gr. núgildandi laga um stjórn fiskveiða. Minni háttar viðbætur eru í 3. mgr. greinarinnar samkvæmt tillögu Fiskistofu. Í 4. mgr. greinarinnar eru innskot byggð á 3. og 4. málsl. 1. mgr. 8. gr., sbr. 5. mgr. 4. gr. úthafsveiðilaganna, en þau lög falla brott við gildistöku þessara laga.

Um 37. gr.

    Greinin er byggð á 18. gr. úthafsveiðilaganna. Sem dæmi um reglugerð um framkvæmd hennar má nefna reglugerð nr. 1221/2008 um veiðieftirlit á samningssvæði Norðaustur- Atlantshafsfiskveiðinefndarinnar (NEAFC).

Um 38. gr.

    Greinin þarfnast ekki skýringar.

Um 39. gr.

    Greinin er efnislega samhljóða 19. gr. núgildandi laga og þarfnast ekki skýringar.

Um 40. gr.

    Líkt og í núgildandi lögum gerir frumvarpið ráð fyrir innheimtu veiðigjalds, en um álagningu þess mun fara eftir sérstökum lögum sem lagt verður fram frumvarp um samhliða þessu frumvarpi.

Um 41. gr.

    Greinin er byggð á 24. gr. gildandi laga. Á henni hafa verið gerðar minni háttar breytingar til að gæta fulls samræmis við 15. gr. laga um umgengni um nytjastofna sjávar. Áfram er gert ráð fyrir því að brot gegn þeim lögum geti leitt til leyfissviptingar samkvæmt þessari grein. Þannig getur brot gegn þeim lögum haft ítrekunaráhrif varðandi brot gegn þessum lögum. Nýmæli er í greininni um að við afturköllun sértæks leyfis, falli önnur leyfi úr gildi.

Um 42. gr.

    Greinin er byggð á 25. gr. gildandi laga. Naumast má gera ráð fyrir því að refsiheimildum þessara laga verði beitt, enda mun um flest brot gegn fiskveiðilöggjöfinni fara samkvæmt ákvæðum laga um umgengni um nytjastofna sjávar. Til að gæta samræmis við þau lög er ekki sett niður föst fjárhæð mögulegra refsinga, eins og er í 2. mgr. 25. gr. gildandi laga.

Um 43. gr.

    Greinin er nær óbreytt úr 26. gr. gildandi laga.

Um 44. gr.

    Greinin mælir fyrir um að frumvarpið komi til framkvæmdar við upphaf fiskveiðiársins 2012/2013, en það er sjálfsögð og eðlileg regla.

Um 45. gr.

    Með greininni er mælt fyrir um breytingar á öðrum lögum.
    Í 1. tölul. eru gerðar nokkrar efnislegar breytingar á lögum um umgengni um nytjastofna sjávar, nr. 57/1996, sem rétt er að gera grein fyrir.
    Ákvæði a-liðar 1. tölul. eru nær óbreytt úr 9. gr. úthafsveiðilaganna.
    Ákvæði b-liðar 1. tölul. eru nær óbreytt úr 7. gr. úthafsveiðilaganna.
    Ákvæði c-liðar 1. tölul. eru sett til að gæta samræmis við gildisafmörkun þessa frumvarps.
    Ákvæði d-liðar 1. tölul. eru sett í því skyni að tryggja heimild til að gera auknar kröfur um vandaðan vigtunarbúnað.
    Ákvæði e-liðar 1. tölul. eru að hluta byggð á gildandi lögum auk 1. mgr. 17. gr. laga um stjórn fiskveiða. Eðlilegt þykir að færa ákvæði um afladagbækur í lög um umgengni um nytjastofna sjávar. Tekin eru upp skýr ákvæði í lög um undanþágur frá skyldu til að halda rafrænar afladagbækur sem byggjast á ákvæðum reglugerðar nr. 667/2007, um afladagbækur, með áorðnum breytingum.
    Ákvæði f-liðar 1. tölul. tengjast ákvæði d-liðar, og eru óbreytt úr úthafsveiðilögunum.
    Ákvæði g-liðar 1. tölul. fela í sér minni háttar breytingu á 1. mgr. 12. gr. laganna þar sem kveðið er á um að „aðili sem stundar viðskipti með afla skuli ganga úr skugga um að afli hafi verið veginn samkvæmt gildandi reglum um vigtun sjávarafla“. Afli sem ekki er veginn og skráður í samræmi við lög og reglur þar um telst vera ólögmætur sjávarafli. Vafi getur leikið á því hvaða aðili telst vera aðili sem stundar viðskipti með afla. Gert er ráð fyrir því að ákvæðið gildi ekki aðeins um kaupendur afla heldur alla aðila sem stunda viðskipti með afla. Þá tekur ákvæðið til aðila sem taka við afla í öðru skyni en þeim að vigta afla samkvæmt vigtunarleyfi og aðila sem vinna afla. Með því að ákvæðið taki til aðila sem taka við, vinna eða stunda viðskipti með afla er þessi vafi tekinn af og ákvæðið gert skýrara.
    Ákvæði h-liðar 1. tölul. er ætlað að setja eðlilegri viðmiðun um hvenær aukinn kostnaður af eftirliti beinist að þeim eftirlitsskylda.
    Ákvæði i-liðar 1. tölul. þarfnast ekki skýringar.
    Ákvæði j-liðar 1. tölul. er sett til að draga skýran skilsmun milli þeirra brota gegn lögunum sem varða álagningu stjórnvaldssekta og þeirra sem sætt geta kæru til lögreglu.
    Ákvæði k-liðar 1. tölul. er sett til samræmis við l-lið.
    Ákvæði l-liðar 1. tölul. fjalla um heimild Fiskistofu til að leggja á stjórnvaldssektir, hvort sem um er að ræða einstakling eða lögaðila sem brýtur gegn tilteknum ákvæðum laganna. Er um nýmæli að ræða þar sem Fiskistofa hefur ekki áður haft heimild til að leggja á stjórnvaldssektir. Rökin fyrir þessari heimild eru m.a. þau að talið er einfaldara og skilvirkara að veita Fiskistofu slíka heimild í stað þess að brot gegn lögunum sæti opinberri ákæru og verði útkljáð sem sakamál. Með ákvæðunum er lagt til að við ákvörðun sekta skuli m.a. taka tillit til þeirra hagsmuna sem í húfi eru, alvarleika brots, hvort brot leiði til rangskráningar afla, hvað það hefur staðið lengi, samstarfsvilja hins brotlega aðila og hvort um ítrekað brot er að ræða. Við ákvörðun hámarks sektarfjárhæðar var litið þeirra miklu hagsmuna sem um er að ræða og miðar ákvæðið þannig að því að tryggja að einstaklingar eða lögaðilar geti ekki hagnast á því að brjóta gegn ákvæðum laganna. Ákvörðun Fiskistofu um stjórnvaldssekt er aðfararhæf og renna sektir í ríkissjóð að frádregnum kostnaði við álagningu og innheimtu. Um ákvörðun og útreikning dráttarvaxta fer eftir lögum um vexti og verðtryggingu. Stjórnvaldssektum skal beitt óháð því hvort lögbrot eru framin af ásetningi eða gáleysi. Ákvæðið veitir þó Fiskistofu heimild til þess að fella mál niður án viðurlaga í ákveðnum tilvikum sem lögfest eru í ákvæðinu. Er slík niðurfellingarheimild eðlileg í ljósi meðalhófs og byggist á fyrirmynd í öðrum lögum. Í lokamálsgrein ákvæðisins er kveðið á um að aðili máls geti einungis skotið ákvörðun um stjórnvaldssekt til dómstóla og að málshöfðunarfrestur séu þrír mánuðir frá því að ákvörðun var tekin. Þá frestar málskot aðför.
    Ákvæði m-liðar 1. tölul. hefur að geyma heimild til handa Fiskistofu til heimtu kostnaðar vegna sérvinnslu upplýsinga. Fiskistofu berst árlega mikið af fyrirspurnum sem tengjast starfssviði stofnunarinnar, t.d. úthlutunum aflaheimilda, beitingu viðurlaga, magni landaðs afla o.fl. Einnig fær stofnunin beiðnir frá ýmsum aðilum um tengingu við gagnagrunna Fiskistofu. Vinna að þessum málefnum getur verið tímafrek, oft er hún sértæk og gagnast því fyrst og fremst þeim sem bera þær fram. Í þessu ljósi orkar tvímælis að þessi kostnaður hvíli að öllu leyti á stofnuninni sjálfri.
    Ákvæði n- og o-liðar eru sett til samræmis við m-lið og þarfnast ekki skýringar.
    Í 2. tölul. eru lagðar til nokkrar smávægilegar breytingar á lögum um veiðar í fiskveiðilandhelgi Íslands nr. 79/1997, sem þarfnast ekki skýringar.
    Í 3. tölul. eru lagðar til smávægilegar breytingar á lögum um Verðlagsstofu skiptaverðs og úrskurðarnefnd sjómanna og útvegsmanna, nr. 13/1998, sem þarfnast ekki skýringar.
    Í 4. tölul. eru lagðar til nokkrar smávægilegar breytingar á lögum um veiðar og vinnslu erlendra skipa í fiskveiðilandhelgi Íslands, nr. 22/1998, sem þarfnast ekki skýringar.
    Í 5. tölul. eru lagðar til smávægilegar breytingar á lögum um sjávarafurðir, nr. 55/1998, sem þarfnast ekki skýringar.
    Í 6. tölul. eru lagðar til nokkrar smávægilegar breytingar á lögum um veiðieftirlitsgjald, nr. 33/2000, sem þarfnast ekki skýringar.
    Í 7. tölul. eru lagðar til smávægilegar breytingar á lögum um tekjuskatt, nr. 90/2003, sem þarfnast ekki skýringar.

Um ákvæði til bráðabirgða I.

    Ákvæðið þarfnast ekki skýringar.

Um ákvæði til bráðabirgða II.

    Samkvæmt gildandi lögum er gert ráð fyrir að skerðing allra aflaheimilda til að jafna skerðingu í „potta“ milli útgerðarflokka skuli vera 1,3% fiskveiðiárið 2011/2012 og síðan að fullu 5,3% fiskveiðiárið 2012/2013.
    Með þessu ákvæði er lögð til sú breyting að skerðing þessi verði 9,5% fyrir þorsk, 6,9% fyrir ýsu, 7,2% fyrir ufsa, 9,8% fyrir steinbít og 5,3% fyrir allar aðrar tegundir þar sem aflahlutdeild hefur verið úthlutað. Þessi skerðing samsvarar fyrir þorsk, ýsu, ufsa og steinbít því sem aflahlutdeildarhafar voru skertir fiskveiðiárið 2011/2012. Lagt er til að aðrar tegundir skerðist um 5,3%. Um er að ræða varanlega skerðingu aflahlutdeilda í flokki 1.

Um ákvæði til bráðabirgða III.

    Með ákvæðinu er lagt til að ákvæði VII. kafla um hámarkshlutdeild, yfirráð og tengda aðila verði tekin til nauðsynlegrar endurskoðunar en talin er ástæða til að fara yfir framkvæmd ákvæða kaflans í ljósi reynslunnar.

Um ákvæði til bráðabirgða IV.

    Ákvæðið þarfnast ekki skýringar.

Um ákvæði til bráðabirgða V.

    Með ákvæðinu er lagt til að ráðherra verði falið að setja nefnd, eigi síðar en 1. september 2012, til að móta stefnu um meðferð stofna sem ekki hafa verið settir í aflahlutdeild skv. 9. gr. þessara laga. Full ástæða er til að lögð verði vönduð vinna í að ná fram ásættanlegum meginreglum sem geta gilt þegar þær aðstæður skapast að setja þarf nýjan stofn í aflahlutdeild. Fara þarf vandlega yfir hvernig aðrar þjóðir nálgast þetta, hvernig þetta hefur verið framkvæmt í gegnum tíðina hér á landi, fara yfir þau sjónarmið sem skipta máli og leggja til nýja tilhögun. Í því sambandi má athuga að í skýrslu starfshóps sjávarútvegsráðherra 2010 var vakin athygli á þeim mun sem er á ákvæðum gildandi laga varðandi aflareynslu, sérstaklega þegar um er að ræða deilistofna sem veiddir eru innan lögsögu. Huga verði að því að aflareynsla verði skilgreind, innan fiskveiðilögsögunnar, sem sambland af aflaverðmæti og magni og hvort sams konar sjónarmið eigi við um stofna utan lögsögunnar (sem falla undir gildissvið úthafsveiðilaganna). Þá þarf að huga að samhengi slíkra reglna við ákvæði þessa frumvarps.

Um ákvæði til bráðabirgða VI.

    Ákvæðið mælir fyrir um skipan nefndar sem á að fjalla um skiptingu tekna ríkisins af útleigu kvóta í flokki 2. Er þar einnig mælt fyrir um að sveitarfélög og hagsmunaaðilar í sjávarútvegi skuli eiga fulltrúa í slíkri nefnd.

Um ákvæði til bráðabirgða VII.

    Í ákvæðinu er sett fram stefna um skiptingu aflamarks innan flokks 2 á fiskveiðiárinu 2012/2013. Auk þess er mælt fyrir um að verði heildarafli þorsks á fiskveiðiárinu 2012/2013 ákveðinn meiri en afli yfirstandandi árs, þ.e. 177.000 tonn, skulu fyrstu 4.500 tonnin af þeirri aflaaukningu renna til flokks 2 á því fiskveiðiári áður en til skiptingar kemur samkvæmt öðrum ákvæðum þessa frumvarps. Meginrökin fyrir þessari einskiptisaðgerð eru að strax í upphafi verði nægjanlegt framboð til ráðstöfunar í útleigu þannig að verðmyndun verði eðlileg. Er því stefnt að því að til ráðstöfunar verði strax á fyrsta ári u.þ.b. 20 þúsund tonn og haldist að minnsta kosti við eða fyrir ofan þau mörk.



Fylgiskjal I.


Greinargerð um frumvarp til laga um stjórn fiskveiða
og frumvarp til laga um veiðigjald.
(22. mars 2012.)

I. Inngangur
    Greinargerð þessi er unnin að beiðni sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins af Daða Má Kristóferssyni dósent í hagfræði við Háskóla Íslands og Þóroddi Bjarnasyni prófessor í félagsfræði við Háskólann á Akureyri. Greinargerðinni er tvískipt og fjallar fyrri hlutinn um áhrif fyrirhugaðra breytinga á fiskveiðistjórnunarkerfisins á sjávarbyggðir en sá síðari um áhrif þeirra á rekstur og afkomu sjávarútvegsfyrirtækja.
    Samkvæmt 1. grein frumvarpsins eru markmið laganna eftirfarandi:
     1.      Að stuðla að verndun og sjálfbærri nýtingu fiskistofna við Ísland,
     2.      Að stuðla að farsælli samfélagsþróun með hagsmuni komandi kynslóða að leiðarljósi,
     3.      Að treysta atvinnu og byggð í landinu,
     4.      Að hámarka þjóðhagslegan virðisauka af sjávarauðlindinni,
     5.      Að tryggja þjóðinni eðlilega auðlindarentu um leið og sjávarútvegurinn sé arðsamur og búi við hagstætt og stöðugt rekstrarumhverfi.
    Samkvæmt þessu eru helstu hagsmunaaðilar lagasetningarinnar fyrirtæki í sjávarútvegi, sjávarbyggðir og ríkisvaldið fyrir hönd þjóðarinnar í heild. Frumvarpinu er ætlað að leita jafnvægis þar sem hagsmunir þessara aðila fara sem best saman en ljóst má vera að hámörkun þröngt skilgreindra hagsmuna á borð við skatttekjur ríkissjóðs, byggðafestu sjávarbyggða eða hagnaðar útgerðarfyrirtækja gætu auðveldlega skaðað hagsmuni hinna aðilanna. Ákveðin fórnarskipti eru því óhjákvæmileg þó engin ástæða sé til þess að líta á hagsmuni þessara aðila sem ósamrýmanlega. Ef rétt er á málum haldið ætti hagkvæmni útgerðarfyrirtækja að geta farið saman við bæði þjóðhagslegan ávinning og stöðugleika atvinnusvæða þar sem löng hefð er fyrir fiskveiðum og fiskverkun.
    Í þessari greinargerð er ekki fjallað sérstaklega um 1. markmið laganna, enda er verndun og sjálfbær nýting fiskistofnanna augljóslega forsenda þess að önnur markmið nái fram að ganga. Í II. kafla þessarar greinargerðar eru leiðir að 2. og 3. markmiði laganna metnar í ljósi íslenskrar byggðaþróunar, hnignunar sjávarbyggða og möguleika slíkra byggðarlaga innan öflugra og veikburða atvinnusvæða. Í III. kafla greinargerðarinnar eru leiðir að 4. og 5. markmiði laganna metnar út frá arðsemi sjávarútvegsfyrirtækja og möguleika þeirra til áframhaldandi þróunar og hagræðingar. Í lokin eru helstu niðurstöður greinargerðarinnar reifaðar í tengslum við þær pólitísku ákvarðanir sem taka verður um framtíðarskipulag fiskveiða á Íslandi.

II. Áhrif frumvarpsins á sjávarbyggðir
     Umfjöllun þessi er unnin af Þóroddi Bjarnasyni, prófessor í félagsfræði við Háskólann á Akureyri og stjórnarformanni Byggðastofnunar. Henni er ætlað að draga fram helstu atriði sem varða byggðaáhrif frumvarpsins og tengingu þess við markvissa byggðastefnu. Ítarlegri umfjöllun um hagsmuni íslenskra sjávarbyggða er að finna í sérstakri greinargerð sem unnin var fyrir sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið, dags. 7. mars 2012.
    Frumvarpi til nýrra laga um stjórn fiskveiða er skv. 1. grein ætlað að stuðla að farsælli samfélagsþróun og treysta atvinnu og byggð í landinu. Byggðatengdar ráðstafanir er einkum að finna í VI. kafla frumvarpsins þar sem fjallað er um heimild til svæðisbundinnar ráðstöfunar aflamarks á kvótaþingi, strandveiðar, byggðakvóta, og línuívilnun dagróðrarbáta. Samkvæmt ákvæði til bráðabirgða VII er gert ráð fyrir um 29.000 tonna aflamarki vegna þessara þátta, þar af verði u.þ.b. helmingi ráðstafað á kvótaþing, um fjórðungur fari til strandveiða en fjórðungur til byggðakvóta og línuívilnunar. Í þessu felst tvöföldun aflaheimilda í Flokki 2 en um leið dregst byggðakvóti saman um helming. Hér er um talsverða hlutdeild í heildarafla landsmanna að ræða og því mikilvægt að markviss og árangursrík byggðastefna liggi til grundvallar þessum ráðstöfunum.

Byggðavandi sjávarbyggða
    Byggðaþróun nútímans á Íslandi hefur einkennst af fólksfjölgun og þéttbýlisvæðingu. Þótt hlutfall landsbyggðanna af þjóðinni í heild fari lækkandi hefur fólki fjölgað í flestum landshlutum og fleiri búa nú utan höfuðborgarsvæðisins en nokkru sinni fyrr í Íslandssögunni. Samhliða vexti höfuðborgarsvæðisins spruttu upp þéttbýlisstaðir víða um land sem byggðu á útgerð, landbúnaði, iðnaði, verslun og þjónustu. Þannig fjölgaði byggðakjörnum með yfir þúsund íbúum utan höfuðborgarsvæðisins úr þremur árið 1911 í 24 árið 2012. Á síðustu tíu árum var fólksfjölgun í flestum þessara byggðakjarna og fjölgaði íbúum að meðaltali um 15%. Veruleg byggðaröskun blasir hins vegar einkum við sveitum landsins og mörgum litlum byggðakjörnum þar sem færri en 200 manns búa, fjarlægð til stærstu þéttbýliskjarna landsins er meiri en 100 km og margir starfa við fiskveiðar og vinnslu. Fólksfækkunar gætir því sérstaklega á landsvæðum þar sem hlutfall íbúa í sveitum og sjávarþorpum er hátt.
    Hnignun sjávarþorpa er margþætt ferli sem á sér almennar skýringar á borð við auknar kröfur um þjónustu og fjölbreyttari möguleika á ýmsum sviðum, hækkandi menntunarstig og sérhæfðara vinnuafl og sértækar skýringar á borð við aflasamdrátt, samþjöppun og breytingar í fiskvinnslu og aukinn útflutning á ferskum fiski. Neikvæð áhrif núverandi fiskveiðistjórnunarkerfis á sjávarbyggðir felast einkum í staðbundnum samdrætti aflaheimilda með tilheyrandi áhrifum á vinnslu og þjónustu við sjávarútveg. Hreyfanleiki aflaheimilda hefur aukið arðsemi útgerðar og vinnslu en hefur jafnframt skapað mikla óvissu um staðbundna atvinnu, fasteignamarkað, rekstur sveitarfélaga og efnahagslegar forsendur annarrar atvinnustarfsemi sem að meira eða minna leyti sækir rekstrarforsendur sínar til sjávarútvegsins. Færa mætti fyrir því rök að íbúar, sveitarfélög og fyrirtæki í sjávarbyggðum þurfi að hafa vissu um ákveðnar aflaheimildir a.m.k. 15 ár fram í tímann líkt og útgerðarfyrirtæki.

Efling atvinnusvæða í sjávarútvegi
    Ljóst má vera að sjávarbyggðir á Íslandi eru of margar og dreifðar til þess að umfangsmikil útgerð verði rekin í þeim öllum. Þetta er eitt brýnasta úrlausnarefni íslenskra byggðamála og mikilvægt að endurskoðun fiskveiðistjórnunar stuðli að hagkvæmri og sanngjarnri lausn á því erfiða vandamáli. Í því sambandi hlýtur þétting byggðar og efling atvinnusvæða að gegna lykilhlutverki, enda hafa samgöngur víða breyst með þeim hætti að íbúar margra sjávarbyggða geta auðveldlega sótt vinnu milli byggðakjarna. Stöðugleiki tiltölulega öflugra og fjölmennra atvinnusvæða þar sem löng hefð er fyrir fiskveiðum og fiskverkun getur auðveldlega farið saman við hagkvæmni útgerðarfyrirtækja, jafnvel þótt slík starfsemi verði lítil í einstaka byggðakjörnum um lengri eða skemmri tíma. Sé horft til heildarhagsmuna íbúa á slíkum atvinnusvæðum virðist augljóst að leggja beri höfuðáherslu á eflingu öflugrar útgerðar og fiskvinnslu á svæðinu í heild, samhliða uppbyggingu fjölbreyttari atvinnustarfsemi.
    Slíkar heildstæðar lausnir munu þó ekki gagnast fámennum sjávarþorpum fjarri stærri atvinnusvæðum þar sem fólksfækkun er viðvarandi og fátt virðist geta leyst sjávarútveg af hólmi sem eina burðarás atvinnulífsins. Slík einangruð byggðarlög verður að skilgreina sem sjálfstæð atvinnusvæði þótt örsmá og veikburða séu. Þótt forsendur geti verið fyrir arðbærri útgerð í smáum stíl í slíkum þorpum þarf að grípa til róttækra aðgerða ef þau eiga að halda velli til framtíðar. Slíkt krefst heildstæðrar björgunaráætlunar sem nær til þátta á borð við samgöngur, heilbrigðismál, jafnrétti, menntun, verslun og þjónustu að ógleymdum stöðugleika í sjávarútvegi. Ekki er þó víst að öllum íslenskum sjávarbyggðum verði bjargað og huga þarf að lausnum fyrir íbúa byggðarlaga sem að óbreyttu munu leggjast af á næstu áratugum.

Mótvægisaðgerðir núgildandi laga
    Mótvægisaðgerðir í lögum um fiskveiðistjórnun hafa hingað til verið fremur ómarkvissar og illa til þess fallnar að efla svæðisbundna útgerð eða auka efnahagslegan stöðugleika viðkvæmra byggðarlaga. Þannig geta byggðakvótar til minni sjávarþorpa sem lent hafa í vanda vegna samdráttar í sjávarútvegi og byggðarlaga sem orðið hafa fyrir óvæntri skerðingu á aflaheimildum fiskiskipa skipt miklu máli til skamms tíma. Í núverandi útfærslu eflir slík úthlutun hins vegar hvorki atvinnusvæði í heild né styrkir þær sjávarbyggðir sem mesta möguleika hafa á því að snúa vörn í sókn, heldur stuðlar fyrst og fremst að því að hnignun sjávarbyggða verði á svipuðum hraða alls staðar á landinu. Þá hefur úthlutun til eins árs í senn í raun aukið þá óvissu sem er helsti vandi sjávarbyggða innan aflamarkskerfisins. Loks hafa úthlutanir byggðakvóta oft reynst sveitarstjórnarmönnum erfiðar og jafnvel grafið undan nauðsynlegri samstöðu íbúa, sveitarstjórna og útgerðarfyrirtækja.
    Þá skapa strandveiðar tímabundna atvinnu og hleypa lífi í sjávarbyggðir að sumarlagi, auk þess að uppfylla að einhverju leyti kröfur um aðgang allrar þjóðarinnar að hinni sameiginlegu auðlind. Hörð samkeppni strandveiðimanna um takmarkaða aflahlutdeild á stórum svæðum í fáeinar vikur að sumri getur hins vegar varla talist vænleg leið til að efla atvinnulíf sjávarbyggða til framtíðar. Út frá langtímahagsmunum slíkra byggðarlaga má þvert á móti líta á strandveiðar eins og þeim er nú háttað sem ákveðna sóun um fjórðungs þess aflamarks sem ætlað er að stuðla að farsælli samfélagsþróun og treysta atvinnu og byggð í landinu.

Frumvarp til nýrra laga um fiskveiðistjórnun
    Í frumvarpi til nýrra laga um stjórn fiskveiða er gert ráð fyrir svipuðu fyrirkomulagi strandveiða, byggðakvóta og línuívilnunar og í fyrri lögum, en dregið úr vægi byggðakvótans um helming. Á móti er heildaraflamark í flokki 2 aukið og ráðherra heimilað að ráðstafa hluta þess á kvótaþingi. Í reglugerð er heimilt að skilyrða ráðstöfun aflamarks á kvótaþingi samkvæmt þessari grein við útgerðir sem eru staðsettar á tilteknum svæðum. Tekjur sem aflað er með þessum hætti renna í sérstakan sjóð á vegum ríkisins og skal ríkið njóta 40% hans, sveitarfélög 40% og markaðs- og þróunarsjóður tengdur sjávarútvegi 20%.
    Í ljósi þess að helmingi aflamarks í flokki 2 verði ráðstafað á kvótaþingi eru ákvæði 19. greinar furðu óljós en þar segir einungis Heimilt er að ráðstafa hluta aflamarks úr flokki 2 skv. 18. gr., um kvótaþing. Í reglugerð er heimilt að skilyrða ráðstöfun aflamarks á kvótaþingi samkvæmt þessari grein við útgerðir sem eru staðsettar á tilteknum svæðum að bundum frekari skilyrðum. Stingur þetta talsvert í stúf við ítarlegar lýsingar frumvarpsins á ráðstöfun mun minni aflaheimilda vegna strandveiða og byggðakvóta.
    Sé markmið þessara ráðstafana að stuðla að farsælli samfélagsþróun og treysta atvinnu og byggð í landinu er nauðsynlegt að færa hagsmuni útgerðarinnar nær hagsmunum sjávarbyggða og nýta þannig afl, sérþekkingu, hugvit og hagnaðarvon útgerðarmanna til að sjávarbyggðir geti vaxið og dafnað víðsvegar um landið. Skilgreina þarf með skýrum hætti þau atvinnusvæði þar sem sjávarútvegur er mikilvægur burðarás atvinnulífsins og leita leiða til að tryggja þar ákveðinn stöðugleika í samvinnu við stærri og smærri útgerðarfyrirtæki. Það verður varla gert nema með því að binda ráðstöfun aflamarks í flokki 2 að stærstum hluta við löndun og vinnslu á einstökum atvinnusvæðum til a.m.k. fimmtán ára í senn.
    Hægt væri að ná þeim markmiðum með svæðisbundinni ráðstöfun aflamarks á kvótaþingi eins og gert er ráð fyrir í frumvarpinu, ellegar með því að t.d. binda ákveðið hlutfall nýtingarleyfa skv. 11. grein við löndun og vinnslu á skilgreindum atvinnusvæðum. Með svæðisbundnu framsali á kvótaþingi eða útboði svæðisbundinna nýtingarleyfa yrði raunverulegur kostnaður þjóðarinnar af því að taka tillit til hagsmuna sjávarbyggða sýnilegur og leyst væri úr ætluðum fórnarskiptum milli hagkvæms rekstrar og byggðasjónarmiða, án þess að auknar byrðar séu lagðar á útgerðina. Lægra verð eftir atvinnusvæðum myndi þá endurspegla kostnað ríkisins við svæðisbundinn stuðning í gegnum fiskveiðistjórnunarkerfið. Umfang sjávarútvegs á hverju atvinnusvæði yrði fyrirsjáanlegra um lengri tíma og útgerðarfyrirtæki gætu leitað hagkvæmustu leiða til að byggja þar upp ákveðna starfsemi. Jafnframt væri stuðlað að því að ákveðnir kjarnar innan einstakra atvinnusvæða eflist og skapi aukin tækifæri til atvinnu, þjónustu og afþreyingar fyrir alla íbúa svæðisins.
    Það ber þó að vara alvarlega við því að skerða byggðakvóta um helming áður en áhrif hins nýja fiskveiðistjórnunarkerfis eru orðin ljós. Búast má við umhleypingum meðan útgerðin aðlagar sig að breyttum aðstæðum og mikilvægt að stjórnvöld hafi svigrúm til að verja hagsmuni brothættustu byggðarlaganna til skemmri tíma með úthlutun úr slíkum viðlagasjóði. Mun nærtækara væri að draga úr strandveiðikvóta meðan í ljós kemur að hvaða marki kvótaþing uppfylir kröfur um aðgang allrar þjóðarinnar að hinni sameiginlegu auðlind.

III. Áhrif frumvarpsins á útgerðarfyrirtæki
     Umfjöllun þessi er unnin af Daða Má Kristóferssyni, dósent í hagfræði við Háskóla Íslands. Henni er ætlað að draga fram helstu atriði sem varða áhrif frumvarpsins á rekstur og afkomu sjávarútvegsfyrirtækja. Ítarlegri umfjöllun um aðdraganda lagasetningarinnar, helstu hugmynda sem viðraðar hafa verið um fyrirkomulag fiskveiðistjórnunar og tölulega greiningu á afleiðingum er að finna í skýrslu sérfræðingahóps undir stjórn Axels Hall sem unnin var fyrir sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið, dags. 14. júní 2011. Hér verður nokkuð stuðst við þá skýrslu og vísað til hennar, bæði um þau atriði sem breytt hefur verið í fyrirliggjandi frumvarpi sem og það sem óbreytt er.

Nýtingarleyfi
    Í megindráttum byggir frumvarpið á núverandi kerfi hlutdeildar í heildaraflamarki sem gefur rétt á ákveðnu aflamarki ár hvert. Þetta fyrirkomulag er í daglegu tali kallað kvótakerfið. Sterk hagfræðileg rök styðja stýringu veiða með framseljanlegum aflaheimildum, enda stuðlar slíkt fyrirkomulag að hagræðingu í veiðum og auknu aflaverðmæti. Þróun arðsemi í sjávarútvegi hér á landi samanborið við þróunina í nágrannalöndum ber þessu glöggt vitni. Fullyrða má að umframhagnaðinn sem veiðarnar skapa og ráðstöfun hans hafi, auk byggðasjónarmiða og kröfum um aðgang að auðlindinni, verið helstu ástæður deilna um núverandi kerfi. Með áframhaldandi aflahlutdeildakerfi með framsali er mjög komið til móts við það markmið sem fram kemur í 4. tölulið 1. gr. Þessi breyting er til mikils batnaðar frá síðasta frumvarpi.
    Eignarréttur þjóðarinnar, sbr. síðustu málsgrein 1. gr. er undirstrikaður með tímabundnum nýtingarleyfum. Almenn vandamál geta fylgt tímabundnum afnotarétti. Ef nýtingartími er mjög stuttur getur orðið verulegt misræmi í langtímahagsmunum eiganda og skammtímahagsmunum nýtingaraðila. Þetta er svokallaður leigjendavandi. Draga má úr þessum neikvæðu afleiðingum með því að lengja nýtingartíma eða með því að auðvelda endurnýjun, t.d. með setningu almennra viðmiðana um skilyrði endurnýjunar sem liggja fyrir með rúmum fyrirvara. Auknar líkur á endurnýjun draga úr leigjendavandanum. Í núverandi frumvarpi er tímalengdin takmörkuð við 20 ár og jafnframt ákveðið að breytingar verði ekki gerðar á fyrirkomulaginu með styttri fyrirvara en 15 árum. Með þessu er nokkuð dregið úr ágöllum fyrra frumvarps og komið til móts við sjónarmið um nauðsynlegan fyrirsjáanleika útgerðarinnar vegna t.d. fjárfestinga. Samkvæmt frumvarpinu falla nýtingarleyfi ekki niður að loknum 20 árum heldur breytast í hreinan nýtingarrétt, án framsalsmöguleika. Ekki verður í fljótu bragði séð hvaða tilgangi þessi takmörkun á að þjóna. Í ljósi þess hve langt frammi í framtíðinni þessi breyting liggur eru áhrif hennar á núverandi rekstur sjávarútvegsfyrirtækja óveruleg.
    Þó svo gert sé ráð fyrir áframhaldandi heimildum til framsals á aflahlutdeild í frumvarpinu eru tvenns konar takmarkanir lagðar á slík viðskipti. Í fyrsta lagi eru ákvæði um forkaupsrétt ráðherra á aflahlutdeildum á grundvelli byggðasjónarmiða. Í öðru lagi er gert ráð fyrir að 3% hlutdeildar sem seld er flytjist í flokk 2 (sjá umfjöllun hér að neðan um potta). Ákvæði um forkaupsrétt er að finna víða í íslenskri löggjöf. Þó svo slík ákvæði skerði nokkuð ráðstöfunar rétt eigenda ber að hafa hugfast að réttur ráðherra samkvæmt frumvarpinu gerir ráð fyrir uppgjöri samkvæmt markaðsverði. Ef marka má umfang á beitingu forkaupsréttar hins opinbera í annarri löggjöf er hér varla um mjög íþyngjandi ákvæði að ræða. Sama verður ekki sagt um skerðingu hlutdeildar sem gengur kaupum og sölum. Slíkar skerðingar hafa tilhneigingu til að draga úr umfangi ábatasamra viðskipta, hægja á eðlilegri hagræðingu í veiðum og skapa hvata til þess að menn leiti hjáleiða til að komast hjá greiðslu gjaldsins. Þó svo viðskipti sjávarútvegsfyrirtækja hafi verið gagnrýnd og því t.d. haldið fram að hluti þeirra hafi þjónað öðrum tilgangi en hagræðingu, er fyllilega ljóst að viðskipti með aflahlutdeildir hafa stutt dyggilega við þá hagræðingu sem náðst hefur í veiðum hér á landi. Nauðsynlegt er að færa haldbær rök fyrir reglum sem spilla fyrir eðlilegum viðskiptum. Þessar takmarkanir á viðskiptum með aflahlutdeild eru líklegar til að draga úr hagkvæmni útgerðar til lengri tíma. Rétt er að benda á að bæði þessi ákvæði má leysa af hólmi með einfaldari og minna markaðstruflandi ákvæðum. Ljóst er að ríkið mun hafa umtalsverðar tekjur af veiðigjaldi og leigu aflaheimilda í flokki 2. Eðlilegra virðist að ríkið fái heimild til að verja hluta þeirra tekna til kaupa á aflaheimildum, hafi það áhuga á að auka við aflaheimildir í flokki 2.

Veiðigjöld
    Ákvæði um veiðigjöld er að finna í sjálfstæðu frumvarpi. Því er ætlað að tryggja hlutdeild þjóðarinnar samkvæmt 5. tölulið 1. gr. frumvarps laga um stjórn fiskveiða. Gjaldið skal annars vegar byggt á kostnaði við stjórnun fiskveiða og hins vegar gjaldi á auðlindarentu. Mat á umfangi auðlindarentu er hins vegar ekki einfalt. Auðlindarentu í nýrri ónuminni auðlind má skilgreina sem mismun samfélagslegs kostnaðar veiða að teknu tilliti til eðlilegrar arðsemi og afurðaverðs. Núverandi aflahlutdeildarkerfi hefur verið all lengi við lýði og hefur á þeim tíma valdið umtalsverðum breytingum á sjávarútvegi hér á landi. Leyft hefur verið að framselja aflaheimildir frá 1991 sem hefur gert það að verkum að stór hluti aflaheimilda hefur gengið kaupum og sölum á markaði á verði sem endurspeglaði auðlindarentuna. Kostnaður af kvótakaupum orðinn hluti af kostnaði útgerðarfyrirtækja. Mikilvægt er að hafa þetta í huga þegar fjallað er um gjaldtöku í sjávarútvegi.
    Gjaldtökuhugmyndir fyrra frumvarps voru gagnrýndar annars vegar fyrir það að álagning byggði ekki á raunverulegri auðlindarentu, þær tryggi ekki tekjur til að standa straum af stjórnunarkostnaði, dreifist með ósanngjörnum hætti á mis arðsamar veiðar og byggi á of gömlum afkomugögnum. Brugðist er við þessari gagnrýni að nokkru leyti í nýju frumvarpi. Veiðigjaldið er, eins og áður sagði, tvískipt. Annars vegar er almennt veiðigjald, sem ætlað er að standa straum af kostnaði ríkisins vegna fiskveiðistjórnunar, og hins vegar sérstakt veiðigjald, sem byggir á afkomu og á að tryggja ríkinu hlutdeild í auðlindarentunni sem veiðarnar skapa. Veiðigjöldin leggjast á ólíkar tegundir í samræmi við þorskígildi. Sérstakt veiðigjald er lagt á í tvennu lagi, annars vegar á uppsjávarveiðar og hins vegar á botnfiskveiðar. Jafnframt byggja útreikningar sérstaks veiðigjalds á mati á auðlindarentu fremur en þáttartekjum. Tekið er tillit til fjármagnskostnaðar vegna bundins fjármagns og tilraunir gerðar til að leiðrétta álagninguna fyrir afkomuþróun frá því rekstrartímabili sem lagt er til grundvallar við mat á tekjum og kostnaði og fram að álagningu. Þessar breytingar eru allar til bóta samanborið við síðasta frumvarp.
    Nokkrar athugasemdir ber þó að gera við hugmyndir frumvarpsins um veiðigjald.
     Í fyrsta lagi er álagningin umfangsmikil. Hún mun í fyrstu verða 60% af metinni auðlindarentu og hækka í þrepum upp í 70%. Ljóst er að verulegur hluti auðlindarentu af veiðum hefur þegar eigngerst og horfið út úr sjávarútvegi í viðskiptum með aflahlutdeild, eins og áður var nefnt. Rentan sem veiðarnar skapa hefur þannig runnið til fyrri eigenda aflaheimildanna. Ljóst er að þær útgerðir sem eru skuldsettar vegna kaupa á aflaheimildum munu eiga mjög erfitt uppdráttar við þessa breytingu. Ef marka má úttekt sérfræðingahópsins á afkomu nokkurra helstu útgerðarfyrirtækja landsins er ljóst að þessi hækkun veiðigjalds er meiri en mörg þeirra ráða við. Hækkanir veiðigjalds munu einnig hafa áhrif á virði aflahlutdeildar, en ef renta væri rétt metin með aðferð frumvarpsins myndi virði hlutdeildar rýrna sem nemur gjaldhlutfallinu. Þannig má gera ráð fyrir að eignir útgerðarfyrirtækja sem bundnar eru í hlutdeild falli sem því nemur með tilheyrandi áhrifum á hlutfall eigin fjár.
     Í öðru lagi gerir frumvarpið ráð fyrir því að meta rentu veiða og vinnslu saman og leggja veiðigjald á veiðarnar sem hlutfall af þessari heildarrentu. Ætla má að þetta sé gert til þess að takast á við vandamál tengd tekjuskráningu samþættra útgerðar- og vinnslufyrirtækja. Hér þarf þó að staldra við og velta fyrir sér hvort eðlilegt sé að gera ráð fyrir að engin umframhagnaður (þ.e. renta) verði til í fiskvinnslu. Ljóst er að umframhagnaður getur orðið til af fleiri ástæðum en vegna sjávarauðlindarinnar. Vinnslufyrirtæki geta byggt upp orðspor á markaði eða búið yfir eftirsóknarverðri afkastagetu til skemmri tíma sem skapar umframhagnað, svo fátt eitt sé nefnt. Einnig þarf að taka tillit til þess að fiskvinnsla er áhætturekstur sem býr við miklar hráefnissveiflur. Ávöxtunarkrafa í slíkum rekstri er eðlilega mun hærri en í áhættuminni rekstri. Það getur því reynst erfitt að skilja á milli eðlilegs hagnaðar og umframhagnaðar ef ekki er vitað hver eðlileg ávöxtunarkrafa er.
    Kemur þá að þriðja atriðinu sem snýr að ákvörðun reiknaðrar ávöxtunar á verðmæti rekstrarfjármuna, eins og segir í frumvarpinu, þar sem kalla mætti hlutdeild fjármagns í rekstrarkostnaði. Ákvörðun hlutdeildar fjármagns er lykilatriði við mat á rentu. Annars vegar byggir hún á mati á vegnum fjármagnskostnaði og hins vegar verðmæti rekstrarfjármuna. Veginn fjármagnskostnaður er fastsettur í frumvarpinu, 8% fyrir veiðar og 10% fyrir vinnslu. Mjög mikilvægt er að veginn fjármagnskostnaður sé rétt skilgreindur og taki að fullu tillit til atriða eins og lánskjara, rekstraráhættu og seljanleika eigna. Þess má sjá glögg dæmi raforkulögum að löggjafinn gerir sér grein fyrir þessu, þar sem sérfræðinganefnd er falið að ákvarða veginn fjármagnskostnað í dreifingu rafmagns. Ef veginn fjármagnskostnaður er fastsettur í lögum er mikilvægt að hann sé ekki vanáætlaður. Verðmæti rekstrarfjármuna skal samkvæmt frumvarpinu byggja á vátryggingaverðmæti skipa að viðbættum 20% og bókfærðu virði annarra eigna, án afskrifta. Rétt er að benda á að meðan vátryggingaverðmæti fylgir að einhverju leyti verðlagi gerir bókfært virði það ekki. Það skýtur mjög skökku við mismuna eignum með þessum hætti og eðlilegra verður að teljast að aðrar eignir séu uppfærðar með vísitölubreytingum til samræmis.
     Í fjórða lagi gerir frumvarpið ráð fyrir að sértækt veiðigjald leggist einungis á ef afkoma eftir reiknaða ávöxtun á verðmæti rekstrarfjármuna og almennt veiðigjald er jákvæð. Rétt er að benda á að ef renta verður einhvern tímann neikvæð mun meðalskattlagning rentu fara upp fyrir þau 70% sem frumvarpið gerir ráð fyrir. Í sveiflukenndum veiðum, eins og uppsjávarveiðum, getur þetta leitt til þess að mun hærra hlutfall en 70% sé tekið að meðaltali. Í þeim löndum þar sem renta er skattlögð er jafnan tekið tillit til þessa með því að leyfa frádrátt neikvæðrar rentu síðasta árs frá rentu núverandi árs.
     Í fimmta lagi er í frumvarpinu gert ráð fyrir frítekjumarki fyrir minni útgerðir, en afkoma þeirra er að jafnaði lakari en stærri útgerða. Niðurgreiðsla óhagkvæmrar atvinnustarfsemi skapar hvata til að viðhalda eða auka umfang hennar og bjagar hvata til eðlilegrar hagræðingar í útgerð. Færa þarf fyrir því sannfærandi rök að ávinningur þessa sé meiri en tilkostnaðurinn. Á hinn bóginn skal viðurkennt að staða útgerða í smábátaútgerð er mun veikari en útgerðarfyrirtækja sem fyrst og fremst gera út stærri báta, eins og glögglega má sjá á skýrslu sérfræðingahópsins vegna fyrra frumvarps. Ljóst er að frítekjumarkið mun létta mjög undir með minni útgerðum að takast á við boðaðar hækkanir veiðigjalds.
     Að lokum er rétt að benda á að renta í útgerð skiptist milli útgerðar og sjómanna, eins og fram hefur komið í fjölda rannsókna. Umfangsmikil skattlagning rentu mun lækka laun sjómanna til lengri tíma litið. Einnig hafa rannsóknir sýnt að samhengi er milli umfangs rentu og umgengni við auðlindir annars vegar og hvatans til leita nýrra nytjategunda hins vegar. Umfangsmikil skattlagning rentu í sjávarútvegi mun draga úr þessum hvötum. Mikilvægt er að tekið sé tillit til þessa kostnaðar þegar kostnaður og ábati gjaldtöku er metinn.
    Rétt að undirstrika að samræmi þarf að vera milli gjaldtöku annarra ákvæða frumvarpsins sem breyta rekstrarskilyrðum og skerða afkomu útgerðarfyrirtækja. Ef vegið er að möguleikum til hagræðingar og langtímahagkvæmni útgerðarinnar mun það skerða umfang auðlindarentunnar og draga úr getu útgerðarinnar til að standa undir gjaldtökunni. Dæmi um íþyngjandi ákvæði frumvarpsins sem koma til viðbótar hækkun veiðigjalda er takmörkuð tímalengd nýtingarleyfa, stækkun potta, takmarkanir á viðskiptum með aflamark og skattlagning viðskipta með aflahlutdeildir.

Pottar
    Fjallað hefur verið um áhrif aflaheimilda í flokki 2 hér að framan. Óþarfi er að víkja aftur að þeim atriðum. Jafnframt er að finna ýtarlega umfjöllun í skýrslu sérfræðingahópsins um fyrra frumvarp um flokk 2 og ráðstöfun þeirra aflaheimilda sem þar lenda. Nokkur atriði ber þó að árétta er varða stækkun flokksins og ráðstöfun aflaheimildanna.
     Stækkun flokks 2 mun eiga sér stað með þrenns konar hætti. Í fyrsta lagi verður bætt í pottana úr þeim tegundum sem ekki tilheyrðu þeim í upphafi. Á þetta fyrst og fremst við um uppsjávarveiðar. Gerir frumvarpið ráð fyrir að þetta hlutfall fari í 5,3% fyrir uppsjávarveiðar. Ljóst er að þessi skerðing mun hafa nokkur áhrif á afkomu fyrirtækja sem ekki hafa lagt til pottanna hingað til. Hliðstæð tillaga var í fyrra frumvarpi og ýtarlega umfjöllun um afleiðingar þessa er að finna í skýrslu sérfræðingahópsins. Í öðru lagi eru í frumvarpinu hugmyndir um að 40% heildaraflamarks renni í flokk 2 fari heildaraflamark upp fyrir ákveðin viðmið. Rétt er að árétta viðvaranir sérfræðingahópsins vegna hliðstæðra ákvæða í fyrra frumvarpi. Viðbótaraflamark sem þetta ákvæði mun gefa af sér mun verða mjög sveiflukennt og ólíklegt til þess að styrkja markmið, t.d. leiguhluta hvað varðar möguleika til nýliðunar. Ekki verður mögulegt að úthluta þessum aflaheimildum nema til eins árs í senn vegna óvissu um framtíðar umfang þeirra. Einnig dregur þetta ákvæði úr hvata eigenda hlutdeildar til að taka þátt í uppbyggingu fiskistofna, enda njóta þeir einungis hluta ábatans af því. Jafnframt má færa fyrir því rök að hvatinn til góðrar umgengni um auðlindina veikist.
     Leiguhluti skapar tekjur fyrir ríkissjóð, gæti aukið sveigjanleika veiða innan aflamarkskerfisins með því að dýpka leigumarkað fyrir aflaheimildir og hefur möguleika á að styðja við nýliðun í sjávarútvegi. Frumvarpið gerir ráð fyrir stofnun kvótaþings fyrir viðskipti með aflamark. Ef kvótaþingi verður leyft að starfa með eðlilegum hætti, án pólitískra afskipta gæti það aukið skilvirkni í viðskiptum með aflaheimildir og dregið úr viðskiptakostnaði. Það gæti verið til verulegra bóta. Alvarlegir ágallar eru þó á tillögum frumvarpsins hvað varðar fyrirkomulag kvótaþings. Þar er gert ráð fyrir mikilli aðkomu ráðherra með reglusetningu um skilyrði fyrir kaupum. Slíkt er afar varhugavert. Leggja ber áherslu á að ytri umgjörð kvótaþings sé stöðug svo markaðsaðilar geti byggt sínar ákvarðanir á viðskiptalegum forsendum en séu ekki háðir pólitískri óvissu um framtíðarfyrirkomulag. Jafnframt má undirstrika að óstöðugleiki leiguhluta hefur afleiðingar fyrir t.d. nýliðun. Leiguhlutinn mun að stórum hluta byggja á aflamarki vegna afla umfram viðmið. Þetta aflamark er mjög sveiflukennt eins og áður var vikið að, sem gerir úthlutun aflaheimilda til lengri tíma en eins fiskveiðiárs nærri ómögulegar. Erfitt er að sjá hvernig leiguhluti á að geta náð markmiðum sínum um t.d. nýliðun þegar ljóst er að nær ómögulegt er að reka útgerð sem byggir á leigu úr pottinum einvörðungu.

Samantekt um áhrif á rekstur útgerðarfyrirtækja
    Ljóst er að þær breytingar sem fram koma í frumvarpinu munu hafa veruleg áhrif á afkomu sjávarútvegsfyrirtækja. Þó svo nýtingarleyfi séu tímabundin er ekki skýrt kveðið á um endalok nýtingarréttar í frumvarpinu. Í ljósi þess hve langt er til þess tíma er nýtingarleyfin renna út að áhrifin á virði aflaheimilda eru ekki umfangsmikil. Árétta má þó að fá efnileg rök virðast fyrir þeirri umbreytingu nýtingarleyfanna í hreinan, óframseljanlegan nýtingarrétt eftir 20 ár. Álögur á viðskipti með aflahlutdeild munu aftur á móti rýra verðgildi eigna fyrirtækjanna og draga úr eðlilegri hagræðingu í greininni til lengri tíma litið. Sama má segja um stækkun pottanna, sem rýra bæði tekjumöguleika og virði eigna. Stærstu einstöku áhrifin eru hins vegar boðaðar hækkanir á veiðigjaldi. Þau munu skerða verulega afkomu einstakra skuldsettra útgerða. Glögglega kom fram í skýrslu sérfræðingahópsins vegna fyrra frumvarps að staða útgerða í smábátaútgerð er mun veikari en útgerða stærri báta. Tillögur frumvarpsins um frítekjumark koma nokkuð til móts við verst settu útgerðarflokkana. Mikilvægt er að úttekt sé gerð á afleiðingum hækkana á einstakar útgerðir og mótaðar hugmyndir um hvernig brugðist verði við þeim með einum eða öðrum hætti. Sem dæmi virðist ljóst að eignarýrnun sú sem mun hljótast af ákvæðum frumvarpsins er ekki minni en af fyrra frumvarpi. Má því vísa til umfjöllunar sérfræðingahópsins um þessar afleiðingar fyrir einstök fyrirtæki, flokka þeirra og lánveitendur sjávarútvegsins.

IV. Samantekt
    Umtalsverðar breytingar hafa verið gerðar á núverandi frumvarpi samanborið við það frumvarp sem lagt var fram síðastliðið vor. Margar þeirra eru til mikils batnaðar. Takmarkanir á viðskiptum með aflahlutdeild hafa verið minnkaðar, sem og ákvæði sem hamla áframhaldandi hagræðingu veiða, tímalengd nýtingarleyfa gerð skýrari og minna íþyngjandi fyrir útgerðina og nýjar tillögur um veiðigjald hafa batnað um margt. Enn eru þó vankantar á frumvarpinu og er það enn mjög íþyngjandi fyrir rekstur sjávarútvegsfyrirtækja. Ber þar hæst hækkun veiðigjalds sem án efa mun kippa stoðum undan skuldsettari útgerðarfyrirtækjum. Einnig ber að nefna í þessu sambandi álögur sem leggjast munu á viðskipti með aflahlutdeild og framlag allra útgerða í pottana. Mikilvægt er að kanna umfang þessara afleiðinga svo vega megi saman kostnað og væntan ábata aðgerðanna. Þá eru byggðaaðgerðir frumvarpsins ólíklegar til að ná þeim markmiðum sem stefnt er að. Fyrst og fremst skortir enn þann langtímastöðugleika sem getur skapað grundvöll fyrir uppbyggingu atvinnulífs í sjávarbyggðum og útfærsla á ráðstöfun aflamarks í flokki tvö á kvótaþingi er óljós. Sjávarbyggðir á Íslandi eru of margar og smáar til að umfangsmikil útgerð verði rekin í þeim öllum og því þarf að skilgreina með skýrum hætti stærri atvinnusvæði þar sem sjávarútvegur er mikilvægur burðarás atvinnulífsins og leita leiða til að gera útgerð á þeim svæðum hagkvæmari. Útfæra mætti svæðisbundið framsali á kvótaþingi eða útboð svæðisbundinna nýtingarleyfa aflamarks í flokki 2 til lengri tíma þannig að leyst væri úr ætluðum fórnarskiptum milli hagkvæms rekstrar og byggðasjónarmiða, án þess að auknar byrðar séu lagðar á útgerðina. Þannig væri stuðlað að því að ákveðnir kjarnar innan einstakra atvinnusvæða eflist og skapi aukin tækifæri til atvinnu, þjónustu og afþreyingar fyrir alla íbúa svæðisins. Þá er rétt að hafa í huga að búast má við umhleypingum á næstu árum meðan útgerðin aðlagar sig að breyttum aðstæðum og mikilvægt að stjórnvöldum hafi svigrúm til að verja hagsmuni brothættustu byggðarlaganna til skemmri tíma.

Fylgiskjal II.


Fjármálaráðuneyti,
fjárlagaskrifstofa:


Umsögn um frumvarp til laga um stjórn fiskveiða.

    Með frumvarpi þessu er lögð til heildarendurskoðun á gildandi lögum um stjórn fiskveiða til að koma á fót breyttu fiskveiðistjórnunarkerfi. Í upphafi frumvarpsins er kveðið á um að nytjastofnar á Íslandsmiðum séu sameiginleg og ævarandi eign íslensku þjóðarinnar og að leyfisveitingar ríkisins til nýtingar á fiskistofnunum myndi ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir þeim. Megin markmið frumvarpsins er líkt og í gildandi lögum að stuðla að verndun og sjálfbærri nýtingu fiskistofna við Ísland og að treysta atvinnu og byggð í landinu en einnig að hámarka þjóðhagslegan virðisauka af sjávarauðlindinni ásamt því að tryggja þjóðinni eðlilega auðlindarentu af arðsömum sjávarútvegi í hagstæðu og stöðugu rekstrarumhverfi. Ákvæði frumvarpsins taka einnig til veiða utan lögsögu Íslands eftir því sem við á. Líkt og í núgildandi lögum er í frumvarpinu gert ráð fyrir innheimtu veiðigjalds en þar sem áformaðar eru efnismiklar breytingar á gjaldtökunni er gert ráð fyrir að um hana verði sett sérstök lög. Frumvarp þetta er því lagt fram samhliða frumvarpi um veiðigjöld. Gert er ráð fyrir að lögin öðlist þegar gildi og komi til framkvæmda við upphaf fiskveiðiársins 2012/2013 eða 1. september nk.
    Í frumvarpinu eru lagðar til verulegar breytingar á ýmsum sviðum fiskveiðistjórnunar frá gildandi lögum. Þar er m.a. lagt til að hafi nytjastofni sem veiðar eru takmarkaðar á verið ráðstafað í aflahlutdeildir skuli ráðherra skipta heildaraflamarki stofnsins á hverju fiskveiðiári í tvo flokka. Í flokk 1 falli aflamark útgerða samkvæmt aflahlutdeildum og krókaflahlutdeildum en í flokk 2 falli aflamark samkvæmt annarri aflahlutdeild sem ríkið hafi forræði yfir. Jafnframt er lagt til að verði heildarafli þorsks, ýsu, ufsa og steinbíts ákveðinn umfram tiltekin mörk skuli 60% þess sem umfram er renna í flokk 1 og 40% í flokk 2. Í bráðabirgðaákvæði II er auk þess mælt fyrir um tiltekna skerðingu á afla-hlutdeildum fiskiskipa frá upphafi fiskveiðiárs 2012/2013 sem ráðstafa skal varanlega í flokk 2 og í bráðabirgðaákvæði VII er mælt fyrir um það að verði heildarafli þorsks á fiskveiðiárinu 2012/2013 ákveðinn meiri en afli á yfirstandandi ári, þ.e. 177.000 tonn, skulu fyrstu 4.000 tonnin af aukningunni renna til flokks 2.
    Helstu breytingar frumvarpsins sem varða aflahlutdeildir í flokki 1 eru í fyrsta lagi að fram til 1. ágúst 2012 býðst eigendum þeirra skipa sem þá ráða yfir aflahlutdeild tímabundin nýtingarleyfi til 20 ára frá og með fiskveiðiárinu 2012/2013. Þeir aðilar sem ekki staðfesta móttöku nýtingarleyfa fyrir þann tíma fá frest til 1. desember 2012 til að ganga frá málinu. Verði það ekki gert rennur aflahlutdeild viðkomandi í flokk 2. Tilkynni ráðherra ekki, með samþykki Alþingis, að annað sé fyrirhugað framlengist nýtingarleyfi um eitt ár í senn þannig að 15 ár verði jafnan fyrirsjáanleg.
    Í öðru lagi gerir frumvarpið ráð fyrir að við aðilaskipti að fiskiskipi eða ef aflahlutdeild er flutt milli skipa ótengdra aðila skuli Fiskistofa skerða viðkomandi hlutdeild um 3% og ráðstafa í flokk 2.
    Í þriðja lagi er lagt til að ráðherra geti hamlað flutningi aflahlutdeildar af byggðalegum sjónarmiðum. Skal ríkið þá leysa hlutdeildina til sín á umsömdu verði eða eftir atvikum samkvæmt ákvörðun gerðardóms. Skal ráðherra ráðstafa þannig innleystum aflahlutdeildum með sölu þeirra innan viðkomandi byggðalags, sveitarfélags eða landshluta.
    Í fjórða lagi verður samkvæmt frumvarpinu flutningur aflamarks milli skipa ótengdra aðila utan kvótaþings takmarkaður við jöfn skipti og sala aflamarks á kvótaþingi takmörkuð við 5% af úthlutuðu aflamarki skips eða þriðjungs þess aflamarks sem skip hefur nýtt.
    Í fimmta lagi er gert ráð fyrir að Fiskistofa starfræki markað fyrir viðskipti með aflamark, svokallað kvótaþing. Kostnaði af starfrækslu kvótaþings skal mætt með gjaldi fyrir flutning aflamarks.
    Samkvæmt frumvarpinu skal ráðstafa aflamarki hvers fiskveiðiárs samkvæmt aflahlutdeild í flokki 2 til strandveiða, línuívilnunar, byggðakvóta, sjóstangaveiðimóta og frístundaveiða. Því sem þá stendur eftir verði ráðstafað á leigumarkað á kvótaþingi. Að leigumarkaði undanskildum eru þessi ákvæði frumvarpsins efnislega lítt breytt frá gildandi lögum.
    Í frumvarpinu eru einnig lagðar til ýmsar tæknilegar og aðrar veigaminni breytingar frá gildandi lögum um stjórn fiskveiða.
    Gera má ráð fyrir að nokkur kostnaður muni falla til hjá Fiskistofu við að framkvæma og fylgja eftir þeim breytingum sem kveðið er á um í frumvarpinu. Ekki liggur fyrir heildstæð áætlun um þann kostnað en lausleg áætlun gerir ráð fyrir um 20 m.kr. aukningu rekstrarkostnaðar vegna fjölgunar um tvö stöðugildi með starfstengdum kostnaði og 65 m.kr. tímabundnum kostnaði í eitt ár við undirbúning, innleiðingu og hugbúnaðargerð. Ekki liggur heldur fyrir af hálfu sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins rekstraráætlun fyrir kvótaþing sem ætlunin er að verði komið á fót á ný til að vera vettvangur viðskipta með aflamark. Lauslega má áætla að sá rekstrarkostnaður gæti orðið 20 - 30 m.kr. á ári en hér er gert ráð fyrir að hann verði fjármagnaður með gjaldi á viðskiptaaðila og hafi þannig ekki áhrif á afkomu ríkissjóðs. Í bráðabirgðaákvæðum III, V og VI er gert ráð fyrir ráðherranefndum sem ætlað er að fjalla um og gera tillögur um ýmis flókin úrlausnarefni. Gera má ráð fyrir að ekki þurfi að greiða þóknanir til fulltrúa opinberra aðila í þessum nefndum en að einhver kostnaður kunni að hljótast af þóknunum til annarra aðila og af aðkeyptri sérfræðiþjónustu. Ekki er talin ástæða til að ætla að sá kostnaður verði teljandi og má gera ráð fyrir að hann rúmist innan óskiptra fjárheimilda á safnliðum sem viðkomandi ráðuneyti hafa til ráðstöfunar til að standa að slíkum úttektum og nefndarstarfi.
    Miðað við sambærilega úthlutun aflamarks á fiskveiðiárinu 2012/2013 og á yfir-standandi fiskveiðiári má áætla að um 15.000 tonn af aflamarki reiknuð til þorskígilda verði til ráðstöfunar og útleigu á kvótaþingi úr flokki 2, og um 18.300 tonn ef heildarafli þorsks verður ákveðinn meiri en á yfirstandandi ári. Í kjölfar þeirra miklu breytinga sem frumvarpið felur í sér má gera ráð fyrir að leiguverð aflamarks lækki frá því sem nú er en gróflega áætlað gætu tekjur ríkissjóðs af leigu þessa aflamarks orðið 3 - 3,5 mia.kr. Samkvæmt 19. gr. frumvarpsins skulu tekjur, sem aflað er við ráðstöfun aflamarks úr flokki 2 um kvótaþing, renna í sérstakan sjóð í vörslu ráðherra sjávarútvegsmála sem ráðstafa skal úr samkvæmt reglum sem ráðherrann setur. Skal ríkið njóta 40% tekna, sveitarfélög 40% og nýr markaðs- og þróunarsjóður tengdur sjávarútvegi 20%. Ákvæðið er opið og óútfært og í bráðabirgðaákvæði VI er mælt fyrir um skipun nefndar með aðild samtaka sveitarfélaga og hagsmunaaðila í sjávarútvegi sem geri tillögur um reglur um ráðstöfun tekna. Í þessu sambandi bendir fjármálaráðuneytið á að mörkun ríkistekna með ráðstöfun framlaga til tiltekinna verkefna, í þessu tilviki til sjóðs í vörslu ráðherra, bindur hendur fjárveitingavaldsins og skerðir þar með fjárstjórnarvald Alþingis sem kveðið er á um í stjórnarskránni. Mörkun teknanna mun leiða til þess að framlög til sjóðsins breytast sjálfkrafa eftir því hver þróunin verður í tekjum af leigupotti ríkisins og að breyta verður fjárheimildum sjóðsins eftir á í lokafjárlögum á grundvelli endanlegs uppgjörs teknanna. Fjárlagaskrifstofa hefur lengi bent á að þetta fyrirkomulag hefur reynst vera óheppilegt og að það samrýmist illa nútímalegri rammafjárlagagerð. Einnig hefur fjárlaganefnd gagnrýnt mjög slíkar ráðstafanir sem leiða af mörkun tekna í nefndarálitum og umræðum. Fyrir liggur að afar erfið staða blasir við í ríkisfjármálunum sem kallar á það að leita verður allra leiða til að afla aukinna tekna og að engin slík tækifæri verði látin fara forgörðum til að draga úr og stöðva skuldasöfnun ríkissjóðs. Mörkun nýrra ríkistekna í tiltekna útgjaldafarvegi styður ekki við yfirlýst markmið ríkisstjórnarinnar um jöfnuð í ríkisfjármálum. Unnt væri að veita framlög í fjárlögum að ákvörðun Alþingis til verkefna af þessum toga með hliðsjón af forgangsröð allra annarra verkefna og heildarsamhengi ríkisfjármála án þess að marka tekjurnar beinlínis með þeim hætti sem frumvarpið gerir ráð fyrir. Slík stefnumörkun gæti allt eins verið hluti af undirbúningi að setningu laganna.
    Verði frumvarpið óbreytt að lögum má ætla að tekjur ríkissjóðs af leigu aflamarks geti aukist um nálægt 3 mia.kr. miðað við sambærilega úthlutun aflamarks og á yfirstandandi fiskveiðiári. Mörkun leiguteknanna mundi þó leiða til þess að gera má ráð fyrir að 60% þeirra, eða um 1,8 mia.kr., muni árlega renna til aðila utan A-hluta ríkissjóðs og auki útgjöld hans sem því nemur. Áætlað er að fyrir utan rekstur kvótaþings sem fjármagnaður verður með sérstakri gjaldtöku muni útgjöld Fiskistofu aukast um 20 m.kr. og að tímabundinn kostnaður við undirbúning, hönnun og uppsetningu nýrra kerfa geti orðið um 65 m.kr. Frumvarp þetta er þó eins og áður sagði lagt fram samhliða frumvarpi til laga um veiðigjöld sem gert er ráð fyrir að auki tekjur ríkissjóðs umtalsvert og jafnvel nokkuð umfram það sem þegar hefur verið gert ráð fyrir í áætlun ríkisstjórnarinnar um ríkisfjármálin fyrir næstu fjögur árin. Vísað er til umsagnar um það frumvarp hvað varðar önnur áhrif á tekjur og gjöld ríkissjóðs.
Neðanmálsgrein: 1
    1 Rétt er að geta þess að kvótaúthlutun hafði allt frá því á sjöunda áratugnum verið beitt að talsverðu marki, m.a. við veiðar á humri, rækju, skelfiski, loðnu og síld, þar sem kvótakerfi var komið á árið 1975.
Neðanmálsgrein: 2
    2 Jóhannes Nordal (form.), Eiríkur Tómasson (varaform.) o.fl. Auðlindanefnd. Álitsgerð með fylgiskjölum. Rvík. 2000, bls. 11, 43–49. Sjá einnig: Auðlindanefnd. Áfangaskýrsla með fylgiskjölum. Rvík. 1999.
Neðanmálsgrein: 3
    3 Friðrik Már Baldursson o.fl: Endurskoðunarnefnd fiskveiðistjórnar 2001. bls. 5, 8, 46–47. <www.sjavar- utvegsraduneyti.is . Útgáfur . Útgefið efni frá sjávarútvegsráðuneyti . Skýrsla endurskoðunarnefndar um endurskoðun laga um stjórn fiskveiða>.
Neðanmálsgrein: 4
    4 Guðbjartur Hannesson, Björn Valur Gíslason o.fl.: Skýrsla starfshóps um endurskoðun á lögum um stjórn fiskveiða. Álitamál, greiningar, skýrslur og valkostir við breytingar á stjórn fiskveiða. Rvík., september 2010, bls. 4, 6–7, 13, 34, 43, 45.
Neðanmálsgrein: 5
    5 Jónsbók. Ólafur Halldórsson gaf út. Kpmh. 1904, bls. 196.
Neðanmálsgrein: 6
    6 Alþt. A-deild, 1989–1990, bls. 2547.
Neðanmálsgrein: 7
    7 Stjórnlagaráð 2011: Frumvarp til stjórnarskipunarlaga ásamt skýringum, bls. 84.
Neðanmálsgrein: 8
    8 Þorgeir Örlygsson: „Hver á kvótann?“. Tímarit lögfræðinga 1998, bls. 28–59 (50–51).
Neðanmálsgrein: 9
    9 NOU 2005:10, bls. 98, 102–103. Sjá: <www.regjeringen.no>.
Neðanmálsgrein: 10
    10 Ot. prp. nr. 20 (2007–2008). Om lov om forvaltning av viltlevande marine ressurser. Kafli 4.3.3. Sjá: <www.regjeringen.no>.
Neðanmálsgrein: 11
    11 Ot. prp. nr. 20 (2007–2008). Kafli 4.3.4.
Neðanmálsgrein: 12
    12 Í skýringum við ákvæðið er hugtakið fellesskapet i Noreg skýrt þannig að þar sé átt við samísku þjóðina, norsku þjóðina og aðra sem búsetu hafa í Noregi. Ot. prp. nr. 20 (2007–2008), 12. kafli. Merknader til dei enkelte paragrafane.
Neðanmálsgrein: 13
    13 Ot. prp. nr. 20 (2007–2008). 12. kafli.
Neðanmálsgrein: 14
    14 Álit mannréttindanefndar Sameinuðu þjóðanna frá 24. október 2007, kæra nr. 1306/2004.
Neðanmálsgrein: 15
    15 Þorgeir Örlygsson: „Hver á kvótann“, Tímarit lögfræðinga 1998, bls. 52. Sjá einnig: Sigurður Líndal og Þorgeir Örlygsson: „Um nýtingu fiskistofna og töku gjalds fyrir nýtingu þeirra“. Auðlindanefnd. Áfangaskýrsla með fylgiskjölum. Rvík. 1999, bls. 105–156 (152).
Neðanmálsgrein: 16
    16 Tryggvi Gunnarsson: „Stjórnarskráin og stjórnun fiskveiða og búvöruframleiðslu“. Tímarit lögfræðinga 1989, bls. 109–125 (119).
Neðanmálsgrein: 17
    17 Sjá að hluta: Þorgeir Örlygsson: „Hver á kvótann?“, bls. 56–57.
Neðanmálsgrein: 18
    18 Sigurður Líndal: Um lög og lögfræði. Grundvöllur laga – réttarheimildir. Reykjavík 2002, bls. 120–128.
Neðanmálsgrein: 19
    19 Björg Thoroddsen: Stjórnskipunarréttur. Mannréttindi. Reykjavík 2008, bls. 516.