Ferill 154. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
Þingskjal 157 — 154. mál.
Frumvarp til laga
um vernd afurðarheita sem vísa til uppruna,
landsvæðis eða hefðbundinnar sérstöðu.
(Lagt fyrir Alþingi á 144. löggjafarþingi 2014–2015.)
I. KAFLI
Gildissvið og skilgreiningar.
1. gr.
Tilgangur.
2. gr.
Gildissvið.
Ákvæði laga þessara gilda einnig um erlend afurðarheiti sem hlotið hafa vernd samkvæmt lögum þessum eða á grundvelli þjóðréttarsamninga.
Lög þessi gilda ekki um heiti neysluvatns og ölkelduvatns.
3. gr.
Orðskýringar.
1. Afurð er matvæli eða önnur vara sem fellur undir gildissvið laga þessara.
2. Afurðarheiti er nafn sem notað er til að tilgreina afurð.
3. Afurðarlýsing er lýsing á afurð sem stendur að baki skráðu afurðarheiti sem hlotið hefur vernd samkvæmt lögum þessum.
4. Almennt heiti er heiti afurðar sem orðið er að tegundarheiti fyrir afurðina enda þótt það tengist stað eða svæði þar sem afurðin var framleidd í fyrstu.
5. Framleiðendahópur er félag, óháð formi, sem samanstendur af framleiðendum og/eða vinnsluaðilum sem vinna að sömu afurð eða samtökum þeirra.
6. Hefð hefur skapast við hvers konar athöfn eða háttsemi sem viðhöfð hefur verið milli kynslóða, þó að lágmarki í 30 ár.
7. Matvæli eru hvers konar efni eða vörur, hvort sem þau eru fullunnin, unnin að hluta eða óunnin, sem fólki er ætlað að neyta eða sem eðlilegt er að vænta að fólk neyti. Hugtakið „matvæli“ tekur einnig til drykkja, tyggigúmmís og hvers kyns efna, sem bætt er af ásettu ráði í matvæli við frumframleiðslu þeirra, vinnslu eða meðferð, svo og fæðubótarefna.
8. Neysluvatn er vatn í upphaflegu ástandi eða eftir meðhöndlun, án tillits til uppruna þess og hvort sem það kemur úr dreifikerfi, tönkum, flöskum eða öðrum ílátum og ætlað er til neyslu eða matargerðar, einnig allt vatn sem notað er í matvælafyrirtækjum, nema unnt sé að sýna fram á að gæði þess vatns sem notað er hafi ekki áhrif á heilnæmi framleiðslunnar.
9. Opinbert eftirlit er eftirlit á vegum stjórnvalda sem hefur þann tilgang að tryggja að framleiðendur sem nota skráð afurðarheiti framleiði afurð í samræmi við afurðarlýsingu skv. 14. gr.
10. Opinberir eftirlitsaðilar eru Matvælastofnun eða heilbrigðisnefndir sveitarfélaga.
11. Ölkelduvatn er vatn úr náttúrulegum ölkeldum með köldu, kolsýru- eða steinefnaríku vatni.
II. KAFLI
Upprunatilvísun, landfræðileg tilvísun og hefðbundin sérstaða.
4. gr.
Skilyrði verndar afurðarheitis sem vísar til uppruna.
a. ef afurðin er upprunnin á tilteknu svæði, stað eða landi,
b. ef rekja má gæði eða eiginleika afurðar, verulega eða að öllu leyti, til staðhátta, að meðtöldum náttúrulegum og mannlegum þáttum, og
c. ef framleiðsla, vinnsla og tilreiðsla afurðar fer fram á hinu skilgreinda landsvæði.
5. gr.
Skilyrði verndar afurðarheitis sem vísar til landsvæðis.
a. afurð er upprunnin á því svæði eða þeim sérstaka stað eða landi,
b. afurð býr yfir sérstökum eiginleikum, orðspori eða öðrum einkennum sem rekja má að verulegu leyti til hins landfræðilega uppruna,
c. að minnsta kosti eitt framleiðslustig afurðar fer fram á hinu skilgreinda landsvæði.
6. gr.
Vernd veitt skráðu afurðarheiti skv. 4. og 5. gr.
a. beinni eða óbeinni notkun í viðskiptum með afurð sem fellur ekki undir skráninguna, að svo miklu leyti sem sú afurð er sambærileg við þá afurð sem skráð er undir sama heiti eða ef notkun heitisins færir sér í nyt orðspor hins verndaða heitis, þ.m.t. þar sem afurð er notuð sem hráefni,
b. hvers konar misnotkun, eftirlíkingu eða villandi hugrenningatengslum, jafnvel þótt raunverulegur uppruni afurðarinnar sé gefinn til kynna, eða þar sem hið verndaða heiti hennar er þýtt eða því fylgja orð á borð við „að hætti“, „í stíl“, „gerð“, „aðferð“, „eins og framleitt í“, „eftirlíking“ eða álíka, og einnig þegar þessar afurðir eru notaðar sem hráefni,
c. hvers konar öðrum röngum eða villandi merkingum sem sýna tilurð, uppruna, eðli eða helstu eiginleika afurðar, á innri eða ytri umbúðum, í kynningarefni eða skjölum sem fylgja viðkomandi afurð og notkun umbúða sem geta gefið villandi mynd af uppruna hennar,
d. hvers konar öðru athæfi sem villt getur um fyrir almenningi hvað raunverulegan uppruna afurðar varðar.
Ef skráð afurðarheiti samanstendur af fleiri en einu heiti og eitt þeirra heita er almennt heiti telst notkun þess almenna heitis ekki andstæð ákvæðum a- og b-liðar 1. mgr.
Skráð afurðarheiti nýtur verndar þrátt fyrir að vera almennt heiti.
7. gr.
Afurðarheiti ótækt til skráningar.
a. sem er orðið að almennu heiti fyrir tiltekna afurð,
b. sem stangast á við heiti plöntuafbrigðis eða dýrakyns svo líklegt sé að það valdi hættu á ruglingi,
c. þegar hætta er á að skráning villi um fyrir neytendum hvað varðar raunverulegan uppruna afurðar og tengist vel þekktu vörumerki með tilliti til orðspors og þess tíma sem það hefur verið í notkun.
8. gr.
Skilyrði verndar afurðarheitis sem vísar til hefðbundinnar sérstöðu.
a. afrakstur framleiðsluaðferða, vinnslu eða samsetningar sem hefð er fyrir skv. 3. gr., eða
b. framleidd úr hefðbundnum hráefnum eða innihaldsefnum.
Afurðarheiti getur einungis hlotið vernd ef sýnt er fram á að heitið hafi almennt verið notað áður fyrir afurð eða heitið vísi til hefðbundinna eiginleika eða sérkenna afurðar.
Afurðarheiti getur ekki hlotið vernd ef heitið vísar eingöngu til almennrar lýsingar fyrir afurð eða lýsingar afurðar samkvæmt löggjöf.
Sé sýnt fram á í andmælum skv. 15. gr. að afurðarheiti sé notað fyrir sams konar afurð í öðru landi, sem einnig uppfyllir skilyrði til verndar sem afurð sem nýtur hefðbundinnar sérstöðu, er við skráningu heimilt að skilyrða notkun heitisins við að því fylgi orðalagið „framleitt samkvæmt hefð“ á þeim stað þar sem afurð er framleidd.
9. gr.
Vernd veitt skráðu heiti skv. 8. gr.
10. gr.
Samhljóða afurðarheiti.
III. KAFLI
Skráning afurðarheitis.
11. gr.
Umsækjandi.
Einstaklingur eða lögaðili getur einungis sótt um vernd afurðarheitis ef:
a. aðili er eini núverandi framleiðandi á skilgreindu landsvæði,
b. aðili notar ákveðna og viðvarandi staðbundna aðferð sem aðeins er notuð af aðilanum, og
c. afurð aðila kemur frá skilgreindu svæði og hefur einkenni sem eru í meginatriðum frábrugðin einkennum nærliggjandi svæða eða eiginleikar afurðar eru frábrugðnir sambærilegum afurðum frá nærliggjandi svæðum.
Umsækjandi getur aðeins sótt um vernd heitis afurðar sem umsækjandi framleiðir, vinnur eða tilreiðir.
12. gr.
Umsókn.
Í umsókn skal eftirfarandi koma fram:
a. nafn og heimilisfang umsækjanda,
b. afurðarheiti sem sótt er um vernd fyrir,
c. afurðarlýsing, sbr. 14. gr.,
d. samantekt sem felur í sér meginefni afurðarlýsingar.
Enda þótt gögnum og upplýsingum sé ábótavant kemur það ekki í veg fyrir að umsókn teljist lögð inn á þeim degi sem umsókn upphaflega barst sé umsókn leiðrétt innan hæfilegs frests.
Leiðrétti umsækjandi ekki umsókn innan þess frests sem honum er veittur telst umsókn ófullnægjandi og er ótæk til meðferðar. Bregðist umsækjandi við tilkynningu innan tilskilins frests, en galli er enn á umsókn, skal umsókn ekki tekin til meðferðar nema Matvælastofnun telji að umsækjanda skuli veittur frekari frestur til úrbóta.
13. gr.
Umsóknarferli.
Matvælastofnun skal leita umsagnar frá Einkaleyfastofu og Samtökum atvinnulífsins um umsókn um skráningu afurðarheitis. Þá er Matvælastofnun heimilt að leita umsagnar annarra sérfræðinga um viðkomandi afurð eftir því sem við á.
Heimilt er með reglugerð að kveða nánar á um umsóknarferli vegna skráningar afurðarheitis, þar á meðal leiðbeiningar fyrir umsagnaraðila um þau atriði sem umsögn skal lúta að og tímafresti.
14. gr.
Afurðarlýsing.
a. afurðarheiti,
b. lýsing á afurð, hráefni og helstu eðlis-, efna- og örverufræðilegu eða skynrænu einkenni afurðar,
c. sérstakar reglur um merkingar á viðkomandi afurð.
Afurðarlýsingu fyrir afurðarheiti skv. 4. og 5. gr. skal fylgja:
1. skilgreining landsvæðis,
2. sönnun þess að afurð sé upprunnin á skilgreindu landsvæði,
3. lýsing á framleiðsluaðferð afurðar og raunverulegum og óbreytilegum staðbundnum aðferðum, upplýsingar um pökkun ef hún verður að fara fram innan hins skilgreinda landsvæðis og ástæður þess að pökkun verður að fara fram innan þess til að standa vörð um gæði eða tryggja uppruna eða eftirlit,
4. upplýsingar sem staðfesta tengsl milli gæða eða einkenna afurðar og umhverfisins, hvort sem við á; eða tengsl milli ákveðinna gæða, orðspors eða annarra einkenna landbúnaðarafurðar eða matvæla og umhverfisins.
Afurðarlýsingu fyrir afurðarheiti skv. 7. gr. skal fylgja:
1. lýsing á hefðbundnum eiginleikum afurðar,
2. upplýsingar um hefðbundna framleiðsluaðferð, vinnslu eða samsetningu afurðar,
3. upplýsingar um hefðbundinn uppruna hráefna eða innihaldsefna sem notuð eru til framleiðslu, vinnslu eða samsetningar á afurð,
4. hvernig hráefnin eru nýtt samkvæmt hefð.
15. gr.
Andmæli við umsókn um skráningu afurðarheitis.
Heimilt er að andmæla afurðarheiti og afurðarlýsingu sem birt hefur verið skv. 1. mgr. innan tveggja mánaða frá birtingu. Andmælum skal skila skriflega til Matvælastofnunar.
Andmæli skulu tekin til greina og umsókn hafnað ef:
a. skilyrði laganna eru ekki uppfyllt,
b. fyrirhuguð skráning samræmist ekki að öllu leyti eða að hluta hugverkarétti sem veittur hefur verið á grundvelli laga, eða
c. afurðarheiti er samheiti.
16. gr.
Ákvörðun.
Matvælastofnun skal birta ákvörðun um skráningu afurðarheitis ásamt afurðarlýsingu með auglýsingu í B-deild Stjórnartíðinda.
Ákvörðun um skráningu afurðarheitis fer að öðru leyti eftir ákvæðum stjórnsýslulaga.
Matvælastofnun heldur og birtir skrá yfir afurðarheiti sem hafa verið skráð samkvæmt lögum þessum.
17. gr.
Notkun á skráðu afurðarheiti.
Við markaðssetningu afurðar, sem ber heiti sem nýtur verndar samkvæmt lögum þessum, er heimilt að nota hið skráða heiti á umbúðum afurðarinnar ásamt sérstöku opinberu auðkennismerki með orðunum „Upprunatilvísun“, „Landfræðileg tilvísun“ eða „Hefðbundin sérstaða“ á íslensku eða í erlendri þýðingu, eða skammstafað eftir því sem við á.
Um erlend heiti sem njóta verndar samkvæmt lögum þessum á grundvelli milliríkjasamnings er heimilt að nota auðkenni skv. 1. og 2. mgr. enda hafi verið um það samið í viðkomandi milliríkjasamningi.
Ráðherra setur reglugerð um gerð og notkun auðkennismerkis skv. 2. mgr.
18. gr.
Forgangsákvæði.
19. gr.
Breyting á afurðarlýsingu.
Um meðferð umsókna um breytingu á afurðarlýsingu fer samkvæmt þessum kafla eftir því sem við á. Komi fram andmæli annars aðila sem á lögmætra hagsmuna að gæta og löglega framleiðir eða vinnur þá afurð sem breytingin á við um skal Matvælastofnun aðeins staðfesta breytingu á afurðarlýsingu ef samkomulag liggur fyrir við þann aðila sem andmælir eða ef Matvælastofnun telur andmælin standa í vegi fyrir eðlilegri þróun afurðar að teknu tilliti til 15. gr.
Matvælastofnun skal birta breytingu á afurðarlýsingu með auglýsingu í B-deild Stjórnartíðinda.
20. gr.
Tilkynning um notkun.
Skriflegri tilkynningu um notkun, sem þegar er hafin á skráðu afurðarheiti, skal beint til Matvælastofnunar.
21. gr.
Umsóknargjald.
Fyrir umsókn um breytingu á afurðarlýsingu skal greiða gjald, að fjárhæð 50.000 kr.
22. gr.
Afturköllun skráningar.
Skráning afurðarheitis skal enn fremur felld úr gildi með ákvörðun Matvælastofnunar ef:
a. afurðin er ekki framleidd í samræmi við afurðarlýsingu skv. 14. gr.,
b. afurðin hefur ekki verið markaðssett undir skráðu heiti í sjö ár.
Hver sá sem hefur lögmætra hagsmuna að gæta getur krafist þess að Matvælastofnun afturkalli skráningu afurðarheitis ef skilyrði laga þessara eru ekki uppfyllt. Krafan skal vera skrifleg og henni skal fylgja rökstuðningur.
Notendum skráðs afurðarheitis skal tilkynnt um kröfu um afturköllun og þeim gefinn kostur á að tjá sig um málið innan tveggja mánaða.
Afturkalli Matvælastofnun skráningu afurðarheitis skal stofnunin birta afturköllun á skráðu afurðarheiti með auglýsingu í B-deild Stjórnartíðinda.
IV. KAFLI
Tengsl við vörumerki.
23. gr.
Tengsl við yngri vörumerki og félagamerki.
24. gr.
Tengsl við eldri vörumerki og félagamerki.
Heimilt er að nota áfram og endurnýja vörumerki fyrir viðkomandi vöru og/eða þjónustu samhliða notkun á skráðu afurðarheiti.
Ráðherra er heimilt í reglugerð að kveða nánar á um framkvæmd ákvæðisins.
V. KAFLI
Vernd heita erlendra afurða.
25. gr.
Erlend heiti.
26. gr.
Milliríkjasamningar.
Áður en fallist er á vernd erlendra heita samkvæmt milliríkjasamningi skal Matvælastofnun auglýsa lista yfir þau afurðarheiti sem verndar munu njóta, ásamt upplýsingum um hvar nálgast megi afurðarlýsingu eða skjal sem jafna má til hennar. Ákvæði 15. gr. og IV. kafla gilda um meðferð erlendra heita.
VI. KAFLI
Vernd landfræðilegrar tilvísunar fyrir léttvín og brennda drykki.
27. gr.
Landfræðileg tilvísun.
Í reglugerðinni skal kveðið á um skilyrði verndar, vernduð afurðarheiti, hvaða afurðarheiti geta ekki hlotið vernd, í hverju vernd felst, skráningu, brottfall skráningar, nöfn sem eru samhljóða, mörk verndar gagnvart vörumerkjarétti, hvernig eftirliti skuli háttað og annað er varðar notkun merkinga.
28. gr.
Eftirlit.
VII. KAFLI
Eftirlit.
29. gr.
Eftirlit Matvælastofnunar og heilbrigðisnefnda.
Í eftirliti felst greining á því hvort framleiðandi afurðar sem notar skráð afurðarheiti uppfylli skilyrði laga þessara og afurð sé framleidd eða hennar aflað í samræmi við afurðarlýsingu. Matvælastofnun skal samræma eftirlit með skráðum afurðarheitum þannig að framkvæmd eftirlits sé með sama hætti á landinu öllu.
Ef bæði Matvælastofnun og heilbrigðisnefnd hafa eftirlitsskyldu með sama framleiðanda afurðar úrskurðar ráðherra um hvor aðilinn fari með opinbert eftirlit.
Matvælastofnun kemur á samvinnu þeirra er að málum þessum starfa og skal í slíkum tilvikum sérstaklega gæta að hagkvæmni í eftirliti og forðast tvíverknað og skörun eftir því sem frekast er unnt. Stofnunin skal hafa nána samvinnu við heilbrigðisnefndir og heilbrigðisfulltrúa og veita þá ráðgjöf og þjónustu varðandi eftirlit með skráðum afurðarheitum sem hún getur og aðstæður krefjast. Þá skal stofnunin vinna að því að samræma kröfur sem gerðar eru um starfsemi á sviði eftirlitsins og sjá til þess að slíkum kröfum sé framfylgt. Til þess að stuðla sem best að því að þessu markmiði verði náð gefur stofnunin út leiðbeiningar og viðmiðunarreglur um framkvæmdina sem heilbrigðisnefndum sveitarfélaga ber að fylgja.
30. gr.
Framsal eftirlits.
Ráðherra setur í reglugerð nánari ákvæði um framkvæmd framsals á eftirliti.
Opinberum eftirlitsaðila er heimilt að fela öðrum sem hlotið hafa faggildingu samkvæmt lögum um faggildingu o.fl. að annast tiltekin verkefni við framkvæmd eftirlits samkvæmt lögum þessum og skal gerður um það sérstakur samningur í hverju tilviki.
Faggiltir aðilar skulu rækja eftirlit sitt á vegum opinbers eftirlitsaðila sem fylgist með starfi þeirra og sannreynir að þeir ræki skyldur sínar á fullnægjandi hátt, enda skulu þeir veita honum upplýsingar um notkun skráðra afurðarheita á þann hátt sem hann ákveður.
Verði misbrestur á að hinir faggiltu aðilar ræki almennt skyldur sínar samkvæmt samningi sínum við opinberan eftirlitsaðila, vanræki þeir upplýsingaskyldu sína eða gefi rangar upplýsingar veitir hann þeim áminningu eða riftir samningi við þá ef sakir eru miklar.
Ráðherra setur með reglugerð nánari ákvæði um skilyrði og störf faggiltra aðila samkvæmt lögum þessum og enn fremur um gerð samninga.
31. gr.
Upplýsingaskylda.
Eftirlitsaðilar eru bundnir þagnarskyldu um atriði er varða framleiðslu- og verslunarleynd eða verslunarleyndarmál sem þeir kunna að komast að við framkvæmd eftirlits.
32. gr.
Gjaldtaka vegna eftirlits.
a. launum starfsfólks sem sinnir störfum vegna eftirlits,
b. öðrum kostnaði vegna starfsfólks, þ.m.t. vegna aðstöðu, áhalda, búnaðar, þjálfunar, ferðalaga og tengds kostnaðar,
c. kostnaði við greiningu á rannsóknastofu og sýnatöku.
Opinber eftirlitsaðili framkvæmir viðbótareftirlit, þar á meðal rannsóknir á afurðum þegar tiltekin starfsemi framleiðanda eða framleiðsla afurðar er ekki talin vera í samræmi við skráða afurðarlýsingu skv. 14. gr. Raunkostnað af viðbótareftirliti ber framleiðandi.
Ráðherra er heimilt að setja reglugerð um framkvæmd og inntak eftirlits opinberra eftirlitsaðila og gefur hann út gjaldskrá fyrir eftirlit Matvælastofnunar að fengnum tillögum stofnunarinnar. Með sama hætti gefa sveitarfélögin út gjaldskrá fyrir eftirlitsskylda starfsemi heilbrigðisnefnda vegna eftirlitsins.
Eftirlitsgjald skal greiða samkvæmt framlögðum reikningi opinbers eftirlitsaðila.
Innheimta má eftirlitsgjaldið með fjárnámi án undangengins dóms eða sáttar. Opinberum eftirlitsaðilum er heimilt að krefjast dráttarvaxta af ógreiddri fjárkröfu vegna eftirlits frá og með gjalddaga fram að greiðsludegi.
Þá gilda ákvæði þessarar greinar einnig eftir því sem við á um eftirlitsgjöld opinbers eftirlitsaðila vegna eftirlits sem hann felur faggiltum aðilum að framkvæma skv. 30. gr.
VIII. KAFLI
Viðurlög, refsiákvæði o.fl.
33. gr.
Stjórnsýsluviðurlög.
Þá getur Matvælastofnun og heilbrigðisnefndir sveitarfélaga jafnframt, til að knýja á um aðgerðir samkvæmt lögum þessum, reglugerðum eða eigin fyrirmælum, beitt eftirfarandi aðgerðum:
1. veitt áminningu,
2. veitt áminningu og tilhlýðilegan frest til úrbóta.
Stöðvun framleiðslu skal því aðeins beitt að um alvarlegri tilvik eða ítrekuð brot sé að ræða eða ef framleiðandi sinnir ekki úrbótum innan tiltekins frests og er heimilt að leita aðstoðar lögreglu ef með þarf.
34. gr.
Stjórnvaldssektir.
a. heimild til notkunar á skráðu afurðarheiti eða auðkennismerki skv. 17. gr. án þess að uppfylla afurðarlýsingu að baki skráðu heiti skv. 14. gr.,
b. heimild til notkunar á skráðu afurðarheiti eða auðkennismerki skv. 17. gr. án þess að hafa tilkynnt notkun þess til Matvælastofnunar skv. 20. gr.
Sektir sem lagðar eru á einstaklinga geta numið frá 10 þús. kr. til 1 millj. kr. en sektir á lögaðila geta numið frá 20 þús. kr. til 2 millj. kr.
Ráðherra getur í reglugerð ákveðið fjárhæð stjórnvaldssekta fyrir brot á einstökum ákvæðum laga þessara innan þess ramma sem ákveðinn er í 2. mgr.
Hafi fjárhæð sekta ekki verið ákveðin í reglugerð skal við ákvörðun sekta m.a. taka tillit til alvarleika brots, hvað það hefur staðið lengi, samstarfsvilja hins brotlega aðila og hvort um ítrekað brot er að ræða. Jafnframt skal líta til þess hvort ætla megi að brotið hafi verið framið í þágu hagsmuna framleiðanda. Gjalddagi stjórnvaldssektar er 30 dögum eftir að ákvörðun um sektina var tekin. Hafi stjórnvaldssekt ekki verið greidd innan 15 daga frá gjalddaga hennar skal greiða dráttarvexti af fjárhæð sektarinnar frá gjalddaga hennar. Ákvörðun Matvælastofnunar og heilbrigðisnefnda sveitarfélaga um stjórnvaldssekt er aðfararhæf og renna sektir í ríkissjóð að frádregnum kostnaði við álagningu og innheimtu. Um ákvörðun og útreikning dráttarvaxta fer eftir lögum um vexti og verðtryggingu.
Stjórnvaldssektum verður beitt óháð því hvort lögbrot eru framin af ásetningi eða gáleysi.
Aðili máls getur einungis skotið ákvörðun um stjórnvaldssekt til dómstóla. Málshöfðunarfrestur er þrír mánuðir frá því að ákvörðun var tekin. Málskot frestar aðför.
Heimild Matvælastofnunar og heilbrigðisnefnda sveitarfélaga til að leggja á stjórnvaldssektir samkvæmt lögum þessum fellur niður þegar fimm ár eru liðin frá því að háttsemi lauk. Frestur rofnar þegar Matvælastofnun og heilbrigðisnefndir sveitarfélaga tilkynna framleiðanda um upphaf rannsóknar á meintu broti. Rof frests hefur réttaráhrif gagnvart öllum sem staðið hafa að broti.
Hafi aðili gerst brotlegur við ákvæði laga þessara er eftirlitsaðila heimilt að ljúka málinu með sátt með samþykki málsaðila, enda sé ekki um að ræða meiri háttar brot sem refsiviðurlög liggja við. Sátt er bindandi fyrir málsaðila þegar hann hefur samþykkt og staðfest efni hennar með undirskrift sinni.
35. gr.
Refsiábyrgð.
a. heimild til notkunar á skráðu afurðarheiti eða auðkennismerki skv. 17. gr. án þess að uppfylla afurðarlýsingu að baki skráðu heiti skv. 14. gr.,
b. heimild til notkunar á skráðu afurðarheiti eða auðkennismerki skv. 17. gr. án þess að hafa tilkynnt notkun þess til Matvælastofnunar skv. 20. gr.
Brot gegn 1. mgr. varða sektum eða fangelsi ef þau eru framin af ásetningi eða gáleysi. Gera má lögaðila sekt skv. II. kafla A almennra hegningarlaga fyrir brot skv. 1. mgr. þessarar greinar.
Tilraun til brots eða hlutdeild í brotum samkvæmt lögum þessum er refsiverð eftir því sem segir í almennum hegningarlögum.
36. gr.
Málsmeðferð.
Varði meint brot á lögum þessum bæði stjórnvaldssektum og refsingu metur Matvælastofnun hvort málið skuli kært til lögreglu eða því lokið með stjórnvaldsákvörðun hjá stofnuninni. Ef brot er meiri háttar ber Matvælastofnun að vísa þeim til lögreglu. Brot telst meiri háttar ef verknaður er framinn með sérstaklega vítaverðum hætti eða við aðstæður sem auka mjög á saknæmi brotsins. Jafnframt getur Matvælastofnun á hvaða stigi málsins sem er vísað máli, vegna brota á lögum þessum, til rannsóknar hjá lögreglu.
Með kæru Matvælastofnunar skulu fylgja afrit þeirra gagna sem grunur um brot styðst við. Ákvæði IV.–VII. kafla stjórnsýslulaga gilda ekki um ákvörðun Matvælastofnunar um að kæra mál til lögreglu.
Matvælastofnun er heimilt að láta lögreglu og ákæruvaldi í té upplýsingar og gögn sem stofnunin hefur aflað og tengjast þeim brotum sem tilgreind eru í 2. mgr. Matvælastofnun er heimilt að taka þátt í aðgerðum lögreglu sem varða rannsókn þeirra brota sem tilgreind eru í 2. mgr.
Lögreglu og ákæruvaldi er heimilt að láta Matvælastofnun í té upplýsingar og gögn sem hún hefur aflað og tengjast þeim brotum sem tilgreind eru í 2. mgr. Lögreglu er heimilt að taka þátt í aðgerðum Matvælastofnunar sem varða rannsókn þeirra brota sem tilgreind eru í 2. mgr.
Telji ákærandi að ekki séu efni til málshöfðunar vegna ætlaðrar refsiverðrar háttsemi sem jafnframt varðar stjórnsýsluviðurlögum getur hann sent eða endursent málið til Matvælastofnunar til meðferðar og ákvörðunar.
37. gr.
Lögbann.
38. gr.
Bótaábyrgð.
39. gr.
Hindrun misnotkunar á skráðu afurðarheiti.
Ef nauðsyn ber til má ákveða að ónýta afurð eða afhenda afurð þeim er misgert var við gegn bótum eða án þeirra.
IX. KAFLI
Ýmis ákvæði.
40. gr.
Reglugerð.
1. Reglugerð um afurðir skv. 2. gr.
2. Reglugerð um umsóknarferli vegna skráningar afurðarheitis skv. 13. gr.
3. Reglugerð um gerð og notkun auðkennismerkis fyrir skráð afurðarheiti skv. 17. gr.
4. Reglugerð um tengsl eldri vörumerkja og félagamerkja við afurðarheiti skv. 24. gr.
5. Reglugerð um vernd landfræðilegrar tilvísunar fyrir léttvín og brennda drykki skv. 27. gr.
6. Reglugerð um skilyrði og störf faggiltra eftirlitsaðila skv. 30. gr.
7. Reglugerð um framkvæmd og inntak eftirlits opinberra eftirlitsaðila og gjaldskrá skv. 32. gr.
41. gr.
Gildistaka.
42. gr.
Breyting á öðrum lögum.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er unnið af starfshópi sem skipaður var af atvinnuvega- og nýsköpunarráðherra haustið 2012. Í starfshópinn voru skipaðir fulltrúar atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, Ólafur Friðriksson, formaður hópsins, og Erna Jónsdóttir lögfræðingur, einnig sátu í nefndinni fyrir hönd ráðuneytisins Brynhildur Pálmarsdóttir lögfræðingur og Rebekka Hilmarsdóttir lögfræðingur, fulltrúi utanríkisráðuneytisins, Ingólfur Friðriksson lögfræðingur, fulltrúi Einkaleyfastofunnar, Margrét Ragnarsdóttir lögfræðingur, fulltrúi Bændasamtaka Íslands, Sigurður Eyþórsson, framkvæmdastjóri Landssamtaka sauðfjárbænda, fulltrúi Neytendasamtakanna, Ólafur Klemensson, og fulltrúi frá Samtökum iðnaðarins, Ragnheiður Héðinsdóttir. Í skipunarbréfi starfshópsins var hópnum falið að meta kosti og galla þess að setja löggjöf um vernd vöruheita með uppruna- eða staðartilvísun og hafa m.a. til hliðsjónar sameiginlega greinargerð Samtaka mjólkur- og kjötvinnslufyrirtækja og Samtaka iðnaðarins um landfræðilegar merkingar.
Starfshópurinn komst að þeirri niðurstöðu að æskilegt væri að setja löggjöf um þessi málefni hér á landi og samdi starfshópurinn það frumvarp til laga sem hér um ræðir. Sú vinna var einkum unnin af þeim lögfræðingum sem voru í starfshópnum.
Við samningu frumvarpsins var m.a. tekið mið af reglugerð (ESB) Evrópuþingsins og ráðsins nr. 1151/2012 frá 21. nóvember 2012 um gæðakerfi fyrir landbúnaðarafurðir og matvæli. Þá tók starfshópurinn einnig mið af því hvernig reglurnar voru innleiddar í Noregi og Danmörku. Einnig hafði starfshópurinn hliðsjón af greinargerð Einars Karls Haraldssonar um vernd vöruheita með uppruna- eða staðarvísun og lokaritgerð Ingólfs Friðrikssonar í lögfræði frá Háskólanum á Akureyri sem fjallar um regluverk Evrópusambandsins um vernd vöruheita með uppruna- eða staðarvísun (e. Protected designations of origin and geographical indications for agricultural products: conditions for registration under EU law and the protection offered).
II. Tilefni og nauðsyn lagasetningar.
Á grundvelli 19. gr. EES-samningsins, sem kveður á um reglulega endurskoðun á viðskiptum með landbúnaðarafurðir milli EES-ríkjanna og Evrópusambandsins, gerðu Ísland og Evrópusambandið með sér samkomulag um tvíhliða viðskipti með landbúnaðarvörur sem tók gildi 1. mars 2007. Í viðræðum um gagnkvæma tollkvóta, m.a. fyrir íslenskt skyr til ESB, kom til umræðu Evrópulöggjöf um vernd afurða með uppruna- eða staðartilvísun. Niðurstaðan varð sú að sett var inn í samkomulagið viljayfirlýsing um að aðilar mundu leitast við að efla viðskipti sérstaklega með afurðir tengdar uppruna- eða landfræðilegri tilvísun. Jafnframt var ákveðið að ræða frekara samstarf um löggjöf og skráningu á heitum afurða sem falla undir eða gætu fallið undir slíka löggjöf hjá báðum aðilum. Á árinu 2008 var efnt til sérstaks kynningarfundar um löggjöf Evrópusambandsins í utanríkisráðuneytinu með hagsmunaaðilum og starfsfólki úr stjórnsýslunni. Á kynningarfundinum var hagsmunaaðilum og starfsfólki stjórnsýslunnar kynnt efni reglnanna og tilgangur þeirra. Frá efnahagshruninu 2008 þar til 2012 fór ekki fram frekari vinna vegna framangreindrar viljayfirlýsingar til að efla viðskipti með afurðir tengdar uppruna- eða landfræðilegri tilvísun.
Árið 2012 höfðu samtök mjólkur- og kjötvinnslufyrirtækja innan Samtaka iðnaðarins frumkvæði að því að Einar Karl Haraldsson ráðgjafi tæki saman framangreinda greinargerð um vernd vöruheita með uppruna- eða staðarvísun. Greinargerðin kom út í júní 2012 og var kynnt á opnum fundi á Grand Hótel Reykjavík 6. september 2012. Þar kom fram verulegur áhugi á málinu og jákvæðar undirtektir við að það yrði athugað frekar.
Fyrrgreindur starfshópur var skipaður af þáverandi atvinnuvega- og nýsköpunarráðherra síðar um haustið. Fljótlega eftir fyrstu fundi hópsins var ljóst að hann var sammála um að leggja til að settar yrðu reglur um vernd hérlendra vöruheita sem vísa til uppruna, landsvæðis eða hefðbundinnar sérstöðu. Vinna hópsins eftir það snerist að mestu um að kynna sér sambærilegar erlendar reglur og útfæra þær með hliðsjón af íslenskum aðstæðum. Nánar er fjallað um einstök efnisatriði í greinargerðinni en að mati starfshópsins eru meginrökin fyrir þessari lagasetningu þau að hún felur í sér tækifæri fyrir framleiðendur að öðlast formlega viðurkenningu á sérstöðu íslenskra afurða. Með því styrkist samkeppnisstaða innlendra afurða gagnvart innfluttum afurðum og einnig geta skapast ný tækifæri á erlendum mörkuðum.
Nauðsyn lagasetningarinnar má einnig rekja til þess að á síðustu árum hafa neytendur gert kröfu um frekari upplýsingar um uppruna afurða og sérstöðu. Þar af leiðandi er nauðsynlegt að byggja upp gæðakerfi sem kemur opinberlega viðurkenndum upplýsingum á framfæri við neytendur um uppruna og sérstöðu afurðar. Það leiðir til þess að neytandinn getur tekið upplýstari ákvörðun um þær afurðir sem honum bjóðast til kaups hverju sinni.
III. Meginefni frumvarpsins.
Meginmarkmið frumvarpsins er að setja upp gæðakerfi fyrir afurðir með því að veita afurðarheiti vernd ef það vísar til uppruna (e. protected designation of origin), landsvæðis (e. protected geographical indication) eða hefðbundinnar sérstöðu (e. traditional speciality guaranteed). Vernd er veitt gegn því að aðrir aðilar geti notað heitið í markaðssetningu.
Frumvarpinu er skipt upp í níu kafla. Í fyrsta kafla er gildissviðið afmarkað og nokkur hugtök skilgreind sem eru mikilvæg fyrir frumvarpið. Í öðrum kafla er að finna helstu efnisreglur frumvarpsins um það hvaða heiti geti notið verndar og hvað felst í verndinni. Verði frumvarpið óbreytt að lögum munu heiti sem vísa til uppruna, landsvæðis eða hefðbundinnar sérstöðu geta hlotið vernd samkvæmt lögunum. Verndin er einkaréttarlegs eðlis og verndar eiganda heitisins gegn því að annar aðili geti notað afurðarheiti í efnahagslegum tilgangi. Sá réttur sem skapast á grundvelli laganna er mjög skyldur vörumerkjarétti. Hafa verður þó í huga að öðrum aðila getur verið heimilt að nota verndað afurðarheiti að því gefnu að afurð hans uppfylli afurðarlýsingu. Þannig er ekki um algeran rétt á því að nota heiti að ræða eins og í vörumerkjalögunum, heldur þarf sá aðili að fá sérstaka heimild til að nota skráð heiti skv. 20. gr. frumvarpsins.
Í þriðja kafla er fjallað um umsóknarferlið sem er um margt líkt og þegar sótt er um vörumerki en þó er munur á í mikilvægum atriðum. Umsóknum skal skilað til Matvælastofnunar. Matvælastofnun tekur ákvörðun um það hvort heiti á afurð skuli hljóta skráningu samkvæmt lögunum. Matvælastofnun skal afla umsagna um umsókn um skráningu á afurðarheiti frá Einkaleyfastofu og Samtökum atvinnulífsins, þá er Matvælastofnun veitt heimild til að leita umsagna annarra sérfræðinga þegar við á. Áður en Matvælastofnun tekur ákvörðun um að heimila eða hafna skráningu heitis gefst utanaðkomandi aðilum færi á að andmæla skráningu heitisins.
Fjórði kafli fjallar um tengsl við vörumerki. Vegna skörunar við vörumerkjarétt þótti rétt að setja í frumvarpið ákvæði sem fjallaði um hvernig tengslum er háttað með skýrum hætti. Vörumerki eru skráð fyrir vöru- og þjónustuflokk en skráningu samkvæmt frumvarpinu er ekki skipt í slíka flokka. Þá er skráning samkvæmt frumvarpi þessu ekki tímabundin líkt og í vörumerkjalögum.
Fimmti kafli fjallar um vernd erlendra heita á afurðum. Verði frumvarpið óbreytt að lögum munu erlend afurðarheiti geta hlotið vernd, annars vegar á grundvelli beinnar skráningar og umsóknar og hins vegar samkvæmt gagnkvæmnissamningi. Ekki er gerður greinarmunur á því hvor leiðin er farin en skilyrði fyrir skráningu er að afurðarheiti uppfylli skilyrði frumvarpsins og lúti eftirliti í upprunalandi.
Sjötti kafli fjallar um vernd landfræðilegrar tilvísunar fyrir léttvín og brennda drykki. Þar sem þær reglur eru hluti af EES-samningnum er gert ráð fyrir því að þær verði innleiddar í heild sinni eins og 7. gr. EES-samningsins kveður á um og er lögð til reglugerðarheimild til handa ráðherra í kaflanum. Um umsókn og skráningu léttvíns og brenndra drykkja gilda ákvæði frumvarpsins.
Í sjöunda kafla er fjallað um eftirlit með framkvæmd laganna. Eins og áður hefur verið lýst taldi starfshópurinn nærtækast að koma eftirliti með notkun skráðra heita afurða fyrir hjá Matvælastofnun þar sem sú stofnun fer nú þegar með eftirlit með að matvæli uppfylli reglur um merkingar og innihaldslýsingar. Þegar kemur að öðrum afurðum en matvælum gæti verið hagstætt fyrir Matvælastofnun að framselja eftirlitið til annarra aðila, en heimild þess efnis er veitt í frumvarpinu.
Í áttunda kafla er fjallað um refsi- og bótaábyrgð. Frumvarpið tekur bæði á atriðum sem eru opinbers og einkaréttarlegs eðlis. Kaflinn á sér fyrirmynd í ákvæðum laga um matvæli og einnig var litið til viðurlaga í Noregi og Danmörku.
Í níunda kafla eru ýmis ákvæði, en þar er sett fram heimild til ráðherra að setja reglugerð um nánari framkvæmd laganna og kveðið á um gildistöku þeirra.
Við vinnslu frumvarpsins hjá starfshópnum komu fram nokkrar hugmyndir hvaða aðili innan stjórnsýslunnar ætti að sjá um að taka við umsóknum og hafa eftirlit með notkun skráðra heita afurða. Við mat á því hvar málum þessum væri best komið var haft til hliðsjónar að um væri að ræða stjórnvald sem tæki stjórnvaldsákvörðun um að skrá afurðarheiti. Stjórnvaldið yrði að hafa burði til að meta hvort í umsókn og afurðarlýsingu væri sýnt fram á að tengsl væru á milli afurðar og uppruna eða svæðis eða að afurð væri framleidd samkvæmt hefð. Stjórnvaldið yrði að geta rannsakað hvert mál á eigin spýtur. Þá var við þetta mat gert ráð fyrir að innan við 10–15 umsóknir mundu berast fyrstu 5–10 árin ef frumvarpið yrði að lögum. Í Danmörku hafa frá árinu 1996 verið skráð fimm afurðarheiti með landfræðilegri tilvísun og í Finnlandi hafa frá árinu 1997 verið skráð fimm heiti með vísan til uppruna, eitt heiti með vísan til landsvæðis og þrjú heiti sem vísa til hefðbundinnar sérstöðu. Stjórnvaldið yrði einnig að hafa burði til að leiðbeina umsækjendum. Þá var tekið tillit til þess að umsóknirnar yrðu ólíkar, ekki reyndi á sömu þætti í hverri umsókn, t.d. þegar annars vegar er um að ræða matvæli og hins vegar aðrar vörur eins og lopa eða dún. Starfshópurinn tók einnig tillit til þess hvort synjun eða skráning heitis yrði kæranleg til æðra stjórnvalds. Stjórnvaldið yrði að geta birt ákvörðun um skráningu afurðar og geta haft eftirlit með notkun skráðra heita. Starfshópurinn lagði mat á kosti og galla fjögurra stofnana sem mögulega gætu komið til greina, þ.e. Einkaleyfastofan, Matvælastofnun, atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið eða sjálfstæð nefnd sem stjórnvald.
Að mati starfshópsins voru kostir þess að fela Einkaleyfastofunni meðferð þessara mála þeir að um er að ræða undirstofnun atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, vernd sem veitt er með skráningu heita afurða eru hugverkaréttindi á sviði iðnaðar, þekking er til staðar á hugverkaréttindum, Einkaleyfastofan hefur yfir að ráða ELS-tíðindum þar sem birta mætti ákvarðanir og verið væri að nýta fyrirliggjandi stjórnvald. Gallar þess að meðferð málanna yrði komið fyrir hjá Einkaleyfastofunni voru einna helst þeir að ekki væri fagþekking til staðar til að meta tengsl og hefð, leiðbeiningarskylda vart á færi stofnunarinnar, ekki væru fordæmi annars staðar í Evrópu að einkaleyfastofur sinntu þessu hlutverki, stofnunin er ekki umsýslustofnun og verndin samræmdist ekki tilgangi hennar.
Kostir þess að fela Matvælastofnun meðferð þessara mála voru að um er að ræða undirstofnun atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, nýta mætti eftirlit stofnunarinnar, fagþekkingin er til staðar vegna matvæla, merkingakerfi eins og lífræn framleiðsla og skráargatið er á forræði stofnunarinnar og fordæmi eru fyrir því að meðferð þessara mála sé á forræði sams konar stofnana í Evrópu. Í Noregi er meðferð þessara mála hjá Matvælastofnun (Mattilsynet). Gallar þess að meðferð mála yrði komið fyrir hjá Matvælastofnun voru að þekking á merkingakerfinu og hugverkarétti er ekki til staðar, meðferðin samræmist ekki hlutverki Matvælastofnunar og fagþekking er ekki til staðar til að meta tengsl og hefð.
Kostir þess að fela atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu meðferð þessara mála voru að ráðuneytið getur hvatt til umsókna, ráðuneytið hefur ríka leiðbeiningarskyldu, fagþekking á hugverkarétti er til staðar og ráðuneytið getur birt opinberlega skráð afurðarheiti. Gallar þess að ráðuneytinu yrði falin meðferð þessara mála er að ekki er unnt að skjóta ákvörðunum ráðuneytisins til æðra stjórnvalds, fagþekking er ekki til staðar til að meta tengsl og hefð og ráðuneytið getur ekki sinnt eftirliti með notkun skráðra heita afurða.
Kostir þess að sjálfstæð nefnd færi með meðferð málanna voru þeir að unnt væri að skipa í nefndina einstaklinga sem hefðu fagþekkingu til að meta tengsl og hefð og/eða skörun við vörumerkjarétt. Sami aðilinn hefði því þekkingu til að meta tengsl og hefð og taka ákvörðun um skráningu. Gallar þess að setja á fót sjálfstæða nefnd voru þeir að um væri að ræða nýtt stjórnvald og sjaldgæft að verkefni sem þessu væri úthýst til sjálfstæðrar nefndar.
Niðurstaðan varð því sú að gera tillögu í frumvarpi þessu um að umsóknar- og skráningarferlið mundi liggja hjá atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu, sem nyti liðsinnis sérfræðinganefndar sem mæti tengsl og hefð. Eftirlit og beiðnir þeirra framleiðenda sem óska þess að fá að nota skráð afurðarheiti yrðu í höndum Matvælastofnunar, til að nýta það eftirlitskerfi sem er þegar til staðar.
Með hliðsjón af aðgerðaáætlun ríkisstjórnarinnar um einfaldara og skilvirkara regluverk fyrir atvinnulífið, sem samþykkt var í ríkisstjórn 24. maí 2013, var tillaga starfshópsins um umsóknar- og skráningarferli vegna afurðarheita, að mati ráðuneytisins , ekki í samræmi við framangreinda aðgerðaáætlun. Þar var gert ráð fyrir að umsókn og eftirlit væri á hendi þriggja aðila, atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, sérfræðinefndar og Matvælastofnunar. Í umsögn Matvælastofnunar frá 6. september 2013 kom fram að verði frumvarpið að lögum hefði það umtalsverð áhrif á starfsemi stofnunarinnar og þyrfti stofnunin að koma sér upp ákveðinni þekkingu á þessu sviði. Með vísan til þess er því í frumvarpinu gerð tillaga um að Matvælastofnun ein annist umsóknar- og skráningarferlið, enda muni stofnunin sinna eftirliti með notkun skráðra heita verði frumvarpið að lögum, þannig verði málsmeðferðin á hendi eins aðila í stað þriggja.
IV. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
Frumvarpið gaf ekki tilefni til sérstakrar athugunar á samræmi við stjórnarskrá.
Helstu alþjóðasamningar sem Ísland á aðild að og hafa gildi vegna frumvarps þessa eru samningur Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar (WTO) sem fjallar um hugverkarétt í viðskiptum (TRIPS-samningurinn) og hins vegar EES-samningurinn, einkum vegna marka við vörumerkjarétt. Skv. 3. gr. TRIPS-samningsins er bannað að mismuna innlendum og erlendum aðilum með tilliti til verndar hugverkaréttinda.
Þá segir í 22. gr. TRIPS-samningsins m.a. að hvað varðar landfræðilega tilvísun að sjá skuli til þess að þeir sem eiga hagsmuna að gæta geti á löglegan hátt komið í veg fyrir að í merkingu eða kynningu vöru sé með einhverjum hætti tilgreint eða gefið til kynna að varan sé upprunnin á öðru landsvæði en hinu rétta upprunasvæði. Með þeim hættifær almenningur villandi upplýsingar um landfræðilegan uppruna vörunnar og slík notkun telst til óréttmætrar samkeppni í skilningi 10. gr. a í Parísarsamningnum um vernd eignarréttinda á sviði iðnaðar (1967). Jafnframt segir í TRIPS-samningnum að synja eigi um eða ógilda skráningu vörumerkis sem felur í sér eða samanstendur af landfræðilegri merkingu að því er varðar vörur sem eru ekki upprunnar á því yfirráðasvæði sem merkingin vísar til, ef þess háttar merking á vörumerki slíkra vara í landi aðila veitir almenningi villandi upplýsingar um réttan landfræðilegan uppruna vörunnar.
Í 23. gr. TRIPS-samningsins er fjallað um viðbótarvernd vegna landfræðilegrar tilvísunar fyrir léttvín og brennda drykki. Í 25. gr. samningsins er hins vegar tiltekið að ekki sé skylt samkvæmt samningnum að vernda landfræðilegar merkingar sem njóta ekki verndar eða njóta ekki lengur verndar í upprunalandi þeirra, eða eru ekki lengur notaðar í því landi.
Verði frumvarpið að lögum mun Ísland uppfylla skyldur sínar samkvæmt framangreindum ákvæðum TRIPS-samningsins.
Þess skal jafnframt getið að til er samningur, Lisbon Agreement for the Protection of Appellations of Origin and their International Registration, sem Alþjóðahugverkastofnunin (WIPO) hefur umsjón með. Samningur þessi var fyrst undirritaður árið 1958 og tók gildi 25. september 1966. Ísland hefur ekki gerst aðili að þessum samningi enn sem komið er.
V. Samráð.
Við gerð frumvarpsins var bæði haft samráð við innlenda og erlenda aðila. Starfshópurinn kallaði til sín fulltrúa frá Slowfood, Íslandsstofu, MATÍS, sem og Einar Karl Haraldsson. Hópurinn fékk einnig upplýsingar frá tveimur sérfræðingum frá Danmörku og Finnlandi á TAIEX-námskeiði sem skipulagt var af utanríkisráðuneytinu, samningshópi um landbúnaðarmál og atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu. Sérfræðingarnir voru Erik Andersen frá matvæla-, landbúnaðar- og sjávarútvegsráðuneyti Danmerkur (Ministeriet for Fødvarer, Landbrug og Fiskeri) og Maija Heinonen frá landbúnaðarráðuneyti Finnlands (Maa- ja metsätalousministeriö). Þau kynntu fyrir starfshópnum hvernig þessum málum er háttað í hvoru landi fyrir sig og hvernig skráningarferli heita afurða sem njóta skulu verndar er háttað. Sá fróðleikur nýttist starfshópnum við samningu frumvarpsins. Matvælastofnun var sérstaklega kynnt efni frumvarpsins þegar drög þess lágu fyrir, þar sem í frumvarpinu er gert ráð fyrir að stofnunin sjái um meðferð umsókna um notkun skráðra heita afurða og eftirlit með notkun þeirra. Starfshópurinn kynnti frumvarpsdrög sín á vefsíðu atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins sumarið 2013. Þá var frumvarpið sérstaklega sent til Matvælastofnunar og heilbrigðisnefnda sveitarfélaga til umsagna. Umsögn barst aðeins frá Matvælastofnun sem starfshópurinn vann úr. Starfshópurinn skilaði drögum að frumvarpi til ráðuneytisins í nóvember 2013 og vann ráðuneytið áfram með frumvarp starfshópsins og gerði nokkrar breytingar á efni þess.
VI. Mat á áhrifum.
Erfitt er í raun að meta áhrif frumvarpsins þar sem það mun fyrst og fremst ráðast af því hvernig innlendir framleiðendur nýta sér þau tækifæri sem verða til með henni. Eins og fram kemur í athugasemdum við frumvarpið leit starfshópurinn einkum til reglna Evrópusambandsins og Noregs um vernd vöruheita. Innan Evrópusambandsins, þar sem sambærilegar reglur hafa verið í gildi frá 1992, var í júní 2013 búið að skrá 1.162 vöruheiti og 268 umsóknir til viðbótar voru til meðferðar. Í Noregi höfðu 25 vöruheiti fengið skráningu í september 2013, en löggjöfin í Noregi var sett 2002. Engin leið er að áætla fjölda mögulegra umsókna hérlendis en ólíklegt má telja að þær verði fleiri en í Noregi og sennilega öllu færri. Eins og fyrr segir eru meginrökin fyrir þessari lagasetningu að mati starfshópsins að veita framleiðendum tækifæri til að öðlast formlega viðurkenningu á sérstöðu íslenskra afurða. Með því styrkist samkeppnisstaða innlendra afurða gagnvart innfluttum vörum og einnig geta skapast ný tækifæri á erlendum mörkuðum. Neytendur hérlendis og erlendis hafa á síðustu árum gert auknar kröfur um frekari upplýsingar um uppruna afurða og reglusetning um uppruna eða landfræðilegar tilvísanir sem og hefðbundna sérstöðu skapar ákveðinn ramma til að koma opinberlega viðurkenndum upplýsingum á framfæri við neytendur.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Þá er lagt til að heimilt verði að skrá erlend heiti afurða á sambærilegum forsendum og innlend afurðarheiti, enda njóti hin erlendu heiti verndar í upprunalandi sínu. Þetta er sambærileg leið og farin hefur verið í Noregi. Jafnframt gerir frumvarpið ráð fyrir að stjórnvöld geti gert samninga við erlend ríki um gagnkvæma vernd heita afurða. Ekki er gert ráð fyrir að frumvarpið nái yfir heiti neysluvatns og ölkelduvatns þar sem reglugerð nr. 536/2001 um neysluvatn tryggir fullnægjandi vernd.
Um 3. gr.
Um 4. gr.
Fyrsta skilyrði er sett fram í a-lið, en það er að sú afurð sem heitið ber sé upprunnin á tilteknu afmörkuðu svæði, tilteknum stað eða landi. Hér skiptir máli að hægt sé að afmarka það svæði þar sem framleiðsla fer fram með skýrum hætti, enda skal það gert í afurðarlýsingu þeirri sem er grundvöllur skráningarinnar. Hér er rétt að taka fram að ekki er nauðsynlegt að aðliggjandi svæði séu ólík því svæði sem framleiðsla fer fram á. Ekki þarf að færa sérstök rök fyrir því að aðstæður á þeim svæðum séu öðruvísi, enda mun heitið aðgreina svæðin. Fremur þarf að færa rök fyrir því að aðstæður á upprunasvæðinu séu einsleitar.
Annað skilyrðið er sett fram í b-lið, en þar er tiltekið að rík tengsl þurfi að vera á milli gæða afurðarinnar eða eiginleika og þess landsvæðis þar sem hún er upprunnin. Hér getur verið um að ræða gæði eða eiginleika sem byggjast á því hráefni sem aflað er á svæðinu eða aðferð við vinnslu sem ber ekki sama árangur annars staðar. Ef um er að ræða kjötafurðir getur t.d. verið um að ræða fóður sem aflað er á svæðinu, eða þann gróður sem skepnurnar nærast á. Í tilviki harðfisks getur t.d. verið um að ræða þurrkun við tilteknar aðstæður sem gefa afurðinni sérstaka eiginleika eða stuðla að gæðum hennar.
Þriðja skilyrðið er sett fram í c-lið. Þar er áskilið að öll stig framleiðslu afurðarinnar þurfi að fara fram á hinu tilgreinda landsvæði. Til framleiðslu getur talist að afla afurða, t.d. með veiðum eða tínslu. Þannig þarf hráefnisöflun, a.m.k. þeirra hráefna sem hin sérstöku gæði eða eiginleikar stafa af, að vera á svæðinu. Hið sama á við um vinnslu og aðra tilreiðslu. Í vissum tilvikum kunna þannig að standa rök til þess að skurður og pökkun fari fram á svæðinu þar sem það geti haft áhrif á eiginleika eða gæði afurðarinnar, en í slíkum tilvikum er rétt að geta þess sérstaklega í afurðarlýsingu, sbr. 14. gr.
Þannig eru gerðar ríkar kröfur til tengsla afurðar og þess landsvæðis þar sem hún er upprunnin svo afurðarheiti fái notið verndar með vísan til uppruna.
Um 5. gr.
Annað skilyrðið er sett fram í b-lið. Þar eru gerðar minni kröfur en gert er í 4. gr. til tengsla afurðarinnar og þess svæðis sem vísað er til. Þannig nægir að til staðar séu sérstakir eiginleika, orðspor eða önnur einkenni sem rekja má að verulegu leyti til hins landfræðilega uppruna. Þannig nægir orðsporið eitt, sem varðar ekki eiginleika afurðarinnar sjálfrar, enda þótt umsækjandi verði að færa sönnur á að afurðin njóti þess orðspors sem til er vísað.
Þriðja skilyrðið er síðan sett fram í c-lið. Þar nægir að eitt af framleiðslustigum afurðarinnar, t.d. hráefnisöflun, vinnsla og/eða tilreiðsla, fari fram á hinu skilgreinda svæði. Ef skráning byggist á staðbundinni vinnsluaðferð eða aðstæðum við vinnslu getur hráefnið til að mynda komið nánast hvaðan sem er, t.d. í tilviki harðfisks.
Af þessu er ljóst að rýmri kröfur eru gerðar til að afurðarheiti sem vísar til landsvæðis njóti verndar en þegar um er að ræða upprunatilvísun.
Um 6. gr.
Í b-lið 1. mgr. er sérstaklega vísað til villandi hugrenningatengsla, en þar er átt við tilvik þegar vísað er til afurðar með óbeinum hætti til að villa um fyrir neytendum eða hagnýta orðspor afurðar. Meta þarf hvert tilvik fyrir sig og skal þá horfa til skynhrifa neytenda, hvort afurðir eru sambærilegar, hvort líkindi eru með því hvernig heiti láta í eyrum eða hvort ritháttur er líkur og með hvaða hætti afurð er pakkað og hún kynnt.
Í c-lið 1. mgr. er mælt fyrir um að með vernd á skráðu heiti sé komið í veg fyrir að unnt sé að nota merki skráðs heitis á afurð sem ekki uppfyllir skilyrði laganna og þannig sé villt um fyrir neytendum um uppruna afurðarinnar.
Í d-lið 1. mgr. er með athæfi vísað til framsetningar afurðarinnar með tilliti til uppruna hennar.
Oft samanstendur skráð heiti af landfræðilegu heiti eða tilvísun en jafnframt almennu heiti í kjölfarið. Sem dæmi mætti taka íslenskt lambakjöt. Bæði orðin sem tilvísunin samanstendur af eru þess eðlis að þau geta ekki leitt til þess að bannað verði að nota orðin íslenskt eða lambakjöt.
Í greininni er tekinn af allur vafi um að ef heiti sem nýtur verndar samanstendur af einu eða fleiri almennum orðum er verndin ekki veitt einstökum orðum, heldur er hún einungis bundin við orðasamsetninguna sem slíka og veitir afurðarheiti sérkenni.
Skráð afurðarheiti sem vísar til uppruna eða landsvæðis nýtur enn verndar verði afurðarheiti að almennu heiti.
Um 7. gr.
Sá sem leggur fram umsókn þarf í gögnum sínum að sýna fram á að tengsl milli svæðis og heitis séu til staðar vegna þeirrar afurðar sem um ræðir. Sá sem heldur því fram að heiti sé orðið almennt heiti ber sönnunarbyrði þar um.
Við mat á því hvort heiti teljist vera almennt heiti í skilningi frumvarpsins þarf að framkvæma heildstætt mat í hverju tilviki fyrir sig þar sem m.a. er horft til sögu, notkunar og tengingar við landsvæðið og hvernig heitið hefur verið notað í sögulegu samhengi. Þá er rétt að horfa til framleiðslu á upprunasvæðinu í samanburði við framleiðslu annars staðar, t.d. hvað varðar magn, markaðshlutdeild, neyslu og hve lengi framleiðslan hefur átt sér stað. Enn fremur skal horfa til þess hvort neytendur í víðum skilningi þess orðs, innan lands sem utan, tengi afurð við tiltekinn stað eða hvort framleiðsla annars staðar leitist við að vísa með beinum eða óbeinum hætti til hins upprunalega framleiðslustaðar. Að auki gætu önnur gögn haft gildi, svo sem innlendar og erlendar orðabækur.
Í vörumerkjarétti teljast merki sem eingöngu vísa til uppruna eða tegundar vöru almennt vera óskráningarhæf. Í 13. gr. vörumerkjalaga, nr. 45/1997, segir að heiti sem einungis gefa til kynna tegund vörunnar eða þjónustunnar, ástand, magn, notkun, verð, uppruna eða hvenær varan er framleidd eða þjónustan látin í té, teljist ekki nægjanleg sérkenni vörumerkis. Mat á hugtakinu almennt heiti í frumvarpi þessu ber hins vegar að túlka á víðtækari hátt en í vörumerkjarétti og ekki eru gerðar eins ríkar kröfur til sérkennis heitis.
Í b-lið er sérstaklega tekið fram að ekki sé heimilt að skrá heiti sem vísar til uppruna ef það stangast á við heiti plöntuafbrigðis eða dýrakyns, þannig að hætta sé á ruglingi. Hér á það sama við og um almenn heiti, að tengsl upprunasvæðisins, heitisins og afurðarinnar hafa rofnað. Dæmi um þetta er Genúa-basilíka sem er afbrigði af basilíkuplöntunni. Hún er hins vegar ræktuð um allan heim og gæti t.d. afurðin „Pestó úr Genúa-basilíku“ ekki hlotið vernd sem upprunatilvísun eða landfræðileg tilvísun. Hið sama á t.d. við um Jersey-kúakynið, sem hefur breiðst út um heiminn. Þannig mundi heitið „Jersey-smjör“ ekki heldur geta fengið vernd sem afurð frá eyjunni Jersey, enda er Jersey-smjör framleitt víða, með vísun til þess að það sé úr mjólk sem samnefnt kúakyn gefur af sér. Þar með er um ruglingshættu að ræða og skráning kemur ekki til greina.
Samkvæmt c-lið er ekki heimilt að skrá afurðarheiti sem stangast á við vel þekkt vörumerki, ef hætta er á að það valdi ruglingi milli heitis og vörumerkis. Ákvæðið byggist á alþjóðlegum skuldbindingum Íslands, m.a. skv. 6bis. gr. Parísarsamningsins og er í samræmi við ákvæði vörumerkjalaga, sem byggjast á fortakslausum reglum í tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins 2008/95/EB frá 22. október 2008 um samræmingu á lögum aðildarríkja um vörumerki, sem tekin hefur verið upp í EES-samninginn. Um túlkun þess hvað telst vera vel þekkt vörumerki er vísað til vörumerkjaréttar. Auk þess er framleiðanda mögulegt að nýta sér úrræði í vörumerkjalögum til afmáningar á vel þekktu vörumerki telji hann að viðkomandi vörumerki hafi verið skráð andstætt ákvæðum vörumerkjalaga eða viðkomandi vörumerki geti villt um fyrir mönnum, sbr. 28. gr. laga nr. 45/1997, um vörumerki. Hvað varðar hina meintu ruglingshættu sem um getur í greininni er rétt að horfa, eftir atvikum, til athugasemda við 6. og 8. gr.
Um 8. gr.
Til að heiti geti hlotið vernd samkvæmt greininni þarf það að vísa til afurðar sem nýtur hefðbundinnar sérstöðu. Með hefð í þessum skilningi er átt við t.d. verklag sem viðhaft hefur verið milli kynslóða, þó að lágmarki í 30 ár. Færa þarf sönnur á hefð í afurðarlýsingu. Gerðar eru kröfur um að afurðarheiti hafi ákveðið sérkenni og sé ekki eingöngu lýsandi fyrir afurðina. Þannig mætti ef til vill skrá hverabrauð sem heiti yfir afurð sem nýtur hefðbundinnar sérstöðu en ekki rúgbrauð. Þess ber þó að geta að hér eru ekki gerðar eins ríkar kröfur til sérkennis og tíðkast um vörumerki og leiðir af vörumerkjarétti. Þannig getur afurðarheiti sem telst njóta hefðbundinnar sérstöðu verið skráð samkvæmt lögum þessum, en sama heiti fengist ekki skráð sem vörumerki vegna skorts á sérkenni.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Um 13. gr.
Þá er ráðherra veitt heimild til að setja reglugerð um umsóknarferlið, þar sem unnt er að veita frekari leiðbeiningar um þau atriði sem veita skal umsögn um og tímafresti.
Um 14. gr.
Í afurðarlýsingu skulu koma fram upplýsingar um afurðarheiti, lýsing á afurð, svæði og framleiðsluaðferð sem stendur að baki skráningu og veitir sönnur fyrir því að afurð uppfylli skilyrði laganna. Enn fremur er skjalið mikilvægt vegna eftirlits, því að afurðir sem markaðssettar eru undir skráðu heiti þurfa að vera í samræmi við afurðarlýsingu. Enn fremur skapar tilvist afurðarlýsingar grundvöll fyrir skráningu og vernd erlendis. Hægt er að breyta afurðarlýsingu, til að mynda vegna þróunar í vinnslutækni, en um það er fjallað í athugasemdum við 19. gr.
Meginefni afurðarlýsingar er tilgreint í a–c-lið 1. mgr. Í 2. mgr. er einnig fjallað um þau gögn sem skulu fylgja afurðarlýsingu að baki afurðarheiti skv. 4. og 5. gr. sem vísar til uppruna og landsvæðis. Samkvæmt 1. tölul. 2. mgr. skal skilgreina það landsvæði þar sem afurð er upprunnin. Skilgreiningu svæðisins geta fylgt kort eða myndir. Í lýsingu er æskilegt að fram komi hvar svæðið er staðsett, hverjir séu eiginleikar þess, t.d. hvort svæðið sé í fjalllendi eða við sjó, hvernig loftslagi þar er háttað og hvers konar gróður sé þar að finna. Dæmi um skilgreiningu á hinu landfræðilega svæði má m.a. finna í afurðarlýsingu fyrir ferskvatnsfiskinn Kitkan Viisas frá Finnlandi sem skráð er með upprunatilvísun. Fiskinn er að finna á svæði í Norður-Finnlandi við heimskautsbaug þar sem vötn eru undir ís frá október fram í maí ár hvert. Svæðið er í 240 m hæð yfir sjávarmáli. Næringargildi í vötnunum er lágt og vatn þeirra tært.
Samkvæmt 2. tölul. 2. mgr. þarf að leggja fram sönnun á því að afurð sé upprunnin á hinu skilgreinda landsvæði. Það getur t.d. verið sönnun þess efnis að viðkomandi dýrategund sem afurðin er unnin úr sé aðeins að finna á hinu skilgreinda svæði. Dæmi um slíka skilgreiningu er í afurðarlýsingu vegna hreindýrakjötsins Lapin poron liha frá norðurhluta Finnlands og Lapplands sem skráð er með upprunatilvísun. Hið skráða heiti, Lapin poron liha, má aðeins nota á afurð sem er af hreindýri sem fædd eru og alin á hinu skilgreinda landsvæði. Þar lifa þau frjáls vor, sumar og haust. Þessu til stuðnings geta t.d. verið fræðigreinar, myndir eða önnur gögn.
Samkvæmt 3. tölul. 2. mgr. þarf að lýsa framleiðsluaðferð við vinnslu afurðarinnar. Lýsingin getur t.d. falið í sér hvernig, hvar og hvenær vinnsla afurðarinnar fer fram. Ef afurðin sem um ræðir er t.d. af dýri, þá getur þurft að taka fram í lýsingu hvernig slátrun er háttað, hvar slátrun fer fram og hvenær hún skal fara fram. Sem dæmi um skilgreiningu á framleiðsluaðferð í afurðarlýsingu er Lammefjord carrot (gulrætur) frá Danmörku sem skráð er með landfræðilegri tilvísun. Gulræturnar skal rækta samkvæmt dönskum gæðastaðli og með lífrænum hætti á hinu skilgreinda landsvæði. Þá er einnig í afurðarlýsingu lýsing á því hvernig gulrótunum skuli pakkað og með hvaða merkingum.
Samkvæmt 4. tölul. 2. mgr. þarf einnig að tilgreina tengslin milli gæða og einkenna afurðar og hins landfræðilega svæðis. Hér er um að ræða tengslin (e. link) milli afurðar og uppruna hennar. Í afurðarlýsingu fyrir Vadehavslam-lambakjöt frá Danmörku sem skráð er með landfræðilegri tilvísun er tengslunum milli lambakjötsins og svæðisins lýst. Lambakjötið er fengið af sauðfé sem ræktað er á svæði sem liggur meðfram Vadehavet í Danmörku. Sauðféð er stórt og kjötmikið. Þá hefur kjötið saltan keim þar sem sauðfénu er beitt á sölt engi sem fara undir sjó á hverju ári. Gæði og eiginleikar lambakjötsins, þ.e. að það sé kjötmikið og beri saltan keim, er vegna þeirra aðstæðna og þess uppruna sem sauðféð er ræktað við.
Í 3. mgr. er fjallað um þau gögn sem skulu fylgja afurðarlýsingum að baki afurðarheiti sem vísar til hefðbundinnar sérstöðu skv. 8. gr. Samkvæmt 1. tölul. 3. mgr. þarf að lýsa hefðbundnum eiginleikum afurðarinnar. Hefðbundnir eiginleikar afurðarinnar geta falist í vinnsluaðferð hennar. Má þar sem dæmi nefna Traditional Farmfresh Turkey frá Englandi, sem skráð er með vísan til hefðbundinnar sérstöðu. Kalkúnninn er ræktaður hægt sem gerir það að verkum að kjötið verður stífara en ella. Eftir slátrun eru fuglarnir látnir hanga í 7–14 daga. Með þeirri aðferð er tryggt að kjötið verði safaríkt og bragðmeira, en einkenni þess aukast eftir því sem kjötið hangir lengur. Einnig má hér nefna Hushållsost frá Svíþjóð, sem skráð er með vísan til hefðbundinnar sérstöðu. Osturinn hefur verið framleiddur af bændum allt frá árinu 1898. Framleiðsla ostsins einkennist af vinnsluaðferð sem felur í sér að hann er unninn í miklum raka og við hátt hitastig.
Samkvæmt 2. tölul. 3. mgr. þarf að tilgreina upplýsingar um hina hefðbundnu framleiðsluaðferð, vinnslu eða samsetningu. Framangreint dæmi um Hushållsost frá Svíþjóð gefur vísbendingu um hvaða upplýsingar skuli veita um vinnslu afurðarinnar, hvernig framleiðsla, vinnsla eða samsetning afurðar fer fram, hvort tiltekin áhöld þurfi, hitastig, vinnslutíma o.s.frv.
Samkvæmt 3. tölul. 3. mgr. skal tilgreina upplýsingar um hráefni og innihaldsefni sem notuð eru til framleiðslu. Hér getur t.d. verið um að ræða fóður sem dýr nærist á og glöggt má finna eiginleika þess í afurðinni.
Samkvæmt 4. tölul. 3. mgr. skal tilgreina upplýsingar um hvernig hráefni í afurð eru nýtt samkvæmt hefð. Ber að tilgreina hér upplýsingar sem snúa að því að tiltekið hráefni hafi ávallt verið nýtt við framleiðslu viðkomandi afurðar. Í afurðarlýsingu Pizza Napoletana frá Ítalíu, sem skráð er með vísun til hefðbundinnar sérstöðu, kemur fram að meðal þeirra hráefna sem finna má í afurðinni eru laukur, oregano, Mozzarella di Bufala Campana AOP, basilíka og Mozzarella STG.
Um 15. gr.
Um 16. gr.
Þá er lagt til í 2. mgr. að Matvælastofnun birti með auglýsingu skráð afurðarheiti ásamt afurðarlýsingu í B-deild Stjórnartíðinda, með sambærilegum hætti og gert er með birtingu skráðra heita og afurðarlýsingu í Stjórnartíðindum Evrópubandalagsins (e. Official Journal of the European Communities).
Í 4. mgr. er kveðið á um að Matvælastofnun haldi skrá yfir afurðarheiti sem hlotið hafa skráningu. Afurðarheiti verður ekki afskráð nema ósk þess efnis komi fram skv. 22. gr. Skrá þessi skal vera aðgengileg með opinberum hætti, t.d. á vef stofnunarinnar.
Um 17. gr.
Um 18. gr.
Um 19. gr.
Um 20. gr.
Um 21. gr.
Um 22. gr.
Í 2. mgr. eru talin upp þau tilvik sem geta komið upp eftir skráningu á afurðarheiti og leitt geta til afturköllunar, annars vegar ef afurð er ekki framleidd í samræmi við afurðarlýsingu skv. 14. gr. og hins vegar ef afurð hefur ekki verið markaðssett undir skráðu heiti í sjö ár eða lengur.
Í 3. mgr. er kveðið á um að hver sem hefur lögmætra hagsmuna að gæta geti krafist þess að Matvælastofnun afturkalli skráð afurðarheiti. Berist Matvælastofnun beiðni um afturköllun á skráðu afurðarheiti þarf stofnunin að gæta þess að framleiðandi sem notar heitið geti komið að andmælum áður en ákvörðun er tekin um að afturkalla skráningu heitisins. Frestur til andmæla er tveir mánuðir í samræmi við ákvæði 15. gr. Afturköllunina skal Matvælastofnun birta með auglýsingu í B-deild Stjórnartíðinda.
Um 23. gr.
Um 24. gr.
Um 25. gr.
Um 26. gr.
Um 27. gr.
Um 28. gr.
Um 29. gr.
Um 30. gr.
Í 3. og 4. mgr. er lagt til að aðrir en opinberir aðilar geti haft eftirlit með notkun skráðra heita, en eftirlit þeirra getur ekki tengst opinberu eftirliti nema um það séu settar nánari reglur. Opinberum aðila er aðeins heimilt að framselja eftirlit til aðila sem hlotið hefur faggildingu samkvæmt ákvæðum laga um faggildingu o.fl., nr. 24/2006. Greinin er í samræmi við ákvæði um framsal opinberra aðila á eftirliti til faggildra aðila. Ráðherra er heimilt samkvæmt greininni að setja nánari reglur um skilyrði og störf faggiltra aðila við eftirlit með notkun skráðra heita samkvæmt ákvæðum frumvarpsins.
Um 31. gr.
Um 32. gr.
Um 33. gr.
Um 34. gr.
Um 35. gr.
Í 2. mgr. greinarinnar kemur fram að brotin verða að vera framin af ásetningi eða stórfelldu gáleysi svo það varði sektum eða fangelsi allt að sex mánuðum.
Í 3. mgr. er fjallað um að háttsemi sem telst vera tilraun til brota eða hlutdeild í brotum sé refsiverð samkvæmt ákvæðum almennra hegningarlaga.
Um 36. gr.
Matvælastofnun er jafnframt heimilt að láta lögreglu og ákæruvaldi í té upplýsingar og gögn sem stofnunin hefur aflað og tengjast tilgreindum brotum. Þá er Matvælastofnun heimilt að taka þátt í aðgerðum lögreglu sem varða rannsókn brotanna. Sama á við um lögreglu og ákæruvald, en þeim er heimilt að láta Matvælastofnun í té upplýsingar og gögn sem þau hafa aflað og tengjast tilgreindum brotum. Loks er lagt til að telji ákærandi að ekki séu efni til málshöfðunar vegna ætlaðrar refsiverðrar háttsemi sem jafnframt varðar stjórnsýsluviðurlögum þá geti hann sent eða endursent málið til Matvælastofnunar til meðferðar og ákvörðunar.
Um 37. gr.
Um 38. gr.
Um 39. gr.
Um 40. og 41. gr.
Um 42. gr.
Fylgiskjal I.
Atvinnuvega- og
nýsköpunarráðuneyti:
Mat á áhrifum frumvarpsins á fjárhag sveitarfélaga
skv. 129. gr. sveitarstjórnarlaga nr. 138/2011.
Tilgangur frumvarpsins er að vernda afurðarheiti sem vísa til uppruna, landsvæðis eða hefðbundinnar sérstöðu, með það að markmiði að stuðla að neytendavernd, auka virði afurða og koma í veg fyrir óréttmæta viðskiptahætti. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að hópur framleiðenda sæki saman um skráningu á afurðarheiti en einnig er einstökum framleiðendum gert kleift að sækja um skráningu, t.d. ef hann er eini framleiðandi afurðarinnar á skilgreindu landsvæði. Meðferð umsókna verður í höndum Matvælastofnunar sem tekur ákvörðun um það hvort afurðarheiti skuli hljóta skráningu. Þá er gert ráð fyrir í frumvarpinu að Matvælastofnun ásamt heilbrigðisnefndum sveitarfélaga hafi eftirlit með notkun skráðra afurðarheita. Gert er ráð fyrir að eftirlitið verði með sambærilegum hætti og þegar er með matvælum samkvæmt ákvæðum laga nr. 93/1995, um matvæli. Tilgangur þess að fela Matvælastofnun og heilbrigðisnefndum sveitarfélaga eftirlitið er að nýta það eftirlitskerfi sem þegar er til staðar, enda er gert ráð fyrir að meiri hluti þeirra afurða sem falla undir frumvarpið verði matvæli sem þegar er eftirlit með. Gert er ráð fyrir að Matvælastofnun hafi eftirlit með frumframleiðslu afurða en heilbrigðisnefndir sinni öðru eftirliti með afurðum, m.a. við markaðssetningu og smásölu. Eftirliti er þannig skipt á milli Matvælastofnunar og heilbrigðisnefnda sveitarfélaga með sambærilegum hætti og er gert skv. 6. gr., sbr. 20. gr. laga um matvæli, nr. 93/1995.
Niðurstaða ráðuneytisins er sú að verði frumvarpið að lögum muni áhrif þess á heildarútgjöld sveitarfélaga verða óveruleg. Verði frumvarpið að lögum telur ráðuneytið að eftirlitið komi til með að samræmast öðru eftirliti sem heilbrigðisnefndir sveitarfélaga sinna nú þegar og muni hafa óveruleg áhrif. Þá er gert ráð fyrir að skráð afurðarheiti verði 10–15 talsins fyrstu 5–10 árin og því muni eftirlit með notkun skráðra afurðarheita auka óverulega vinnu við eftirlit heilbrigðisnefnda. Þessi niðurstaða hefur verið borin undir Samband íslenskra sveitarfélaga og gerir sambandið ekki athugasemd við hana en bendir hins vegar á að mögulega sé ekki þörf á aðkomu heilbrigðisnefnda að eftirliti á grundvelli frumvarpsins.
Fylgiskjal II.
Fjármála- og efnahagsráðuneyti,
skrifstofa opinberra fjármála:
Umsögn um frumvarp til laga um vernd afurðarheita sem vísa til uppruna,
landsvæðis eða hefðbundinnar sérstöðu.
Þá er auk þess gert ráð fyrir því í frumvarpinu að Matvælastofnun og heilbrigðisnefndir sveitarfélaga hafi eftirlit með notkun skráðra afurðarheita í samræmi við annað eftirlit þessara aðila með matvælum samkvæmt 6. og 22. gr. laga nr. 93/1995, um matvæli. Gert er ráð fyrir að sá aðili sem fær heimild til að nota skráð afurðarheiti greiði eftirlitsgjald samkvæmt gjaldskrá sem verði ekki hærra en raunkostnaður við eftirlitið hjá annars vegar Matvælastofnun og hins vegar heilbrigðisnefndum sveitarfélaga. Í eftirlitinu felst m.a. greining á því hvort framleiðandi sem notar skráð afurðarheiti uppfylli skilyrði laganna og að afurð sé framleidd eða hennar aflað í samræmi við afurðarlýsingu. Samkvæmt upplýsingum frá atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu er gert ráð fyrir að meiri hluti afurða sem falla undir frumvarpið verði matvæli og því muni eftirlit með notkun skráðra heita afurða samræmast öðru eftirliti sem Matvælastofnun og heilbrigðisnefndir sveitarfélaga framkvæma nú hjá framleiðendum. Er því gert ráð fyrir að kostnaður Matvælastofnunar vegna eftirlitsins verði óverulegur.
Samkvæmt frumvarpinu er gert ráð fyrir að kostnaður Matvælastofnunar við að framfylgja þjónustu og eftirliti vegna verndunar á afurðarheitum framleiðenda verði einungis að litlu leyti fjármagnaður með lögbundinni gjaldtöku í mynd skráningar- og eftirlitsgjalda. Að öðru leyti verði kostnaður við umsýslu stofnunarinnar fjármagnaður með beinum framlögum úr ríkissjóði. Áætla má að sá viðbótarkostnaður geti numið um 1,2–1,5 m.kr. á ári auk 1,9 m.kr. einskiptiskostnaðar. Gera má ráð fyrir að atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið hafi fjárhagslegt svigrúm eða ætti að geta forgangsraðað fyrir slíkum minni háttar kostnaðarbreytingum innan síns útgjaldaramma. Verði frumvarpið lögfest ætti það því ekki að þurfa að leiða til aukinna fjárveitinga úr ríkissjóði umfram það sem þegar hefur verið ákveðið í gildandi fjárlögum.
