Ferill 470. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Microsoft Word.
150. löggjafarþing 2019–2020.
Þingskjal 685 — 470. mál.
Stjórnarfrumvarp.
Frumvarp til laga
um breytingu á lögum um dómstóla, lögum um meðferð einkamála og lögum um meðferð sakamála (Endurupptökudómur).
Frá dómsmálaráðherra.
I. KAFLI
Breyting á lögum um dómstóla, nr. 50/2016, með síðari breytingum.
1. gr.
2. gr.
3. gr.
Skipun og hlutverk Endurupptökudóms.
Um endurupptöku máls fer eftir ákvæðum laga um meðferð einkamála eða laga um meðferð sakamála.
Ráðherra skipar fimm dómendur í Endurupptökudóm. Þrír af þeim skulu vera embættisdómarar, þar af einn tilnefndur af Hæstarétti úr hópi dómara við réttinn, annar af Landsrétti úr hópi dómara við réttinn og sá þriðji sameiginlega af dómstjórum héraðsdómstólanna úr hópi héraðsdómara. Framangreindir tilnefningaraðilar skulu tilnefna bæði karl og konu til setu í dóminum en heimilt er að víkja frá því þegar hlutlægar ástæður leiða til þess að það er ekki mögulegt og skal tilnefningaraðili þá skýra ástæður þess. Stjórn dómstólasýslunnar setur reglur um málsmeðferð við val á þeim embættisdómurum sem tilnefndir eru til setu í dóminum. Skipa skal jafnmarga varamenn fyrir þá dómendur sem koma úr hópi embættisdómara og ákveður ráðherra hvor þeirra sem tilnefndir eru af hverjum tilnefningaraðila verði aðalmaður og hvor verði varamaður.
Embætti tveggja dómenda og jafnmargra varadómenda skulu auglýst og við veitingu þeirra gætt ákvæða III. kafla. Skulu þeir fullnægja skilyrðum til að hljóta skipun í embætti hæstaréttardómara og ekki vera fyrrverandi eða starfandi dómarar eða starfsmenn dómstóls. Þau embætti skulu auglýst og fer um málsmeðferð eftir III. kafla laganna og reglum um störf dómnefndar.
Skipunartími í dóminn er fimm ár en þó þannig að skipunartími eins manns rennur út hvert ár. Sami maður verður ekki skipaður sem aðalmaður í dóminn oftar en einu sinni.
Sá hæstaréttardómari sem skipaður er í dóminn skal vera forseti hans og jafnframt dómsformaður þegar hann tekur þátt í meðferð máls. Þegar hann tekur ekki þátt í meðferð máls tekur sá landsréttardómari eða héraðsdómari sem skipaður er í dóminn sæti dómsformanns.
Þrír dómendur taka þátt í meðferð hvers máls, tveir dómendur sem skipaðir eru skv. 4. mgr. ásamt einum embættisdómara eftir ákvörðun forseta. Dómandi skal ekki taka sæti í máli ef beiðst er endurupptöku á dómi sem kveðinn var upp á því dómstigi er hann var tilnefndur af. Geti dómandi sem skipaður er skv. 4. mgr. ekki tekið þátt í meðferð máls vegna vanhæfis eða af öðrum ástæðum ákveður forseti hvor varamanna tekur sæti hans. Um hæfi dómenda til meðferðar einstaks máls fer að öðru leyti eftir ákvæðum laga um meðferð einkamála eða laga um meðferð sakamála.
Endurupptökudómur hefur aðsetur hjá dómstólasýslunni. Dómendur Endurupptökudóms fá greitt fyrir hvert mál sem þeir taka sæti í samkvæmt tímagjaldi sem ákveðið er af stjórn dómstólasýslunnar. Um réttindi þeirra og skyldur fer að öðru leyti eftir VIII. kafla að því frátöldu að dómanda sem skipaður er skv. 4. mgr. er heimilt að taka sér önnur störf og eiga hlut í félagi eða atvinnufyrirtæki án þess að leita leyfis nefndar um dómarastörf til þess en tilkynna skal hann nefndinni um önnur störf sín og eignarhluti í félagi eða atvinnufyrirtæki.
4. gr.
5. gr.
Endurupptökudómur tekur frá og með 1. júní 2020 við meðferð beiðna um endurupptöku dómsmála sem ekki hafa verið afgreiddar af endurupptökunefnd fyrir þann tíma. Ákvæði þessara laga og laga um meðferð einkamála eða laga um meðferð sakamála gilda um meðferð þeirra mála upp frá því.
Ráðherra er heimilt frá gildistöku þessa ákvæðis að skipa dómendur við dóminn frá 1. júní 2020. Í því skyni er ráðherra heimilt frá sama tímamarki að óska tilnefninga úr hópi hæstaréttardómara, landsréttardómara og héraðsdómara sem og auglýsa tvær lausar stöður og jafnmargar stöður varadómenda við dóminn.
Þegar skipað er í fyrsta sinn í Endurupptökudóm skal einn dómandi ásamt varadómanda, skipaður til eins árs, annar dómandi ásamt varadómanda til tveggja ára og svo kolli af kolli þannig að fimmti dómandi ásamt varadómanda sé skipaður til fimm ára. Skal skipunartími hvers þeirra ákveðinn af tilviljun þegar ráðið hefur verið hverjir veljast þar til starfa. Ef aðalmaður er skipaður til þriggja ára eða skemmri tíma er heimilt að skipa hann í Endurupptökudóm einu sinni að nýju.
II. KAFLI
Breyting á lögum um meðferð einkamála, nr. 91/1991, með síðari breytingum.
6. gr.
7. gr.
1. Nú hefur héraðsdómur gengið í máli, sem hefur ekki verið áfrýjað, og áfrýjunarfrestur er liðinn, og getur þá Endurupptökudómur orðið við beiðni um að málið verði endurupptekið í héraði ef skilyrði a- eða b-liðar er fullnægt, enda mæli atvik með því að leyfið verði veitt, þar á meðal að stórfelldir hagsmunir aðilans séu í húfi:
a. Sterkar líkur eru leiddar að því með nýjum gögnum eða upplýsingum að málsatvik hafi ekki verið leidd réttilega í ljós þegar málið var til meðferðar og aðilanum verður ekki um það kennt og að gögnin eða upplýsingarnar muni verða til breyttrar niðurstöðu í mikilvægum atriðum.
b. Sterkar líkur eru leiddar að því að ný gögn eða upplýsingar um annað en málsatvik muni verða til breyttrar niðurstöðu í mikilvægum atriðum.
2. Aðili getur að jafnaði ekki sótt um endurupptöku máls skv. 1. mgr. oftar en einu sinni nema ný gögn eða upplýsingar hafi komið fram eftir að leyst var úr fyrri beiðni hans og sterkar líkur séu leiddar að því að gögnin eða upplýsingarnar muni verða til breyttrar niðurstöðu í mikilvægum atriðum.
8. gr.
a. Í stað orðsins „endurupptökunefndar“ í fyrri málsl. 1. mgr. kemur: Endurupptökudóms.
b. Í stað orðsins „endurupptökunefnd“ í fyrri málsl. 2. mgr. kemur: Endurupptökudómur.
c. Við 2. mgr. bætast þrír nýir málsliðir, svohljóðandi: Málsmeðferð fyrir Endurupptökudómi skal að jafnaði vera skrifleg. Þó getur dómurinn ákveðið munnlega málsmeðferð, þar á meðal munnlegar skýrslutökur. Þegar málsmeðferðin er skrifleg skal Endurupptökudómur, að fenginni greinargerð gagnaðila endurupptökubeiðanda, gefa endurupptökubeiðanda, og eftir atvikum gagnaðila að nýju, kost á að skila skriflegum athugasemdum og frekari gögnum eftir þörfum.
d. Í stað 3. mgr. koma tvær nýjar málsgreinar, svohljóðandi, og breytast númer málsgreina samkvæmt því:
3. Endurupptökudómur kveður upp úrskurð um hvort mál verði endurupptekið. Úrlausnir Endurupptökudóms eru endanlegar og verður ekki skotið til annars dómstóls. Úrskurðir dómsins um hvort mál verði endurupptekið skulu vera skriflegir og birtir opinberlega, þar á meðal sérálit minni hluta dómenda ef um það er að ræða, eftir reglum þess dómstóls sem veitti þá úrlausn sem óskað er endurupptöku á. Í úrskurði ber að greina nafn og heimili þess sem beðið hefur um endurupptöku og þann dóm sem beiðst er upptöku á, svo og í stuttu máli á hverju beiðnin er reist. Þá á að koma þar fram stutt yfirlit yfir atvik máls og rökstuðningur fyrir niðurstöðu dómsins sem dregin skal að lokum saman í úrskurðarorð. Ef beiðni er bersýnilega ekki á rökum reist er ekki þörf á að greina málsatvik í úrskurði. Að öðru leyti tekur dómurinn afstöðu til atriða, svo sem varðandi meðferð máls, með skriflegri ákvörðun.
4. Fallist dómurinn á beiðni skal hann um leið taka afstöðu til þess hvort áhrif fyrri dóms falli niður meðan málið er rekið. Endurupptaka hindrar ekki aðför eftir dómi nema áhrif hans séu felld niður með þessum hætti.
e. 5. mgr., sem verður 6. mgr., orðast svo:
Um málsmeðferð fyrir Endurupptökudómi, þ.m.t. um ákvörðun málskostnaðar, fer að öðru leyti eftir ákvæðum þessara laga. Gjafsókn verður þó ekki veitt vegna endurupptökumála. Endurupptökudómur setur sér reglur þar sem nánar skal kveðið á um starfsemi hans og meðferð mála fyrir honum að svo miklu leyti sem ekki er mælt fyrir um það í lögum þessum.
9. gr.
a. Í stað orðanna „Endurupptökunefnd samkvæmt lögum um dómstóla“ í fyrri málsl. 1. mgr. kemur: Endurupptökudómur.
b. Fyrri málsl. 2. mgr. orðast svo: Aðili getur að jafnaði ekki sótt um endurupptöku máls skv. 1. mgr. oftar en einu sinni nema ný gögn eða upplýsingar hafi komið fram eftir að leyst var úr fyrri beiðni hans og sterkar líkur séu leiddar að því að gögnin eða upplýsingarnar muni verða til breyttrar niðurstöðu í mikilvægum atriðum.
c. Í stað orðanna ,,1.–3. mgr.“ í 3. mgr. kemur: 1.–4. og 6. mgr.
III. KAFLI
Breyting á lögum um meðferð sakamála, nr. 88/2008, með síðari breytingum.
10. gr.
11. gr.
a. Í stað orðanna „endurupptökunefnd samkvæmt lögum um dómstóla“ í 1. mgr. kemur: Endurupptökudómur.
b. Á eftir orðinu „gögn“ í a-lið 1. mgr. kemur: eða upplýsingar; og í stað orðsins „þau“ í sama staflið kemur: gögnin eða upplýsingarnar.
c. Í stað orðsins „Endurupptökunefnd“ í 3. mgr. kemur: Endurupptökudómur.
d. Í stað orðsins „endurupptökunefnd“ í fyrri málsl. 5. mgr. kemur: Endurupptökudómur; og í stað orðanna „hjá nefndinni“ í síðari málslið sömu málsgreinar kemur: fyrir dóminum.
12. gr.
a. Í stað orðsins „endurupptökunefndar“ í 1. málsl. 1. mgr. kemur: Endurupptökudóms.
b. Í stað orðsins „endurupptökunefnd“ í 3. mgr. kemur: Endurupptökudómur.
13. gr.
a. Í stað orðsins „endurupptökunefnd“ í 2. málsl. 1. mgr. kemur: Endurupptökudómur.
b. Í stað orðsins „lögmann“ í 2. og 3. málsl. 1. mgr. kemur: verjanda.
c. Í stað orðsins „nefndinni“ í 3. málsl. 1. mgr. kemur: dóminum.
d. 4. málsl. 1. mgr. orðast svo: Dómurinn ákveður þóknun verjanda vegna starfa hans.
e. Í stað orðsins „Endurupptökunefnd“ í 2. mgr. kemur: Endurupptökudómur.
f. 1. málsl. 3. mgr. orðast svo: Við meðferð beiðni um endurupptöku getur Endurupptökudómur beint því til ríkissaksóknara að hann hlutist til um rannsókn á nánar tilgreindum atriðum skv. 2. þætti laga þessara eða að aflað verði sönnunargagna fyrir dóminum.
g. Í stað orðsins „dómi“ í 2. málsl. 3. mgr. kemur: dóminum.
h. Í stað orðanna „XXI. kafla“ í 3. málsl. 3. mgr. kemur: XVI.–XX. kafla.
i. 4. mgr. orðast svo:
Málsmeðferð fyrir Endurupptökudómi skal að jafnaði vera skrifleg. Þó getur dómurinn ákveðið munnlega málsmeðferð, þar á meðal munnlegar skýrslutökur. Þegar málsmeðferðin er skrifleg skal Endurupptökudómur, að fenginni greinargerð gagnaðila endurupptökubeiðanda, gefa endurupptökubeiðanda, og eftir atvikum gagnaðila að nýju, kost á að skila skriflegum athugasemdum og frekari gögnum eftir þörfum.
14. gr.
a. 1. mgr. orðast svo:
Endurupptökudómur kveður upp úrskurð um hvort mál verði endurupptekið. Sé beiðni tekin til greina skal fyrri dómur í málinu falla úr gildi, annaðhvort að öllu leyti eða að hluta, nema dómurinn ákveði að réttaráhrif hans haldist þar til nýr dómur hefur verið kveðinn upp.
b. Á eftir 1. mgr. kemur ný málsgrein, svohljóðandi:
Úrlausnir Endurupptökudóms eru endanlegar og verður ekki skotið til annars dómstóls. Úrskurðir dómsins um hvort mál verði endurupptekið skulu vera skriflegir og birtir opinberlega, þar á meðal sérálit minni hluta dómenda ef um það er að ræða, eftir reglum þess dómstóls sem veitti þá úrlausn sem óskað er endurupptöku á. Í úrskurði ber að greina nafn og heimili þess sem beðið hefur um endurupptöku og þann dóm sem beiðst er upptöku á, svo og í stuttu máli á hverju beiðnin er reist. Þá á að koma þar fram stutt yfirlit yfir atvik máls og rökstuðningur fyrir niðurstöðu dómsins sem dregin skal að lokum saman í úrskurðarorð. Ef beiðni er bersýnilega ekki á rökum reist er ekki þörf á að greina málsatvik í úrskurði. Að öðru leyti tekur dómurinn afstöðu til atriða, svo sem varðandi meðferð máls, með skriflegri ákvörðun.
c. Í stað orðanna „ákvörðun endurupptökunefndar“ í fyrri málsl. 2. mgr. kemur: úrskurð Endurupptökudóms.
d. Við greinina bætist ný málsgrein, svohljóðandi:
Um málsmeðferð fyrir Endurupptökudómi fer að öðru leyti eftir ákvæðum þessara laga. Endurupptökudómur setur sér reglur þar sem nánar skal kveðið á um starfsemi hans og meðferð mála fyrir honum að svo miklu leyti sem ekki er mælt fyrir um það í lögum þessum.
15. gr.
a. Í stað orðanna „Endurupptökunefnd samkvæmt lögum um dómstóla“ í 1. mgr. kemur: Endurupptökudómur.
b. Við 1. mgr. bætist nýr málsliður, svohljóðandi: Þó getur dómurinn ákveðið að sömu skilyrðum uppfylltum að máli sem dæmt hefur verið í Hæstarétti verði vísað til meðferðar og dómsuppsögu að nýju í Landsrétti.
c. Í stað orðsins „Endurupptökunefnd“ í 3. mgr. kemur: Endurupptökudómur.
d. Við 4. mgr. bætist: og XXXIII. kafla eftir því sem á við.
e. Á eftir orðinu „Landsrétti“ í 5. mgr. kemur: eða Hæstarétti.
f. Í stað tilvísunarinnar „3. og 4. mgr.“ í 6. mgr. kemur: 4. og 5. mgr.
16. gr.
Við gildistöku laga þessara fellur niður skipun í endurupptökunefnd.
Greinargerð.
Frumvarp þetta er samið af réttarfarsnefnd og í dómsmálaráðuneytinu. Með frumvarpinu er lagt til að settur verði á stofn nýr dómstóll, Endurupptökudómur, sem komi í stað endurupptökunefndar. Með slíkri skipan yrðu tekin af öll tvímæli um að dómsvaldið væri einvörðungu á hendi dómenda í samræmi við fyrirmæli 2. gr. stjórnarskrárinnar og jafnframt að úrlausnir slíks sérdómstóls, um hvort hróflað skuli við endanlegum dómum Hæstaréttar, Landsréttar eða héraðsdóms með endurupptöku málanna, væru endanlegar og kæmu ekki til endurskoðunar dómstóla á grundvelli 60. gr. stjórnarskrárinnar.
Frumvarp þetta var áður lagt fram á 148. löggjafarþingi 2017–2018 (442. mál) og á 149. löggjafarþingi 2018–2019 (70. mál) en hlaut ekki brautargengi. Það er nú lagt fram að nýju með breytingum en gerð er nánari grein fyrir þeim í 3. kafla greinargerðarinnar um meginefni frumvarpsins.
2. Tilefni og nauðsyn lagasetningar.
Ákvæði um endurupptöku dómsmála, hvort sem er mála sem dæmd hafa verið í héraði en ekki verið áfrýjað eða mála sem dæmd hafa verið í Hæstarétti, hefur verið að finna í réttarfarslögum. Samkvæmt lögum nr. 91/1991, um meðferð einkamála, og nr. 88/2008, um meðferð sakamála, og áður lögum nr. 19/1991, um meðferð opinberra mála, tók Hæstiréttur ákvörðun um endurupptöku á grundvelli beiðni þess efnis og voru skilyrði fyrir því að mál yrðu tekin upp að nýju tiltölulega þröng.
Með lögum nr. 15/2013, um breytingu á lögum um dómstóla, lögum um meðferð sakamála og lögum um meðferð einkamála (endurupptökunefnd), var gerð sú breyting á þessari skipan að ákvörðunarvald um endurupptöku dómsmála var fengið sérstakri stjórnsýslunefnd, endurupptökunefnd, sbr. 34. gr. þágildandi laga nr. 15/1998, um dómstóla. Hins vegar var ekki hróflað við skilyrðum endurupptöku frá því sem verið hafði, en þau er að finna í XXVIII. og XXIX. kafla laga nr. 91/1991 og XXXIV. og XXXV. kafla laga nr. 88/2008. Skv. 3. mgr. 54. gr. núgildandi laga um dómstóla, nr. 50/2016, skipa endurupptökunefnd þrír fulltrúar sem allir skulu hafa lokið embættis- eða meistaraprófi í lögfræði. Einn aðalmaður skal tilnefndur af Hæstarétti, annar af dómstólasýslunni og Alþingi kýs þann þriðja. Eftir 4. mgr. eru nefndarmenn skipaðir af ráðherra og skipar hann formann hennar til tveggja ára í senn. Er skipunartími í nefndina sex ár, þó þannig að skipunartími eins nefndarmanna rennur út annað hvert ár. Sami maður verður ekki skipaður aðalmaður í nefndina oftar en einu sinni. Í 7. mgr. er kveðið á um að ákvörðun nefndarinnar um að synja beiðni um endurupptöku máls sé endanleg og verði ekki skotið til dómstóla.
Í greinargerð sem fylgdi frumvarpi til laga nr. 15/2013 kom fram að sú breytta skipan að fela sérstakri stjórnsýslunefnd að taka ákvörðun um endurupptöku dómsmála ætti sér fyrirmynd í norskum dómstólalögum. Hið nýja fyrirkomulag var að öðru leyti ekki sérstaklega rökstutt í greinargerðinni, en af henni má þó ráða að tvennt hafi einkum ráðið því að ákvörðunarvaldið var tekið úr höndum Hæstaréttar og fengið sjálfstæðri og óháðri stjórnsýslunefnd eins og kveðið var á um í 1. mgr. 34. gr. laga nr. 15/1998, nú 1. mgr. 54. gr. laga nr. 50/2016. Í fyrsta lagi að afgreiðsla Hæstaréttar á beiðnum um endurupptöku hafi ekki verið gagnsæ þar sem ákvarðanir um endurupptöku voru ekki birtar opinberlega eins og dómar réttarins, en í 6. mgr. 54. gr. fyrrnefndra laga er svo fyrir mælt að ákvarðanir endurupptökunefndar skuli vera rökstuddar og birtar opinberlega. Í annan stað má draga þá ályktun af ummælum í greinargerðinni að óæskilegt hafi þótt að fá dómurum einum vald til að ákveða hvort dómsmál skyldu tekin upp að nýju, ekki síst dómurum við sama dómstól og lagt hefur endanlegan dóm á mál.
Á þeirri skipan sem tekin var upp með lögum nr. 15/2013 er sá ágalli að stjórnsýslunefnd, sem telst stjórnvald í skilningi íslenskra laga og tilheyrir þar með framkvæmdarvaldinu, er fengið vald til að leysa úr því hvort skilyrði séu til þess að endurupptaka mál sem dómstólar hafa leyst endanlega úr og hrófla þannig við úrlausn handhafa dómsvaldsins. Þótt endurupptökunefnd sé aðeins fengið það vald að heimila nýja málsmeðferð fyrir dómi í máli sem endanlegur dómur liggur fyrir í má færa fyrir því rök að fyrirkomulagið sem nú er við lýði brjóti í bága við þrígreiningu ríkisvaldsins sem mælt er fyrir um í 2. gr. stjórnarskrárinnar, en þar segir að forseti Íslands og önnur stjórnarvöld fari með framkvæmdarvaldið og dómendur með dómsvaldið. Skv. 60. gr. stjórnarskrárinnar eiga dómstólar úrskurðarvald um lögmæti stjórnvaldsákvarðana og á grundvelli þess stjórnarskrárákvæðis hefur Hæstiréttur vísað frá máli, sem endurupptökunefnd hafði ákveðið að endurupptaka, vegna þess að ekki hafi verið að lögum skilyrði til þess að verða við beiðni þess efnis, sbr. dóma réttarins 25. febrúar 2016 í máli nr. 628/2015 og frá 21. maí 2019 í máli nr. 12/2018.
Fyrrgreint ákvæði 7. mgr. 34. gr. laga nr. 15/1998, sbr. 7. mgr. 54. gr. núgildandi laga um dómstóla, nr. 50/2016, þar sem segir að synjun endurupptökunefndar um endurupptöku máls sé endanleg og verði ekki skotið til dómstóla, er eflaust á því reist að ákvörðun stjórnvalds um að dómsúrlausn, sem krafist hefur verið að tekin verði upp að nýju, skuli standa óbreytt sé þess eðlis að unnt sé að undanþiggja hana úrskurðarvaldi dómstóla samkvæmt umræddu stjórnarskrárákvæði. Árið 2016 var höfðað mál fyrir héraðsdómi þar sem þess var m.a. krafist að sú ákvörðun endurupptökunefndar að synja beiðni um endurupptöku dómsmáls yrði felld úr gildi. Með úrskurði 25. janúar 2017 komst héraðsdómur að þeirri niðurstöðu að þeirri kröfu yrði ekki vísað frá dómi heldur skyldi hún tekin til efnislegrar meðferðar. Í sama úrskurði var kröfu um viðurkenningu þess að skilyrði fyrir endurupptöku væru fyrir hendi vísað frá dómi, og var sú niðurstaða staðfest af Hæstarétti með dómi 16. mars 2017. Úrlausn héraðsdóms um að krafa um að ákvörðun endurupptökunefndar yrði felld úr gildi varð ekki sérstaklega skotið til Hæstaréttar. Með dómi sínum 28. desember 2017 hafnaði héraðsdómur í sama máli kröfu um að fella ákvörðun endurupptökunefndar úr gildi. Landsréttur komst svo að sömu niðurstöðu með dómi 25. janúar 2019 í máli nr. 306/2018. Verði það endanleg niðurstaða dómstóla að þeir séu bærir til þess að taka kröfu sem þessa til efnismeðferðar þrátt fyrir fyrrgreint lagaákvæði má segja að forsendur séu brostnar fyrir þeirri skipan sem upp var tekin árið 2013, þar sem þá yrði unnt að leggja fyrir dómstóla til endanlegrar úrlausnar hvort mál skyldi tekið upp að nýju án tillits til afstöðu endurupptökunefndar til beiðni þess efnis. Gefur auga leið að málsmeðferð hjá nefndinni með tilheyrandi kostnaði hefði þá takmarkaða þýðingu. Að þessu frátöldu má svo sem fyrr segir færa gild rök fyrir því að það samrýmist tæplega þrígreiningu ríkisvaldsins og sjálfstæði dómstóla gagnvart öðrum handhöfum ríkisvaldsins að fela stjórnvaldi að leysa úr því hvort endanlegar úrlausnir þeirra í ágreiningsmálum sem undir þá heyra samkvæmt fyrirmælum stjórnarskrárinnar skuli teknar upp að nýju.
Með gildistöku nýrra laga um dómstóla 1. janúar 2018 og fjölgun dómstiga hér á landi úr tveimur í þrjú skapast ákjósanlegt tækifæri til að færa þetta ákvörðunarvald á ný til handhafa dómsvaldsins, þó með þeim hætti að tekið er mið af þeirri stefnu sem mörkuð var með lögum nr. 15/2013, en hún laut eins og áður segir að því annars vegar að koma í veg fyrir að dómarar tækju einir ákvörðun um hvort dómsmál skyldu tekin upp að nýju og hins vegar að því að tryggja að endurupptökuferlið væri eins gagnsætt og kostur er.
3. Meginefni frumvarpsins.
Með frumvarpi þessu er lagt til að settur verði á stofn nýr dómstóll, Endurupptökudómur, sem komi í stað endurupptökunefndar. Í honum sitji einn dómari frá hverju dómstigi og tveir sem skipaðir verði að undangenginni auglýsingu og komi úr röðum annarra en dómara, fyrrverandi dómara eða starfsfólks dómstóla og er það í samræmi við annað aðalmarkmiðið með breytingunni sem gerð var með lögum nr. 15/2013, að aðrir en dómarar komi að ákvörðun um endurupptöku dómsmála. Þá er því slegið föstu að um dómstól er að ræða á sama hátt og á við um Félagsdóm og Landsdóm og dómendur njóti þar með verndar 61. gr. stjórnarskrárinnar.
Sú skipan sem hér er lögð til tekur að hluta til mið af því hvernig þessum málum er fyrir komið í Danmörku. Þar í landi er starfandi sérdómstóll, Den Særlige Klageret, og er annað meginhlutverk hans að taka afstöðu til beiðna um endurupptöku sakamála sem dæmd hafa verið af dómstólum þar í landi. Dómendur þessa sérdómstóls eru fimm talsins, þar af þrír embættisdómarar, einn frá hverju hinna þriggja dómstiga, auk lögmanns og háskólakennara í lögfræði eða annars lögfræðings með sérþekkingu. Í frumvarpi þessu er gert ráð fyrir að tveir af dómendum Endurupptökudóms verði skipaðir að undangenginni auglýsingu og hæfnismati dómnefndar sem starfar skv. III. kafla laga um dómstóla og hefur í þeim efnum m.a. verið litið til athugasemda ríkjahóps Evrópuráðsins um spillingu (GRECO) frá 28. mars 2013, við það fyrirkomulag sem viðhaft er hér á landi við skipun dómara í Félagsdóm. Áskilið er að þeir dómendur fullnægi skilyrðum til að hljóta skipun í embætti hæstaréttardómara og komi úr röðum annarra en fyrrverandi og starfandi dómara eða annarra núverandi starfsmanna dómstóla. Með því er fylgt því markmiði að fleiri en dómarar taki ákvörðun um hvort dómsmál skuli tekin upp að nýju. Áréttað er að framangreind takmörkun nær ekki til fyrrum starfsmanna dómstóla, svo sem fyrrverandi aðstoðarmanna dómara.
Við samningu frumvarpsins hefur verið gengið út frá því að málafjöldi fyrir Endurupptökudómi verði áþekkur málafjölda endurupptökunefndar undanfarin ár. Frá því að nefndin tók til starfa og til ársloka 2017 bárust henni alls 95 beiðnir, þar af 26 árið 2013, 14 árið 2014, 17 árið 2015, 11 árið 2016 og 27 árið 2017. Nefndin hafði við sama tímamark afgreitt 83 þessara beiðna, hafnað endurupptöku í 62 skipti, samþykkt hana í 14 tilvikum og sjö sinnum vísað beiðni frá sér. Fimm beiðnir voru afturkallaðar áður en afstaða var tekin til þeirra. Samkvæmt þessum fjölda er gert ráð fyrir að störf dómenda við hinn nýja sérdómstól verði aukastörf sem þeir gegni samhliða aðalstarfi eða öðrum störfum.
Þá er lagt til að þrír dómendur taki þátt í meðferð hvers máls og að sá dómandi sem tilnefndur er af því dómstigi sem dæmdi það mál sem óskað er endurupptöku á verði ekki einn þeirra. Einnig er lagt til að þeir tveir dómendur sem skipaðir eru að undangenginni auglýsingu taki þátt í meðferð hvers máls ásamt einum embættisdómara. Er hér um að ræða breytingu frá því frumvarpi sem lagt var fram á 149. löggjafarþingi en þar var lagt til að samsetning dómsins í hverju máli yrði ekki bundin í lög.
Í frumvarpinu er fylgt þeirri stefnu sem mörkuð var með lagabreytingunni 2013, að meðferð endurupptökubeiðna og afgreiðsla þeirra verði gagnsærri en áður tíðkaðist. Þannig er gert ráð fyrir að úrlausnir Endurupptökudóms um hvort beiðni skuli tekin til greina eða henni hafnað skuli ávallt vera í formi úrskurðar sem sé rökstuddur og birtur opinberlega eftir reglum þess dómstóls sem veitti þá úrlausn sem óskað er endurupptöku á, þar á meðal sérálit minni hluta dómenda ef skiptar skoðanir eru meðal þeirra um afstöðu til beiðninnar.
Sú meginregla er einn af hornsteinum réttarríkisins að endanlegur dómur sjálfstæðs og óvilhalls dómstóls í máli bindi enda á þá þrætu sem þar er leyst úr. Af þessu leiðir að þess á einungis að vera kostur í algjörum undantekningartilvikum, þegar mjög brýnir hagsmunir aðila máls eða samfélagsins krefjast þess, að mál sem hafa verið til lykta leidd fyrir dómstólum verði tekin til meðferðar að nýju þar sem hróflað kann að vera við fyrri dómsniðurstöðu. Núgildandi ákvæði réttarfarslaga um endurupptöku dómsmála taka mið af fyrrgreindri meginreglu þótt heimild til þess að taka sakamál upp að nýju sé eðli máls samkvæmt verulega rýmri en samsvarandi heimild til endurupptöku einkamáls.
Samkvæmt 228. gr. laga nr. 88/2008 nægir að eitthvert eitt þeirra skilyrða sem þar eru sett fyrir því að sakamál verði tekið upp sé uppfyllt til þess að svo verði gert. Á hinn bóginn verða öll þrjú skilyrðin fyrir endurupptöku einkamáls í 191. gr. laga nr. 91/1991 að vera til staðar svo að taka megi málið upp að nýju. Einnig er svo fyrir mælt í 2. mgr. 191. gr. sem og 2. mgr. 193. gr. laganna að aðili geti ekki óskað endurupptöku einkamáls nema einu sinni. Regla þessi styðst við hæpin rök, ef fram hafa komið ný gögn frá því að endurupptöku var beiðst í fyrsta sinn sem munu að líkindum leiða til breyttrar niðurstöðu fyrirliggjandi dóms í mikilvægum atriðum. Með það fyrir augum að ráða bót á þessu er lagt til að skilyrði endurupptöku einkamála verði færð nær þeim skilyrðum sem nú gilda um endurupptöku sakamála. Engin ástæða er hins vegar til að breyta skilyrðunum fyrir endurupptöku sakamála sem virðast ekki hafa valdið vandkvæðum í framkvæmd, enda eru þar ekki settar skorður við að farið sé fram á endurupptöku oftar en einu sinni ef ríkt tilefni gefst til.
Þá er lagt til að Endurupptökudómur hafi aðsetur hjá dómstólasýslunni og njóti aðstoðar einhvers af löglærðum starfsmönnum hennar. Með þessu móti, sem og því að aðeins þrír dómendur taki þátt í meðferð hvers máls, er tryggt að umfang dómsins og kostnaður við rekstur hans verði svipaður og hjá endurupptökunefnd nú.
Þá hafa þær aðrar breytingar verið gerðar að nú er í frumvarpinu kveðið á um aukastörf þeirra dómenda sem skipaðir eru að undangenginni auglýsingu sem og tekið fram að um ákvörðun málskostnaðar fari eftir almennum reglum.
4. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
Svo sem rakið er í 2. kafla að framan má færa fyrir því veigamikil rök að það fyrirkomulag sem nú gildir um endurupptöku dæmdra mála fari í bága við þrígreiningu ríkisvaldsins sem mælt er fyrir um í 2. gr. stjórnarskrárinnar, en þar segir að forseti Íslands og önnur stjórnarvöld fari með framkvæmdarvaldið og dómendur með dómsvaldið. Skv. 60. gr. stjórnarskrárinnar eiga dómstólar úrskurðarvald um lögmæti stjórnvaldsákvarðana og eru sterkar vísbendingar um að dómstólar telji sig bæra um að taka kröfu um ógildingu á úrskurði endurupptökunefndar til efnismeðferðar þrátt fyrir fyrirmæli 7. mgr. 54. gr. laga nr. 50/2016, áður 7. mgr. 34. gr. laga nr. 15/1998, um að úrskurðir nefndarinnar séu endanlegir og verði ekki skotið til dómstóla. Í áðurnefndum úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur frá 25. janúar 2017 var raunar komist að afdráttarlausri niðurstöðu um að ákvæði 7. mgr. 34. gr. laga nr. 15/1998, sbr. nú 7. mgr. 54. gr. núgildandi laga nr. 50/2016, bryti í bága við 60. gr. og 1. mgr. 70. gr. stjórnarskrárinnar.
Með því að ákvörðunarvald um endurupptöku dæmdra mála verði fært til sérdómstóls, sem ótvírætt tilheyri dómsvaldinu, sbr. 2. gr. stjórnarskrárinnar, eins og lagt er til með frumvarpi þessu, er tryggt að meðferð endurupptökubeiðna verði í samræmi við framangreind ákvæði stjórnarskrárinnar. Að öðru leyti vekur frumvarpið ekki upp spurningar er varða stjórnarskrá eða alþjóðlegar skuldbindingar.
5. Samráð.
Fyrri útgáfa frumvarps þessa var til umsagnar á vef dómsmálaráðuneytisins frá 25. apríl til 26. maí 2017. Jafnframt óskaði ráðuneytið sérstaklega eftir umsögnum frá Dómarafélagi Íslands, dómstólaráði, endurupptökunefnd og Lögmannafélagi Íslands. Umsagnir bárust frá öllum þessum aðilum og voru þær almennt jákvæðar um efni frumvarpsins. Þó bárust nokkrar athugasemdir og lutu þær veigamestu að samsetningu Endurupptökudóms.
Frumvarp þetta var sem fyrr segir áður lagt fram á 148. löggjafarþingi 2017–2018 og á 149. löggjafarþingi 2018–2019 en hlaut ekki afgreiðslu úr allsherjar- og menntamálanefnd. Með þeim breytingum sem gerðar hafa verið á frumvarpinu nú, þ.e. á ákvæðum er varða samsetningu dómsins í hverju máli sem og með því að kveða á um að um málskostnað fari eftir almennum reglum, hefur að nokkru verið tekið tillit til veigamestu athugasemda sem er að finna í þeim umsögnum sem nefndinni bárust við meðferð málsins. Rétt er að geta þess ekki hafa verið gerðar breytingar á ákvæði frumvarpsins um að gjafsókn megi veita vegna mála sem rekin eru fyrir Endurupptökudómi, líkt og lagt var til í umsögnum til allsherjar- og menntamálanefndar.
6. Mat á áhrifum.
Með frumvarpinu er svo sem áður er lýst lagt til að settur verði á stofn nýr dómstóll, Endurupptökudómur, sem komi í stað endurupptökunefndar sem verði lögð niður. Með slíkri skipan yrðu tekin af öll tvímæli um að dómsvaldið væri einvörðungu á hendi dómenda í samræmi við fyrirmæli 2. gr. stjórnarskrárinnar og jafnframt að úrlausnir slíks sérdómstóls, um hvort hróflað skuli við endanlegum dómum Hæstaréttar, Landsréttar eða héraðsdóms með endurupptöku málanna, væru endanlegar og kæmu ekki til endurskoðunar dómstóla á grundvelli 60. gr. stjórnarskrárinnar.
Við undirbúning frumvarpsins hefur verið gengið út frá því að umfang nýs Endurupptökudóms verði í öllum aðalatriðum hið sama og endurupptökunefndar nú enda verði fjöldi endurupptökubeiðna svipaður og undanfarin ár. Í því ljósi er ekki gert ráð fyrir að frumvarpið feli í sér kostnað umfram það sem þegar hefur verið áætlað til meðferðar beiðna um endurupptöku dómsmála. Í því sambandi er sérstaklega bent á að áfram er gert ráð fyrir að þrír aðilar taki þátt í meðferð hvers máls og fái dómendur einungis greitt fyrir þau mál sem þeir taka sæti í, og þá samkvæmt tímagjaldi sem ákveðið er af stjórn dómstólasýslunnar. Því veldur það ekki auknum kostnaði að dómendur verði fimm, í stað þriggja nefndarmanna í endurupptökunefnd nú, enda verði þóknun ákveðin eftir fjölda mála sem hver dómandi situr í. Frá því að endurupptökunefnd tók til starfa hefur hún notið aðstoðar lögfræðings í hálfu starfi og er gert ráð fyrir að Endurupptökudómur njóti aðstoðar löglærðs starfsmanns á hliðstæðan hátt og endurupptökunefnd. Í þeim tilgangi að draga úr álagi á dómendur og kostnaði við dómstólinn er lagt til að Endurupptökudómur hafi aðsetur hjá dómstólasýslunni. Eins og rakið hefur verið hér að framan er gert ráð fyrir að fjöldi dómenda og starfshlutfall löglærðs starfsmanns Endurupptökudóms verði það sama og hjá endurupptökunefnd. Verði frumvarpið óbreytt að lögum er því ekki gert ráð fyrir að lögfesting þess hafi fjárhagsáhrif á ríkissjóð umfram það sem þegar hefur verið ákveðið varðandi málaflokkinn. Ekki er gert ráð fyrir að frumvarpið hafi áhrif á jafnrétti eða stöðu kynjanna.
Um einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Um 2. gr.
Um 3. gr.
Þá er er ráðgert að tveir dómendur og jafnmargir varadómendur verði skipaðir að undangenginni auglýsingu og sama umsóknarferli og gildir við skipun dómara almennt. Ekki er gert ráð fyrir að varadómendur verði skipaðir fyrir tiltekinn aðaldómanda eða í ákveðinni röð, heldur geti þeir tekið sæti í dóminum eftir ákvörðun forseta hverju sinni þegar nauðsyn krefur.
Lagt er til að skipunartími hvers dómanda verði fimm ár, en þó þannig að skipunartími eins þeirra renni út ár hvert. Skipan dómsins mun þannig endurnýjast smátt og smátt án þess að stöðugleika sé raskað. Í samræmi við það sem gildir um Den Særlige Klageret í Danmörku er lagt til að sá hæstaréttardómari sem skipaður er í dóminn skuli vera forseti hans sem þýðir að varamaður hans úr röðum hæstaréttardómara setjist í forsæti dómsins í forföllum hans eða vanhæfis og taki sæti dómsformanns í þeim málum sem hann fjallar um. Í öðrum málum gegni dómandi úr röðum landsréttardómara eða héraðsdómara störfum dómsformanns.
Með 7. mgr. er lagt til að þrír dómendur taki þátt í meðferð hvers máls og að sá dómandi sem tilnefndur er af því dómstigi sem dæmdi það mál sem óskað er endurupptöku á verði ekki einn þeirra. Þá er lagt til að þeir dómendur sem skipaðir eru skv. 4. mgr., þ.e. að undangenginni auglýsingu, taki þátt í meðferð hvers máls ásamt einum embættisdómara eftir ákvörðun forseta. Komi til þess að kalla þurfi inn varadómanda vegna forfalla eða vanhæfis annars dómanda sem skipaður er skv. 4. mgr., mun það að sama skapi falla í skaut forseta að ákveða hvor varadómenda tekur sæti í dóminum. Að lokum er áréttað í lokamálslið 7. mgr. að um hæfi dómanda til meðferðar einstaks máls fari að öðru leyti eftir lögum um meðferð einkamála eða lögum um meðferð sakamála.
Samkvæmt 8. mgr. skal Endurupptökudómur hafa aðsetur hjá dómstólasýslunni. Í því skyni að tryggja sjálfstæði dómsins er jafnframt lagt til að launakjör dómenda verði ákveðin af stjórn dómstólasýslunnar. Ráðgert er, í ljósi þess að einungis er um hlutastarf að ræða, að dómendur fái greitt fyrir hvert mál sem þeir taka sæti í samkvæmt föstu tímagjaldi. Sambærilegt fyrirkomulag er nú við lýði hvað varðar greiðslur til nefndarmanna endurupptökunefndar. Að lokum er í 8. mgr. tekið fram að um réttindi og skyldur dómenda Endurupptökudóms fari að öðru leyti eftir VIII. kafla laga um dómstóla að því frátöldu að þeim dómendum sem skipaðir eru skv. 4. mgr. er heimilt að sinna öðrum störfum og eiga hlut í félagi eða atvinnufyrirtæki. Eðli málsins samkvæmt eru allar líkur á að umræddir dómendur hafi önnur störf með höndum er þeir taka við skipun í Endurupptökudómi eða eigi hlut í félagi, svo sem lögmannsstofu. Eðlilegt er að þeim sé kleift að sinna slíkum störfum áfram og því er nauðsynlegt að skýrt komi fram í lögum að þeir séu ekki bundnir að þessu leyti eða háðir leyfi nefndar um dómarastörf líkt og embættisdómarar. Þó er gert ráð fyrir að þeir upplýsi nefndina um önnur störf sín eða eignarhluti á sama hátt og aðrir dómarar. Er það einkum lagt til í því skyni að málsaðilar geti áttað sig á hvort dómandi eigi hugsanlegra hagsmuna að gæta við úrlausn máls.
Um 4. gr.
Um 5. gr.
Í öðru lagi segir fyrir um hvernig staðið skuli að skipun dómenda Endurupptökudóms í fyrsta sinn til að tryggja þá sífelldu endurnýjun á skipan dómsins sem kveðið er á um í 3. gr. frumvarpsins. Þá er jafnframt tekið fram að ráðherra sé heimilt að skipa dómendur Endurupptökudóms þrátt fyrir að önnur ákvæði laganna hafi ekki tekið gildi.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Lagt er til að nægilegt sé að öðru hvoru sérstöku skilyrðanna sem fram koma í a- og b-lið 1. mgr. sé fullnægt til að mál fáist endurupptekið, enda séu hin almennu skilyrði í 1. málsl. 1. mgr. jafnframt fyrir hendi, þ.e. að atvik mæli með því að leyfi til endurupptöku verði veitt og að stórfelldir hagsmunir aðilans séu í húfi. Jafnframt eru lagðar til breytingar á skilyrðum a- og b-liðar með skýrleika að leiðarljósi.
Þannig muni skilyrði a-liðar taka til þeirra tilvika þegar sterkar líkur eru að því leiddar með nýjum gögnum eða upplýsingum að málsatvik hafi ekki verið réttilega leidd í ljós þegar málið var til meðferðar og aðilanum verði ekki um það kennt. Þarf þá jafnframt að leiða að því sterkar líkur að gögnin og upplýsingarnar muni verða til breyttrar niðurstöðu í mikilvægum atriðum.
Skilyrði b-liðar muni aftur á móti taka til annarra tilvika en þeirra sem varða málsatvik. Samkvæmt því nægir að fram hafi komið ný gögn eða upplýsingar, um annað en málsatvik, og sterkar líkur hafi verið leiddar að því að gögnin eða upplýsingarnar muni breyta fyrri niðurstöðu dómsmálsins í mikilvægum atriðum. Með nýjum gögnum eða upplýsingum í þessum skilningi er átt við öll þau gögn eða upplýsingar sem leitt gætu til breyttrar niðurstöðu málsins í mikilvægum atriðum, þar á meðal geti verið úrlausnir alþjóðlegra dómstóla á borð við Mannréttindadómstól Evrópu og EFTA-dómstólinn. Hefur Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) lagt áherslu á að til staðar sé heimild í réttarfarslöggjöf til endurupptöku dómsmála er varða EES-löggjöf ef niðurstöður frá EFTA-dómstólnum benda til breyttrar niðurstöðu íslenskra dómstóla í máli er varða EES-löggjöf. Hefur ESA sent íslenskum stjórnvöldum rökstutt álit í máli er þetta varðar. Áréttað er þó í því sambandi að það að ný gögn eða upplýsingar liggi fyrir að þessu leyti leiðir ekki sjálfkrafa til þess að mál verði endurupptekið, heldur þarf jafnframt að vera uppfyllt hið almenna skilyrði um að atvik mæli með því að leyfi til endurupptöku verði veitt, þar á meðal að stórfelldir hagsmunir aðilans séu í húfi. Þannig á ávallt að fara fram gaumgæfilegt mat á því hvort skilyrði til endurupptöku séu uppfyllt og endurupptaka þannig ekki heimiluð nema að loknu slíku mati.
Í 2. mgr. er orðuð sú meginregla að aðili geti ekki sótt um endurupptöku óáfrýjaðs einkamáls oftar en einu sinni. Þó má víkja frá þeirri reglu í því tilviki að fram hafi komið ný gögn eða upplýsingar eftir að leyst var úr fyrri beiðni hans og sterkar líkur eru leiddar að því að gögnin eða upplýsingarnar leiði til breyttrar niðurstöðu dómsmálsins í mikilvægum atriðum. Hið almenna skilyrði um að atvik mæli með því að leyfi verði veitt og stórfelldir hagsmunir séu í húfi þarf þá að sjálfsögðu einnig að vera til staðar svo að fallist verði á endurupptöku, enda er hér aðeins verið að veita aðila heimild til þess að sækja um endurupptöku oftar en einu sinni ef svo stendur á sem að framan greinir.
Um 8. gr.
Í samræmi við stöðu Endurupptökudóms sem sérdómstóls, sem ætlað er að fara með dómsvald á sama hátt og almennir dómstólar þótt á afmörkuðu sviði sé, er lagt til að kveðið verði á um að allar úrlausnir hans verði endanlegar. Það ætti jafnt við um úrskurði, hvort sem niðurstaðan yrði sú að mál skyldi endurupptekið eða beiðni synjað, og ákvarðanir um önnur atriði. Sama ætti við um úrlausn dómsins um hvort réttaráhrif fyrri dóms í einkamáli féllu niður meðan málið væri rekið að nýju, sbr. ákvæði d-liðar 8. gr. frumvarpsins.
Þá er lagt til að vegna stöðu sinnar sem handhafi dómsvalds hafi Endurupptökudómur ótvírætt vald til að fella réttaráhrif fyrri dóms úr gildi meðan málið er rekið að nýju fyrir almennum dómstólum og jafnframt tekið fram að endurupptaka hindri ekki aðför eftir dómi nema áhrif hans séu felld niður með þessum hætti.
Að lokum er lagt til að gjafsókn verði ekki veitt vegna endurupptökumála. Um málsmeðferð að öðru leyti, þ.m.t. málskostnað, fari eftir ákvæðum laganna. Að öðru leyti muni Endurupptökudómur setja sér nánari reglur um starfsemi sína og meðferð endurupptökumála fyrir honum.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Um 12. gr.
Um 13. gr.
Þá er lögð til sú meginregla að málsmeðferð við nýjan Endurupptökudóm verði skrifleg en dómurinn geti þó ákveðið munnlega málsmeðferð ef þörf krefur, t.d. ef mál er umfangsmikið eða munnlegar skýrslutökur eru taldar hafa þýðingu við úrlausn máls. Að öðru leyti er kveðið á um það að gefa skuli gagnaðila færi á að skila greinargerð og endurupptökubeiðanda skriflegum athugasemdum að henni fenginni. Eftir atvikum skal að því loknu gefa gagnaðila færi á að skila inn skriflegum athugasemdum að nýju.
Um 14. gr.
Í samræmi við stöðu Endurupptökudóms sem sérdómstóls, sem ætlað er að fara með dómsvald á sama hátt og almennir dómstólar þótt á takmörkuðu sviði sé, er lagt til að kveðið skuli á um að allar úrlausnir hans verði endanlegar. Það ætti jafnt við um úrskurði, hvort sem niðurstaðan verður sú að mál skuli endurupptekið eða beiðni þess efnis synjað, og ákvarðanir um önnur atriði. Sama ætti við um úrlausn dómsins um hvort dómur í sakamáli héldi réttaráhrifum sínum meðan málið væri rekið að nýju.
Að öðru leyti muni Endurupptökudómur setja sér nánari reglur um starfsemi sína og meðferð endurupptökumála fyrir honum.
Um 15. gr.
Um 16. gr.
