Viðlagatrygging Íslands.
Frú forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti viðskiptanefndar um frumvarp til laga um breytingu á lögum um Viðlagatryggingu Íslands.
„Nefndin hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund Áslaugu Árnadóttur og Þóru M. Hjaltested frá viðskiptaráðuneytinu, Ragnhildi Helgadóttur frá Háskólanum í Reykjavík, Ásgeir Ásgeirsson og Torfa Áskelsson frá Viðlagatryggingu Íslands, Thelmu Þórðardóttur og Víði Reynisson frá almannavarnadeild ríkislögreglustjóra, Helgu Jónsdóttur frá Samtökum fjármálafyrirtækja og Ólaf Örn Haraldsson frá þjónustumiðstöð almannavarna á Selfossi.
Frumvarp þetta er lagt fram í samræmi við 28. gr. stjórnarskrár Íslands í þeim tilgangi að staðfesta bráðabirgðalög frá 7. júní 2008 sem breyttu lögum um Viðlagatryggingu Íslands, nr. 55/1992, en breytingin fól í sér lækkun eigin áhættu tjónþola. Aðdragandi að setningu bráðabirgðalaganna eru jarðskjálftarnir sem áttu sér stað á Suðurlandi 29. maí sl.
Lög um Viðlagatryggingu Íslands gerðu ráð fyrir að eigin áhætta vátryggðs vegna tjóna á lausafé væru 40.000 kr. og að hámark sjálfsábyrgðar breyttist í takt við byggingarvísitölu. Sökum verulegrar hækkunar á byggingarvísitölu á síðustu árum var eigin áhætta orðin 90.800 kr. miðað við vísitöluna 1. júní 2008 en sjálfsábyrgð í hefðbundinni innbústryggingu vátryggingafélaganna var 10.000–20.000 kr. Árið 2000 nam þessi eigin áhætta 51.600 kr. Af þeirri ástæðu og til þess að tryggja tjónþolum sanngjarnar bætur þótti brýn nauðsyn til setningar bráðabirgðalaga.
Samkvæmt bráðabirgðalögunum er reglum um eigin áhættu vátryggðs breytt til lækkunar og gert ráð fyrir því að eigin áhætta vátryggðs verði áfram 5% af hverju tjóni en hins vegar að lágmarksfjárhæð sé 20.000 kr. fyrir brunatryggt lausafé. Hvað varðar húseignir skal eigin áhætta vera að lágmarki 85.000 kr. og vegna mannvirkja sem eru vátryggð skv. 2. mgr. 5. gr. laganna skal eigin áhætta vera að lágmarki 850.000 kr. Þá er tekið fram í frumvarpinu að ráðherra sé heimilt með reglugerð að ákvarða hækkun á lágmarksfjárhæðunum og því verði afnumin sú tenging sem var við byggingarvísitölu.
Við meðferð málsins kom í ljós að 28. ágúst sl. höfðu 3.875 tjónstilkynningar borist og skiptust þær þannig: 2.080 voru vegna íbúðarhúsnæðis, 2.220 vegna tjóns á innbúi, 175 vegna atvinnuhúsnæðis, 160 vegna tjóns á lausafé og 180 vegna sumarhúsa. Alls höfðu 976 eignir verið skoðaðar og 830 milljónir kr. verið greiddar til að bæta innbústjón en 822 milljónir kr. til að bæta 314 fasteignatjón. Uppgjöri vegna 202 fasteignatjóna er rétt ólokið.
Þá liggur fyrir að viðskiptaráðuneytið hefur skipað starfshóp sem vinnur að heildarendurskoðun laganna um Viðlagatryggingu Íslands.
Nefndin ræddi á fundum sínum efnisatriði bráðabirgðalaganna og gerir ekki athugasemdir við þá lækkun sem orðið hefur á eigin áhættu tjónþola samkvæmt lögunum um Viðlagatryggingu Íslands.
Enn fremur ræddi nefndin á fundum sínum um skilyrði setningar bráðabirgðalaga eins og þau koma fram í 28. gr. stjórnarskrárinnar og hvort umrædd bráðabirgðalög hafi uppfyllt þau skilyrði. Í greininni segir að bráðabirgðalög verði aðeins sett ef Alþingi er ekki að störfum og brýna nauðsyn beri til lagasetningarinnar en auk þess mega bráðabirgðalög ekki brjóta í bága við stjórnarskrá.
Nefndin telur að breytinguna á 2. mgr. 10. gr. laga um Viðlagatryggingu Íslands, sbr. 2. mgr. 1. gr. frumvarpsins, sem felur í sér að ráðherra verði heimilt að ákvarða með reglugerð hækkun á lágmarksfjárhæð eigin áhættu, hafi verið óþarfi að setja í bráðabirgðalög, sérstaklega þar sem endurskoðun laganna stendur fyrir dyrum. Því leggur nefndin til að ákvæði 2. mgr. 1. gr. frumvarpsins falli brott og 2. mgr. 10. gr. laga um Viðlagatryggingu Íslands gildi aftur, þ.e. að lágmarksfjárhæðir eigin ábyrgðar umreiknist til samræmis við gildandi vísitölu byggingarkostnaðar á hverjum tíma.
Þá fjallaði nefndin um afturvirkni bráðabirgðalaganna, en þau taka til tjóna sem orðið hafa frá 25. maí á þessu ári en voru sett 7. júní sl. Gerir nefndin ekki athugasemdir við þetta atriði, m.a. þar sem gætt hafi verið málefnalegra sjónarmiða.
Þá ræddi nefndin einnig um tjónstilvik sem falla ekki undir lög um Viðlagatryggingu Íslands og möguleika til þess að víkka út hlutverk hennar. Sömuleiðis ræddi nefndin hvort bæta þyrfti eftirlit með greiðslum úr sjóðum Viðlagatryggingar. Nefndin telur að slík atriði eigi að koma til skoðunar þegar lögin verða endurskoðuð í heild sinni eins og stendur til að gera.
Nefndin leggur til að frumvarpið verði samþykkt með eftirfarandi breytingu:
2. mgr. 1. gr. falli brott.
Birkir J. Jónsson, Árni Páll Árnason, Birgir Ármannsson og Guðfinna S. Bjarnadóttir voru fjarverandi við afgreiðslu málsins. Jón Magnússon sat fundi nefndarinnar sem áheyrnarfulltrúi og er samþykkur áliti þessu.“
Undir álitið skrifa hv. þingmenn Ágúst Ólafur Ágústsson, Björk Guðjónsdóttir, Jón Gunnarsson, Höskuldur Þórhallsson og Jón Bjarnason.
Við þetta má bæta að varðandi setningu bráðabirgðalaganna í heild sinni, sem er auðvitað atriði sem við skoðuðum mjög vel í nefndinni, er ljóst að heimild til setningar bráðabirgðalaga er fyrir hendi. Sú heimild var áfram fyrir hendi þó að menn gerðu ákveðnar breytingar árið 1991 en síðan þá hefur dregið talsvert úr notkun bráðabirgðalaga. Ef við rýnum í gögn frá því þegar löggjafinn breytti þessum lögum árið 1991 má sjá að talað er um að sérstök neyðartilvik geti réttlætt setningu bráðabirgðalaga. Ef einhverjir stærstu og mestu jarðskjálftar í sögu Íslands teljast ekki neyðartilvik veit ég ekki hvað ætti að teljast neyðartilvik.
Við fengum sérstakan sérfræðing, lögspeking, á fund nefndarinnar, Ragnhildi Helgadóttur frá Háskólanum í Reykjavík. Hennar skilningur var að þessi bráðabirgðalög stæðust þau skilyrði sem má finna í stjórnarskrá.
Skilyrði fyrir setningu bráðabirgðalaga eru þrjú eins og áður er getið:
Alþingi er ekki að störfum. Það var uppfyllt.
Lögin mega ekki brjóta í bága við stjórnarskrána. Það var uppfyllt.
Síðan verður að vera brýn nauðsyn fyrir setningu bráðabirgðalaganna. Ég ítreka að í þessum hamförum varð eitt mesta eignatjón í sögu Íslands og því hljóta viðbrögð af hálfu bráðabirgðalöggjafans að teljast brýn nauðsyn.
Það má líka draga sérstaklega fram að í bókinni Stjórnskipunarréttur segir Gunnar G. Schram berum orðum að bráðabirgðalöggjafinn hafi allfrjálsar hendur þegar kemur að þessu mati. Dómstólar hafa sömuleiðis sagt að mat stjórnmálamanna varðandi setningu bráðabirgðalaga hafi verið skýrt rúmt. Ég held því að hér hafi bráðabirgðalöggjöfin verið innan eðlilegra marka.
Mig langar líka að koma inn á afturvirkni laga en ljóst er að hún er ekki bönnuð. Það fengum við staðfest hjá þeim lögfræðingum sem komu fyrir nefndina en löggjafanum ber þó að fara varlega. Hv. þingmenn þurfa að hafa í huga að um er að ræða ívilnandi lagasetningu og þar af leiðandi getur svigrúm löggjafans verið meira en ella þegar kemur að afturvirkni laga. Það getur verið réttlætanlegt í ljósi þess að við erum að bæta réttindi í lögum. Ekki er hægt að nota það sem ástæðu að slíkt megi aldrei þegar lög eru gerð afturvirk og réttur einstaklinga betri. Þessi lög eru í eðli sínu afturvirk vegna þess að þau áttu að taka til jarðskjálfta sem voru yfirstaðnir. Ég held því að það sé fullkomlega eðlilegt að þessi bráðabirgðalög hafi verið afturvirk með þeim hætti sem þau voru og þessi leið er að mínu mati mun sanngjarnari og gegnsærri en aðrar.
Að lokum vil ég draga fram nokkur efnisatriði varðandi stöðu mála. Í meðferð nefndarinnar fengum við upplýsingar um að þetta tjón hefði verið allt að, eða rúmlega, 5 milljarðar kr. Það er gríðarlegt eignatjón, eitt mesta eignatjón í Íslandssögunni eins og þingmenn vita. Við vissum að eigin áhætta hafði hækkað um 80% frá því árið 2000, úr rúmlega 50 þús. kr. upp í rúmlega 90 þús. kr. Við vissum einnig að eigin áhætta hjá einkareknum vátryggingafélögum var um 10–20 þús. kr. eða fjórum til níu sinnum lægri en eigin áhættan var orðin vegna þess að hún var, og er, tengd við byggingarvísitölu sem hefur hækkað gríðarlega undanfarin ár. Ég tel því að fullkomlega réttmætar ástæður hafi verið til að bregðast við með þessum hætti og ég vil sérstaklega fagna því að fulltrúar allra flokka hér á þingi standa án fyrirvara að baki þessu nefndaráliti. Ég held að þingmenn geti verið ánægðir með það þó að hægt sé að ræða í þaula um hvort nauðsynlegt hafi verið að setja bráðabirgðalög eða ekki. Ég held hins vegar að það skipti miklu máli gagnvart því fólki sem varð fyrir miklu tjóni að hér komi út samhljómur um efnisatriði þessara laga. Ég ítreka að á álitinu sjálfu eru þingmenn allra flokka án fyrirvara.
