sala sjávarafla o.fl.

Frú forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um sölu sjávarafla o.fl. Flutningsmenn þess nú eru sá er hér stendur og hv. þm. Margrét Tryggvadóttir úr Hreyfingunni.

Frumvarp þetta var áður flutt á 139. löggjafarþingi og er nú endurflutt óbreytt. Fyrsti flutningsmaður þess á þeim tíma var hv. þm. Baldvin Jónsson sem var varaþingmaður á þeim tíma, kom inn í tvær vikur og afkastaði á við tíu manns.

Frumvarpið er svohljóðandi, með leyfi forseta:

„I. kafli

Breyting á lögum um umgengni um nytjastofna sjávar, nr. 57/1996, með síðari breytingum.

1. gr.: 1. gr. laganna orðast svo:

Markmið laga þessara er að bæta umgengni um nytjastofna sjávar, efla innlenda fiskvinnslu og stuðla að því að nytjastofnar sjávar verði nýttir með sjálfbærum hætti er tryggi til langs tíma hámarksafrakstur fyrir íslensku þjóðina.

2. gr.: 2., 3. og 5. mgr. 5. gr. laganna falla brott.

3. gr.: Á eftir III. kafla laganna kemur nýr kafli, er verður IV. kafli, Sala sjávarafla, með tveimur nýjum greinum, 12. gr. a og 12. gr. b, svohljóðandi, og breytast númer annarra kafla samkvæmt því:

a. (12. gr. a.)

Allur sjávarafli, þó ekki rækja, humar og uppsjávarfiskur, sem veiddur er úr stofnum sem að hluta eða öllu leyti halda sig í efnahagslögsögu Íslands, skal seldur á innlendum uppboðsmarkaði sjávarafla er fengið hefur leyfi Fiskistofu. Heimilt er að selja afla í beinum viðskiptum í innlenda fiskvinnslu og skal þá verð milli útgerðar og fiskvinnslu ákvarðast af markaðsverði söludagsins eða síðasta þekkta markaðsverði á uppboðsmarkaði.

b. (12. gr. b.)

Heimilt er að selja fullunninn frystan afla utan innlends fiskmarkaðar samkvæmt 12. gr. a. Til fullunnins frysts afla telst sjávarafli sem hefur verið veiddur og í kjölfarið unninn um borð í frystiskipi, honum pakkað og hann verið flakaður, flattur, sneiddur, roðdreginn, hakkaður eða verkaður á annan hátt og hann frystur að vinnslu lokinni. Þegar aðeins fer fram frysting um borð í frystiskipi á heilum eða hausskornum fiski eða heilfrysting á rækju telst slíkur afli ekki til fullunnins frysts afla í skilningi laga þessara.

II. kafli

Breyting á lögum um Verðlagsráð sjávarútvegsins, nr. 43/1985, með síðari breytingum.

4. gr.: 2. gr. laganna orðast svo:

Við ákvörðun um verð á þeim sjávarafla sem undir gildissvið laga þessara fellur skal Verðlagsráð skipað átta fulltrúum, jafnmörgum frá fiskseljendum og fiskkaupendum samkvæmt 1. gr.

5. gr.: Eftirfarandi breytingar verða á 3. gr. laganna:

a. 1. mgr. orðast svo:

Fiskideild. Þegar ákveða skal verð á rækju, humri og uppsjávarfiski skal Verðlagsráð skipað fjórum fulltrúum fiskseljenda samkvæmt 1. gr. og 4 fulltrúum fiskkaupenda, þannig: einn frá Sölusambandi íslenskra fiskframleiðenda og einn frá sjávarafurðadeild SÍS og tveir frá Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna. Framangreint á þó ekki við um sjávarafla sem tilgreindur er í 4. og 5. gr.

b. Orðin „og hörpudiski“ í 2. mgr. falla brott.

c. Í stað orðsins „sjávarafla“ í 3. mgr. kemur: rækju, humri og uppsjávarfiski.

6. gr.: 6. gr. laganna orðast svo:

Verð á öllum tegundum óunnins sjávarafla, úrgangsfiski og fiskúrgangi, sem seldur er hér á landi, skal ákveðið með sölu á innlendum uppboðsmarkaði, samanber lög nr. 79, 24. maí 2005, með síðari breytingum.

7. gr.: 1. málsliður 1. mgr. 8. gr. laganna orðast svo: Verðlagsráð skal við ákvarðanir sínar um lágmarksverð á sjávarafla sem undir gildissvið laganna fellur meðal annars hafa hliðsjón af markaðsverði sjávarafurða á erlendum mörkuðum, svo og framleiðslukostnaði þeirra.

III. kafli

Breyting á lögum um uppboðsmarkaði sjávarafla, nr. 79/2005, með síðari breytingum.

8. gr.: 7. gr. laganna fellur brott.

IV. kafli

Breyting á lögum um skiptaverðmæti og greiðslumiðlun innan sjávarútvegsins, nr. 24/1986, með síðari breytingum.

9. gr.: 2. gr. laganna orðast svo:

Þegar fiskiskip sem vinna afla um borð landa í erlendri höfn samkvæmt heimild Fiskistofu, samanber 2. mgr. 5. gr. laga nr. 57/1996, með síðari breytingum, er skiptaverðmæti aflans til hlutaskipta, aflaverðlauna og aukaaflaverðlauna 64% af því heildarverðmæti (brúttósöluverðmæti) sem útgerðin fær fyrir hann. Þetta hlutfall skal þó vera 70% þegar fiski er landað til bræðslu erlendis.

10. gr.: 3. gr. laganna fellur brott.

V. kafli

Gildistaka.

11. gr. Lög þessi öðlast gildi 1. september 2013.“

Frú forseti. Í greinargerð með frumvarpinu segir:

Frumvarp þetta var áður flutt á 139. löggjafarþingi og er nú endurflutt óbreytt.

Markmiðið með frumvarpi þessu er að hámarka arð þjóðarinnar af auðlindum sjávar og efla atvinnustarfsemi innan lands. Þá er markmið þess jafnframt að auka aðkomu og yfirsýn íslenskra stjórnvalda með viðskiptum með sjávarafurðir, hvort sem þær eru veiddar innan efnahagslögsögunnar eða tilheyra íslenskum deilistofnum.

Gert er ráð fyrir því að meðal áhrifa lagafrumvarpsins verði aukin samkeppni um veiddan afla og bætt aðgengi íslenskra fiskvinnslufyrirtækja að fiski til vinnslu, sem muni hafa jákvæð áhrif á atvinnuuppbyggingu og atvinnusköpun í landinu. Þannig mun nálægð íslenskra fiskvinnslustöðva við fiskimiðin nýtast þeim þar sem allur afli verði boðinn upp á innlendum uppboðsmörkuðum.

Með frumvarpinu er gert ráð fyrir að veita innlendum fiskvinnslum raunverulegan aðgang að því hráefni sem annars hefur verið flutt úr landi óhindrað. Núverandi uppboðskerfi á óunnum sjávarafla sem fluttur er á erlenda fiskmarkaði hefur ekki virkað í raun. Lágmarksverð sem útgerðir hafa skráð á uppboðsvef hefur oftar en ekki verið mun hærra en markaðsverð á fiski á innlendum mörkuðum og mun hærra en það verð sem opinberar tölur um raunverulegt söluverð á erlendum mörkuðum gefa til kynna. Innlendar fiskvinnslur hafa því í raun ekki haft aðgang að þessu hráefni þrátt fyrir fögur fyrirheit þar um. Telja frumvarpshöfundar að með því að bjóða allan fisk, að undanskildum uppsjávarfiski, humar og rækju, til sölu á innlendum fiskmarkaði sé verið að jafna samkeppnisstöðu innlendra fiskvinnslustöðva gagnvart erlendum fiskkaupendum en um leið sé verðmæti óunninna afurða hámarkað í heilbrigðri samkeppni um hráefni.

Með frumvarpinu er þó á engan hátt verið að leggja hömlur við því að erlendar fiskvinnslustöðvar kaupi eftir sem áður íslenskan fisk til vinnslu. Þau kaup þurfa þá að eiga sér stað á viðurkenndum innlendum fiskmarkaði þar sem erlendir og innlendir aðilar keppa um hráefnið á jafnræðisgrundvelli. Þá er með frumvarpinu ekki komið í veg fyrir að ríkisborgarar ríkja á Evrópska efnahagssvæðinu, ríkisborgarar aðildarríkja stofnsamnings Fríverslunarsamtaka Evrópu eða ríkisborgarar Færeyja geti sýslað með íslenskan sjávarafla. Er beinlínis ráð fyrir því gert í a-lið 1. mgr. 3. gr. laga nr. 75/2009, um uppboðsmarkaði sjávarafla, að ríkisborgarar framangreindra ríkja, sem einnig uppfylla önnur skilyrði laganna, geti fengið leyfi til reksturs uppboðsmarkaða með sjávarafla á Íslandi.

Um svokölluð frystiskip gilda í ýmsum tilvikum önnur lögmál þar sem mörg þeirra skipa eru búin fullkomnum vinnslubúnaði sem nýttur er til fullvinnslu afla um borð. Þjónar það vart framangreindum markmiðum frumvarpsins að skylda slík skip til þess að selja afla sinn á viðurkenndum uppboðsmarkaði. Af þeim sökum er gerð sú undantekning að heimilt sé að selja fullunninn frystan afla utan innlends fiskmarkaðar. Er sett fram skilgreining á því hvað teljist til fullunnins frysts afla samkvæmt frumvarpinu. Í framkvæmd hefur ekki legið fyrir nein óyggjandi skilgreining á hugtökunum frystiskip og frystitogari. Kann slíkt að vera afleiðing þess að íslensk fiskveiðilöggjöf er margvísleg og hún sett fram í þeim tilgangi að ná fram margvíslegum markmiðum. Er skilgreining á fullunnum frystum afla byggð á skilgreiningu hugtaksins vinnsluskip samanber 2. mgr. 2. gr. laga nr. 55/1998, um meðferð, vinnslu og dreifingu sjávarafurða, og hugtaksins fullvinnslu samanber 1. gr. laga nr. 54/1992, um vinnslu afla um borð í skipum, að breyttu breytanda.

Frumvarpið gerir ráð fyrir því að lögum um Verðlagsráð sjávarútvegsins, nr. 43/1985, verði breytt á þann veg að þau taki einungis til þeirra fisktegunda sem undanþegin verði þeirri skyldu að vera seld á fiskmarkaði eða verðleggjast eftir markaðsvirði, þ.e. uppsjávarfisks, humars og rækju. Í almennum athugasemdum við frumvarp það er varð að lögum nr. 84/1991, um breytingu á lögum nr. 43/1985, um Verðlagsráð sjávarútvegsins, sem fólu í sér innleiðingu meginreglunnar um frelsi til ákvörðunar á verði fersks sjávarafla, kemur meðal annars fram að lagt sé til, með leyfi forseta, „að dregið verði úr hlutverki Verðlagsráðs sjávarútvegsins í áföngum og frjálsræði við ákvarðanir á verði fersks sjávarafla verði aukið að sama skapi. Með samþykkt núgildandi laga um Verðlagsráð sjávarútvegsins á árinu 1985 var Verðlagsráði heimilað að gefa verðlagningu á tilteknum fisktegundum frjálsa ef sérstaklega stóð á enda væri um það einróma samkomulag í ráðinu. Þessari heimild hefur verið beitt með ágætum árangri varðandi tilteknar tegundir, t.d. loðnu, en samstöðu hefur skort í ráðinu til að beita heimildinni í ríkum mæli varðandi aðrar tegundir, þar á meðal ýmsar mikilvægustu tegundir sjávarfangs svo sem botnfisk. Þrátt fyrir það hafa áhrif verðákvarðana ráðsins sífellt haft minni og minni þýðingu því að í framkvæmd hefur verð verið ákveðið í æ ríkara mæli með samkeppnisboðum á uppboðsmarkaði eða frjálsum samningum. …

Upp geta þó komið þær aðstæður á einstökum sviðum að skynsamlegt þyki að ákveða lágmarksverð. Er því lagt til að ráðið verði áfram til og geti tekið ákvarðanir um lágmarksverð sé fyrir því meiri hluti í ráðinu.“

Frá gildistöku laga um Verðlagsráð sjávarútvegsins hefur löggjöf er varðar veiðar og vinnslu á sjávarfangi breyst nokkuð auk þess sem löggjöf um fyrirtækjarekstur í landinu hefur tekið verulegum breytingum. Má þar helst nefna að löggjafinn hefur sett samkeppnislög sem hafa það að markmiði að efla virka samkeppni í viðskiptum og þar með vinna að hagkvæmri nýtingu framleiðsluþátta þjóðfélagsins. Hefur löggjafinn með setningu framangreindra laga fallist á þann meginþátt kenningarinnar um samkeppni að á heildina litið leiði samkeppni í viðskiptum á markaði til hagfelldari niðurstöðu fyrir almenning en viðskipti í skugga afskipta ríkisvaldsins. Þá ber að geta þess að miklar breytingar hafa átt sér stað á háttum og eðli nær allra viðskipta í ljósi aukinnar samvinnu milli þjóða, m.a. um opnun markaða. Af þeim sökum hafa áherslur breyst og verðákvarðandi samstarfsvettvangur jafnvel verið talinn markaðinum skaðlegur.

Með tilliti til framangreindra sjónarmiða um eflingu samkeppni verður að líta til þess að þegar um er að ræða bein viðskipti með afla og aðilar hafa á höndum bæði útgerð og fiskvinnslu eða eru tengdir á annan hátt skapast hætta á óeðlilegri undirverðlagningu. Af þeim sökum telja frumvarpsflytjendur eðlilegt að slíkum viðskiptum fylgi sú kvöð að uppgjör milli veiða og vinnslu verði á markaðsverði þess dags sem viðskiptin fara fram eða þá á síðasta þekkta markaðsvirði hafi slík viðskipti ekki átt sér stað þann daginn.

Frú forseti. Síðan eru ítarlegar athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins frá 1–11 sem ég mun ekki rekja í smáatriðum hér en í lokin langar mig að benda á að sjávarútvegurinn er einkennilegur að því leytinu til að nánast hvergi í öllu ferli afurðargreinarinnar er eðlileg verðmyndun. Hún er ekki á aflaheimildum sem skip nota til að veiða fiskinn úr sjó, ekki á sölu aflans úr skipunum og í vinnslu og ekki eðlileg og gagnsæ verðmyndun á sölu fullunninna afurða til kaupenda erlendis eða innan lands. Slíkt er grafalvarlegt mál því að hér er um að ræða einn aðalundirstöðuatvinnuveg þjóðarinnar sem hefur fengið að starfa í þessari mynd og þessu í raun grugguga vatni áratugum saman. Það er einfaldlega kominn tími til að þar á verði breyting.

Verði þetta frumvarp að lögum mun það auka samkeppni í fiskvinnslu og hækka verð á fiski til útgerðar og þar með til sjómanna. Það mun líka skapa umtalsverðan fjölda af störfum í landi. Sá afli sem hefur verið fluttur óunninn úr landi hefur sveiflast mikið, fyrir örfáum árum var hann á bilinu 30–40 þús. tonn á ári. Slík vinnsla hér á landi hefði skapað vel á þriðja hundrað starfa. Þar skiptir líka máli að hráefnið sem framleitt er hér á landi sé unnið í sem mestum mæli heima á Íslandi vegna þess að við höfum slæma reynslu af því einfaldlega að vera hráefnisframleiðandi fyrir útlönd. Slíkt er staða nýlenduríkja víða um heim og var í áratugi en Ísland á ekki að vera í hópi þeirra landa.

Þetta er í annað skipti sem þetta frumvarp er lagt fram. Hluti þess er einnig í öðru frumvarpi sem Hreyfingin hefur lagt fram en ekki mælt fyrir enn, en það er öllu stærra og snýr að grundvallarbreytingum á fiskveiðistjórnarkerfinu í heild sinni. Það er von mín að þetta frumvarp nái í gegn. Það kom til umræðu á sínum tíma í þáverandi atvinnuveganefnd, iðnaðarnefnd minnir mig að hún hafi heitið þá, en fékk ekki framgöngu. Það er mjög brýnt að mínu mati og margra annarra að til verði eitthvað sem heitir eðlileg verðlagning í þessari grein þannig að samkeppni aukist og atvinna að því marki innan lands líka.

Ég óska þess því einfaldlega að hv. atvinnuveganefnd taki vel í þetta frumvarp þegar það kemur þangað.