þjóðfáni Íslendinga og ríkisskjaldarmerkið.
Virðulegi forseti. Ég mæli nú fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um þjóðfána Íslendinga og ríkisskjaldarmerkið, nr. 34/1944, með síðari breytingum, fánatími.
Ég les nú upp 1. gr. frumvarpsins:
„7. gr. laganna orðast svo:
Með reglugerð skal kveða á um fánadaga.
Fána skal ekki draga á stöng fyrr en klukkan sjö að morgni og skal hann ekki vera uppi lengur en til sólarlags og aldrei lengur en til miðnættis.
Ef flaggað er við útisamkomu, opinbera athöfn, jarðarför eða minningarathöfn má fáni vera uppi lengur en til sólarlags eða svo lengi sem athöfn varir, en þó aldrei lengur en til miðnættis.
Þrátt fyrir ákvæði 2. og 3. mgr. má fáni vera uppi allan sólarhringinn frá 15. maí til 15. ágúst ár hvert eða á öðrum tímum ef hann er flóðlýstur.“ — Þetta er sem sagt meginbreytingin á gildandi lögum. — „Nú er fáni flóðlýstur og skal þá gætt að áhrifum lýsingarinnar á nánasta umhverfi.“
Í frumvarpinu er ákvæði til bráðabirgða en þar segir:
„Í sex mánuði eftir samþykkt laga þessara skal ráðuneytið kynna nýjar reglur um notkun þjóðfánans með það að markmiði að auka notkun hans.“
Með frumvarpi þessu eru lagðar til breytingar á lögum um þjóðfána Íslendinga og ríkisskjaldarmerkið, nr. 34/1944, í því skyni að rýmka þann tíma sem fáni má vera við hún. Lögin hafa litlum breytingum tekið frá samþykkt þeirra. Eina efnislega breytingin sem gerð hefur verið á lögunum var með lögum nr. 67/1998 en þær snerust um notkun fánans — sem ég nefndi hér áðan þegar ég mælti fyrir fyrra frumvarpinu. Frumvarpið sem varð að þeim lögum var undirbúið af nefnd sem var falið að endurskoða lögin, einkum ákvæði 12. gr.
Samkvæmt 7. gr. laga um þjóðfána Íslendinga og ríkisskjaldarmerkið skal í reglugerð kveða á um fánadaga og hve lengi halda megi fána við hún. Í 3. gr. forsetaúrskurðar nr. 5/ 1991, um fánadaga og fánatíma, er kveðið á um að fána skuli ekki draga á stöng fyrr en klukkan sjö að morgni og að jafnaði skuli hann ekki vera lengur uppi en til sólarlags og aldrei lengur en til miðnættis. Þá er sérstakt ákvæði um útisamkomur, opinberar athafnir o.fl. þar sem mælt er fyrir um að fáni megi vera uppi lengur en til sólarlags eða svo lengi sem athöfn vari en þó aldrei lengur en til miðnættis, eins og fyrr segir.
Í 1. gr. frumvarpsins eru lagðar til breytingar á 7. gr. laganna. Lagt er til að ákvæði forsetaúrskurðarins hvað varðar fánatímann færist í sjálf lögin og því er í 1. mgr. kveðið á um að reglugerð ráðherra lúti þá einungis að fánadögum. Þá er lagt til að í sérstakri málsgrein verði mælt fyrir um undantekningar í þá veru að fáninn geti í ákveðnum tilvikum verið uppi fram yfir miðnætti, þ.e. annars vegar yfir bjartasta tímann hér á landi, 15. maí til 15. ágúst ár hvert, og hins vegar ef fáninn er flóðlýstur. Einnig er lagt til að breyttar reglur um notkun fánans verði sérstaklega kynntar almenningi í sex mánuði eftir að lögin öðlast gildi verði frumvarpið að lögum.
Tilgangur frumvarpsins er að auka almenna notkun þjóðfánans. Þannig þyrfti ekki yfir sumarið að hafa áhyggjur af því að brjóta lögin heldur gæti fáninn verið við hún allan sólarhringinn. Benda má á að yfir hluta þessa tímabils er sólsetur eftir miðnætti og sólarupprás skömmu síðar.
Á fyrri þingum hafa verið lagðar fram fyrirspurnir, tillögur til þingsályktunar og frumvörp til laga sem varða breytingar á lögunum í því skyni að rýmka fánatímann og að auka notkun fánans við markaðssetningu íslenskra vara. Sú sem hér stendur leggur samhliða frumvarpi þessu fram frumvarp sem varðar síðarnefnda atriðið en rétt þykir að halda þessum atriðum aðskildum, eins og ég nefndi hér áðan. Á 138. löggjafarþingi var lögð fram tillaga til þingsályktunar um að fela forsætisráðherra að setja reglugerð um notkun þjóðfánans í því skyni að rýmka þann tíma sem fáni má vera uppi. Á 139. löggjafarþingi var sambærileg tillaga til þingsályktunar lögð fram. Um hana bárust umsagnir frá Bandalagi íslenskra skáta, Félagi þjóðfræðinga, Háskólanum á Akureyri og Íþrótta- og Ólympíusambandi Íslands.
Þess má einnig geta í þessu samhengi að fjölmörg samtök hafa komið að gerð þessa frumvarps í gegnum tíðina og frumvarpsins sem fjallar um notkun fánans við vörumerkingar. Auk þeirra sem að ofan eru talin hefur Ungmennasamband Íslands einnig verið þátttakandi í fánahópnum svokallaða.
Eins og hv. þm. Willum Þór kom inn á hér áðan höfum við nú flest sterkar tilfinningar til fánans og viljum veg hans sem mestan og bestan. Því ber að vanda slíka vinnu en eins og ég sagði hafa greinilega mjög margir áhuga á þessum málum.
Nefndasviði Alþingis barst umsögn frá Bandalagi íslenskra skáta þann 3. nóvember 2010 en það voru viðbrögð við þingsályktunartillögu um rýmri fánatíma sem þá var til umfjöllunar á þinginu.
Með leyfi forseta, langar mig til að lesa hluta úr bréfinu:
„Skátar á Íslandi hafa ávallt staðið vörð um íslenska fánann. Frá upphafi hefur meðferð fánans verið dagskrárefni í verkefnagrunni skáta. Þar hefur verið lögð áhersla á meðferð og virðingu skátanna fyrir íslenska fánanum. Þá er heiðursvörður skáta með íslenska fánann orðið ein af hefðunum í samfélagi okkar við hátíðarhöld, t.d. á 17. júní og sumardaginn fyrsta. Almenningur tengir skátana gjarnan við íslenska fánann og algengt að haft sé samband við skrifstofu BÍS og leitað upplýsinga um meðferð hans.“
Þess má einnig geta að skátahreyfingin hefur verið með fánaverkefni í gangi nokkrum sinnum sem ber heitið „Íslenska fánann í öndvegi“. Þá létu skátar framleiða myndband um sögu og meðferð íslenska fánans og gáfu öllum grunnskólabörnum fánaveifu og fánabækling sem fræðir börn og fjölskyldur þeirra um sögu fánans og fánareglur. Þetta verkefni hlaut frábærar viðtökur enda hefur fólk almennt áhuga á fánanum og hefur skoðanir á honum.
Íþrótta- og Ólympíusamband Íslands sendi einnig inn umsögn þann 2. nóvember 2010 vegna tillögu til þingsályktunar um rýmri fánatíma.
Með leyfi forseta, vil ég einnig lesa hluta úr þeirri umsögn til að varpa skýrara ljósi á skoðun þeirra samtaka á málinu:
„Íþrótta- og Ólympíusamband Ísland hefur kynnt sér ofangreinda tillögu og fagnar því að reglugerð við notkun fánans sé endurskoðuð í því skyni að rýmka fánatíma.
Íþrótta- og Ólympíusamband Íslands gerir ekki efnislegar athugasemdir við tillöguna en leggur á það áherslu að þess verði gætt að fyllsta virðing verði borin fyrir þjóðfánanum.
Þó er bent á að sú breyting að flagga megi allan sólarhringinn yfir sumartímann getur haft áhrif á endingartíma fánanna og því vert að hafa í huga að setja inn ákvæði um útlit og ástand fána sem notaðir eru til flöggunar.“
Flestir sem skiluðu umsögn fögnuðu tillögunni og komu fram athyglisverðar athugasemdir, eins og heyra má, svo sem að ganga mætti enn lengra, að afla þyrfti frekari upplýsinga um óskir almennings hvað varðar notkun fánans og að ef til vill þyrfti að setja reglur um ástand og útlit fána þar sem gera mætti ráð fyrir því að fánar slitni meira með aukinni notkun.
Á 140. og 141. löggjafarþingi voru enn lagðar fram tillögur til þingsályktunar sama efnis og á 141. löggjafarþingi var lagt fram frumvarp til laga um breytingu á lögunum sem laut að því annars vegar að rýmka fánatímann og hins vegar að auka notkun fánans við markaðssetningu íslenskra vara.
Við yfirlestur umsagna sem hafa borist þinginu um þingmál sem varða breytingar á þeim reglum sem gilda um notkun íslenska fánans má lesa vilja til þess að reglur verði rýmkaðar en einnig að fánanum verði sýnd virðing. Þessum athugasemdum hefur verið mætt að mínu mati með fyrirliggjandi frumvarpi.
Hvað varðar ástand fána sem dreginn er að húni má nefna að samkvæmt 10. gr. laga um þjóðfána Íslendinga og ríkisskjaldarmerkið hefur lögreglan eftirlit með því að hvorki sé notaður þjóðfáni sem er ekki í samræmi við lögin, þ.e. þau sýnishorn sem nefnd eru í 9. gr. laganna, né fáni sem er svo upplitaður eða slitinn að sé verulega frábrugðinn réttum fána um lit og stærðarhlutföll reita. Lögreglan hefur samkvæmt þessu ákvæði heimild til að gera fána í slíku ástandi upptæka ef þeir eru notaðir á stöng eða sýndir úti eða inni þar sem almenningur gæti séð til.
Líkt og framar er getið er lagt til í frumvarpinu að heimilt verði að hafa fánann uppi allan sólarhringinn ef hann er flóðlýstur. Þetta er nýjung í frumvarpinu. Hafa ber í huga að umrædd lýsing raski ekki um of nánasta umhverfi. Til hliðsjónar eru ákvæði byggingarreglugerðar nr. 112/2012 sem á við um mannvirki og þætti þeirra, sbr. 1.1.2. gr. hennar. Ljósmengun er skilgreind í reglugerðinni sem þau áhrif á umhverfi sem verða af mikilli og óhóflegri lýsingu í næturmyrkri. Jafnframt er í reglugerðinni kveðið á um að lýsing á lóðum skuli vera þannig að hún valdi hvorki óþarfa ljósmengun, nágrönnum óþægindum né trufli umferð utan lóðar. Þá er í 10.4.2. gr. mælt fyrir um að við hönnun á útilýsingu skuli þess gætt að ekki verði um óþarfa ljósmengun að ræða frá flóðlýsingu mannvirkja og enn fremur að tryggja skuli að útilýsingu sé beint að viðeigandi svæði og notaðir séu skermaðir lampar sem varpa ljósi niður og valdi síður glýju og næturbjarma.
Svo virðist sem íslenskar reglur um notkun fánans séu rýmri en annars staðar á Norðurlöndunum. Í Noregi má draga fánann að húni kl. 8 frá mars til október en kl. 9 frá nóvember til febrúar. Þá skal taka fánann niður við sólsetur en ekki seinna en kl. 21 ef sólin sest síðar en þá. Í Danmörku skal ekki draga fánann að húni fyrir kl. 8 og hann skal taka niður við sólsetur. Þá má hafa fánann dreginn að húni eftir sólsetur ef hann er upplýstur en tekið er fram í handbók um danska fánann að venjuleg götulýsing nægi til dæmis ekki. Meira var ekki að finna í dönskum lögum um þjóðfána Danmerkur. Í Svíþjóð gildir svipuð regla og í Noregi, þ.e. að frá mars til október má flagga kl. 8 og frá nóvember til febrúar kl. 9 og skal taka fánann niður í síðasta lagi kl. 21 en hann má vera lengur við hún ef hann er upplýstur.
Í Bandaríkjunum er meginreglan sú að fáninn sé við hún frá sólarupprás til sólarlags en við sérstök tilefni má hafa hann uppi allan sólarhringinn svo fremi að hann sé upplýstur. Svipað á við í Bretlandi þar sem fáninn má vera uppi frá sólarupprás til sólarlags en hann má einnig vera uppi eftir myrkur ef hann er upplýstur.
Þarna dreg ég fram að mörg nágrannalönd okkar hafa þetta í sínum lögum um sinn fána, þ.e. að ef hann er upplýstur má hann vera við hún eftir sólarlag.
Þjóðfáni okkar Íslendinga er okkur dýrmætur. Hann táknar ekki bara land elda, ísa og himinbláma, hann er líka táknrænn fyrir sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar. Hann táknar það sem við erum, kemur við innsta kjarna þjóðarsálarinnar. Þess vegna vil ég sjá fánann okkar víðar og blakta oftar við hún. Það er ástæðulaust að mínu mati að taka hann niður þegar sólar nýtur allan sólarhringinn en að sama skapi verður að sjálfsögðu ávallt að gæta þess að sýna fánanum fyllstu virðingu.
Ég trúi því að með því að leyfa fánanum að vera uppi, ef hann er flóðlýstur, allan sólarhringinn aukist notkun á honum og hann sjáist alla jafna víðar en hann gerir nú. Ég sé fyrir mér að opinberar stofnanir og jafnvel hótel gætu nýtt sér vel þessa breytingu á lögunum og notað fánann meira en gert er í dag.
Mig langar að nefna áður en ég lýk máli mínu að íslenski fáninn sem hér er fyrir aftan mig í þingsal hefur alls ekki alltaf hangið þar. Það var ekki fyrr en árið 2007 að samþykkt var að hafa íslenska fánann uppi í þingsal. Í dag þykir öllum það sjálfsagt og hann er mikilvægur partur af ásýnd þingsins.
Fáninn okkar er fallegur og það er ósk mín að hann verði víðar ómissandi hluti af umhverfinu fáist þessi lög samþykkt. Ég þakka fyrir gott hljóð og vona að þetta frumvarp fái góða umfjöllun í þinginu.
