Haf- og vatnarannsóknir.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi á þskj. 529 og 530 sem eru mál nr. 391 og 392. Um er að ræða annars vegar frumvarp til laga um Haf- og vatnarannsóknir og hins vegar frumvarp til laga um breytingar á ýmsum lögum vegna sameiningar Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar.
Með frumvarpi til laga um haf- og vatnarannsóknir er lagt til að Hafrannsóknastofnun og Veiðimálastofnun verði sameinaðar í sjálfstæða rannsókna- og ráðgjafarstofnun, Haf- og vatnarannsóknir, frá 1. september 2015. Markmið sameiningarinnar er að búa til öfluga rannsóknastofnun og efla vísindalega þekkingu á umhverfi og lifandi auðlindum í hafi og ferskvatni. Þess er fyrst og fremst vænst að með sameiningunni náist fram faglegur og stjórnunarlegur ávinningur sem komi fram í enn öflugri stofnun með fjölþættari þekkingargrunni starfsfólks. Megináhersla er lögð á faglega styrkingu og aukna skilvirkni, en auk þess má reikna með nokkrum fjárhagslegum samlegðaráhrifum til lengri tíma litið.
Stofnunin mun heyra undir sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra sem skipar henni forstjóra og ráðgjafarnefnd honum til ráðuneytis, en ekki er gert ráð fyrir sérstakri stjórn við stofnunina. Áhersla er lögð á að hin nýja stofnun rækti samstarf við háskóla og aðrar rannsóknastofnanir á sama sviði. Þá er skilgreint í frumvarpinu hvernig stofnunin verði fjármögnuð og henni veitt heimild til, að fengnu samþykki ráðherra, að eiga aðild að rannsókna- og þróunarfyrirtækjum sem hagnýta niðurstöður frá stofnuninni og geta verið hlutafélög eða önnur félög með takmarkaðri ábyrgð. Þannig er hinni nýju stofnun ætluð sömu meginhlutverk og Hafrannsóknastofnun og Veiðimálastofnun sinna nú og gert ráð fyrir að stofnunin fái sambærileg starfsskilyrði stjórnskipulega.
Hugmyndin um sameiningu Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar er ekki ný af nálinni. Árið 2009 fól þáverandi sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra ráðgjafarfyrirtækinu ParX viðskiptaráðgjöf IBM „að meta möguleika til frekari samþættingar við framkvæmd verkefna stofnana sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins“. Þær stofnanir sem komu til skoðunar voru Fiskistofa, Hafrannsóknastofnun, Veiðimálastofnun, Matvælastofnun og fyrirtækið Matís ohf. Í skýrslunni ParX voru settar fram þrjár tillögur og þar af ein um samþættingu Veiðimálastofnunar og Hafrannsóknastofnunar. Um það segir m.a. í skýrslunni, með leyfi forseta:
„Sú hugmynd sem oftast var nefnd í vinnu ráðgjafa var að Veiðimálastofnun og Hafrannsóknastofnun yrðu gerðar að einni stofnun. Lagt er til að það verði gert á grundvelli samþættingar sem felur í sér að starfsemin verði mótuð að nýju frá grunni og viðfangsefni, aðferðir og verkferlar samþætt í nýju skipulagi og fyrirkomulagi.“
Þá segir enn fremur:
„Það er mat ParX að í þessari tillögu um samþættingu á starfsemi Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar felist faglegur-, stjórnunar- og rekstrarlegur ávinningur í þeim verkefnum sem heyra undir þær í dag. Mikilvægt er að fram komi að þessi tillaga felur ekki í sér að önnur stofnunin yfirtaki hina, þ.e. að sú minni verði svið eða deild innan þeirrar stóru, heldur fremur að til verði ný stofnun þar sem vísindamenn, stjórnendur, gagnagrunnar og arfleifðin myndi grunn að nýrri og breyttri starfsemi sem tekur mið af breytingum í fjárhagslegu umhverfi opinbers rekstrar á Íslandi.“
Í framhaldi af vinnu ParX fól þáverandi ráðherra sama ráðgjafa, sem þá hafði sameinast Capacent, að vinna með forstjórum Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar ásamt skrifstofustjóra í ráðuneytinu, að nánari greiningu og mati á samstarfsmöguleikum stofnananna. Sú vinna fór fram og skilaði Capacent skýrslu sem er fylgiskjal með frumvarpi þessu. Starfshópurinn lagði til að stofnanirnar gerðu með sér „heildstæðan samstarfs-, rannsókna- og þróunarsamning“ sem meðal annars fæli í sér samrekstur á stoðþjónustu og að stofnanirnar mundu deila húsnæði.
Af ýmsum ástæðum varð ekki af neinni samþættingu og var gengið frá samstarfssamningi milli Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar á síðasta kjörtímabili. Í samræmi við stefnuyfirlýsingu núverandi ríkisstjórnar, þar sem áhersla er m.a. lögð á að hagræða og auka skilvirkni stofnana, samhæfa rekstrargrunna og rekstrarumhverfi ríkisstofnana sem stunda rannsóknir og þróun og sameina stofnanir, ákvað ég að láta semja frumvarp um sameiningu umræddra stofnana sem ég byggði m.a. á þeirri undirbúningsvinnu sem ég hef nú lauslega greint frá.
Eins og áður greindi er meginmarkmið með sameiningu Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar að styrkja starfsemina faglega, ná fram aukinni skilvirkni og auka aðkomu og samstarf við háskóla á sviði haf- og vatnarannsókna. Auk þess má reikna með nokkrum sparnaði þegar fram í sækir, eins og fram kemur í kostnaðarumsögn fjármála- og efnahagsráðuneytisins.
Ég vil þó í því sambandi draga fram þá staðreynd að verulega hefur þrengt að rekstri Hafrannsóknastofnunar og reyndar einnig Veiðimálastofnunar síðastliðinn áratug og veit ég að hv. þingmönnum er vel kunnugt um stöðu Hafrannsóknastofnunar um þessar mundir. Ég tel því einsýnt að reynt verði að láta starfsemina njóta þess sparnaðar sem sameiningin getur skilað á komandi árum.
Sú leið er farin í þessu frumvarpi að öll störf hjá Hafrannsóknastofnun og Veiðimálastofnun verða lögð niður við gildistöku laganna, en öllum starfsmönnum skulu boðin störf við hina nýju stofnun og haldið áunnum réttindum samkvæmt lögum nr. 70/1996, um réttindi og skyldur opinberra starfsmanna.
Frumvarpið gerir og ráð fyrir því að þegar og ef það verður að lögum sé strax heimilt að auglýsa starf forstjóra og er hugsunin sú að hann hafi sem rýmstan tíma til að skipuleggja nýja stofnun og ganga frá starfsmannamálum áður en stofnunin tekur til starfa 1. janúar 2016.
Framkvæmdasýslu ríkisins hefur verið falið að gera hagkvæmniskönnun á húsnæðiskostum sameinaðrar stofnunar. Niðurstaða hennar liggur ekki fyrir.
Frumvarpið var auk þess að vera til kynningar á vegum ráðuneytisins í sumar sent helstu hagsmunaaðilum er málið varða og öllum hlutaðeigandi stéttarfélögum til umsagnar. Athugasemdir í umsögnum sneru að réttinda- og kjaramálum starfsfólks, formi sameiningarinnar og nafngift. Ein krafa kom fram um tiltekið innra skipulag nýrrar stofnunar. Farið var vandlega yfir umsagnirnar í ráðuneytinu en ekki var talið rétt að breyta frumvarpinu. Sjálfsagt er að láta hv. atvinnuveganefnd þessar umsagnir í té, en ég geri ráð fyrir að þeim aðilum sem sendu umsagnir gefist jafnframt tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri við nefndina.
Með sameiningu stofnana sem hér um ræðir næst fram samþætting í störfum, samstarf við háskólasamfélagið verður styrkt og tækifæri til samnýtingar tækja og búnaðar eykst. Rætt hefur verið að fækka rekstrareiningum ríkisins og stækka þær og er þetta frumvarp liður í þeirri aðgerð.
Verði frumvarpið að lögum verður til öflug rannsóknastofnun á sviði haf- og vatnarannsókna sem ætla má að sé samkeppnisfærari en fyrirrennarar þegar kemur að samstarfi í alþjóðaverkefnum og sókn í samkeppnissjóði sem því tengjast.
Með frumvarpi til laga um breytingar á ýmsum lögum, máli 7, vegna sameiningar Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar er einungis breytt nöfnum stofnananna þar sem vísað er til þeirra í lögum nema í tveimur tilfellum þar sem fjallað er um tilnefningar af hálfu stofnananna.
Virðulegi forseti. Á fylgiskjali með frumvarpi þessu er að finna kostnaðarumsögn fjármála- og efnahagsráðuneytisins um frumvarpið. Ég vil að öðru leyti vísa til greinargerðarinnar er fylgir frumvarpinu, en þar er ítarlega fjallað um og gerð grein fyrir efni þess.
Að lokinni þessari umræðu legg ég til að frumvarpinu verði vísað til 2. umr. og hv. atvinnuveganefndar.
