skyldutrygging lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
Herra forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða. Þetta er mál sem tengist samfélagslegri ábyrgð lífeyrissjóða og jafnréttisstefnu þeirra. Frumvarpið var lagt fram á 148. þingi en hlaut ekki afgreiðslu og er því endurflutt hér. Hér er um að ræða mál sem allur þingflokkur Viðreisnar stendur að, auk meðflutningsmanna úr þremur öðrum flokkum, Björns Levís Gunnarssonar, Helga Hrafns Gunnarssonar, Helgu Völu Helgadóttur, Rósu Bjarkar Brynjólfsdóttur, Andrésar Inga Jónssonar og Guðmundar Andra Thorssonar.
Breytingin sem hér er lögð til er í stórum dráttum tvíþætt, að við 1. mgr. 36. gr. laganna bætist nýr töluliður, svohljóðandi: „Lífeyrissjóður skal setja sér jafnréttisstefnu er nái til fjárfestinga sjóðsins.“
Í 36. gr. er fjallað almennt um fjárfestingarstefnu lífeyrissjóða þar sem tilgreind eru nokkur atriði sem lífeyrissjóðir skuli hafa í huga, þar með talið að hafa hagsmuni sjóðfélaga að leiðarljósi og að þeir setji sér siðferðisleg viðmið í fjárfestingum, svo fátt eitt sé nefnt.
Þessu tengt er lagt til að við 2. mgr. 41. gr. laganna, sem tekur til skýrslu stjórnar, bætist nýr töluliður, svohljóðandi: framkvæmd jafnréttisstefnu sjóðsins. Er hér átt við að í skýrslunni komi fram, samhliða yfirliti um starfsemi sjóðsins á árinu og öðrum upplýsingum, upplýsingar um hvernig lífeyrissjóðirnir hafi staðið að framkvæmd þessarar jafnréttisstefnu.
Áður en ég fer nánar í sjálft efni frumvarpsins langar mig að hafa nokkur orð um þá stöðu sem uppi er þegar kemur að því að rekja valdaþræðina í íslensku fjármálalífi. Ég ætla að leyfa mér að vitna, með leyfi forseta, í grein úr fjölmiðlinum Kjarnanum frá því í febrúar sl. Þar segir um könnunina:
„Í ár nær hún, líkt og í fyrra, til 90 æðstu stjórnenda viðskiptabanka, sparisjóða, lífeyrissjóða, skráðra félaga, óskráðra tryggingafélaga, lánafyrirtækja, verðbréfafyrirtækja og -miðlana, framtakssjóða, orkufyrirtækja, greiðslustofnana, Kauphallar og lánasjóða. Niðurstaðan nú er sú að 80 þeirra eru karlar en tíu eru konur. Konum fjölgar um eina á milli ára […] Þessi hópur sem fellur undir úttektarskilyrðin stýrir þúsundum milljarða króna og velur í hvaða fjárfestingar þeir peningar rata hverju sinni.
Þegar úttekt Kjarnans var framkvæmd fyrst, í febrúar 2014, voru störfin sem hún náði yfir 88 talsins. Þá sátu 82 karlar í þeim störfum en sex konur. Árið 2015 voru störfin 87, karlarnir 80 og konurnar sjö. […] Árið 2017 var niðurstaðan 80 karlar og átta konur. Í fyrra var hún 81 karl og níu konur. […] Niðurstaðan er sú að það hefur lítið sem ekkert breyst á þessum árum sem þó eiga að teljast einhver þau framsæknustu í jafnréttismálum.“
Áhrif lífeyrissjóða í íslensku viðskiptalífi eru veruleg enda sjóðirnir umsvifamestu aðilar á íslenskum fjármálamarkaði nú um stundir. Þeir eru 22 talsins en þeim er stýrt af 16 einstaklingunum. Þar af eru 14 karlar og tvær konur. Eignir lífeyrissjóðanna í lok desember sl. voru metnar á 4.240 milljarða kr. Lífeyrissjóðirnir halda á stórum hluta skuldabréfa og skráðra hlutabréfa, annaðhvort beint eða óbeint í gegnum sjóði sem þeir hafa fjárfest í. Þeir hafa líka fjárfest mikið í óskráðum eignum og sækja mikið á í útlánum til fasteignakaupa eins og þekkt er.
Samkvæmt lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda sem hér er vísað í og starfsemi lífeyrissjóða er öllum launamönnum og þeim sem stunda atvinnurekstur og/eða sjálfstæða starfsemi skylt að tryggja sér lífeyrisréttindi með aðild að lífeyrissjóði. Lífeyrissjóðunum er þannig falið að fara með almannafé og hafa þar af leiðandi samfélagslegu hlutverki að gegna. Það hlutverk endurspeglast m.a. í umræddri 36. gr. laganna sem kveður á um að lífeyrissjóður skuli hafa hagsmuni sjóðfélaga að leiðarljósi og setja sér siðferðileg viðmið í fjárfestingum.
Með þessu frumvarpi er lagt til að hnykkt verði á samfélagslegu hlutverki lífeyrissjóða að því er varðar jafna stöðu og jafnan rétt karla og kvenna í samfélaginu með því að kveða á um að sjóðirnir skuli setja sér jafnréttisstefnu sem nái til fjárfestinga viðkomandi sjóða. Að sama skapi skuli þess getið í ársskýrslu sjóðanna hvernig framkvæmd jafnréttisstefnunnar hafi gengið, hvernig fjárfestingar sjóðanna samræmist slíkri stefnu. Þannig beri lífeyrissjóðum samkvæmt þessu að skýra sérstaklega forsendur þess að fjárfest er í fyrirtækjum þar sem kynjahalli er verulegur meðal æðstu stjórnenda, svo dæmi sé tekið. Í raun ætti slík stefna að vera sjálfsögð og eðlileg í ljósi þess hlutverks sem lífeyrissjóðir gegna í samfélaginu enda sýna fjölmargar rannsóknir fram á að fyrirtækjum þar sem jafnvægi er í kynjahlutföllum í stjórn og framkvæmdastjórn vegnar almennt betur. Þannig ætti þetta að falla undir samfélagslega ábyrgð sjóðanna sem nefnd hefur verið. Í ljósi stöðunnar í íslensku viðskiptalífi þykir hins vegar rétt að mæla sérstaklega fyrir um þessa skyldu lífeyrissjóðanna með lögum.
Herra forseti. Þó að margt hafi áunnist í jafnréttismálum hér á landi er eins og ákveðin svið samfélagsins séu svolítið sér á báti. Dæmi um það er fjármálageirinn. Þær tölur eru sláandi sem sýna að ríflega 90% þeirra sem stýra peningum hér á landi eru karlmenn. Í þeim hópi skera síðan lífeyrissjóðirnir sig úr, ekki út frá þessu hlutfalli, þeir falla vel að því, heldur vegna þess að þeir tilheyra öllum almenningi. Það verða allir að greiða í lífeyrissjóð af launum sínum, karlar jafnt sem konur. Lífeyrissjóðir hafa því, svo ég árétti það, samfélagslegu hlutverki að gegna. Þeir sýsla með peningana okkar. Þeir eru gríðarlega umsvifamiklir í viðskiptalífinu í fjárfestingum sínum.
Með frumvarpinu er lagt til að lífeyrissjóðirnir axli þannig ábyrgð þegar kemur að framgangi jafnréttis í samfélaginu. Þannig sinna þeir samfélagslegri skyldu sinni á sem bestan hátt og því hlutverki sem þeim er ætlað að gegna í samfélaginu. Því er lagt til að þessi samfélagslega skylda sé lögfest þannig að lífeyrissjóðum sé gert að setja sér jafnréttisstefnu sem nái til fjárfestinga þeirra. Reyndin er sú, eins og ég sagði áðan, að rannsóknir sýna að þeim fyrirtækjum sem hafa fjölbreyttan stjórnendahóp, m.a. með tilliti til kynjaskiptingar, vegnar betur. Það ætti að vera okkur sjálfsagt mál og kappsmál, í ljósi þess að sjóðunum er ætlað að hámarka afkomu fjárfestinga sinna, að litið sé til jafnréttissjónarmiða. Sú hefur einfaldlega ekki verið raunin. Því er rökrétt og mikilvægt næsta skref að lögfesta þessa skyldu.
Ákvæðið um jafnréttisskylduna sem kveðið er á um í 1. gr. þessa frumvarps er hins vegar ekki nóg. Það þarf að ríkja gagnsæi um það hvernig hún er framkvæmd. Þess vegna er líka hnykkt á því og lagt til að lífeyrissjóðunum verði lögum samkvæmt skylt að gera grein fyrir því í ársskýrslunni hvernig jafnréttisstefnan er framkvæmd. Þannig myndu sjóðirnir t.d. þurfa að útskýra hvers vegna fjárfest sé í fyrirtækjum sem uppfylla ekki jafnréttisviðmið.
Mér finnst mikilvægt að það komi fram að hér er um að ræða að lögfesta skyldur sjóðanna til að rökstyðja val sitt og ákvarðanir, ekki inngrip í ákvarðanirnar sem slíkar að öðru leyti. Þetta getur því varla kallast stórkostleg takmörkun á frelsi þeirra heldur er það einfaldlega krafa, eðlileg krafa af hálfu eigenda sjóðanna og þeirra sem hagsmuna eiga að gæta, að val, ákvarðanir og aðgerðir séu rökstuddar. Það er skylda stjórnmálanna að vera vakandi yfir því hvernig megi breyta og bæta kerfi almenningi til góðs. Við eigum ekki að láta tiltekin svið samfélagsins þar undanskilin og eigum ekki að láta það líðast að tiltekin svið samfélagsins festist í kynbundinni misskiptingu.
Herra forseti. Ég ætla rétt í lokin að nefna að þær umsagnir sem bárust um málið eftir að það var fyrst flutt hér á síðasta þingi skiptust að miklu leyti í tvennt. Annars vegar mjög jákvæðar umsagnir og þær voru margar og hins vegar aðrar þar sem menn töldu helsta galla málsins vera að kvöðin átti ekki við um alla stofnanafjárfesta. Ég get tekið undir að það má skoða með tíð og tíma. En munurinn á lífeyrissjóðum og öðrum stofnanafjárfestum er þó sá sem ég hef eytt töluverðu máli í að útskýra, þ.e. að lífeyrissparnaður er lögbundin og það er eðlilegt að það hvíli meiri og ríkari samfélagsskylda og stjórnendum þar.
Ég hef lokið máli mínu, herra forseti, og óska þess að málið fari til efnahags- og viðskiptanefndar og von mín er sú að það fái góðan og skjótan framgang.
