þjóðlendur og ákvörðun marka eignarlanda, þjóðlendna og afrétta.

Herra forseti. Við ræðum hér frumvarp til laga um breytingu á lögum um þjóðlendur og ákvörðun marka eignarlanda, þjóðlendna og afrétta, nr. 58/1998. Í aðdraganda þjóðlendumálsins á níunda áratugnum var rætt um að eðlilegt væri að skýra mörk svokallaðs einskismannslands á hálendinu sem og í einhverjum tilvikum einnig eignamörk afrétta. Kröfugerð ríkisins í þinglýstar eignir hefur því miður verið í algjörri andstöðu við upphaflegan tilgang þessarar vegferðar sem hófst fyrir 22 árum. Málsmeðferðin sem hefur verið viðhöfð í mörgum tilvikum er í raun með öllu óásættanleg. Kröfugerðir voru í sumum tilvikum algjörlega úr hófi. Má þar nefna eitt dæmi frá Norðausturlandi. Þar var sums staðar gerð sú krafa að land væri skilgreint þjóðlenda allt niður í sjó. Til dæmis var gerð krafa um að 75% af landi Grýtubakkahrepps, svo að dæmi sé tekið, yrðu skilgreind sem þjóðlenda í eigu ríkisins. Dæmi er um sams konar kröfur í allt að 90% jarða á þessu svæði. Framganga ríkisins hefur þannig hvorki verið í anda þess samstarfs sem bændur og ríkisvaldið áttu í aðdraganda málsins né í samræmi við tilgang laganna sjálfra sem er fyrst og fremst að tryggja eignamörk bújarða þannig að hvergi leiki vafi á um eignarrétt jarðeigenda. Það átti enginn von á því að ríkið myndi gera kröfur í þinglýstar jarðir. Það varð hins vegar raunin.

Það er einnig með ólíkindum að sönnunarbyrðin skuli í sumum tilvikum vera lögð á landeigendur. Slík málsmeðferð er í fullu ósamræmi við almennan refsirétt. Sönnunarbyrði sektar er á höndum ákæruvaldsins en ekki öfugt. Ekki hefur verið sátt um þessi mál innan stjórnmálaflokka og ekki innan ríkisstjórnarflokka. Þessi mál hafa stuðlað að sundrungu meðal þjóðarinnar. Það hefur aldrei ríkt eining innan stjórnmálanna en þrátt fyrir það er haldið áfram.

Þetta mál snýst ekki bara um landsvæði heldur um fólk sem hefur þurft að verja sig gagnvart ríkisvaldinu sem hefur í raun komið fram eins og úlfur í sauðargæru þegar farið var að vefengja þinglýstar eignir sem aldrei stóð til að gera. Fólk sem hefur átt aðkomu að þessum málum er tortryggið í garð ríkisins sem hefur verið að ásælast eignir þess og formaður Félags landeigenda sagði þjóðlendumálið vera hlunnindarán. Annars vegar er hér um að ræða landeigendur, eignir þeirra og réttindi, og hins vegar er hópur fólks sem telur það til mikilla hagsbóta fyrir þá sem ekkert land eiga að ríkið slái eign sinni á sem mest land sem sé þá nokkurs konar þjóðareign. Ég held að allir hafi skilning á því, herra forseti, að það er mikilvægt að skilgreina hálendi landsins, svokallað einskismannsland, sem eign allra landsmanna og þar á meðal eru bændur. En sú framganga sem hefur verið viðhöfð í allt of mörgum tilfellum af hálfu ríkisins, að virða ekki eignarhald á þinglýstum eignum, er alvarleg og óásættanleg. Það var afar mikilvægt að um þjóðlendumálið hefði ríkt sátt eins og til stóð í upphafi. Það mistókst hins vegar hrapallega og skrifast algerlega á ríkisvaldið, fjármálaráðherra og þær óbilgjörnu kröfur sem haldið hefur verið uppi og til streitu frá upphafi.

Löggjafinn átti að grípa strax inn í þegar ljóst var hvert væri verið að stefna. Strax hefði átt að stöðva þær forsendur, málsmeðferð og aðferðafræði sem fjármálaráðuneytið og embættismenn þess viðhöfðu gagnvart bændum og öðrum landeigendum. Þarna skortir löggjafann kjark og vilja. Ég vil minna á í þessari umræðu að einn fremsti lagaprófessor landsins sagði á sínum tíma að lögin um óbyggðanefnd væru óþörf, að framkvæmd þjóðlendulaganna orkaði tvímælis og að vafasamt væri að hún stæðist stjórnarskrá. Einstaka lögmenn hafa einnig sagt að þjóðlendulögin væru brot á stjórnarskránni. Sumir hverjir hafa kallað kröfugerðir ríkisins grimmar. Þjóðlendumálið hefur valdið bændum og landeigendum tjóni í viðskiptum með jarðir, þær féllu í verði og sala þeirra var erfið í þeim tilvikum þar sem ríkið gerði stórar kröfur til þjóðlendna.

Það er síðan einnig efni í sérstaka umræðu hvers vegna ríkt hefur mismunun í kröfugerð ríkisins eftir svæðum. Ég hef rætt við aðila sem þekkja til í þessum efnum sem telja að pólitík hafi haft áhrif þar á. Ef svo er er það að sjálfsögðu grafalvarlegt. Þess eru dæmi að landeigendur hafi samkvæmt öllum heimildum átt jörð í rúm 600 ár, eða þeir sem tengjast þeim, og engin dæmi voru um að gerðar hefðu verið athugasemdir við eignarhaldið, svo að vitað væri, þar til ríkisvaldið leit dagsins ljós í búningi óbyggðanefndar, með fullar hendur fjár frá skattgreiðendum til að standa straum af endalausum málaferlum gagnvart saklausum bændum, og fór að vefengja slíkar heimildir. Bændasamtökin gerðu ekki athugasemdir við þjóðlendulögin á sínum tíma en upphaflegi tilgangur þeirra var, eins og áður segir, að ríkið tæki upp svokallaðar einskismannsjarðir. Ráðamenn gáfu þau loforð í upphafi að ekki yrði gengið á þinglýstar eignir bænda. Annað kom síðan í ljós. Má þar nefna þegar úrskurðað var bændum í hag gegn ríkinu, bæði hjá óbyggðanefnd og í Héraðsdómi Austurlands. Ríkið áfrýjaði síðan til Hæstaréttar þar sem rétturinn taldi að þinglýsing bænda væri ekki sönnuð að fullu. Ég leyfi mér að fullyrða hér að þetta var ekki vilji löggjafans á sínum tíma. Það var ekki lagt upp með svona aðför að þinglýstum jarðeignum bænda. Bændasamtökin eru því skiljanlega ekki par hrifin af vinnubrögðum óbyggðanefndar í dag og ályktuðu á þann veg að þau myndu styðja við bakið á þeim sem áfrýjuðu til Mannréttindadómstólsins, enda alveg ljóst að í sumum málum var sönnunarbyrði hreinlega snúið við.

Einstök sveitarfélög ályktuðu einnig um hörkuna í vinnubrögðum óbyggðanefndar. Auk þess hafa verið haldnir stórir fundir á vegum bænda víða um land og um kröfu ríkisins eins og í Austur-Skaftafellssýslu, svo að dæmi sé tekið. Þar lýstu ráðherrar og þingmenn því yfir að ef þinglýstar eignir yrðu teknar af mönnum myndu þeir breyta þjóðlendulögunum. Hafa þeir staðið við stóru orðin? Nei, það hafa þeir ekki gert. Ekkert var að marka slíkar yfirlýsingar. Á þessum sama fundi var því haldið fram að kröfugerð fjármálaráðherra fyrir hönd ríkisins hefði farið algjörlega úr böndunum og væri í engu samræmi við það sem þjóðlendulögunum var ætlað. Þingmenn viðurkenndu þetta en gerðu ekkert í málinu.

Herra forseti. Þetta mál snýr ekki bara að bændum eða landeigendum heldur snýr það að því að hér er um að ræða stjórnarskrárvarinn eignarrétt, þinglýstan eignarrétt sem ríkisvaldið fór síðan að vefengja. Það gerist ekki í hinum vestræna heimi en það gerðist á Íslandi. Hvað sjávarjarðirnar varðar sem óbyggðanefnd ætlar næst að snúa sér að samkvæmt frumvarpinu þá hafa verið færð óyggjandi rök fyrir því að svæðið innan netlaga tilheyri viðkomandi jörð og sé hluti hennar. Jafnframt eru afar sterk rök fyrir því að jarðirnar eigi hlutdeild í auðlindinni utan netlaga. Landhelgi Íslands er miðuð við stórstraumsfjörumál. Því eru eignarlönd jarða ótvíræður hluti af sameiginlegri auðlind sjávarins. Auk þess fer verulegur hluti af uppeldi ýmissa nytjastofna fram á grunnsævi innan netlaga og skapar þar með tilkall til ítaka við nýtingu, enda er hafið og lífríki í því á hreyfingu milli netlaga og ytra svæðis. Þá tilheyrðu ýmis þekkt fiskimið ávallt tilteknum jörðum, enda var útræði eða heimræði sérstakur matsliður í fasteignamati.

Óbyggðanefnd hefur í sumum málum gengið lengra í kröfum um sönnunarreglur en almennt gildir og lagt svo þunga sönnunarbyrði á landeigendur að það er talið brot á bæði meðalhófsreglu og jafnræðisreglu. Það að ríkið skuli vera að gera kröfur með þessum hætti og hreinlega taka það af landeigendum sem þeir eiga þinglýst minnir mjög á aðferðir kommúnista í fyrrum ráðstjórnarríkjum. Það verður að halda því til haga hér, þegar þetta frumvarp er rætt, að það er samdóma álit bænda að ríkið hafi beitt mikilli hörku í þjóðlendumálunum almennt. Enginn hafi búist við þessari hörku af hálfu ríkisins. Og nú á, í þessu frumvarpi, að blása aftur til sóknar, opna aftur fyrir mál á svæðum sem lokið er í ferli og síðast en ekki síst hefja aftur aðför sem væntanlega mun standa í önnur 22 ár og að þessu sinni gegn eigendum sjávarjarða.

Sjálfstæðisflokkurinn fór með fjármálaráðuneytið í 17 ár af þeim 22 sem eru liðin frá því að lögin tóku gildi. Harkan í málinu hefur ekki komið frá óbyggðanefnd. Óbyggðanefnd mótaði ekki stefnuna. Hún lagði ekki línurnar. Það er og hefur verið fjármálaráðherra sem mótar stefnuna og svo verður áfram verði frumvarpið að lögum. Hinum almenna Sjálfstæðismanni var loksins farið að blöskra harkan í málinu af hálfu fjármálaráðherra og ályktaði landsfundur flokksins sérstaklega um málið á sínum tíma á þann veg að þinglýstar eignarheimildir bæri að virða. Það er saga til næsta bæjar að Sjálfstæðisflokkurinn hafi þurft að álykta á þennan veg. Formaður Félags landeiganda sagði síðar að flokkurinn hefði ekki staðið við ályktunina og þinglýstar jarðir voru gerðar að þjóðlendum.

Þetta mál, herra forseti, er allt áfellisdómur yfir Sjálfstæðisflokknum og enn ætlar Sjálfstæðisflokkurinn, flokkur sem eitt sinn var flokkur einkaframtaksins og málsvari einstaklingsfrelsisins, að standa að baki nýrri aðför gegn bændum og landeigendum þessa lands með umræddu frumvarpi. Ekki má gleyma Framsóknarflokknum sem eitt sinn var hliðhollur bændum. Hann stendur að baki þessu frumvarpi auk Vinstri grænna. Þrátt fyrir að í þessu frumvarpi sé ákvæði sem rýmkar heimildir landeigenda til endurupptöku, eins og fjallað er um í 6. og 7. gr., tel ég hagsmuni landeigenda verða meiri og betri verði þetta frumvarp ekki að lögum.

Herra forseti. Nú er mál að linni hvað óbyggðanefnd varðar. Það á að leggja hana niður. Þjóðlendumálin eru komin út fyrir allt sem lagt var upp með í upphafi. Það sama á við um kostnaðinn fyrir skattgreiðendur. Miðflokkurinn styður ekki þetta mál.