samkeppnislög.
Frú forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti með breytingartillögu um frumvarp til laga um breytingu á samkeppnislögum, nr. 44/2005, með síðari breytingum, frá meiri hluta efnahags- og viðskiptanefndar á þskj. 1732.
Með frumvarpinu eru lagðar til umtalsverðar breytingar á samkeppnislögum. Í fyrsta lagi er lagt til að við upptalningu 1. gr. laganna, um hvernig ná skuli markmiði þeirra, bætist að stuðla skuli að heilbrigðu samkeppnisumhverfi til hagsbóta fyrir neytendur.
Í öðru lagi eru lagðar til breytingar á 6. gr. laganna, sem fjallar um forstjóra Samkeppniseftirlits, þannig að ráðning forstjóra verði framvegis ekki ótímabundin eins og hingað til heldur til fimm ára í senn. Þá verði kveðið á um að sama einstakling megi ekki ráða forstjóra oftar en tvisvar. Breytingin nær til ráðninga sem fram fara eftir gildistöku laganna.
Í þriðja lagi eru lagðar til breytingar á 15. gr. laganna um undanþágur frá banni við samkeppnishömlum samkvæmt 10. og 12. gr. Samkvæmt gildandi fyrirkomulagi getur Samkeppniseftirlitið veitt slíkar undanþágur að tilteknum skilyrðum uppfylltum. Í 3. gr. frumvarpsins er lagt til að í lögunum verði tekið fram að bann samkvæmt 10. og 12. gr. gildi ekki ef skilyrðin sem talin eru upp í 1. mgr. 15. gr. gildandi laga eru uppfyllt. Þannig verði fyrirtækjum eða samtökum fyrirtækja gert að meta hvort ráðstafanir, sem ella myndu falla undir bannákvæði 10. eða 12. gr. laganna, uppfylli umrædd skilyrði og séu þar með heimilar. Samkeppniseftirlitið gefi út leiðbeiningar um undanþágur samkvæmt ákvæðinu.
Í fjórða lagi er lagt til að c-liður 1. mgr. 16. gr. laganna falli brott. Í ákvæðinu er kveðið á um heimild Samkeppniseftirlitsins til að grípa til aðgerða gegn aðstæðum eða háttsemi sem kemur í veg fyrir, takmarkar eða hefur skaðleg áhrif á samkeppni almenningi til tjóns. — Ég mun víkja að þessu hér síðar.
Í fimmta lagi eru lagðar til breytingar á ákvæðum laganna um samruna. Lagðar eru til hækkanir á veltumörkum tilkynningarskyldra samruna og á skilyrðum og efni styttri samrunatilkynninga samkvæmt 17. gr. a laganna. Jafnframt er lögð til hækkun á veltumörkum samruna þar sem Samkeppniseftirlitið getur krafist tilkynningar eftir á samkvæmt 3. mgr. 17. gr. b. Þá eru lagðar til breytingar á tímafrestum í málsmeðferð samrunamála samkvæmt 17. gr. d og á gjaldtöku fyrir samrunatilkynningar samkvæmt 17. gr. g.
Í sjötta lagi er lögð til breyting á 17. gr. f laganna um heimild til að ljúka máli með sátt og til að hefja málsmeðferð að nýju.
Í sjöunda lagi eru lagðar til breytingar á 19., 20. og 35. gr. laganna sem snúa að upplýsingagjöf Samkeppniseftirlitsins til samkeppnisyfirvalda annarra ríkja og heimild stofnunarinnar til að framkvæma athuganir hér á landi samkvæmt beiðni erlendis frá. Breytingarnar eru tilkomnar vegna nýs samnings um norrænt samstarf í rannsóknum samkeppnismála.
Loks er lagt til að fellt verði brott ákvæði 40. gr. samkeppnislaga um að leita þurfi úrskurðar áfrýjunarnefndar samkeppnismála áður en dómsmál er höfðað um ákvörðun Samkeppniseftirlitsins. Þannig verði aðila að ákvörðun Samkeppniseftirlitsins mögulegt að leita beint til dómstóla kjósi hann það en frjálst að bera ákvörðunina undir áfrýjunarnefndina.
Líkt og bent er á í greinargerð með frumvarpinu […] er sjálfstæði samkeppnisyfirvalda frá öðrum stjórnvöldum mikilvægur þáttur í framkvæmd samkeppnislaga.“ — Vegna þessa er talið mikilvægt að samkeppniseftirltið geti skotið úrskurðum áfrýjunarnefndar samkeppnismála til dómstóla.
Frá því heimildin var lögfest árið 2011 hefur Samkeppniseftirlitið höfðað þrjú dómsmál til ógildingar á úrskurðum áfrýjunarnefndar samkeppnismála. Í þessu sambandi er vert að hafa í huga að málskotsheimild Samkeppniseftirlitsins er ekki í samræmi við þá meginreglu að úrlausn æðra setts stjórnvalds sé bindandi fyrir lægra sett stjórnvald og endanleg á stjórnsýslustigi. Áfrýjunarnefnd samkeppnismála er æðra sett stjórnvald gagnvart Samkeppniseftirlitinu. […]
Við umfjöllun nefndarinnar komu fram áhyggjur af því að réttarfarsleg óvissa gæti skapast ef aðilar máls, sem sætta sig ekki við ákvörðun Samkeppniseftirlitsins, fá heimild til að skjóta máli sínu beint til dómstóla, líkt og lagt er til með 13. gr. frumvarpsins. Meiri hlutinn hefur skilning á þessu sjónarmiði en telur að önnur atriði vegi þyngra, ekki síst rétturinn til að fá úrlausn um réttindi sín og skyldur fyrir óháðum og óhlutdrægum dómstóli, samanber 70. gr. stjórnarskrárinnar.
Meiri hlutinn telur mikilvægt að gæta sérstakrar varúðar við því að setja skorður við rétt manna til að leita úrlausnar sinna mála fyrir dómstólum. Skilyrði um að ekki sé heimilt að höfða mál fyrir dómstólum fyrr en kæruleiðir á stjórnsýslustigi séu tæmdar verður að mati meiri hlutans að byggjast á þeirri meginreglu að ákvörðun æðra setts stjórnvalds sé endanleg á stjórnsýslustigi.
Frá því að Samkeppniseftirlitið fékk heimild til að bera niðurstöðu áfrýjunarnefndar samkeppnismála undir dómstóla hafa orðið grundvallarbreytingar á skipan dómsmála með tilkomu Landsréttar. Eftir þá breytingu er mögulegt að um samkeppnismál sé fjallað á tveimur stjórnsýslustigum og þremur dómstigum. Það er löng málsmeðferð.
Þótt nauðsynlegt sé að tryggja vandaða og ítarlega málsmeðferð getur ekki síður verið mikilvægt að tryggja skjóta málsmeðferð í samkeppnismálum. Í því felast miklir hagsmunir, jafnt fyrir þá sem eiga beina aðild að máli og fyrir almenning og atvinnulífið í heild sinni enda getur málsmeðferð sem dregst mjög á langinn valdið viðvarandi réttaróvissu. Örðugt getur reynst að tryggja hvort tveggja, vandaða og skjóta málsmeðferð, einkum í ljósi þess að ágreiningsmál í samkeppnisrétti eru oft og tíðum flókin og réttarsviðið efnismikið. Hið sama á við um ýmis önnur ágreiningsmál er tengjast viðskiptaháttum og starfsemi á markaði.
Með hliðsjón af þessu beinir meiri hlutinn því til ferðamála-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra, fyrir hönd ríkisstjórnarinnar, að gerð verði fýsileikakönnun þar sem kannaðir verði kostir og gallar þess að settur verði á fót sérstakur dómstóll sem leysi af hólmi ýmsar áfrýjunar- og úrskurðarnefndir á sviði viðskipta- og neytendamála. Könnunina þarf að vinna þvert á ráðuneyti og hafa náið samráð, m.a. við eftirlitsstofnanir, sérfræðinga og haghafa á viðkomandi sviði. Meðal þeirra stjórnsýslunefnda sem til greina kæmi að slíkur dómstóll leysti af hólmi eru áfrýjunarnefnd samkeppnismála, áfrýjunarnefnd neytendamála, kærunefnd útboðsmála, áfrýjunarnefnd hugverkaréttinda, úrskurðarnefnd raforkumála og úrskurðarnefnd fjarskipta- og póstmála. Ég vil taka það fram, frú forseti, að hér er ekki um tæmandi talningu að ræða.
Með stofnun sérhæfðs dómstóls um framangreind málefni yrði annars vegar stuðlað að vandaðri og skjótri málsmeðferð og hins vegar að því að tryggja sem best að til staðar verði sú sérhæfing og þekking sem nauðsynleg er á sífellt flóknari réttarsviðum viðskiptalífsins. Takist vel til stuðlar hvort tveggja að auknu réttaröryggi.
Veigamesta breytingin sem meiri hlutinn leggur til er í 4. gr. frumvarpsins þar sem heimild Samkeppniseftirlitsins til íhlutunar án brots er felld brott.
Í greinargerð með frumvarpinu kemur fram að Samkeppniseftirlitið hafi ekki beitt umræddri heimild þó ein markaðsrannsókn hafi verið framkvæmd. […] Við umfjöllun nefndarinnar um málið sættu áform um brottfall heimildar til íhlutunar án brots talsverðri gagnrýni. […]
Meiri hlutinn telur ekki rétt að fella brott heimild Samkeppniseftirlits til íhlutunar án brots og leggur til breytingar á frumvarpinu vegna þess. Til grundvallar þeirri afstöðu liggja almannahagsmunir enda geta samkeppnishindranir sem leiðir af samsetningu markaða án þess að brotið sé gegn lögum haft jafnalvarlegar afleiðingar fyrir almenning — og fyrirtæki — og brot gegn bannreglum. […] Meiri hlutinn telur að hagsmunir minni fyrirtækja séu betur tryggðir með því að halda heimild Samkeppniseftirlitsins til íhlutunar án brots inni í lögum.
Meiri hlutinn lagði hins vegar fram breytingartillögu til að afmarka beitingu heimildarinnar og gera hana skýrari í lögum sem ég ætla ekki að gera frekari grein fyrir hér að þessu sinni. Ég vísa bara í nefndarálitið. Ég vil þó vekja athygli þingheims á því að ég hef lagt fram breytingartillögu þessa efnis og hún er gerð í samráði við aðra í meiri hluta efnahags- og viðskiptanefndar þó að breytingartillagan sé í mínu nafni. Breytingartillagan, sem er einföld, tryggir að 16. gr. gildandi samkeppnislaga verður óbreytt. Með þessu er verið að koma, a.m.k. að hluta til, til móts við minni hluta efnahags- og viðskiptanefndar. Vonast ég til þess að þessi breytingartillaga verði samþykkt.
Í 13. gr. frumvarpsins er lagt til að fellt verði brott ákvæði 40. gr. samkeppnislaga um að leita þurfi úrskurðar áfrýjunarnefndar samkeppnismála áður en dómsmál er höfðað um ákvörðun Samkeppniseftirlitsins. Í 41. gr. laganna er m.a. kveðið á um málshöfðunarfrest fyrir dómstólum þegar úrskurður áfrýjunarnefndar er borinn undir dóm. Meiri hlutinn leggur til að við ákvæðið bætist ný málsgrein um að sami málshöfðunarfrestur eigi við þegar ákvörðun Samkeppniseftirlitsins er skotið beint til dómstóla.
Meiri hlutinn leggur til að við 8. gr. samkeppnislaga, sem fjallar um hlutverk Samkeppniseftirlitsins, bætist ákvæði um að stofnunin skuli gefa út ársskýrslu um störf sín.
Þess ber að geta að til skamms tíma hefur stofnunin gefið út slíkar ársskýrslur en verkefnin hafa verið ærin og sjálfsagt hafa ársskýrslurnar þurft að mæta afgangi en nú verður það lagaleg skylda að gefa út ársskýrslu enda gefa skýrslurnar mikilvægt innsæi og eru mikilvægt innlegg í umræðu um samkeppnismál hér á landi og geta haft jákvæð áhrif á meðvitund almennings um mikilvægi virkrar samkeppni og eftirlits með samkeppnismarkaði.
Telur meiri hlutinn að í ársskýrslu um störf Samkeppniseftirlitsins verði, auk yfirlits yfir starfsemi stofnunarinnar á undangengnu ári, að finna upplýsingar um það sem efst er á baugi í samkeppnismálum, hérlendis og á alþjóðavísu, auk fleiri þátta sem haft geti fræðslugildi.
Frú forseti. Ég hygg að ég þurfi ekki að gera frekari grein fyrir því nefndaráliti sem liggur hér fyrir, vísa til þeirra breytingartillagna sem fylgja nefndarálitinu.
Undir þetta nefndarálit skrifa hv. þingmenn, sá er hér stendur, Óli Björn Kárason, Brynjar Níelsson, Bryndís Haraldsdóttir, Ólafur Þór Gunnarsson og Willum Þór Þórsson.
