almannavarnir.
Hæstv. forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um almannavarnir. Gildandi lög um almannavarnir tóku gildi í júní 2008 og hafa tekið litlum efnislegum breytingum síðan. Talsvert hefur reynt á lögin og það fyrirkomulag sem kveðið er á um í þeim þegar almannavarnaástand skapast og almannavarnastigi er lýst yfir af ríkislögreglustjóra. Síðustu tvö ár hafa verið viðburðarík. Fárviðri, snjóflóð, skriðuföll, jarðskjálftar, heimsfaraldur kórónuveiru og nú síðast eldgos hafa reynt mikið á skipulag almannavarna og eru breytingar lagðar til með hliðsjón af þeirri miklu reynslu sem fengist hefur á síðustu mánuðum. Ein af niðurstöðum átakshóps sem stofnaður var í kjölfar forvera síns í desember 2019 var einmitt að efla almannavarnir með endurskoðun laganna.
Tilgangur frumvarpsins er að skilgreina betur hugtök og skerpa á verkaskiptingu og leggja til breytingar á rýni aðgerða. Mismunandi almannavarnastig eru skilgreind í frumvarpinu og hugtakið hættustund en þessi hugtök ráða því hvenær valdheimildir laganna virkjast. Almannavarnastigin eru þrjú, óvissustig, hættustig og neyðarstig, og flokkast eftir alvarleika þess neyðarástands sem uppi er hverju sinni eins og landsmenn hafa fengið að kynnast síðasta árið.
Með frumvarpinu er ábyrgð lögreglustjóra og gerð viðbragðsáætlana og könnun áfallaþols einnig gerð skýrari. Heiti almannavarna- og öryggismálaráðs er breytt í almannavarnaráð til að heiti ráðsins sé meira lýsandi fyrir verkefni þess í samanburði við þjóðaröryggisráð sem tók til starfa með lögum nr. 98/2016. Smávægilegar breytingar eru gerðar á skipan ráðsins, m.a. með því að ráðherra samgöngumála verði aðili að því og heiti fulltrúa sem eiga sæti í ráðinu leiðrétt vegna breytinga sem hafa orðið á stofnunum. Jafnframt er kveðið á um fyrirkomulag móttöku erlends hjálparliðs og lagt til að ákvæði um um borgaralega skyldu opinberra starfsmanna verði lögfest varanlega en það hefur tvisvar verið lögfest sem bráðabirgðaákvæði. Notkun þess ákvæðis í Covid-19 faraldrinum hefur sýnt að þessi heimild er nauðsynleg til að geta brugðist við þegar viðlíka ástand skapast eins og nú hefur verið vegna heimsfaraldursins. Í frumvarpinu er jafnframt lagt til að núgildandi ákvæði um almenna borgaralega skyldu verði eingöngu notað þegar þetta ákvæði dugar ekki til og að sjálfsögðu einungis þegar engin önnur úrræði eru fyrir hendi.
Breytingar á fyrirkomulagi varðandi rýni aðgerða fela í sér að rannsóknarnefnd almannavarna verði lögð niður en þrepaskipt rýni komi í staðinn sem taki mið af þörfum hverju sinni. Þannig verði viðbragðsaðilar ávallt kallaðir saman á rýnifund að loknum aðgerðum og lagt mat á það hvernig til tókst. Ríkislögreglustjóri ber ábyrgð á því og hefur eftirlit með því að viðbragðsaðilar geri viðunandi úrbætur í samræmi við niðurstöður rýnifundar. Utanaðkomandi rýni fari fram ef stjórn samhæfingar- og stjórnstöðvar telur það nauðsynlegt og yrðu kallaðir til aðilar sem hafa þá sérþekkingu sem til þarf. Oft er staðan sú að málin eru mjög mismunandi. Það er fjölbreytt viðbragð sem þarf að vera til staðar og þekking til að takast á við mjög ólík mál sem almannavarnakerfið hefur tekist á við eins og síðasta ár hefur bersýnilega sýnt. Í alvarlegustu tilvikum geti dómsmálaráðherra einnig sett af stað slíka rýni og ég tel að þetta kerfi sé sveigjanlegra og taki betur mið af raunverulegri þörf hverju sinni en það kerfi sem núgildandi lög gera ráð fyrir.
Aðrar breytingar á frumvarpinu eru m.a. nauðsynlegar til að tryggja að enginn vafi leiki á um hlutverk viðbragðsaðila þegar almannavarnastigi hefur verið lýst yfir og að samfélagið geti starfað án truflana við slíkar aðstæður.
Frumvarp þetta er aðeins fyrsta skrefið í endurskoðun laga um almannavarnir. Fyrirhugað er að á árunum 2022–2025 verði unnið að heildarendurskoðun laganna í samræmi við stefnu almannavarna og öryggismála sem samþykkt var á fundi almannavarna- og öryggismálaráðs í síðustu viku.
Virðulegi forseti. Ég hef nú gert grein fyrir efnisatriðum frumvarpsins en með því er skipulag almannavarna gert skýrara sem er lykilatriði þegar bregðast þarf við náttúruvá og öðrum ógnum.
Ég legg til að frumvarpinu verði að lokinni þessari umræðu vísað til hv. allsherjar- og menntamálanefndar og 2. umr.
