fjölmiðlar.
Hæstv. forseti. Við erum að ræða þetta vandræðamál ríkisstjórnarinnar og hæstv. menntamálaráðherra um fjölmiðla, frumvarp um stuðning til einkarekinna fjölmiðla. Í raun og veru er einhvern veginn verið að ríkisvæða alla fjölmiðla með þessum hætti. Einhvern veginn er verið að stinga brjóstsykri upp í börnin, svo að þau verði stillt.
Þetta er eitt af mörgum eða nokkrum vandræðamálum þessarar ríkisstjórnar breiðrar skírskotunar, eins og mönnum varð tíðrætt um fyrir nokkrum árum, sem átti að vera einhver ventill til að fá nýjar víddir í stjórnmálin eða ég veit ekki hvað. Reynslan hefur verið sú að hvert vandræðamálið á fætur öðru rekur á fjörurnar og niðurstöðurnar eru oft mjög lélegar. Ekki er hægt að ræða sig niður á skynsamlegan punkt og þá eru gerðar einhverjar æfingar eins og þessi. Ég gæti nefnt mál eins og rammaáætlun um virkjunarmál, hálendisþjóðgarð, hugmyndir um sölu á Íslandsbanka, fiskveiðifrumvörpin tvö sem voru hér til umræðu, 1. umr., en drukknuðu í nefnd af því að meiri hlutinn gat ekki komið sér saman um að ræða málið áfram. Við munum eftir umræðunni um þriðja orkupakkann sem var reyndar samþykktur hérna eftir japl og fuður. Ýmsir einstaklingar af ríkisstjórnarheimilinu andæfðu í því máli en nokkrir þeirra kusu samt með því þegar til kastanna kom. Þetta er í raun og veru vandræðamál eins og þau mál.
Það hefur komið skýrt fram hér að ekki er minnst á sérstöðu Ríkisútvarpsins í frumvarpinu og er það mjög athyglisvert. Það er engin framtíðarsýn í þessu frumvarpi. Það er plástur. Það hefur sólarlagsákvæði og rennur út eftir einhvern tíma. Þá hafa menn haft áhyggjur af því eða haldið fram þeirri skoðun að þá komi viðkomandi fjölmiðlar á hnjánum áfram og vilji fá þetta framlengt. Ég get alveg tekið undir það. Það hefur komið mikið fram í ræðum hvernig að þessu er staðið og minnst hefur verið á fílinn í stofunni sem er ekki nefndur í frumvarpinu, eins og ég sagði áðan, heldur er kosið að þegja um hann, blessaðan fílinn. Þar er ég að tala um Ríkisútvarpið. Umræðan um stöðu Ríkisútvarpsins hefur staðið yfir í ansi mörg ár. Ekkert hefur verið gert í þá áttina, eins og ég tók mér til munns seinna í andsvari, að leita að einhvers konar jafnrétti í fjölmiðlum svo að gagn sé að. Þetta frumvarp mun ekki rétta hlut eða stuðla að jafnrétti. Ríkisútvarpið nýtur mikillar virðingar og ég ber mikla virðingu fyrir því. Það hefur ríka sögu og er algjörlega partur af þjóðarsálinni. En það er ekki hægt — það er óhollt fyrir þá sem manni þykir vænt um að ala þá þannig að þeir verði það feitir að þeir geti ekki hreyft sig og það megi ekki við þá koma.
Ég rakst á pistil sem var skrifaður snemma vors af Sigurði Má Jónssyni og ber yfirskriftina: Hvað á að gera við Ríkisútvarpið? Mig langar til, með leyfi forseta, að lesa þennan prýðispistil:
„Ríkisútvarpið er óvenjulegur kvistur í stofnanatré ríkisins. Það hefur háværa rödd sem á að hljóma almenningi til uppfræðslu og ánægju. Um það gilda nefnilega sérstök lög sem taka til aðskiljanlegustu þátta. Þau bera yfirskriftina „Lög um Ríkisútvarpið, fjölmiðil í almannaþágu“ en þar er einnig að finna ýmsar aðrar sérreglur sem eru að mörgu leyti strangari en hinar almennu reglur sem gilda um alla fjölmiðla. Í ákvæði 1. gr. laga um Ríkisútvarpið segir meðal annars að það skuli rækja hlutverk sitt af fagmennsku og heiðarleika. Einnig segir að Ríkisútvarpið skuli miðla vönduðu efni og veita áreiðanlega frétta- og fréttaskýringaþjónustu. Þá er sérstaklega tilgreint að Ríkisútvarpið skuli vera til fyrirmyndar um gæði og fagleg vinnubrögð, sannreyna að heimildir séu réttar og stunda vandaða fréttamennsku. Settar hafa verið vinnureglur og siðareglur sem taka mið af þessum lagaákvæðum.
Margt í þessu ferli er matskennt og erfitt að sjá hvernig tryggt verður að eftir lögum og reglum sé farið. Reyndar er það svo að þegar nýlegar skýrslur Ríkisendurskoðunar og Fjölmiðlanefndar um Ríkisútvarpið eru skoðaðar þá sést að þar má finna margar alvarlegar athugasemdir sem ekki verður séð að hafi verið brugðist við innan húss. Nú síðast hefur orðið mikil umræða í kjölfar úrskurðar siðanefndar Ríkisútvarpsins sem ætlað er að meta sem sjálfstæður aðili hvort fréttamenn hafi farið eftir umræddum siðareglum. Það hefur verið kostulegt að fylgjast með umræðu starfsmanna Ríkisútvarpsins í kjölfar úrskurðarins sem var að sumu leyti vægur og tillitssamur við þá. Þannig hefur mátt sjá umræðu þeirra á meðal um það að enginn viti hver hafi sett siðareglurnar og í sumum spjallþráðum á Facebook hafa starfsmenn og stjórnarmenn kastað þessu á milli sín og varpað ábyrgðinni hver á annan. Stundum virðist sem svo að starfsmenn Ríkisútvarpsins telji að það fylgi því engin aukakvöð að vinna hjá ríkisstofnun á fjölmiðlamarkaði, opinberri stofnun sem rekin er fyrir skattfé almennings.
Um starfsemi Ríkisútvarpsins hefur staðið mikill styr undanfarin ár og hefur hann aukist ef eitthvað er samfara því hve staða einkarekinna fjölmiðla hefur versnað. Ríkisútvarpið, með sitt mikla fjármagn, hefur þannig orðið ákveðin valdamiðja í fjölmiðlaheiminum. Á fréttasviðinu sést það meðal annars á því að stofnunin hefur tekið upp náið vinnusamband við vinstrisinnaða vefmiðla, eins og Stundina og Kjarnann, þegar kemur að stórum fréttamálum sem beinast að stórfyrirtækjum eða borgaralega sinnuðum stjórnmálamönnum. Hvort sem mönnum líkar það betur eða verr þá hafa vinnubrögð fréttastofu Ríkisútvarpsins breyst á undanförnum árum og fréttastefnan að sumu leyti harðnað. Það er ekki nóg að segja fréttir, það þarf líka að stýra umræðunni og sögunni að baki fréttinni, narratífinu á vondri íslensku. Spyrja má líka af hverju stofnunin velur samstarfið við Stundina og Kjarnann, en ekki til dæmis Viðskiptablaðið eða Fréttablaðið?
Fréttaheimurinn hefur breyst á frekar stuttum tíma. Nú er hægt að draga saman gríðarlegt gagnamagn og stundum hefur sá sem segir söguna miklu meira af gögnum undir höndum en sá sem um er fjallað. Upplýsingastreyminu er síðan stýrt í gegnum lekaveitur sem sækja sér fjármagn í kringum stóra gagnaleka eins og afhjúpaðist í málaferlum rekstrarfélags WikiLeaks, Sunshine Press Productions, og þjónustuaðila þess, DataCell, við Valitor. Valdið hefur færst til og það virðist örla á því að starfsmenn stofnunarinnar líti á sig sem almenna dagskrárstjóra í þjóðmálaumræðunni. Hið sérstaka hugtak í íslenskri fjölmiðlagsögu, „drottnandi þjónar“, sem Þorbjörn Broddason fjölmiðlafræðingur bjó til, hefur þannig fengið nýja merkingu. Hér var fyrir stuttu vitnað í samantekt fjölmiðlamannsins Sigmundar Ernis Rúnarssonar sem lýsti ágætlega þeim vanda einkarekinna fjölmiðla sem fylgir yfirburðastöðu Ríkisútvarpsins á fjölmiðlamarkaðinum. Fullt tilefni er því nú til að endurhugsa stöðu Ríkisútvarpsins í hinu breytta starfsumhverfi einkarekinna fjölmiðla sem nú eru allir komnir að hluta á ríkisstyrki. Augljóst er að það gengur ekki upp í lýðræðisþjóðfélagi að ríkið, með sínum fjölmiðli, gangi næstum frá öllum samkeppnisaðilum og setji þá svo í öndunarvél á kostnað skattgreiðenda. Er það fyrirkomulag sem menn vilja hafa til langs tíma?“
Síðan kemur hér stuttur kafli um uppeldis- og mótunarhlutverk Ríkisútvarpsins.
„Það hefur sýnt sig að það hefur fremur litla merkingu að efna til umræðu um efni og efnistök við starfsmenn Ríkisútvarpsins. Eðlilegar og sanngjarnar fyrirspurnir og umkvartanir eru í besta falli hundsaðar. Stofnunin fer sínu fram í krafti síns mikla fjárstyrks, eyðir þeim fjármunum sem hentar og án afleiðinga. Hún aflar tekna með mjög skapandi hætti og keyrir áfram umfjöllunarefni eins og hún hafi tekið pólitíska afstöðu í þeim. Og alltaf er sú afstaða með vinstri slagsíðu. Umfjöllun um umhverfismál er gott dæmi um þetta. Þar virðist stofnunin hafa tekið að sér ákveðið hlutverk í hræðsluáróðri sem beinist ekki síst að börnum landsins. Þessi tilhneiging til þess að taka að sér uppeldis- og mótunarhlutverk birtist líka í furðuþættinum Krakkafréttum sem hvað eftir annað hefur verið staðinn að því að flytja hreinan og kláran áróður og ganga þannig blygðunarlaust inn í störf kennarastéttar landsins!
Þegar þetta allt er skoðað má velta fyrir sér hvort ekki sé einfaldast að höggva á hnútinn og gefa almenningi kost á því að merkja við í skattframtali hvort fólk vilji að útvarpsgjald sitt renni til Ríkisútvarpsins eða einhverra hinna frjálsu fjölmiðla eins og hefur verið flutt tillaga um á Alþingi. Með þeirri framkvæmd myndi Ríkisútvarp allra starfsmanna óhjákvæmilega gæta hlutleysis síns betur í fréttaflutningi. Ef slíkt reynist ekki unnt, þá getur sá hluti almennings sem líkar ekki við vinstri slagsíðuna látið útvarpsgjald sitt renna til miðla sem þeim er meira að skapi. Þannig væri um leið hægt að tryggja eitt af markmiðum Ríkisútvarpsins, að sem flest sjónarmið fái að heyrast.“
Greinarhöfundur endar á því að minnast á mál sem við í Miðflokknum höfum flutt um að fólk fái að velja, að hluti útvarpsgjaldsins eða það allt renni til þeirra fjölmiðla sem hverjum og einum hugnast. Er það sú sýn sem við höfum á að höggva á þennan hnút sem þarf að leysa? Lausnin á því er eingöngu hugsuð til að auka jafnrétti í fjölmiðlamennsku og fréttaflutningi, ekki af illum hug út í Ríkisútvarpið, alls ekki. Þetta er jafnréttishugsun eingöngu.
Hæstv. forseti. Ég hef farið yfir þetta í frekar stuttu máli og vonast til, eins og kom fram í fyrri ræðum, að þau mál sem eru líka hér á dagskrá og hv. þingmenn Óli Björn Kárason og Brynjar Níelsson eru með um Ríkisútvarpið verði rædd samhliða. Búið er að óska eftir því að málið fari aftur inn til nefndar þannig að það geti fengið einhverja lúkningu sem getur einhvern veginn talist nær því að fleiri verði sáttir við niðurstöðuna.
