27.03.1925
Neðri deild: 44. fundur, 37. löggjafarþing.
Sjá dálk 335 í B-deild Alþingistíðinda. (62)

1. mál, fjárlög 1926

Björn Líndal:

Í fyrra gat jeg hrósað kjósendum mínum fyrir það, að þeir fólu mjer ekki að fara fram á neina fjárveitingu úr ríkissjóði sjer til handa.

Þeir skildu vel fjárhagsörðugleika landsins og þeir skildu einnig, að til þess að bæta úr þeim þurftu einstaklingar þjóðfjelagsins fyrst og fremst að neita sjálfum sjer um flest það, sem unt var án að vera, og það var hvers góðs manns skylda að byrja sparnaðinn á sjálfs sín þörfum.

Nú eru fjárhagsástæður ríkissjóðs alt aðrar, þó að þær sjeu ekki enn svo góðar sem skyldi.

Og nú hefi jeg leyft mjer að bera fram fjárbeiðni fyrir hönd kjósenda minna.

Þó vil jeg biðja hv. þm. að athuga, að aðalupphæðin, sem jeg fer fram á, að veitt verði úr ríkissjóði í þetta sinn, er ekki eingöngu eða sjerstaklega í þágu míns kjördæmis, heldur alls Norðurlands, alls landsins.

Hjer á jeg við brtt. á þskj. 235 um að veita 75 þús. kr. til byggingar heilsuhæli á Norðurlandi, og er þess jafnframt getið, að þetta sje fyrri fjárveiting, svo að hv. þm. mega eiga von á annari slíkri fjárbeiðni þegar á næsta ári.

Þetta mál er ekki nýtilkomið. Fyrir löngu síðan hefir vaknað mjög mikill áhugi meðal Norðlendinga fyrir því, að heilsuhæli yrði reist norðanlands. Árið 1918 var hafin fjársöfnun í þessu skyni, og söfnuðust á örstuttum tíma hartnær 100 þús. kr.

Síðan komu kreppuárin, og þar sem vonlaust var um, að nokkur ríkissjóðsstyrkur fengist til byggingarinnar í bráð, dró mjög úr áhuga manna í bili. En jafnskjótt og þessi von vaknaði á ný, reis ný áhugaalda, svo öflug, að slíks munu fá dæmi hjer á landi.

Í síðastl. mánuði var stofnað heilsuhælisfjelag þar nyrðra, og söfnuðust á örfáum dögum um 30 þús. kr. til heilsuhælisins, og mun ekki líða á löngu áður en sú upphæð verður tvöfölduð, eða hver veit hvað.

Auk þessa má ganga út frá því vísu, að mjög mikil vinna verði gefin við byggingu hælisins. Áhugi manna fyrir málinu er óvenjualmennur, og munu ungmennafjelögin hafa í huga að annast flutninga á möl og sementi til byggingarinnar endurgjaldslaust, en um það dregur ekki svo lítið.

Í þennan heilsuhælissjóð hefir fjöldi manna gefið, jafnt ríkir sem fátækir, sumir mjög mikið og höfðinglega, sem til þess höfðu efni, og sumir höfðinglega af litlum efnum.

Sem dæmi þess, hversu áhuginn fyrir máli þessu er mikill, hefi jeg fyrir satt, að fátæk kona hafi gefið 300 kr. í sjóðinn. Þetta voru síðustu skildingarnir hennar, en hún hafði skömmu áður staðið yfir moldum síðasta barnsins síns, er dáið hafði úr berklaveiki, og vildi nú leggja sinn fulla skerf til þess að firra aðrar mæður því að standa í sömu sporum.

Hvernig stendur nú á þessum almenna áhuga? Getur nokkur trúað því, að menn geri sjer þetta til dægrastyttingar eða fyrir fordildarsakir og að þarflausu? Nei, þessu máli er fylgt fast fram af svo knýjandi ástæðum, að jeg hygg, að fáar fjárbeiðnir, sem Alþingi hafa verið sendar, hafi átt við önnur eins rök að styðjast. Bygging heilsuhælis er hreint og beint lífsnauðsynleg fyrir sum hjeruðin norðanlands.

Tölurnar eru sannsöglar, og við skulum láta þær tala.

Jeg hefi hjer við hendina skýrslu, sem landlæknir hefir látið mjer í tje, og þar segir, að árið 1922 hafi 56 berklaveikir sjúklingar legið í sjúkrahúsinu á Akureyri, en 75 árið 1923. Nú sem stendur (26. febr.) eru þar 42 slíkir sjúklingar af 58, sem eru samtals í sjúkrahúsinu. Af þessum 42 sjúklingum eru 28 ættaðir úr Eyjafirði, en 36 úr Eyjafirði og Þingeyjarsýslu samtals.

Samtímis liggja 28 berklasjúklingar úr sömu sveitum á Vífilsstöðum. M. ö. o. nú liggja 64 berklaveikir sjúklingar úr Eyjafjarðar- og Þingeyjarsýslum í þessum 2 sjúkrahúsum, Vífilsstaðahæli og sjúkrahúsi Akureyrar.

Þá er þess og að geta, að 13 af 18 sjúklingum, sem liggja í sjúkrahúsinu á Sauðárkróki, eru berklaveikir, og 6 af 11, sem liggja í Blönduóssjúkrahúsi.

Það er öllum vitanlegt, að afskaplega margir, einkum ungt fólk, norðanlands verða berklaveikinni að bráð. Sjerstaklega hefir böl þetta lagst þungt á Eyfirðinga. Þar er naumast til sú fjölskylda, sem ekki hefir orðið að sjá á bak einhverjum sinna allra nánustu ástvina úr berklum.

Þess eru dæmi, að stórir og efnilegir barnahópar hafi með öllu horfið úr sögunni af völdum þessa illvíga sjúkdóms.

Jeg þarf ekki að lýsa því fyrir háttv. þm., hversu sárt það er fyrir fólk að missa ástvini sína, kannske alla, auk þess stórtjóns, sem þjóðfjelagið í heild verður fyrir af þessum sökum.

Um nauðsyn þessa máls verður ekki deilt.

Um hitt má fremur deila, hvort þingið eigi í þetta sinn að leggja í þennan kostnað.

Mjer sýnist ekkert áhorfsmál, að svo beri að gera, sjerstaklega þegar þess er gætt, að Norðlendingar ætla að leggja fram helming byggingarkostnaðarins á móti.

Það er fyrst og fremst skylda þingsins að hjálpa þeim, sem sýna, að þeir vilja hjálpa sjer sjálfir.

Að sumu leyti má segja, að máli þessu sje skamt á veg komið, og er það að vísu satt, að endanleg kostnaðaráætlun hefir enn ekki verið gerð. En þetta er alt á góðri leið. Fyrir skömmu fór húsameistari ríkisins norður til þess að rannsaka alla staðhætti og gera kostnaðaráætlanir.

Þær tölur, sem jeg nú nefni, eru lauslega áætlaðar. Gert er ráð fyrir, að hælið kosti uppkomið um 300 þús. kr., en þessi upphæð getur þó hæglega orðið um 350 þús. kr. Áætlað er, að hælið hafi rúm fyrir 50 sjúklinga og auk þess verði þar læknisbústaður.

Þar, sem helst hefir verið hugsað um að reisa hælið, eru staðhættir þeir, að laugarhiti er þar svo mikill, að langsamlega mun nægja til að hita alt húsið, hvernig sem viðrar. Í þriggja km. fjarlægð er til rafmagnsstöð. Er hún í höndum góðs manns, sem jeg veit, að myndi selja hælinu rafmagn með mjög sanngjörnu verði. Að vísu þarf að stækka stöðina nokkuð og leiða strauminn til spítalans, og er lauslega áætlað, að það hvorttveggja muni kosta 25–30 þús. kr. En á leiðinni frá rafmagnsstöðinni til hælisins eru 4 eða 5 bæir, sem myndu sennilega nota tækifærið og fá raflýsingu um leið, og myndi það draga eitthvað úr kostnaði hælisins.

Þá má ekki gleyma því, að Eyjafjörður er tiltölulega fátækur af læknum. Þetta er mjög víðáttumikil sveit og afarlangt inn í instu afdali. Það er því svo, að enda þótt nóg sje um lækna á Akureyri, þá er ekki ljett verk að fá lækni sóttan inn í dalina.

Skylda til að gegna hvílir ekki nema á einum læknanna, en hann er jafnframt sjúkrahúslæknir, og á því oft ómögulegt með að hlaupa frá sjúkrahúsinu, hvernig sem á stendur, og vera að heiman ef til vill 1–2 daga.

Reynslan hefir líka sýnt, að það er mjög erfitt að fá lækni á Akureyri til að fara langa leið inn í sveitina, og veit jeg þess alvarleg dæmi, að læknir hefir ekki fengist.

Nú vakir fyrir mönnum að sameina þetta tvent: bæta úr læknisþörf hjeraðsins og fá bygt nýtt sjúkrahús.

Virðist mönnum það mjög hagkvæmt, að læknir hælisins þjóni jafnframt innsveitum Eyjafjarðar. Til þess ætti hann að geta haft nægan tíma frá sjúkrahússtörfunum.

Um rekstrarkostnað hælisins get jeg ekkert sagt með vissu; þó ætti hann ekki að verða ríkissjóði mjög tilfinnanlegur, þegar þess er gætt, að nú verður ríkissjóður að greiða talsverðan hluta legukostnaðar berklasjúklinga í öllum sjúkrahúsum norðanlands.

Að endingu vil jeg biðja hv. þm. að hugsa sig vel um, áður en þeir greiða atkv. á móti þessari brtt., því að um leið og þeir gera það rjetta þeir sjálfum dauðanum hjálparhönd.