28.05.1957
Sameinað þing: 62. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 2269 í B-deild Alþingistíðinda. (98)

Almennar stjórnmálaumræður

Gunnar Thoroddsen:

Herra forseti. Góðir hlustendur, Um þessar mundir ganga margir unglingar á Íslandi undir landspróf. Sumum gengur vel og öðrum miður. Í dag og í gær er í íslenzka ríkisstj. að ganga undir sitt landspróf, og mun marga fýsa að vita, hvort hún hefur staðið sig vel eða svo illa, að hún falli á prófi. Vitanlega eru það margar greinar, sem hver ríkisstj. hefur með höndum. Ég skal nú rekja nokkrar þeirra, og svo skuluð þið, góðir hlustendur, vera prófdómendur, íhuga frammistöðuna og meta úrlausnirnar.

Þess er fyrst að geta, að ein frumskylda hverrar ríkisstj. er að gæta álits og sæmdar Íslands út á við. Íslenzku þjóðinni hafði tekizt á undanförnum árum að afla sér vináttu og trausts meðal vestrænna þjóða, sem við eigum mesta samleið með um lýðfrelsi og mannréttindi. Ályktun Alþingis frá 28. marz í fyrra um brottflutning varnarliðsins, ályktun, sem er undirstaðan að núv. stjórnarsamstarfi, varð strax til að valda Íslandi álitshnekki. Öll meðferð málsins, m.a. það að gera slíka ályktun án nokkurs samráðs við Atlantshafsbandalagið, eins og til var skilið í samningum, veikti traust þessara vinaþjóða á Íslandi.

En hálfu meira álitstjón varð þó sjálf stjórnarmyndunin í júlí s.l., þegar Framsóknar- og Alþýðuflokkurinn tóku kommúnista með sér í ríkisstj. Atlantshafsbandalagið er stofnað sem varnarbandalag, fyrst og fremst gegn ofbeldi og kúgun kommúnismans. Ísland varð fyrsta og eina ríkið innan bandalagsins til þess að taka kommúnista inn í ríkisstj. Lýðræðissinnar á Vesturlöndum töldu þetta tiltæki reginhneyksli. Þegar kommúnisminn opnaði augu fjölda manna um víða veröld fyrir hinu sanna eðli sínu með aðförunum í Ungverjalandi á s.l. vetri, höfðu þessir tveir flokkar þó átt að sjá sóma sinn í því að varpa kommúnistum fyrir borð. Ekki gátu þeir þó sýnt þann manndóm, sem þó hefði að nokkru létt af þeim þeirri ábyrgð, sem þeir höfðu tekizt á hendur. Þegar svo ríkisstj. ákvað að hætta við brottflutning varnarliðsins og ganga þannig frá aðalkosningaloforði sinu, var í því máli teflt svo smekklega af íslenzkum stjórnarvöldum, að út á við munu flestir hafa talið vera beint samband milli samninganna um varnarliðið og fjárhagsaðstoðar frá Bandríkjunum.

Nú segir hæstv. ríkisstj.: Hvernig má það vera, að traust Íslands út á við hafi minnkað, þegar núv. ríkisstj. hefur tekizt að afla lána til framkvæmda eins og Sogsvirkjunarinnar?

Vissulega er það mikið fagnaðarefni, að framkvæmdir við Sogsvirkjunina geti nú hafizt. En málgagn stærsta stjórnarflokksins virðist ekki líta svo á, að lánsféð sé fengið fyrir fjármáladugnað ríkisstj. eða aukið lánstraust, því að í forustugrein blaðsins í desember s.l. segir svo:

„Nú hefur það gerzt í beinn framhaldi af nýju hernámssamningunum, að Bandaríkin hafa allt í einu lýst sig fús til að hlaupa undir bagga með lán til Sogsvirkjunarinnar. Það liggur í augum uppi, að hér er náið samband milli þess, sem gerzt hefur í hernámsmálunum, og þessa óvænta lánstilboðs.“

Þessi eru orð eins aðalstjórnarblaðsins, og þau eru vitnisburður um það, hvernig a.m.k. nokkur hluti sjálfs stjórnarliðsins lítur á málið. Og allur hefur þessi málatilbúnaður orðið okkur til lítillar sæmdar.

Í þeirri grein að tryggja virðingu, sæmd og álit íslenzku þjóðarinnar út á við getur núv. ríkisstj. ekki fengið góða einkunn.

Önnur frumskylda hverrar stjórnar er að beita sér fyrir stöðugri og nægri atvinnu. Hvernig er umhorfs í atvinnulífi Íslendinga nú? S.l. sex ár hefur að vísu verið skortur á atvinnu í sumum byggðarlögum á vissum árstímum, en á Suðvesturlandi hefur verið full atvinna fyrir alla þá, sem sæmilega heilsu hafa. Nú er svo komið síðustu mánuði, að aftur er farið að bera á atvinnuleysi í höfuðborginni og nágrenni hennar. Á ýmsum sviðum atvinnulífsins er um greinilegan samdrátt að ræða. Form. félags verksmiðjufólks í Reykjavík segir í yfirlýsingu, sem hann birti í morgun, að fyrir efnahagsaðgerðir ríkisstj. fari nú fram stórfelldar uppsagnir í verksmiðjum og mörgum verksmiðjum er sumpart búið eða verið að loka.

Örvun atvinnulífsins á öllum sviðum og aukning framleiðslunnar er aðalráðið til að bæta lífskjör fólksins. En til þess að svo megi verða, þarf að ríkja bjartsýni í athafnalífinu og traust á ríkisstj. Nú skortir mjög á slíkt traust og bjartsýni á Íslandi. Þvert á móti er svartsýni og uggur í mönnum og óvissa um, hverjar byrðar verða næst á þjóðina lagðar, nýjar álögur, tollar, ný höft og hömlur, sem lama atvinnulífið.

Þriðja stóra viðfangsefni ríkisstj. og náskylt því, er ég nú nefndi, er nauðsyn þess að tryggja jafnvægi í efnahagslífinu. Tilraunir hæstv. ríkisstj. í þeim efnum hafa mjög farið í handaskolum, og nú hefur vísitölunni verið sleppt lausri, vísitöluskrúfan sett í gang að nýju. Í stað þess að fyrir kosningar var lofað nýjum úrræðum til varanlegrar viðreisnar í efnahagsmálum, er það aðeins hið gamalkunna úrræði, sem stjórnarflokkarnir hafa gripið til, að hækka skatta og tolla á öllum almenningi og á atvinnurekstrinum sjálfum, sem verður að greiða stórhækkuð gjöld til að styrkja sjálfan sig.

Hæstv. sjútvmrh. talaði um það hér áðan af vandlætingu, að rafmagnsverð í Reykjavík hefði verið hækkað um 6% og valdi það nokkurri hækkun vísitölu. Hér er mjög málum blandað. Um þetta hefur bæjarstjórn Reykjavíkur enga ályktun gert, heldur leiðir þessi hækkun beinlínís samkvæmt löggiltri gjaldskrá sjálfkrafa af hækkun vísitölunnar, og það er rétt að geta þess, að jólagjafir ríkisstj. hafa stórhækkað allan tilkostnað rafmagnsveitunnar við framkvæmdir og raflagnir í bænum.

Í þessu sambandi vil ég einnig minnast á, að hæstv. fjmrh. hneykslaðist mjög á því, að bæjarstjórn Reykjavíkur hefði hækkað útsvörin á s.l. ári, eða að meðaltali síðustu ár um 30 millj. á ári. Það er eðlilegt, að hæstv. fjmrh. hneykslist á slíku, því að á einu ári hefur honum tekizt að hækka gjöldin í ríkissjóð og útflutningssjóð um 400 millj. kr.

Hinar góðkunnu jólagjafir ríkisstj. voru vandlega útreiknaðar þannig, að sem bezt yrði laumazt fram hjá vísitölunni, og hafi nokkru sinni verið ástæða til að tala um rangfærslu vísitölunnar, þá er það nú. En stórfelldar hækkanir verða samt á margs konar nauðsynjum. Það er einnig bersýnilegt, að mörg atvinnu- og þjónustufyrirtæki almennings horfa fram á hallarekstur og hann verulegan á þessu ári. Í efnahags- og atvinnuprófinu hefur frammistaða stjórnarinnar því verið ákaflega vesæl.

Fjórða prófraun ríkisstj. er sú, hvernig henni hefur tekizt að halda vinnufriði í landinu, því að eitt meginatriðið í núv. stjórnarsamstarfi átti að vera samvinna verkalýðssamtaka og ríkisvalds um að tryggja vinufriðinn. Í þessum umræðum hefur hv. þm. G-K. greint ýtarlega frá því, hvílíkur misbrestur hér hefur orðið á, þar sem hver vinnustöðvunin og kauphækkunin hefur rekið aðra. Og nú í dag standa sakir svo, að margar stéttir eiga í vinnudeilum og alveg óvíst, nema yfir dynji margvíslegar vinnustöðvanir nú á næstu vikum. Meðal þeirra stétta, sem nú eiga í kaupdeilum, eru prentarar, verkfræðingar, verzlunar- og skrifstofufólk, nokkrir starfsmannahópar á siglingaflotanum, starfsstúlkur á barnaheimilum, mjólkurfræðingar o.fl. Þetta er þá allur vinnufriðurinn, sem mest hefur verið gumað af. Ekki getur prófseinkunn ríkisstj. orðið há í þessari grein.

Í fimmta lagi eru gjaldeyrismálin eitt af viðfangsefnum hverrar ríkisstj. Og í skemmstu máli er frá því að segja, að nú eftir 10 mánaða stjórn núv. ríkisstj. er gjaldeyrisskorturinn orðinn slíkur, að gjaldeyrir fæst ekki til þess að festa kaup á tækjum í bráðnauðsynleg og gjaldeyrissparandi mannvirki, sem allir virðast þó sammála um að eigi að hafa forgangsrétt. Því miður virðast gjaldeyrisvandræðin ekki vera stundarfyrirbæri, heldur litlar horfur á, að úr rætist á næstu mánuðum.

Sjötta prófraun ríkisstj. er lausn húsnæðismálanna. Frv. ríkisstj. um þau mál hefur valdið miklum vonbrigðum. Mest er gumað af hinum mikla byggingarsjóði og hve stórkostlegt fé hann fái til útlána. Byggingarsjóðurinn er aðallega nafnbreyting á varasjóði veðlánakerfisins, en ekki nýmæli, og langmesta fé sjóðsins er þegar fast í skuldabréfum og kemur því ekki til útlána á næstu árum nema að litlu leyti. Ríkisstj. Ólafs Thors beitti sér fyrir lagasetningu til lausnar á lánum til húsbygginga. Á þeim 9 mánuðum, sem veðlánakerfið starfaði í tíð þeirrar stjórnar, var lánað að meðaltali 8 1/2 millj. kr. á mánuði. Síðan núv. ríkisstj. tók við, hefur á 10 mánuðum verið lánað um 3.8 millj. kr. á mánuði. Eftir að veðlánakerfið hafði verið lögfest, var auðvitað til þess ætlazt, að ríkisstj. á hverjum tíma ynni að því að tryggja áframhaldandi fjármagn til þessa kerfis. En þegar núv. stjórn tók við, hélt hún að sér höndum lengi vel og ætlaðist til, að allt gengi af sjálfu sér.

En ríkisstj. hefur afrekað annað. Hún hefur valdið því, að síðan í desembermánuði hefur byggingarkostnaður hækkað í landinu um 10–15%. Þetta er vissulega vel af sér vikið á stuttum tíma og góðar gjafir til þeirra þúsunda efnalítilla manna, sem eru að reyna að koma þaki yfir höfuð sér, að fá þannig beina hækkun á byggingarkostnaði á hálfu ári um 25–35 þús. kr. á meðalíbúð.

Í sjöunda lagi vil ég nefna einn af hornsteinum lýðræðisins, sem er orðheldni og áreiðanleiki stjórnmálaflokka og stjórnmálamanna. Ef út af því bregður, er sjálfur grunnur lýðræðisins í hættu.

Ég veit enga ríkisstj. á Íslandi, sem hefur verið svo stórvirk sem þessi í því að ganga á bak orða sinna, þeirra er hún gaf fyrir kosningar. Má þar nefna framkomu Alþýðu- og Framsóknarflokksins í varnarmálunum, stjórnarmyndun þessara flokka með kommúnistum þvert ofan í gefin loforð, úrræðaleysið í efnahagsmálum, hringsnúning kommúnista varðandi uppbótarsæti Alþfl., svo að dæmi séu nefnd. Ekkert grefur eins undan lýðræði og þingræði og ekkert veikir eins traust almennings á Alþingi eins og það, þegar almenningur sér, að orðum stjórnmálaleiðtoganna er að engu leyti að treysta og þau eru að engu höfð.

Góðir hlustendur. Ég hef látið ríkisstj. ganga hér undir landspróf í 7 greinum. Ég þarf ekki að fella neinn dóm, því að ég veit, að þið, hlustendur góðir, eruð einfærir um að gefa ríkisstj. einkunnina í þessum greinum. Ég veit það líka, að sú einkunnagjöf mun hjá miklum þorra Íslendinga verða á þá leið, að ríkisstj. hafi fallið á prófinu.

Nú er það að vísu svo með unglinga, sem ekki gengur vel á prófi fyrir óheppni eða aðrar sakir, að oftar eru líkur til, að þeir bæti sig og nái sér á strik í næsta skipti. En því miður verð ég að viðurkenna, að ég hef litla sem enga von um, að hæstv. ríkisstj. bæti ráð sitt. Ég er fremur hræddur um, að hún versni með aldrinum. En hvað á þá að gera? Vitanlega er ekki til nema eitt ráð. Það er, að kjósendur landsins noti fyrsta tækifæri til að gefa ríkisstj. og ráðherrum hennar lausn í náð, svo að þeir geti snúið sér að öðrum verkefnum, sem þeir kunna að vera hæfir til að sinna, en séu ekki lengur að föndra við stjórn landsins, sem reynslan hefur sýnt að er þeim algerlega um megn. — Góða nótt.