18.10.1978
Efri deild: 3. fundur, 100. löggjafarþing.
Sjá dálk 20 í B-deild Alþingistíðinda. (33)

7. mál, ráðstafanir vegna breytingar á gengi íslenskrar krónu

Þorv. Garðar Kristjánsson:

Herra forseti. Frv það, sem hér liggur fyrir, er formleg tilkynning um ákvörðun Seðlabankans 4. sept. s.l. um breytingu á gengi íslenskrar krónu sem fól í sér lækkun á gengi krónunnar um 15%. Hér eru, eins og hæstv. forsrh. tók fram, nauðsynleg ákvæði um tollafgreiðslu innfluttrar vöru og skil til banka á gjaldeyri fyrir útfluttar sjávarafurðir, svo sem venja er að setja í sambandi við gengislækkanir. Um þetta er ekkert sérstakt að segja. Hins vegar er ýmislegt að segja nm tilefni þessa frv., þ.e.a.s. sjálfa gengislækkunina. Þó skal það ekki dregið í efa að gengisbreyting hafi verið nauðsynleg. Frekar getur orkað tvímælis hve breytingin hefði átt að vera mikil.

Það er oft sagt að tilkynning um gengislækkun sé ekki annað en ákvörðun um að viðurkenna staðreyndir, og víst er um það, að engri ríkisstj. er ætlandi að vilja lækka gengið að gamni sínu eða að ástæðulausu. Samt sem áður er gengislækkun tilgangslítil eða skammgóður vermir nema henni fylgi ráðstafanir til það treysta hið nýja gengi. Ef engar ráðstafanir eru gerðar til að stöðva eða snúa við þeirri þróun, sem valdið hefur falli gjaldmiðilsins, sækir brátt í sama horf og áður og ný gengislækkun verður á næsta leiti. Raunar á ekki að þurfa að taka þetta fram, en þegar metið er gildi gengislækkunar verður þó að hafa hliðsjón af þessu meginatriði. Spurningin er því sú, hvort þessi gengislækkun, sem við nú ræðum, sé unnin fyrir gíg eða hvort hún er liður í heildarstefnu til þess að treysta gjaldmiðilinn og grundvöll efnahagslífsins í landinu.

Það verður í því sambandi ekki komist hjá að líta eitthvað á gerðir og yfirlýsingar hæstv. ríkisstj.

Í samstarfsyfirlýsingu ríkisstj. er talað bæði um skammtímaráðstafanir og langtímaráðstafanir í efnahagsmálunum. Það er eðlilegt, því að vandi sá, sem við er að glíma, verður að sjálfsögðu ekki leystur nema með margháttuðum aðgerðum í bráð og lengd. Skammtímaráðstafanir þarf að gera til að afstýra aðsteðjandi vanda og til að gefa svigrúm til að undirbúa og koma á langtímaráðstöfunum. Og nú höfum við fengið að sjá hverjar skammtímaráðstafanir ríkisstj. eru. En þegar ráðstafanir þessar líta dagsins ljós verður manni að spyrja hvaða tilgangi þær eigi að þjóna og það er ekki sagt að ófyrirsynju.

Þegar gengislækkanir hafa verið gerðar hefur verið leitast við að gera svonefndar hliðarráðstafanir svo að gengislækkanirnar næðu þeim tilgangi að bæta stöðu útflutningsatvinnuveganna og viðskiptastöðu landsins út á við. Þetta hefur þá verið gert með því að hafa hemil á kaupgjaldi jafnframt því að sérstakar ráðstafanir hafa verið gerðar til þess að bæta hinum lægst launuðu það, og lögð hefur verið áhersla á greiðsluhallalausan ríkisbúskap til þess að koma í veg fyrir þenslu í efnahagskerfinu og hamla gegn verðbólgu. Slíkar ráðstafanir hafa miðað að því að koma í veg fyrir að með gengislækkun væri tjaldað til einnar nætur. Annað mál er það, að þetta hefur ekki alltaf tekist sem skyldi. Samt sem áður held ég að flestir viðurkenni með sjálfum sér, að slíkar ráðstafanir þurfi að gera til að gengislækkun nái tilgangi sínum. En hvað sem öllu líður, þá er mest um vert að stefnt sé í rétta átt og öll viðleitni beinist að því að ná réttu marki þótt leiðin kunni að reynast torveld.

En núv. hæstv. ríkisstj. kastar fram af sér beislinu og anar í þveröfuga átt. Um leið og gengið er lækkað hækkar hún kaupið nema hjá hinum lægst launuðu og efnir til greiðsluhalla á ríkisfjármálunum. Ég hygg að slíkar ráðstafanir fyrirfinnist hvergi í raunveruleikanum sem stjórnarstefna, en sé gott skóladæmi um verðbólguaukandi aðgerðir. Þetta eru fyrstu spor hæstv. ríkisstj. í viðureigninni við verðbólguna. Nógir voru erfiðleikarnir fyrir, en ríkisstj. byrjar með því að auka stórum vandann og svo á síðar að taka til og leysa hann.

Það lætur að líkum að hæstv. ríkisstj. hefur samfara þessu fundið sig knúða til að bregða á leik og til þess tekið kaupgjaldsvísitöluna sem eins konar spilverk þjóðarinnar. Stundum hefur verið talað um fölsun vísitölunnar, en allt slíkt bliknar við það sem nú gerist. Með brbl. hefur verðið á sumum vörutegundum verið lækkað með niðurgreiðslum úr ríkissjóði og afnámi söluskatts sem svarar til 10% vísitöluverðbóta 1. sept. s.l. og 1. des. n.k. Þessi verðlækkun hefur komið á vörutegundir sem vega þungt í vísitölugrundvellinum og hafa jafnvel lítt verið til á markaðnum. Jafnframt hefur svo vörugjald verið hækkað á öðrum vörutegundum, svo sem vörum sem hingað til hafa þótt hinar helstu nauðsynjar fyrir heilbrigði og menningu þjóðarinnar. Ríkisstj. bítur svo höfuðið af skömminni með því að ætla að afsaka launalækkun hinna lægst launuðu með þessu spili á vísitöluna.

Og allt þetta sjónarspil kostar peninga. Þessa dagana er þjóðin að fá smjörþefinn af því. Gjaldseðlum er nú dreift um landið. Með brbl. hefur ríkisstj. lagt á eignarskattsauka á áður álagðan eignarskatt þessa árs og sérstakan tekjuskatt til viðbótar þeim tekjuskatti sem áður var á lagður á þessu ári. Með þessum skatti er sérstaklega refsað þeim fyrirtækjum, sem vel er stjórnað, og þeim launamönnum og sjómönnum, sem mest leggja á sig við framleiðslustörf í atvinnulífinu. Afturvirkni þessara refsiaðgerða er kapítuli út af fyrir sig. Enginn mælir bót því siðferði sem aðgerðir þessar lýsa, en deilt er um hvort aðgerðirnar séu engu að síður löglegar. Ríkisstj. heldur sig við það að hér sé um löglegar aðgerðir að ræða, en kærir sig kollótta um siðferðið.

En þrátt fyrir þessa skattheimtu ríkisstj. ætlar hún að skila ríkissjóði með greiðsluhalla í árslok. Því er borið við, að ekki verði búið að innheimta alla viðbótarskattana fyrir áramót. Nú endist þeim ekki árið til að ná jöfnuði á ríkisbúskapnum og segja að til þess þurfi 16 mánuði. En dugar það? Dugar yfir höfuð svona skrípaleikur? Ef við höldum okkur að gömlum og góðum sið við almanaksárið, þá er það augljóst að engum jöfnuði verður komið á ríkisbúskapinn á næsta ári nema lagðir verði á gífurlegir nýir skattar sem eins og nú horfir nema a.m.k. 20 milljörðum króna.

Þannig eru þá þeirra fyrstu spor. Með skammtímaráðstöfunum sínum hefur ríkisstj. kynnt elda verðbólgubálsins og stefnt ríkisfjármálunum í öngþveiti. Þegar hér er komið á svo að taka til hendi við langtímaráðstafanirnar.

Í samstarfsyfirlýsingu stjórnarflokkanna er boðuð ný og breytt efnahagsstefna, eins og þar stendur. En þegar svara á því, hvað sé nýtt og hvað sé breytt, þá vandast málið. Það er yfir höfuð harla lítið bitastætt í þessari samstarfsyfirlýsingu. Gera skal áætlun um hjöðnun verðbólgunnar í ákveðnum áföngum, stendur þar. Hafa menn ekki heyrt það áður. Stefnt skal að jöfnuði í viðskiptum við útlönd. Aðhald í ríkisbúskapnum verði stóraukið og áhersla verði lögð á jafnvægi í ríkisfjármálunum. Dregið verði úr verðþenslu. Verðjöfnunarsjóður fiskiðnaðarins verði efldur. Skatteftirlit verði hert. Þannig mætti halda áfram að telja upp úr samstarfsyfirlýsingunni. En hér er talið upp það sem allir stjórnmálaflokkar eru sammála um, en menn deilir á um leiðir til að ná slíkum markmiðum sem hér eru sett fram. En um leiðirnar eða aðferðir til þess að framkvæma stefnuna segir yfirleitt lítið í þessari starfsyfirlýsingu stjórnarflokkanna.

Frá þessu eru undantekningar. Tekið er skýrt fram að ekki skuli koma til framkvæmda 8. gr. hinnar nýju verðlagslöggjafar sem sett var á síðasta þingi. Skv. þessari lagagrein skal verðlag vera frjálst þegar samkeppni er nægileg til að tryggja æskilega verðmyndun og sanngjarnt verðlag. Það er kannske engin tilviljun að í stefnuyfirlýsingu ríkisstj. Ólafs Jóhannessonar eru nú bein ákvæði um að afmá það sem Ólafur Jóhannesson gerði best í fyrrv. ríkisstj. sem viðskrh. Þetta er raunar ekki meira undrunarefni en margt annað sem varðar stefnumörkun hæstv. ríkisstj., ef um stefnumörkun er þá hægt að tala.

Víst er um það a.m.k., að skammtímaráðstafanir hæstv. ríkisstj. stuðla ekki að því að gengislækkunin, sem við hér ræðum, nái tilgangi sínum. Þvert á móti stuðla ráðstafanirnar til lengdar að meiri verðbólgu með öllum hennar fylgifiskum. Ný gengislækkun er því á næsta leiti og vandinn, sem þarf að leysa með langtímaráðstöfunum, meiri en nokkru sinni fyrr.

Þetta eru nokkur orð sem mér þótti rétt að taka fram í sambandi við það frv. sem hér liggur fyrir. Ég sé ekki ástæðu til að ræða efni þess, eins og ég hef áður getið um. Þó þykir mér rétt að hér komi fram þegar við 1. umr. nokkru meiri skýringar á 3. gr. frv. heldur en komu fram hjá hæstv. forsrh. Þar er um að ræða ákvæði, eins og forsrh. tók fram, um það, hvernig gert er ráð fyrir að gengismunarsjóðnum sé varið. Ég vildi óska þess, að annaðhvort hæstv. forsrh. eða þá hæstv. sjútvrh., sem ég sé að er hér kominn, geri nánari grein fyrir efni þessarar greinar. Ég tel að það sé ekki annað sæmandi en að deildinni sé gerð grein fyrir því, hvað ríkisstj. hyggist fyrir um framkvæmd þeirra ákvæða sem er að finna í 3. gr., og skal því ekki fara á þessu stigi að ræða það mál efnislega.