30.10.1985
Neðri deild: 11. fundur, 108. löggjafarþing.
Sjá dálk 305 í B-deild Alþingistíðinda. (247)
9. mál, stjórnarskipunarlög
Jón Baldvin Hannibalsson:
Herra forseti. Sú tillaga sem hér er flutt um breytingu á stjórnarskrá
lýðveldisins er um margt athyglisverð. Tillagan er um það að þegar þingmenn taki við ráðherraembætti
láti þeir jafnframt af störfum þingmanna og varamenn taki við. Einkum er vísað til fordæmis
Norðmanna þar sem þessi háttur er á hafður. Hugmyndin er ekki ný af nálinni. Það sakar ekki að geta
þess að hún var verulega til umræðu í störfum stjórnarskrárnefndar meðan hún starfaði dyggilega undir
formennsku hæstv. fyrrv. forsrh. Gunnars Thoroddsens. Við fulltrúar Alþfl. í þeirri nefnd lýstum þar
áhuga á þessari tillögu þó við hefðum jafnframt gert grein fyrir því að hún væri kannske ekki svo
auðveld í framkvæmd ein sér. Ég vek athygli á því að þingmannafjöldi á Íslandi er býsna hár sem
hlutfall af íbúatölu. Sjálfsagt mundi Bandaríkjamönnum ofbjóða nokkuð ef þingmannafjöldi þar yrði 60
þúsund og fara að þykja nóg um. Ráðherrafjöldi á Íslandi er sömuleiðis ört vaxandi og er nú kominn
upp í töluna 10. Þess eru dæmi að stofnuð hafi verið ný ráðuneyti um málaflokka sem áður voru
bréfhausar í öðrum ráðuneytum og allt tilheyrir þetta Parkinsons-lögmálinu.
Ef þessi till., sem hefur margt til síns ágætis, yrði framkvæmd þyrfti það helst að gerast í tengslum
við þær breytingar á stjórnarskrá lýðveldisins að þingmönnum yrði fækkað, en það teldi ég mjög
skynsamlega tillögu út af fyrir sig. Þannig að ef við gæfum okkur t.d. að þingmannatala yrði á bilinu
25-30 væri um leið eðlilegra að þessi skipan væri tekin upp þ.e. að þeir sem yrðu þá handhafar
framkvæmdavalds í umboði þings gegndu ekki störfum þingmanna því þessi till. hefur þann ókost að ef
hún yrði framkvæmd við óbreyttar aðstæður mundi þingmönnum hér bráðlega fjölga, sennilega í 73, og
er nóg komið. Minni ég á t.d. tillögur okkar hv. þm. Jóhönnu Sigurðardóttur á sínum tíma þegar
breytingar á stjórnarskrá voru síðast á döfinni. Þá lýstum við okkur andvíg fjölgun þingmanna og
töldum að unnt væri að ná sömu leiðréttingu á misvægi atkvæðisréttar án fjölgunar þingmanna, og
vísuðum í því efni til till. sem fulltrúar Alþfl. í stjórnarskrárnefnd höfðu lagt fram á sinni tíð.
Kannske er rétt að nefna annað mál. Ef menn vildu fækka þingmönnum á Íslandi, nota um leið
tækifærið til að draga skarpari skil milli löggjafarvalds og framkvæmdavalds, þyrftu líka að koma til
ýmsar aðrar breytingar. Ég hef í huga tillögur sem hafa verið fluttar af jafnaðarmönnum í báðum
flokkum um þá breytingu á starfskipan þingsins að þingnefndir starfi árið um kring og að þingnefndir
fái aukið valdsvið til eftirlits með störfum framkvæmdavaldsins.
Við höfum séð það á afgreiðslu stjórnarskrármálsins, sem margir gagnrýna, að það virðist vefjast
ákaflega mikið fyrir hv. þm. að komast að skynsamlegri niðurstöðu um breytingar á þeim leikreglum
sem eiga að ráða vali þingmanna. Það sjónarmið hefur sennilega vaxandi fylgi nú um stundir að í raun
og veru sé ekki æskilegt að þingmenn setji sjálfir þær leikreglur sem ráða vali þeirra. Þess vegna hafa
verið uppi hugmyndir um að stjórnarskrármálið eigi að færa í annan farveg með því að efna til sérstaks
stjórnlagaþings sem kosið væri til með sérstökum hætti, gjarnan skv. ákvæðinu einn maður, eitt
atkvæði. Síðan yrði það stjórnlagaþings að kveða á um þær leikreglur sem framvegis yrði fylgt við val
þingmanna og þá einnig um fjölda þingmanna eins og þessi tillaga víkur að. Þannig að mér finnst fyrir
mitt leyti að margt gott sé að segja um þessa tillögu en ég er hræddur um að örlög hennar verði svipuð
og annarra tillagna um breytingu á stjórnarskrá að seint verði samstaða um hana milli þingflokka og að
því aðeins komi breytingarnar, sem lagt er til að gera, að gagni að þær yrðu liður í róttækari
endurskoðun á stjórnskipuninni og kosningalögunum sem miðuðu að því í fyrsta lagi að fækka
þingmönnum, í annan stað að bæta starfsaðstöðu þingmanna til þess að framfylgja hlutverki sínu sem
eftirlitsaðili með framkvæmdavaldinu, svo sem eins og fælist í auknu valdsviði þingnefnda og því að
þær störfuðu allt árið sem og hinu að samstaða næðist um að taka þann beiska kaleik frá þingmönnum
sjálfum að þeir kveði á um leikreglur við val þingmanna, þ.e. kosningalög, og að efnt yrði til sérstaks
stjórnlagaþings til að lúka því verki sem reyndar var nokkuð á veg komið í tíð stjórnarskrárnefndar
Gunnars Thoroddsens, sem ég minni reyndar á að lagði fyrir hv. Alþingi frv. til endurskoðunar á
stjórnarskránni þó að, meðal annarra, flokksbræður hans mættu ekki á heilum sér taka að taka efnislega
afstöðu til þess af ástæðum sem mér eru kannske ekki endilega best kunnar.