13.12.1956
Efri deild: 28. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 436 í B-deild Alþingistíðinda. (511)

11. mál, skipakaup

Björn Jónsson:

Herra forseti. Ég vildi aðeins með örfáum orðum gera grein fyrir afstöðu minni til þeirra brtt., sem hv. þm. N-Ísf. og hv. þm. Vestm. flytja við þetta frv., sem hér liggur fyrir til 3. umr.

Hv. þm. N-Ísf. hefur haldið margar ræður hér í deildinni um nauðsyn þess, að heimildin til skipakaupanna yrði aukin um fimm togara frá því, sem ráð er fyrir gert. Ég get verið sammála honum um það, að það komi mjög til greina, að umsóknir verði það margar um skip, að þetta frv. geti ekki fullnægt þeim öllum. Hins vegar vil ég jafnframt benda á, að það eru mörg og mikil verkefni, sem eru óleyst í sambandi við þessi kaup, í sambandi við þessi heimildarlög, og svo mikið er víst, að flokksbræður hv. þm. N-Ísf. í Nd. hafa einmitt lagt sérstaka áherzlu á efasemdir gagnvart því, að ríkisstj. væri unnt að sigrast á þeim erfiðleikum, sem eru í sambandi við málið. Þeir hafa bent á það, að lánsfjárþörfin í sambandi við þetta mál er mjög mikil, og þeir hafa látið í ljós miklar efasemdir um það, að ríkisstj. væri fært að sigrast á þeim. Það hefur verið bent á það, að miklir örðugleikar eru að fá togara smíðaða í skipasmíðastöðvum í Evrópu eða eiginlega öllum skipasmíðastöðvum, sem koma til greina, og margar þeirra væru jafnvel uppteknar til 1960. Það hefur verið bent á það líka, að miklir erfiðleikar væru í sambandi við útvegun sjómanna á þessi skip, og það hefur verið bent á, að það væri enn þá ekki gengið frá rekstrargrundvelli togaraútgerðarinnar, sem þó væri nauðsynlegt í sambandi við svona mikla aukningu á flotanum.

Ég er að vísu sannfærður um það, að ríkisstj. mun takast að fá lán til þessara togarakaupa og henni mun takast að fá þá smíðaða. En varðandi það atriði, sem er ekki síður mikilsvert, að tryggja sjómenn á þennan mikla flota, sem áætlað er að bætist við okkar skipastól, þá held ég, að það sé mikið verkefni, sem liggur fyrir Alþingi í því að tryggja þetta fyllilega, og reyndar auðséð, að það er með öllu útilokað, að við getum leyst það mál, nema frá hendi Alþingis og ríkisstj. séu gerðar mjög víðtækar ráðstafanir til þess að bæta kjör sjómannastéttarinnar, sem verður tæplega gert nema með allvíðtækri löggjöf. Og sú löggjöf er algerlega óunnið mál enn þá. Ég er viss um, að það tekst líka að sigrast á þessum erfiðleikum, en það er ekki búið núna í dag. Ég held þess vegna, að það sé að öllu leyti hyggilegra að samþ. þetta frv. eins og það nú liggur fyrir og láta næstu mánuði skýra það betur, hvort þessir erfiðleikar, sem ég hef minnzt á, leysast. Og að þeim leystum skal ég verða fyrsti maður til þess að styðja þm. N-Ísf., ef hann verður þá sama sinnis og hann er nú, um það að bæta við. Það skal ekki standa á mér til þeirra hluta.

Ég tel líka ástæðu til þess að benda á það, að með þessu frv. er ekki á nokkurn hátt verið að koma í veg fyrir, að það séu keypt fleiri skip til landsins en gert er ráð fyrir í frv., og ég býst við því, að allir hv. dm. muni, að það eru aðeins örfáir dagar síðan verið var að samþ. aðstoð frá hendi ríkisins til eins sérstaks togara, og ég tel alveg öruggt, að það sé auðleyst mál í svipuðum tilfellum, að aðstoð Alþingis og aðstoð ríkisstj. komi til, þegar svipað stendur á um algerlega nauðsynlega endurnýjun á flotanum. Það er heldur ekki hægt að fullyrða um það, að öllum þeim, sem þurfa á nýjum togurum að halda, sé nauðsynleg svo mikil aðstoð eins og felst í þessu frv., og áreiðanlega, sem betur fer, eru margir af þeim, sem koma til greina þannig, sem eru færir um að leggja meira fram en gert er ráð fyrir í þessu frv.

Ég ætla nú ekki að fara á nokkurn hátt að gera lítið úr vilja hv. þm. N-Ísf. og heilindum í þessu máli, en ég vil jafnframt benda á, að heilindin eru ekki jafnmikil hjá hans flokki. Ég minnist þess, að þegar þetta mál lá fyrir hv. Nd., sátu ýmsir af þm. Sjálfstfl. hjá við atkvgr. Einn þeirra greiddi atkv. á móti frv. í heild, og sex, að mig minnir, greiddu atkv. á móti því, að farið væri út í ríkisútgerð togara, en margir af hv. þm. þessa flokks flúðu til dyra, þegar kom að því að greiða atkv. um málið í heild sinni. Ég vil álíta, að heilindin séu meiri hjá hv. þm. N-Ísf. en almennt er hægt að álykta út frá afstöðu hans flokks.

Það er nú svo, að Sjálfstfl. hefur, þangað til þessi ríkisstj. tók við völdum, haft með sjávarútvegsmálin að gera um alllangt skeið, en á öllum þeim tíma hefur enginn einasti togari verið keyptur til landsins. Það hefur ekki verið keyptur togari til landsins á níunda ár, og mest af þeim tíma a. m. k. hefur Sjálfstfl. farið með sjávarútvegsmálin. Þess vegna finnst manni það í aðra röndina vera svolítið broslegt, þegar fulltrúi þessa flokks í þessari deild telur sig vera kjörinn talsmann til þess að bæta við, þegar í fyrsta skipti um langt árabil er gert stórkostlegt átak til þess að auka flotann, raunverulega að ýmsu leyti mesta átakið, sem nokkurn tíma hefur verið gert, eða a. m. k. núna síðan á tímum nýsköpunarstjórnarinnar sælu, til þess að auka atvinnuna úti um landsbyggðina.

Í þessu sambandi vil ég líka benda á það, að leysist þeir erfiðleikar, sem ég hef von og reyndar fulla vissu um að gerist í sambandi við þessi kaup, þá álít ég líka, að það komi til fullkominnar athugunar, hvort atvinnumál ýmissa staða, sem þarna þarf sérstaklega úr að bæta, verði ekki betur leyst með því að fjölga bátunum, en síður togurunum. Ég held, að það sé mál, sem alls ekki er fullkomlega rannsakað. Það er kunnugt öllum, sem til þekkja úti á landsbyggðinni, að þar eru fjöldamargir staðir og margir þeirra, sem mest eru þurfandi fyrir aukna atvinnu, sem hafa ekki aðstöðu til að taka á móti togurunum, hafa ekki aðstöðu til þess að vinna afla togara, en hins vegar mundi nýtast þar fyllilega afli báta, og koma þar til hafnarskilyrði, vinnsluskilyrði í frystihúsum og ýmislegt því um líkt. Í sambandi við aukningu frá því, sem gert er ráð fyrir í þessu frv., þá tel ég nauðsynlegt, að það mál sérstaklega sé íhugað gaumgæfilega.

Viðvíkjandi togaraútgerðinni, — þó að það komi ekki þessum brtt. alveg beinlínis við, — sem gert er ráð fyrir í frv., þá get ég bara norðanlands talið upp staði eins og Dalvík, Hrísey, Ólafsfjörð, Sauðárkrók, Raufarhöfn, Hólmavík, Hvammstanga, Skagaströnd og Hofsós. Þetta eru allt saman staðir, þar sem forustumennirnir hafa lagt á það sérstaka áherzlu að fá fisk úr togurum til vinnslu, en verður að gera ráð fyrir, að hafi ekki möguleika til þess að nota sér ákvæði þessa frv. um að kaupa togara. Af þessum ástæðum er það, sem ríkisstj. og stuðningsflokkum hennar hefur þótt nauðsynlegt að setja ákvæðin um togaraútgerðina inn í. Og ég vil líka benda á það, að þessum stöðum er einmitt sérstök nauðsyn á aukningu togaraflotans og á ríkisútgerðinni, vegna þess að aflinn á heimamiðunum hefur minnkað svo óskaplega, að ég geri fastlega ráð fyrir því, að menn geri sér ekki almennt grein fyrir því. Sem lítið dæmi um þetta get ég nefnt það, að meðalafli báta frá Hólmavík hefur á síðustu 9 árunum lækkað úr 4.9 lestum í róðri niður í 2.6, og þetta er bein afleiðing af þeirri tilhögun, sem höfð var um útfærslu landhelginnar, sem þýddi það raunverulega, að togaraflotanum var beint meira á fiskimiðin fyrir norðan, svo að hann myndar algerlega varnargarð fyrir því, að fiskigöngurnar geti gengið inn á bátamiðin. Talsvert öðru máli er að gegna um austursvæðið á Norðurlandi, þar sem aflasæld er yfirleitt talsvert miklu meiri og bátar gætu þess vegna komið að meira liði.

Öll þessi mál eru núna, eftir því sem ég bezt veit, til íhugunar í nefnd, sem vinnur fyrir ríkisstj., í atvinnutækjanefndinni, og ég tel alveg sjálfsagt, að henni gefist tími til þess að ganga frá frekari till. en gert er ráð fyrir í frv. Og ég tel, að það geti farið svo, að það þyrfti ekki einu sinni að bíða til loka þessa þings, að það væri gert enn stærra átak en gert er ráð fyrir í frv., enda þótt ekki verði hlaupið eftir till., sem maður verður út frá fyrri reynslu og aðstæðum að skoða sem yfirboðstillögur.

Ég held, að þetta sé það helzta, sem ég vildi taka fram í sambandi við afstöðu mína til málsins. En ég vil bara ítreka það í sambandi við frv. í heild sinni, að hér er um stóra hluti að ræða, einkum í sambandi við þann landshluta, þar sem ég er kunnugastur. Í kaupstöðunum frá Reykjarfirði á Ströndum og til Þórshafnar eru 9 þúsund íbúar, og daglaunafólk á þessu svæði er um hálft fimmta þúsund, 12 hundruð af þessu daglaunafólki verða að hrekjast, vil ég segja, frá heimilum sínum yfir vetrarmánuðina og leita sér atvinnu hér á Suðurlandi, sem verður því að mjög mörgu leyti miklu óhagstæðari en atvinnan gæti orðið heima fyrir. En þrátt fyrir það eru eftir meira en 3000 manns, sem býr við nær því algert atvinnuleysi yfir vetrartímann og stopula atvinnu yfir sumarið, fólk, sem af ýmsum ástæðum hefur ekki aðstöðu til þess að flytja sig á milli landshluta eftir árstíðum. Og það er ekki neitt smáræðisátak að fá þessu fólki öllu saman nægileg verkefni í hendur og ekki smávægileg þýðing, sem það hefur fyrir þjóðfélagið að nota starfskrafta þess til fullnustu. Ég tel, að þetta frv. í heild sinni sé stærsta átakið, sem hefur verið gert síðasta áratuginn til þess, að svo mætti verða.