27.05.1957
Sameinað þing: 61. fundur, 76. löggjafarþing.
Sjá dálk 2220 í B-deild Alþingistíðinda. (87)

Almennar stjórnmálaumræður

Friðjón Skarphéðinsson:

Herra forseti. Góðir hlustendur. Andstæðingar ríkisstj. hafa í allan vetur, bæði hér á Alþingi og í blaðakosti sínum, hamrað á því æ ofan í æ, að Alþingi það, sem nú situr, hafi verið með fádæmum aðgerðalitið og eftir það liggi fátt eitt. Meðal ýmissa annarra hluta hefur þetta verið árásarefni stjórnarandstæðinga á núv. ríkisstj. og flokka þá, er hana styðja.

Eins og flest annað, sem stjórnarandstaðan hefur uppi í málflutningi sínum gegn ríkisstj. og stjórnarflokkunum, er þetta úr lausu lofti gripið og gersamlega órökstuddar fullyrðingar.

Svo sem kunnugt er, var ríkisstj. sú, sem nú situr, mynduð í júlílok 1956, aðeins tveim mánuðum áður en Alþingi kom saman. Öll hin stærri mál ríkisstj., sem Alþingi hefur haft til meðferðar nú á þessu þingi, hafa þurft ærinn undirbúning, og hljóta allir að viðurkenna það, sem nokkurs meta sannleikann. Það voru því engin tök á því, að ríkisstj. gæti þegar í þingbyrjun lagt fram öll lagafrv. sín, enda mun slíkt aldrei hafa tíðkazt. Hins vegar hefur verið unnið að því sleitulaust af hálfu ríkisstj., og Alþingi hefur fengið málin til meðferðar, jafnótt og þau hafa verið tilbúin, og hefur það haft ærin verkefni að vinna við meðferð og afgreiðslu þeirra og ýmissa annarra.

Það er vissulega rétt, að Alþingi hefur setið lengi að þessu sinni. En það er ofur eðlilegt. Þetta er fyrsta þing eftir kosningar, og ríkisstj. og Alþ. hafa stefnt að því að koma þegar á fyrsta þingi í framkvæmd þeim stórmálum, sem marka stefnu ríkisstj. og stuðningsflokkar hennar höfðu samið um, áður en ríkisstj. var mynduð.

Ég mun nú geta nokkurra hinna veigameiri mála, sem Alþingi hefur haft til meðferðar á þessu þingi og sýna það ljóslega og sanna, að Alþingi hefur ekki setið aðgerðalaust í vetur, eins og sjálfstæðismenn halda fram bæði í ræðu og riti.

Er þá fyrst að geta laganna um útflutningssjóð o.fl., sem afgreidd voru fyrir jól og eru hin þýðingarmestu, eins og alþjóð er kunnugt. Óþarft er fyrir mig að fara um þau mörgum orðum. Fyrir efni þeirra og tilgangi hefur verið gerð rækileg grein, bæði nú við þessa umræðu og áður, en lagasetning þessi er undirstaða þess, að atvinnutæki og framleiðslutæki landsmanna hafa verið starfrækt viðstöðulaust, í stað þess að annars hefðu þau stöðvazt með öllu um áramótin. Þessa lagasetningu hafa sjálfstæðismenn lagt sig fram um að ófrægja og tortryggja í augum landsmanna, vegna þess að hún hlaut óhjákvæmilega að hafa í för með sér nýja skatta og millifærslu á fé til atvinnuveganna, til þess að rekstur þeirra gæti haldið áfram óhindrað. Þeir hafa þó ekki bent á neina aðra lausn á málinu, — enga, alls enga. Þeir virðast engar skoðanir hafa um þetta aðrar en þær, að tekjuöflun væri nauðsynleg til atvinnuveganna. En þrátt fyrir það börðust þeir hatrammlega á móti þessari sömu tekjuöflun af fullkomnu ábyrgðarleysi.

Þá nefni ég lög um heimild fyrir ríkisstj. til skipakaupa, lántöku og sérstakra ráðstafana í útvegsmálum til þess að stuðla að jafnvægi í byggð landsins. Í lögum þessum felst það, að ríkisstj. er heimilt að kaupa og láta smíða 15 togara og 12 200–250 smálesta fiskiskip. Hér er einnig um að ræða mál, sem alþjóð varðar. Orðið er þegar tímabært að endurnýja togaraflotann, en flestir togararnir, sem landsmenn eiga, voru smíðaðir á næstu árum eftir stríðslok, og sumir eru jafnvel eldri.

Samhliða þessu er að sjálfsögðu nauðsynlegt að auka útflutningsframleiðsluna ár frá ári. Á því byggist afkoma þjóðarinnar fyrst og fremst. Togurum þessum og fiskibátum verður ráðstafað til þeirra staða, er mesta þörf hafa fyrir slíkan atvinnurekstur og jafnframt möguleika til slíks rekstrar. Er þetta einn liður og hann ekki óverulegur í viðleitni ríkisstj. og stuðningsflokka hennar til þess að hamla á móti hinum óeðlilegu og að mörgu leyti óæskilegu þjóðflutningum, sem átt hafa sér stað undanfarin ár til Suðvesturlands, þannig að við auðn hefur legið á ýmsum stöðum. Meðal annarra hluta felst í lögum þessum heimild fyrir ríkisstj. til þess að setja á stofn ríkisútgerð togara, sem legðu afla sinn á land til vinnslu þar, sem ekki eru fyrir hendi fjárhagslegir möguleikar til að kaupa og reka togara.

Þá hefur Alþingi haft til meðferðar og afgreitt sem lög frv. um sölu og útflutning sjávarafurða, sem felur í sér breytingu á því skipulagi, sem hingað til hefur gilt og er í aðalatriðum þannig, að allur útflutningur sjávarafurða verður undir eftirliti sérstakrar útflutningsnefndar, sem fylgist með starfsemi útflytjenda og hefur forgöngu um öflun markaða.

Í sambandi við sjávarútvegsmál má enn nefna breytingu á lögum um fiskveiðasjóð, um rýmkun á hámarksupphæðum lána úr sjóðnum og hámarksstærð skipa, sem sjóðurinn lánar út á, og enn fremur lög um tunnuverksmiðjur ríkisins, sem fela í sér heimild fyrir ríkisstj. til að endurbæta og fullkomna þær tvær verksmiðjur, sem til eru, og byggja þá þriðju á Austur- eða Norðausturlandi, et nauðsyn þykir, og taka lán til þessara framkvæmda. Er hér stefnt að því, að allar tunnur, sem síldarframleiðslan þarfnast, verði smíðaðar hér á landi.

Þá hefur Alþ. haft til meðferðar þýðingarmikla lagabálka um landbúnaðarmál, og er þar helzt að nefna lög um landnám, ræktun og byggingar í sveitum, en frv. var samið af n., sem endurskoðaði gildandi lagaákvæði um þessi efni. Miða lög þessi að því m.a. að fjölga nýbýlum og stækka tún á jörðum, þar sem ræktun er skemmst á veg komin.

Þá nefni ég frv. til laga um búfjárrækt, sem er mikill bálkur, og hafa hin eldri lög, sem um þetta efni hafa gilt, verið endurskoðuð í ljósi nýrrar reynslu.

Lögin um lax- og silungsveiði hafa verið endurskoðuð og Alþ. haft til meðferðar frv. þar um og unnið mikið og vandasamt verk í því sambandi.

Um landbúnaðarmál skal að lokum nefnt frv. til l. um eyðingu refa og minka, sem vonazt er ettir að geti orðið nýr grundvöllur að herferð gegn þessum meindýrum. Snertir þetta ekki aðeins vernd gegn kvikfénaði landsmanna, heldur og vernd fuglalífs og fiska í ám og vötnum.

Í félagsmálum hefur Alþ. haft ýmis mál til meðferðar. Ber þar hæst frv. um húsnæðismálastofnun, byggingarsjóð ríkisins og sparnað til íbúðabygginga. Húsnæðismálakerfi fyrrv. ríkisstj. reyndist ekki þess megnugt, svo sem kunnugt er, að leysa húsnæðismálin til nokkurrar hlítar eða frambúðar. Samkv. hinum nýju lögum um þetta efni er stofnaður byggingarsjóður ríkisins og honum fengið ríflegt stofnfé. M.a. renna til hans 2/3 hlutar af væntanlegum stóreignask:atti, en Alþ. hefur nú fyrir skemmstu samþ. lög um skatt þennan. Þúsundir manna bíða nú eftir lánsfé í íbúðabyggingar, og var því óhjákvæmilegt að gera myndarlegt átak í þessum efnum, til þess að unnt verði að bæta úr sárri lánsþörf fjölda fólks. Í húsnæðismálalöggjöfinni er m.a. ákvæði um skyldusparnað einhleyps fólks á aldrinum 16–26 ára, sem ekki stundar skólanám. Fé þetta er varðveitt í innlánsdeild byggingarsjóðs ríkisins og er undanþegið tekjuskatti og útsvari. Féð greiðist síðan út með vöxtum og vísitöluuppbót og veitir forgangsrétt til lána til íbúðabygginga. Hér er um algert nýmæli að ræða, og þess ber að vænta, að það gefist vel og komi að tilætluðum notum í framkvæmd. Samsvarandi ákvæði gildir um þá menn utan kaupstaða og kauptúna, sem leggja á þennan hátt fé í veðdeild Búnaðarbankans.

Hér má geta þess, að á yfirstandandi ári greiðir ríkissjóður 12 millj. kr. framlag til byggingar verkamannabústaða, en á fjárlögum síðasta árs voru tæpar 2 millj. kr. í þessu skyni.

Ýmis fleiri félags- og heilbrigðismál hefur Alþ. fjallað um á þessu þingi, svo sem frv. til l. um vísitölu byggingarkostnaðar, sem afgr. hefur verið sem lög, breytingar á orlofslögum, bæði hinum almennu orlofslögum, orlofi opinberra starfsmanna og orlofi iðnnema. Er þessu breytt til samræmis við þá kjarasamninga., sem gerðir hafa verið um þessi efni fyrir tveim árum.

Þá hefur Alþ. haft til meðferðar frv. um heilsuvernd í skólum og frv. um breytingu á sjúkrahúsalögum, hvort tveggja mikilsverð mál.

Kirkju- og menningarmálum hefur Alþ. og ríkisstj. heldur ekki sýnt tómlæti. Frv. um kirkjuþing og kirkjuráð íslenzku þjóðkirkjunnar hefur verið afgreitt sem lög. Samkv. því verður kirkjuþing háð annað hvort ár, og eiga þar sæti fulltrúar presta og leikmanna.

Þá hafa verið samþ. á Alþ. ný lög um dýravernd, og hafa öll eldri ákvæði hér að lútandi verið endurskoðuð, en hin nýju lög eru öll betur úr garði gerð og yfirgripsmeiri.

Þá nefni ég frv. til l. um Háskóla Íslands, sem Alþ. hefur haft til meðferðar, þar sem gert er ráð fyrir, að sameinuð verði í einn lagabálk 17 eldri lög, sem öll snerta háskólann, auk þess sem þar eru mörg nýmæli, sem áður höfðu aðeins verið ákveðin í reglugerð eða óbundin með öllu. Þetta er þýðingarmikill lagabálkur um æðstu menntastofnun þjóðarinnar, og þess er vænzt, að málið verði fullafgreitt, áður en þingið lýkur störfum.

Þá hefur Alþ. fjallað um breytingar á lögum um skemmtanaskatt og þjóðleikhús, þar sem gert er ráð fyrir að tryggja félagsheimilasjóði stórum auknar tekjur frá því, sem verið hefur. Er til þess ætlazt, að helmingur skemmtanaskattsins renni hér eftir í félagsheimilasjóð, en hingað til hafa það aðeins verið 35%. Ýmsar fleiri mikilvægar breytingar eru í frv. þessu.

Enn nefni ég tvö mál í þessu sambandi. Eru það frv. um menningarsjóð og menntamálaráð og frv. um vísindasjóð. Lögin um menningarsjóð og menntamálaráð voru fyrst sett 1930 og voru stórmerk mál á sínum tíma. Tímarnir hafa breytzt, og bar því nauðsyn til að endurskoða þessi lagaákvæði og þá einkum að afla menningarsjóði aukinna tekna, til þess að honum yrði gert kleift að rækja hlutverk sitt. Undanfarið hafa tekjur sjóðsins numið um 500–600 þús. kr. á ári, en með hinu nýja frv. á að tryggja, að tekjur hans verða 21/2 millj. kr. á ári. Af þeirri upphæð eru 800 þús. kr. lagðar árlega til vísindasjóðs, en hlutverk þess sjóðs er að efla íslenzkar vísindarannsóknir, bæði á sviði raunvísinda og hugvísinda.

Að lokum skulu nefnd þrjú frv. um breytingar á bankalöggjöfinni, sem ætlað er að fái fullnaðarafgreiðslu næstu daga. Breyting sú, sem mestu varðar í þeim efnum, er um seðladeild Landsbankans. Hingað til hefur það verið svo, að sama bankaráð og sama framkvæmdastjórn hefur haft með höndum stjórn seðlabankastarfseminnar og stærsta viðskiptabanka landsins, Landsbankans. Sú skoðun hefur verið uppi, að ég ætla í öllum stjórnmálaflokkum landsins, að þetta sé óheppilegt og óeðlilegt. Með hinu nýja frv. er stefnt að því, að sérstök stjórn og framkvæmdastjórn fari með seðlabankamálin, en önnur stjórn og framkvæmdastjórn annist hina almennu viðskiptabankastarfsemi Landsbankans. Það er að vísu skoðun mín og margra annarra, að réttara hefði verið að stofna sérstakan seðlabanka, er orðið hefði banki bankanna og ríkisins og ekki í tengslum við viðskiptabanka. En með hinni fyrirhuguðu breytingu er stefnt í rétta átt í þessum efnum með því að gera seðladeild Landsbankans að sem sjálfstæðastri stofnun. Þá er fyrirhugað, að Útvegsbankinn verði hreinn ríkisbanki, og virðist sú ráðstöfun ekki sæta andmælum stjórnarandstöðunnar. Samhliða þessu er gert ráð fyrir því, að Sjálfstfl. missi meirihlutavald sitt yfir stærstu bönkum landsins. Hann á enga réttmæta kröfu til slíks valds, þar sem hann hvorki hefur meiri hluta meðal þings né þjóðar. Slíkt vald eins flokks er óeðlilegt og óheppilegt og til þess fallið að vekja tortryggni, réttmæta eða óréttmæta eftir atvikum. Undan þessu kvartar stjórnarandstaðan sárlega, en til þess hefur hún enga réttmæta ástæðu. Hún fær sína hlutdeild í stjórn bankanna eins og vera ber, en hún fær ekki meirihlutavald.

Ég hef nú í örstuttu máli drepið á æði mörg og mikilvæg frv., sem Alþ. það, sem nú situr, hefur fjallað um og flest eru þegar orðin að lögum, en nokkur verða það væntanlega innan skamms. Auk þess hefur Alþ. fjallað um mikinn fjölda annarra mála, sem ógerningur er að gera grein fyrir á skammri stund. Með þessu vildi ég sýna fram á, að það er fullkomið öfugmæli, þegar því er haldið fram, að Alþ. hafi verið aðgerðalaust eða aðgerðalitið, svo sem talsmenn Sjálfstfl. og flokksblöð hans hafa viljað halda á lofti. Þvert á móti mun það mála sannast, að á fáum þingum hafi verið fjallað um jafnmörg og þýðingarmikil mál, og eftir Alþ. það, er nú situr, ætla ég að liggi jafnmikil störf og mest hefur áður þekkzt. — Góða nótt.