25.10.1960
Efri deild: 10. fundur, 81. löggjafarþing.
Sjá dálk 1423 í B-deild Alþingistíðinda. (1538)

59. mál, launajöfnuður karla og kvenna

Flm. (Jón Þorsteinsson):

Herra forseti. Með frv. því, sem hér liggur fyrir á þskj. 64, er ætlunin að stíga mjög stórt skref í áttina til fulls launajafnaðar milli karla og kvenna.

Baráttan fyrir jöfnum launum kvenna og karla er ekki einvörðungu kjarabarátta af hálfu kvenna, heldur engu að síður barátta fyrir fullkomlega jöfnum mannréttindum. Þegar lokasigur hefur unnizt í þessari baráttu er jafnréttisbaráttunni lokið, því að á öðrum sviðum mannréttinda hafa konur fyrir löngu öðlazt sama rétt og karlar.

Verkalýðshreyfingin og kvenréttindafélögin hafa látið þetta mál mikið til sín taka og gert um það margar ályktanir. Má þar til nefna ályktun síðasta Alþýðusambandsþings, er hljóðar svo, með leyfi hæstv. forseta:

„26. þing ASÍ telur, að lokatakmarkið í launakröfum kvenna sé algert launajafnrétti við karla. Beinir þingið því til allra þeirra sambandsfélaga, sem með launamál kvenna fara, að þau beiti sér fyrir því sem áfanga að þessu marki, að kvennakaup hækki, svo að bilið milli þess og kaups karla minnki, og heitir á væntanlega sambandsstjórn að styðja það mál af fremsta megni.“

Í þessari ályktun kemur afstaða verkalýðshreyfingarinnar skýrt fram, og á því er enginn vafi, að í hennar röðum ríkir áhugi og full eining um að sjá þessu máli borgið.

Ástæðurnar fyrir mismun á launum karla og kvenna eru oftast taldar þær, að karlmenn séu þrekmeiri en konur og hæfari og afkastameiri til flestra starfa heldur en þær og þeim beri því eðlilega hærra kaup. Þetta eru þó ekki mikilvæg rök, þegar málið er athugað nánar.

Í fyrsta lagi er þess að gæta, að sérlega erfið störf, sem karlmenn einir vinna, eru yfirleitt greidd með hærra kaupi en almennu karlmannakaupi í viðkomandi starfsgrein. Á því síður að vera því nokkuð til fyrirstöðu, að konur fái sama kaup og karlar í almennri vinnu.

Í öðru lagi er vitað, að ýmis störf henta konum ýmist jafnvel eða betur en karlmönnum, en samt fá konurnar lægra kaup fyrir þau störf.

Í þriðja lagi er launamismunurinn meiri en svo, að hann verði réttlættur með mismun á afköstum og hæfni. Í heild mun afkastamismunur karla og kvenna við sömu störf vera minni en afkastamismunur innbyrðis milli einstaklinga af sama kyni, sem allir hafa þó sömu laun, nema þegar um þau undantekningartilfelli er að ræða, að unnin sé ákvæðisvinna.

Rökin fyrir launamismun hafa því að mínum dómi ekki við mikið að styðjast.

Sterkustu rökin fyrir launajafnrétti eru hins vegar þau, að það er jafnkostnaðarsamt fyrir konur sem karla að lifa í þessu landi. Konur geta ekki búið við sömu lífskjör og karlar nema hafa sömu laun. Þær njóta engra lögbundinna forréttinda um útgjöld eða framfærslu.

Með þessu frv. er stefnt að því, að lágmarkskaup kvenna og karla fyrir sömu störf verði hin sömu. Launajafnréttið er viðurkennt við opinber störf, þótt misbrestur sé talinn vera á því í framkvæmd. En úr því að launajöfnuður er viðurkenndur við hin æðri embætti og önnur vel launuð störf, hversu miklu ríkari ástæður eru þá ekki fyrir hendi til þess að viðurkenna launajöfnuð við lægst launuðu störfin í þjóðfélaginu, en það eru einmitt þau störf, sem þetta frv. nær fyrst og fremst til?

Svo sem kunnugt er, hefur Ísland fullgilt hina svonefndu jafnlaunasamþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar. Samkvæmt ákvæðum samþykktarinnar á hvert aðildarríki að stuðla að því, að reglan um jöfn laun til karla og kvenna fyrir jafnverðmæt störf taki til alls starfsfólks. Samþykktin er öllu fremur almenn stefnuyfirlýsing en að hún leggi aðildarríkjunum beinar skyldur á herðar. Hún nær líka skammt að því leyti, að hún miðar einvörðungu að launajöfnuði fyrir jafnverðmæt störf. Launajöfnuður á þeim grundvelli einum yrði ófullkominn og mjög örðugur í framkvæmd, þar sem sífellt þyrfti að vera að framkvæma mat á verðmæti hinna margbreytilegustu starfa, sem konur og karlar inna af höndum. Væru slíkar matsgerðir án efa mikið vandaverk og sennilegt, að um gildi þeirra og áreiðanleik risu miklar deilur.

Þetta frv. grundvallast því á reglunni um sömu laun fyrir sams konar störf, en hafnað að leysa málið á hinum flókna og ófullnægjandi grundvelli reglunnar um sömu laun karla og kvenna fyrir jafnverðmæt störf.

Á Alþingi því, er sat veturinn 1957–1958, var samþykkt þáltill. um launajafnréttismálið. Ályktaði Alþingi að fela ríkisstj. að skipa 5 manna nefnd til að athuga, að hve miklu leyti konum og körlum séu raunverulega greidd sömu laun fyrir jafnverðmæta vinnu. Enn fremur skyldi nefndin gera till. um ráðstafanir til að tryggja fullkomið launajafnrétti. A grundvelli þessarar till. var svo n. skipuð af þáv. félmrh., Hannibal Valdimarssyni. Síðan hefur verið hljótt um þessa nefnd, og er þó ærið langur tími liðinn, síðan hún tók til starfa. Mun nefndin nokkuð hafa kannað launagreiðslur, en hins vegar engar till. gert um, hvernig tryggja ætti fullkomið launajafnrétti, og þeirra ekki að vænta á næstunni, svo að vitað sé.

En það er einmitt þetta verkefni, sem n. hefur vanrækt, sem reynt er að leysa með þessu lagafrv. Markmið frv. er að tryggja fullt launajafnrétti, og það er gert með því, eins og frv. ber með sér, að lögbjóða árlega hækkun á launum kvenna í öllum fjölmennustu atvinnugreinum þjóðarinnar á næstu 6 árum, unz fullum launajöfnuði verði náð 1. jan. 1967.

Það má telja augljóst mál, að launajöfnuður verði ekki tryggður á annan hátt hér á landi en með löggjöf. Sú leið að leysa þetta með frjálsum samningum verkalýðsfélaga og vinnuveitenda er naumast fyrir hendi. Kemur það til af því, að verkakvennafélögin hafa ekki bolmagn til að knýja fram kröfuna um launajafnrétti. Það á m.a. rætur sínar að rekja til þess, að konur geta ekki sinnt málefnum stéttarfélags sins á sama hátt og karlar, þar sem þær eru svo bundnar við húsmóðurstörfin og önnur heimaverkefni. Konur hafa líka minni áhuga á kjaramálum almennt en karlar, þar sem þær reikna flestar með að taka ekki þátt í atvinnulífinu nema um nokkurra ára skeið, en að því loknu helga sig algerlega húsmóðurstörfunum. Hér við bætist svo það, að heildarsamtök verkalýðsins hér á landi fara ekki með samningsrétt fyrir meðlimi sína, heldur er það hvert og eitt verkalýðsfélag. En þetta fyrirkomulag á sinn þátt í því að torvelda það, að unnt sé að leysa launajafnréttismálið með samningum. Lausn á þessu máli verður því ekki komið fram á annan veg en með lagasetningu, enda er það sú aðferð, sem mest er lagt upp úr í jafnlaunasamþykkt Alþjóðavinnumálaskrifstofunnar.

Frv. þetta nær til allra þeirra starfa, sem almennast er að konur vinni við hlið karla, þ.e.a.s. til almennrar verkakvennavinnu, til verksmiðjuvinnu og til starfa í skrifstofum og verzlunum.

Sjálfsagt mætti við nánari athugun tína til einhverjar fámennar starfsgreinar, sem frv. þetta tekur ekki til. Kynnu menn þá að spyrja, hvort konur í þeim starfsgreinum ættu ekki einnig rétt á launajöfnuði, og vissulega ætti það svo að vera. Þessu er þó sleppt í frv. til að gera lögin ekki of erfið í framkvæmd og flókin, enda mundi frv., ef að lögum yrði, að sjálfsögðu bæta mjög samningsaðstöðu allra kvenna, hvort sem þær vinna störf sín yfirleitt við hlið karla eða ekki, eða m.ö.o. hvort sem taxti er til fyrir hliðstæð störf karlmanna eða ekki. Lögin mundu því í reynd hafa áhrif í launajafnréttisátt fyrri allar konur, enda er það einn megintilgangur frv.

Í 1. gr. frv. segir, að á árunum 1962-67 skuli laun kvenna fyrir sömu störf hækka til jafns við laun karla í almennri verkakvennavinnu, verksmiðjuvinnu og verzlunar- og skrifstofuvinnu, og er hér fyrst og fremst átt við þau störf, er falla undir kjarasamninga verkakvennafélaganna, félaga verksmiðjufólks og félaga verzlunar- og skrifstofufólks. Með orðinu „störf“ í þessari grein er átt við störf í víðtækri merkingu. Það er t.d. ekki meiningin að flokka þá vinnu, sem fellur undir almenna verkakvennavinnu, í margar tegundir starfa, svo sem fiskvinnu, sláturhúsavinnu, vinnu við þvott o.s.frv., og athuga svo, hvað af þessum störfum karlmenn vinni einnig, og hækka launin fyrir þau störf, en ekki hin. Meining okkar, sem að þessu frv. stöndum, er sú, að við ákvörðun um hækkun eigi yfirleitt ekki að sundurliða störfin frekar en gert er í kjarasamningum verkalýðsfélaganna. Almenn verkakvennavinna og almenn karlmannavinna er í heild sama starfið, af því að flestir þættir þessarar vinnu eru bæði unnir af konum og körlum.

Það, sem á að skera úr um, hvort um samastarf hjá konu og karli sé að ræða, þegar athuga skal um, hvort kona á rétt á launajafnaðarhækkun, er ekki það, hvort karlmenn inni þetta starf sjaldan eða aldrei af höndum, heldur hitt, hvort til sé kauptaxti hjá karlmönnum yfir þetta starf, ef þeir yrðu látnir vinna það, og ef slíkur kauptaxti er til, þá á konan að fá hækkun. Það má því reikna með, að í þeim starfsgreinum, sem frv. þetta tekur til, yrðu það mjög fá tilfelli, þar sem réttur til hækkunar væri ekki fyrir hendi, vegna þess að ekki væri um söm,u störf að ræða.

Á því er ekki vafi, að það er farsælast fyrir alla aðila, að launajöfmuðurinn nái fram að ganga smátt og smátt á nokkrum árum. En hversu mörg ár það eiga að vera, getur verið matsatriði. Í Svíþjóð hafa t.d. nýlega tekizt heildarsamningar milli verkalýðssamtakanna og vinnuveitendanna um, að launajöfnuður skuli ganga í gildi á næstu 5 árum. Hér er lagt til, að það verði á næstu 6 árum. Væri fullur launajöfnuður lögboðinn þegar í stað í einum áfanga, mundi það geta valdið mjög mikilli röskun í atvinnulífinu. Afleiðingin af því gæti orðið atvinnuleysi meðal kvenna. Eðlilegast er, að atvinnuvegirnir fái nokkurt ráðrúm til að samlagast hinum nýju viðhorfum í kjaramálum kvenna. Til þess ættu 6 ár að vera nægur tími.

Ef frv. þetta yrði lögfest, væri sigur unninn í hagsmuna- og réttlætismáli. Ávinningurinn félli þó ekki eingöngu í skaut hinum fjölmenna hópi kvenna, sem stundar störf utan heimilis. Það yrði einnig ávinningur fyrir þjóðarheildina að fá stærri hóp kvenna til að taka þátt í uppbyggingar- og framleiðslustörfunum en áður. Slíkt er mikil nauðsyn fyrir fámenna þjóð í víðáttumiklu landi, þar sem mörg verkefni bíða óleyst.

Í þeim starfsgreinum, sem frv. þetta nær til, er launamismunurinn svofelldur nú í dag: Verkakona hefur í almennri dagvinnu kr. 16.14 í kaup á klst., verkamaður kr. 20.67, mismunur er kr. 4.53 á klst., sem samsvarar 906 kr. á mánuði. Iðnverkakona, sem komin er á fullan Iðjutaxta, hefur í kaup kr. 3319.75 á mánuði, en karlmaður á samsvarandi taxta hefur kr. 4341.75, mismunur er 1022 kr. á mánuði. Afgreiðslustúlka í búð, sem komin er á fullan taxta, hefur í laun 3334 kr. á mánuði, en afgreiðslumaður á samsvarandi taxta hefur 4538 kr., mismunurinn er 1204 kr. yfir mánuðinn. Hjá skrifstofufólki er launamismunur hins vegar nokkru mínni.

Næði frv. þetta samþykki, mundu hækkanir skv. því verða þannig 1. jan. 1962 að óbreyttum samningum, miðað við framangreind tilfelli:

Laun verkakonu mundu hækka um 76 aura á klst. eða 150 kr. á mánuði, miðað við fulla 3 klst. vinnu. Laun iðnverkakonu hækkuðu um 170 kr. á mánuði og laun afgreiðslustúlku í búð um 200 kr. á mánuði. Síðan mundu hækkanir halda áfram um hver áramót, unz fullum jöfnuði væri náð 1. jan. 1967.

Launajafnréttismálið hefur áður komið til kasta Alþingis. Auk þál., sem áður er greint frá, fluttu 4 þm. Alþfl. frv. í Nd. á Alþingi 1953 um sömu laun kvenna og karla við öll embætti og sýslanir hjá ríkinu og sveitarfélögunum, við öll skrifstofu- og afgreiðslustörf og við vinnu í hraðfrystihúsum, og við iðju og iðnað, Frv. þetta náði ekki fram að ganga. Síðan hefur margt breytzt, og nú á launajafnréttishugsjónin sér marga formælendur og marga fylgismenn. Við, sem flytjum þetta frv., treystum því á, að það eigi greiða leið í gegnum þingsalina.

Að lokum legg ég svo til, að frv. verði að lokinni þessari umr. vísað til 2. umr. og hv. félmn.