21.04.1978
Sameinað þing: 69. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 3745 í B-deild Alþingistíðinda. (2884)

271. mál, flugöryggismál

Landbrh. (Halldór E. Sigurðason) :

Herra forseti. Á þskj. 533 er till. um markmið og leiðir í öryggismálum á sviði flugmála. Tillgr. er þannig orðuð, með leyfi hæstv. forseta:

„Alþingi ályktar, að stefnt skuli að því við skiptingu þess fjár, sem árlega er veitt til framkvæmda í flugmálum, að hliðsjón verði höfð í öllum meginatriðum af till. flugvallanefndar frá nóv. 1976, og að við mat á forgangsröð slíkra framkvæmda verði eftirfarandi einkum haft í huga:

a) Öryggisbúnaður flugvallarins.

b) Aðbúnaður flugfarþega.

c) Fjöldi flughreyfinga og magn flugflutninga.

d) Ástand núverandi flugbrauta og/eða búnaður.

e) Mikilvægi flugs fyrir viðkomandi byggðarlag.

f) Þarfir millilandaflugs.“

Nefnd sú, sem vísað er til í þáltill., flugvallanefnd, var skipuð 23. jan. 1976 til þess að gera úttekt á íslenskum flugvalla- og flugöryggismálum í heild auk till. um nauðsynlegar úrbætur svo og áætlunum á hve löngum tíma væri raunhæft að stefna að því að ljúka slíkum úrbótum og í hvaða röð. Í upphafi starfsins óskaði nefndin eftir nánari skilgreiningu á verki sínu og voru þá m. a. eftirfarandi atriði staðfest:

Meginverkefni nefndarinnar væri úttekt og tillögugerð varðandi þá flugvelli sem þjóna áætlunarflugi og reglubundnu póstflugi. Málefni varðandi Keflavíkurflugvöll væru ekki á verksviði nefndarinnar. Nefndin veitti einnig umsögn um þörf fyrir varaflugvelli norðan- eða austanlands sem ætlaðir séu til afnota fyrir stórar millilandaflugvélar.

Nefndin lauk störfum sínum í nóv. 1976 og skilaði þá skýrslu þeirri sem er fskj. þessarar þáltill. Enn fremur hafði nefndin látið vinna sérstakt myndskreytt yfirlit í nokkrum eintökum, þar sem fjallað var um hvern einstakan flugvöll sérstaklega. Skýrslu nefndarinnar var þá strax dreift til hv. alþm. og skrifstofu þingsins falin umsjá eins einstaks af áminnstu yfirlitsriti.

Hinn 4. maí 1977 var skýrslan síðan á dagskrá í hv. Sþ. sem þskj. 594, en umr. var ekki lokið um hana. Áminnst skýrsla hefur verið höfð til hliðsjónar hjá flugráði og samgrn. við gerð fjárlagatillagna fyrir árin 1977 og 1978.

Nú er það svo, að hvað flugmál varðar eru ekki til lagaákvæði um áætlanagerð líkt og gildir t. d. um vegi og hafnir, en í starfsreglum fyrir flugið nr. 235/1976 segir m. a., að flugráð geri heildaráætlun um nauðsynlegar framkvæmdir flugmála í 4 ár í senn og síðar, en ráðh. hefur fallist á slíkt sem eðlilega stefnu, sérlegar till. um framkvæmdir í samræmi við heildaráætlunina, svo og aðrar fjárlagatillögur flugmála innan þess frests sem rn. setur. Með ákvæði þessu er reynt að færa flugmálaframkvæmdir nær þeim áætlunarbúskap sem gefist hefur vel á öðrum sviðum samgöngumála, en þá er sá meginmunur á áætluninni, að vega- og hafnargerðir eru ræddar hér í þinginu og afgreiddar í formi þingsályktunar.

Tilgangurinn með skipun flugvallanefndarinnar var að afla sem víðtækastrar og jafnframt sem traustastrar undirstöðu undir framtíðaruppbyggingu flugmála landsmanna. Þegar hún var fengin, sem ég tel vera með téðri skýrslu, þá taldi ég rétt og skylt með hliðsjón af því, sem sagt var um vegi og hafnaáætlanir, að leita með till. þeirri, sem hér er til umr., eftir vilja Alþ. um alhliða stefnumörkun innan málaflokks þessa.

Því miður er þess ekki að vænta, að unnt reynist að lyfta því Grettistaki, sem úrbætur í flugmálum eru, á skömmum tíma. Í þeim efnum setja ýmsar ytri aðstæður okkur stólinn fyrir dyrnar. En þótt það takist ekki, þá getum við markað stefnuna og varðað leiðina að því takmarki sem að hlýtur að vera stefnt.

Um skýrslu flugvallanefndar get ég í sjálfu sér verið stuttorður, því að hún skýrir sig að flestu leyti sjálf, en þó skulu eftirtalin aðalatriði tekin fram:

Við ákvörðun á búnaði einstakra flugvalla er lagt til að ráðast í sérstaka flokkun vallanna sem skýrð er í 5. kafla skýrslunnar, þ. e. í aðalflugvelli og „STOL“-flugvelli, sem fer eftir flugbrautarlengd og flutningum, en með því er átt við heildarþyngd flutninga um flugvöllinn, þ. á m. farþega, frakt og póst. Hugmyndir nefndarinnar um búnað flugvalla í hinum ýmsu atriðum eru síðar settar fram í formi framkvæmdastaðla í 7. kafla skýrslunnar, þar sem einkum eru höfð í huga tilmæli og staðlar Alþjóðaflugmálastofnunarinnar í þessu efni.

Þegar ákveðinn hefur verið búnaður flugvallar er komið að hinu erfiða og oft matskennda vali, þ. e. röðun framkvæmda. Eru í þáltill. og í skýrslunni sett fram sem slík ýmis þau atriði sem áhrif geta haft á þessa röðun, en auk þess gerir nefndin till. um forgangsröð tiltekinna verkefna og skulu þessi atriði rædd nokkru nánar.

Öryggisbúnaður flugvalla: Framkvæmdir, sem tengdar eru kröfum um lágmarksöryggisbúnað flugvallar, t. d. girðing um athafnasvæðin, símasamband, veðurmælitæki, fjarskiptatæki svo og slökkvibúnaður, hljóta að njóta forgangs umfram allar aðrar framkvæmdir. Sama gildir um tilskilda og nauðsynlega lágmarkslengd flugbrauta, þar sem hún er enn ófullnægjandi. Verkefnum af þessu tagi ætti að ljúka áður en ráðist er í aðrar framkvæmdir.

Aðbúnaður flugfarþega: Er fullnægt hefur verið lágmarkskröfum um öryggi flugsins, þarf einnig að sinna lágmarkskröfum í sambandi við aðbúnað flugfarþega á flugvelli, svo sem með upphituðu farþegaskýli með salernisaðstöðu. Á flestum áætlunarflugvöllum er ástand á þessu sviði bágborið og þarfnast úrbóta.

Fjöldi flughreyfinga og magn flugflutninga flugvalla eru veigamikill þáttur í mati á forgangsröð framkvæmda og var á það drepið hér áðan. Augljóst er að þurfi t. d. að velja á milli tveggja flugvalla varðandi uppsetningu tækjabúnaðar sem lækkað gæti blindaðflugsmörk um helming mundi sá flugvöllur að öðru jöfnu ganga fyrir er hefði meiri flugflutninga. Þá mundu tekjumöguleikar slíks flugvallar verameiri og því eðlilegt að þar yrði fyrst ráðist í framkvæmdir er kalla á umtalsverða fjárfestingu.

Ástand núverandi flugbrauta eða aðbúnaður: Ófullnægjandi flugbrautarlengd veldur því víða að takmarka verður hleðslu þeirra véla sem nota brautirnar. Á þeim flugvöllum, þar sem nauðsynleg lenging yrði tiltölulega ódýr í framkvæmd, ætti að setja slíkt verkefni ofarlega í forgangsröðina. Sama máli gegnir um ljósabúnað tiltekinna flugvalla sem nú eru eingöngu notaðir af minni flugfélögum. Eins og nú er háttað er aðeins heimaflugvöllur þessara flugfélaga búinn ljósum, en það veldur því, að flugfloti þeirra nýtist ekki nægilega vel, einkum að vetrarlagi.

Mikilvægi flugs fyrir viðkomandi byggðarlag: Sum byggðarlög eru sérstaklega háð flugsamgöngum, einkum að vetrarlagi þegar fjallvegir lokast. Á sumum þessara flugvalla eru aðflugsaðstæður þröngar og rými fyrir flugvöllinn takmarkað. Þrátt fyrir þessa annmarka verður að leggja sérstaka áherslu á að íbúar þessara og svipaðra byggðarlaga njóti reglubundinna og öruggra flugsamgangna, sérstaklega yfir vetrarmánuðina.

Þarfir millilandaflugs: Þeir flugvellir, sem auk hlutverks síns fyrir innanlandsflugið hafa sérstaka þýðingu fyrir milliandaflug, þurfa að fullnægja vissum kröfum sem það flug gerir ráð fyrir. Á Íslandi eru nú skráðir millilandaflugvellir í Reykjavík, á Akureyri, Egilsstöðum, Hornafirði og Sauðárkróki.

Hvað varðar hina eiginlegu forgangsröðun koma einkum tvær aðalleiðir til greina, þ. e. að taka fyrst fyrir tiltekna flokka brýnna verkefna, t. d. slökkvibúnað eða fjarskiptatæki, og koma þeim í tilætlað horf á öllum flugvöllunum, eða megináherslan verði lögð á að fullgera ákveðna flugvelli þannig að þeir fullnægi öllum settum kröfum varðandi gerð og búnað. Í framkvæmd er þó sennilega raunhæfast að beita aðferð, sem væri sambland af þessu tvennu, og hafa við forgangsröðunina hliðsjón af þeim atriðum sem ég drap á hér að framan. Fyrst og fremst þarf að fullnægja tilteknum kröfum um lágmarksöryggisbúnað, og verða þau verkefni óhjákvæmilega að ganga fyrir öllum öðrum.

Í 8. kafla skýrslunnar, á bls. 44–52 í þáltill., setur nefndin fram hugmyndir sínar í samræmi við þau meginsjónarmið sem hér að framan hafa verið rakin, framkvæmdaáætlun ásamt áætlun um framkvæmdakostnað. Nú er það auðvitað svo, að breytingar á verðlagi hafa að verulegu marki sett allar kostnaðartölur úr jafnvægi, en það ætti ekki að riðla hinum almennu meginlínum sem þar koma fram, Nefndin bendir réttilega á að hér sé aðeins um tiltölulega grófa rammaáætlun að ræða sem ætluð er til hliðsjónar. Þó má segja að hún gefi allgóða vísbendingu um hverrar niðurstöðu má vænta þegar þessum till. nefndarinnar er beitt í raun.

Hér að framan hef ég einkum tekið mið af þörfum áætlunarflugvalla, en vert er að benda á að auk þeirra eru á opinberri skrá 59 aðrir flugvellir, svonefndir sjúkraflugvellir. Þótt þeir heyrðu ekki almennt undir verksvið nefndarinnar, þá gerði hún þá að umtalsefni í grein 5.5 og bendir réttilega á nauðsyn eðlilegs fjárstreymis til endurbóta á þessum flugvöllum og/eða nýbyggingar, eftir því sem við á, auk þess sem þar er getið helstu úrbótatillagna nefndarinnar í þeim efnum. Tekið skal undir með nefndinni, að sérstaka áherslu þarf leggja á trausta gerð og búnað flugvalla sem þýðingu hefðu á hugsanlegum hamfarasvæðum eða við flugflutninga af þeim.

Ég hef hér að framan drepið á nokkra meginþætti skýrslu flugvallanefndarinnar og læt þetta nægja að sinni, þó að brotakennt sé, og vísa að öðru leyti til hinnar ítarlegu skýrslu. En þó verður þessum málflutningi ekki lokið án nokkurra hugleiðinga um fjármögnun.

Fé til flugmála kemur í eðli sínu aðeins eftir tveimur leiðum, þ. e. frá skattgreiðendum almennt í formi framlags ríkissjóðs eða frá flugfarþegum og öðrum notendum loftrýmis: farþegaskattar eða lendingargjöld o. fl. Á undanförnum árum hefur sú þróun orðið víðast hvar í heiminum, að tekna til að standa straum af útgjöldum við rekstur flugvalla og þjónustu fyrir flugið er í vaxandi mæli aflað í formi afnotagjalda. Hefur Alþjóðaflugmálastofnunin gert viðamikla úttekt á þessum málum og beinast till. hennar einmitt í þá átt. Í sumum löndum, t. d. Svíþjóð, hefur sú stefna verið mörkuð, að afnotagjöld í einu eða öðru formi standi undir öllum kostnaði hins opinbera við flugmál og því verði ekki um nein framlög úr ríkissjóði að ræða til þessa málaflokks. Til þess að unnt sé að ná þessu markmiði þurfa flugflutningar að vera töluvert miklir, þannig að nýting hlutaðeigandi mannvirkja verði góð. Hér á landi er þjóðhagslegt gildi flugsamgangnanna það mikið, að eðlileg. er að hlutdeild ríkissjóðs í kostnaði við flugvelli og þjónustu sé tiltölulega mikil. Víða um land ern tryggar flugsamgöngur forsenda fyrir búsetu, auk þess sem t. d. mætti takmarka kostnaðarsama þjónustu, svo sem við sjúkrahús, við tiltölulega fáa staði, en efla þess í stað samgönguþættina, t. d. flugið.

Í till. sínum um þetta atriði bendir nefndin á að rétt sé að stefna að auknu hlutfalli afnotagjalda og annarra beinna tekna af flugumferð, þannig að það verði 100% af útgjöldunum í sambandi við millilandaflug, en ekki hærra en 50% af útgjöldum í sambandi við innanlandsflug. Vangaveltur um þetta atriði koma fram í 9. kafla skýrslunnar, ég hlýt ég að telja að um rétta stefnu sé að ræða, þó auðvitað verði að gæta ákveðinnar varfærni með tilliti til eðlis íslenskrar flugumferðar og þess, að flugrekstrinum gefist nægilegur aðlögunartími vegna þessara hugsanlegu breytinga. Hér er einnig vert að benda á til umhugsunar leiðir þær, sem farnar hafa verið í Noregi, en þar er hluti ríkisins í fjárfestingarkostnaði flugvalla 90% en hlutaðeigandi sveitarfélaga 10%. Sveitarfélagið annast síðan rekstur flugvallarins, þ. e. athafnasvæða, bygginga, ljósabúnaðar, slökkviþjónustu og snjóruðningatækja samkv. leyfi flugmálastjórnarinnar, en fær þess í stað lendingargjöldin. Flugmálastjórnin norska annast hins vegar flugumferðarþjónustuna og starfrækslu blindflugs- og fjarskiptakerfa.

Að lokum skal undir það tekið með nefndinni, að til lítils er að byggja upp gott kerfi flugvalla og annan aðbúnað ef ekki er jafnframt reynt að tryggja og treysta starfslið flugmálastjórnar þannig að sem best eftirlit fáist með öllum flugrekstri, t. d. gerð og búnaði flugvéla og menntun þeirra sem með þær eiga að fara enda hefur verulegt átak í þessum efnum verið gert af rn. hálfu og má segja að þegar hafi verið tekið mið af öllum till. nefndarinnar hvað þetta atriði snertir.

Herra forseti. Ég tel, að ég hafi hér að framan gert þá grein fyrir þáltill. sem eðlilegt er á þessu stigi, og mun því láta máli mínu lokið. En þar sem hér er um tillögu að ræða að forminu til þá legg ég til að henni verði vísað til hv. fjvn.