Ferill 779. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Microsoft Word.
Þingskjal 1323 — 779. mál.
Frumvarp til laga
um félagasamtök til almannaheilla.
(Lagt fyrir Alþingi á 145. löggjafarþingi 2015–2016.)
I. KAFLI
Almenn ákvæði.
1. gr.
Gildissvið.
Þegar rætt er um félag í lögum þessum er átt við félagasamtök til almannaheilla.
Lög þessi gilda um félög sem eru stofnuð eða starfrækt samkvæmt samþykktum sínum til eflingar ákveðnum skýrt afmörkuðum málefnum til almannaheilla en er ekki komið á fót í ágóðaskyni fyrir þátttakendur. Lögin taka ekki til félags sem stofnað er til með lögum frá Alþingi nema svo sé tekið fram í samþykktum þess.
Lögin gilda ekki um félög sem samkvæmt samþykktum sínum krefjast almennrar hlýðniskyldu af þátttakendum.
2. gr.
3. gr.
Þátttakendur bera ekki persónulega ábyrgð á skuldum og öðrum skuldbindingum félagsins nema með þátttökugjaldi sínu.
II. KAFLI
Stofnun félags.
4. gr.
Stofnsamningur.
5. gr.
Samþykktir.
a. heiti félagsins,
b. tilgang og rekstrarform,
c. þátttökuskilyrði, sbr. 6. og 8. gr.,
d. skyldu þátttakenda til að greiða félagsgjöld og önnur gjöld til félagsins,
e. fjölda stjórnarmanna eða lágmarks- og hámarksfjölda þeirra ásamt kjörtímabili stjórnarmanna og hverjir skuli rita firma félagsins,
f. reikningsár félagsins og samþykkt ársreiknings,
g. kjörtímabil endurskoðenda, endurskoðunarfyrirtækja eða skoðunarmanna,
h. hvenær halda eigi aðalfund og með hvaða hætti eigi að boða aðalfund og aðra félagsfundi,
i. hvernig fara eigi með eignir félagsins sé það lagt niður eða því slitið.
III. KAFLI
Félagsaðild.
6. gr.
Þátttakendur.
7. gr.
Skráning félagsaðildar.
8. gr.
Innganga í félag.
9. gr.
Úrsögn úr félagi.
10. gr.
Brottvísun úr félagi.
a. hafi hann ekki uppfyllt þær skyldur sem hann undirgekkst við inngöngu í félagið,
b. uppfylli hann ekki lengur skilyrði þau fyrir félagsaðild sem mælt er fyrir um í samþykktum félagsins eða í lögum.
11. gr.
Meðferð brottvísunar.
Nú tekur stjórn félags, samkvæmt samþykktum þess, ákvörðun um brottvísun og skal þá sá sem brottvísun beinist eiga rétt á því innan ákveðins tíma að skjóta þeirri ákvörðun til félagsfundar.
Ákveða má í samþykktum félags að þátttakandi teljist genginn úr því hafi hann ekki greitt félagsgjöld í ákveðinn tíma.
IV. KAFLI
Ákvörðunartaka.
12. gr.
Heimild til ákvörðunartöku.
Í samþykktum má kveða á um að við atkvæðagreiðslu í félagasambandi, sbr. 15. gr., í heild geti þátttakendur í sambandinu tekið ákvarðanir fyrir hönd félagsins hvort sem þeir eru beinir þátttakendur í félaginu eða félagar í einhverju þátttökufélagi þess.
13. gr.
Ákvörðunarréttur þátttakenda.
Í samþykktum félags má mæla fyrir um að þátttakendur sem uppfylla ákveðin skilyrði megi taka þátt í fundi rafrænt og þ.m.t. greiða atkvæði án þess að vera á staðnum. Slík þátttaka er háð því skilyrði að sannreyna megi þátttöku og niðurstöðu atkvæðagreiðslu eins og um hefðbundna fundarsókn sé að ræða.
Í samþykktum er heimilt að kveða á um að taka megi ákvarðanir í tilteknum málefnum með rafrænni atkvæðagreiðslu, þó ekki ákvarðanir sem taka verður á aðalfundi, sbr. 19. gr.
14. gr.
Ákvörðunarréttur kjörinna fulltrúa.
Í samþykktum félags er einnig heimilt að kveða á um fjölda kjörinna fulltrúa og hvernig þeir skiptast milli þátttakenda eða hópa þátttakenda. Í slíkum tilvikum er einnig heimilt að kveða á um að fulltrúar skuli kosnir úr hópi frambjóðenda þessara félaga eða hópa þátttakenda. Hafi einhver þeirra látið fyrir farast að stilla upp frambjóðendum er unnt að kjósa fulltrúa sem aðrir hafa boðið fram.
Kjörnir fulltrúar beita ákvörðunarvaldi sínu á fundum.
15. gr.
Atkvæðagreiðsla félagasambanda.
Atkvæðagreiðsla getur farið fram með pósti, tölvupósti eða á annan sambærilegan hátt.
16. gr.
Fundir.
Aukaaðalfund og aðra almenna félagsfundi skal halda hafi aðalfundur ákveðið svo, stjórnin telji ástæðu til þess eða minnst tíundi hluti atkvæðisbærra þátttakenda krefjist þess til meðferðar ákveðins tilgreinds erindis. Í samþykktum má ákveða hluta atkvæðisbærra þátttakenda stærri eða minni samkvæmt þessari málsgrein.
Kröfu um aukaaðalfund skal senda stjórn félagsins skriflega. Hafi stjórnin fengið slíka kröfu skal hún án tafar boða til fundarins. Hafi fundurinn ekki verið boðaður eða hafi ekki verið unnt að senda kröfuna til stjórnar skal ráðherra, að kröfu bærs eða bærra þátttakenda, láta boða til fundarins, heimila að fundurinn verði haldinn á kostnað félagsins eða leggja fyrir stjórn félagsins að gera það. Heimilt er að setja það skilyrði að sá er biður um boðun til fundar setji tryggingu fyrir greiðslu kostnaðar.
Láti ráðherra boða til fundar skv. 3. mgr. skal umboðsmaður ráðherra stýra honum og er félagsstjórn skylt að afhenda honum þátttakendaskrá og fundargerðabók. Ríkissjóður greiðir til bráðabirgða kostnað vegna fundarins. Heimilt er þó að setja það skilyrði að sá er biður um boðun til fundar setji tryggingu fyrir greiðslu kostnaðar. Félagið ber kostnaðinn endanlega. Greiði félagið ekki reikning innan þriggja mánaða frá dagsetningu hans glatar fundarbeiðandi þó tryggingarfé sínu en á í þess stað kröfu á félagið.
17. gr.
Fulltrúaráðsfundur.
18. gr.
Aðrar aðferðir til ákvörðunartöku.
19. gr.
Ákvarðanir sem taka verður á aðalfundi.
a. breytingar á samþykktum félagsins, sbr. 2. mgr. 42. gr.,
b. afsal eða kaup fasteignar eða annarrar eignar sem þýðingu hefur fyrir rekstur félagsins,
c. skipulag kosninga skv. 24. gr.,
d. kosningu eða brottvikningu stjórnar, stjórnarmanna, endurskoðenda eða skoðunarmanna,
e. samþykkt ársreikninga og uppgjöf ábyrgðar, og
f. slit félagsins.
Heimila má í samþykktum að stjórn félagsins geti ákveðið sölu, skipti og veðsetningu eigna félagsins.
20. gr.
Aðalfundarboð.
Tekið skal fram í fundarboði eigi þátttakendur rétt á að taka þátt í fundinum á rafrænan hátt. Þess skal jafnframt getið sé tjáningarfrelsi þeirra sem þannig taka þátt á einhvern hátt takmarkað.
Málefnum skv. 19. gr. verður ekki ráðið til lykta á fundinum sé þeirra ekki getið í fundarboði.
21. gr.
Atkvæðisréttur þátttakenda.
Í samþykktunum má ákveða að sá sem um ákveðinn tíma hefur ekki greitt félagsgjald geti ekki neytt atkvæðisréttar.
22. gr.
Hæfi á félagsfundi.
Stjórnarmaður eða annar þátttakandi, sem farið hefur með erindi fyrir félagið eða ber á því ábyrgð, hefur ekki atkvæðisrétt um val eða frávikningu endurskoðanda eða skoðunarmanns, samþykkt ársreiknings eða uppgjöf ábyrgðar varði þær ákvarðanir viðkomandi erindi.
Hæfi skv. 1. og 2. mgr. tekur einnig til þeirra sem koma fram fyrir þátttakendur.
23. gr.
Ákvarðanir félags.
1. Sú tillaga gildir sem fengið hefur meira en helming atkvæða.
2. Minnst þrjá fjórðu hluta greiddra atkvæða þarf til breytinga á samþykktum félags, slita þess eða afhendingu meiri hluta eigna þess.
Ef félag, samkvæmt samþykktum sínum, er aðili að öðru félagi má ákveða í samþykktunum að breyting á þeim krefjist einnig samþykkis þess félags.
24. gr.
Kosningar.
Við meirihlutakosningu sigrar sá sem fær flest atkvæði mæli samþykktir félagsins ekki fyrir um annað.
25. gr.
Fundargerð.
Ákvarðanir sem teknar eru með rafrænni atkvæðagreiðslu án þess að þátttakendur komi saman til fundar ber stjórn félagsins að bóka og dagsetja ásamt úrslitum atkvæðagreiðslunnar. Stjórnarformanni ber síðan að staðfesta bókunina með undirritun sinni.
Þátttakendur eiga rétt á að fá bókanir skv. 1. og 2. mgr. afhentar krefjist þeir þess.
26. gr.
Ógildanlegar ákvarðanir.
Mál skal höfða innan þriggja mánaða frá því að ákvörðun var tekin eða frá dagsetningu bókunar ákvörðunarinnar hafi hún verið tekin rafrænt. Hafi mál ekki verið höfðað innan þessa tíma skal ákvörðunin talin gild, sbr. þó 1. mgr. 27. gr.
Hafi stjórnin höfðað málið skal þegar kalla saman félagsfund og velja umboðsmann til þess að halda uppi vörnum fyrir félagið.
27. gr.
Ógildar ákvarðanir.
Þátttakandi, stjórnin eða einstakur stjórnarmaður, svo og aðrir sem telja rétt á sér brotinn með ákvörðun félagsins, getur höfðað mál gegn félaginu til að fá það staðfest að ákvörðunin sé ógild.
28. gr.
Framkvæmdabann.
Mál verður ekki sótt sérstaklega til breytingar á ákvörðun dómsins skv. 1. mgr.
V. KAFLI
Stjórnun félags.
29. gr.
Stjórn félags.
Stjórnin er ákvörðunarbær þegar meiri hluti stjórnarmanna sækir fund svo framarlega sem ekki eru gerðar strangari kröfur í samþykktum. Einfaldur meiri hluti atkvæða ræður úrslitum á stjórnarfundum nema samþykktir kveði á um annað.
Stjórnin kemur fram fyrir hönd félags. Sé framkvæmdastjóri ráðinn fara stjórn og framkvæmdastjóri með stjórn félagsins. Framkvæmdastjóri annast daglegan rekstur félagsins sem fara skal eftir stefnu og fyrirmælum stjórnar. Daglegur rekstur tekur ekki til ráðstafana sem eru óvenjulegar eða mikils háttar. Stjórnin skal sjá til þess að nægilegt eftirlit sé með bókhaldi félagsins og ber ábyrgð á samningu ársreiknings fyrir hvert reikningsár. Þá skal stjórnin sjá til þess að fjármunum félagsins sé ráðstafað á forsvaranlegan hátt í samræmi við tilgang félagsins.
Stjórn kýs sér formann. Stjórnarmenn og framkvæmdastjóri skulu hafa náð 18 ára aldri. Nú hefur bú einstaklings verið tekið til gjaldþrotaskipta og er hann þá ekki bær til að sitja í stjórn félags eða gegna stöðu framkvæmdastjóra þess fyrr en hann er aftur orðinn fjár síns ráðandi.
30. gr.
Ritun firma.
Félagsstjórn getur veitt stjórnarmönnum, framkvæmdastjórum eða öðrum heimild til að rita firma félagsins svo framarlega sem öðruvísi er ekki ákveðið í samþykktum þess. Ákvæði 4. mgr. 29. gr. og 1. mgr. 31. gr. eiga við um þá er heimild hafa til ritunar firma.
Ritunarréttinn má takmarka á þann hátt að fleiri en einn fari með hann í sameiningu. Aðra takmörkun á ritunarrétti er ekki unnt að skrá.
Félagsstjórn getur hvenær sem er afturkallað heimild sem hún hefur veitt til að rita firma félagsins.
31. gr.
Vanhæfi.
Stjórn félags er ekki heimilt að reikna sér, endurskoðendum, skoðunarmönnum, framkvæmdastjórum eða öðrum sem fara með stjórnunarstörf hærra endurgjald fyrir störf hjá félaginu en venjulegt er eftir eðli og umfangi starfanna.
Óheimilt er félagi að veita lán eða setja tryggingu fyrir þá sem getið er í 2. mgr. Sama gildir um þann sem er giftur, í staðfestri samvist eða í óvígðri sambúð með þeim og þann sem er skyldur þeim að feðgatali eða niðja ellegar stendur þeim að öðru leyti sérstaklega nærri. Þetta á þó ekki við um fyrirgreiðslu félags sem fellur að starfsemi félagsins og allir sem uppfylla ákveðin skilyrði eiga jafnan aðgang að.
32. gr.
Ársreikningur.
Sé kveðið á um það í samþykktum félags að kosnir séu einn eða fleiri endurskoðendur, endurskoðunarfyrirtæki, skoðunarmenn eða trúnaðarmenn úr hópi félagsmanna til að yfirfara ársreikning og varamenn þeirra skulu þeir valdir af aðalfundi eða fulltrúaráði. Ákvæði laga um endurskoðendur gilda um hæfi og störf endurskoðanda og endurskoðunarfyrirtækis og ákvæði laga um bókhald gilda um hæfi og störf skoðunarmanna og trúnaðarmanna úr hópi félagsmanna. Trúnaðarmenn sem kosnir eru úr hópi félagsmanna mega ekki sitja í stjórn félagsins eða gegna stjórnunarstörfum fyrir það.
Hafi félag með höndum verulegan atvinnurekstur skal halda fjárreiðum og reikningshaldi varðandi þann rekstur aðskildu frá öðru bókhaldi og eignum félagsins. Sé félag í tengslum við atvinnufyrirtæki samkvæmt samþykktum sínum eða samningi skal þess getið í ársreikningi eða skýringum við hann.
Ársreikningur skal fullgerður og undirritaður eigi síðar en sex mánuðum eftir lok reikningsárs. Eigi síðar en mánuði eftir samþykkt ársreiknings skal stjórn félagsins senda ársreikningaskrá ársreikning, og ef við á samstæðureikning, ásamt skýrslu stjórnar, áritun endurskoðenda eða endurskoðunarfyrirtækis eða undirritun skoðunarmanna eða trúnaðarmanna úr hópi félagsmanna, sem og upplýsingar um hvenær ársreikningur var samþykktur. Opinberum aðilum er heimill aðgangur að ársreikningi félags.
VI. KAFLI
Slit félags.
33. gr.
Fjárhagslegar ráðstafanir félags, sem þátttakendur hafa ákveðið að slíta, eru eingöngu heimilar í þeim mæli sem nauðsynlegt er vegna slitameðferðar. Hafi skiptastjórar verið skipaðir er þeim heimilt að birta innköllun þar sem skorað er á lánardrottna félags að lýsa kröfum sínum og að gefa eignir félagsins upp til gjaldþrotaskipta, sbr. lög um gjaldþrotaskipti o.fl. Verði eignir, sem eftir standa þegar skuldir hafa verið greiddar, ekki nýttar á þann hátt sem samþykktir félagsins kveða á um skal skiptastjóri framselja eignirnar til ríkisins sem skal ráðstafa þeim til verkefna sambærilegum þeim sem kveðið er á um í samþykktum félagsins. Skiptastjóri skal semja endanleg reikningsskil, efnahags- og rekstrarreikning, sbr. 32. gr., fyrir félagið og sjá til þess að þau séu varðveitt.
Félagi hefur verið slitið þegar slitameðferð er lokið og það er tilkynnt og félagið afskráð, sbr. 43. gr.
34. gr.
Heimildir til afskráningar á félagi.
Fyrirtækjaskrá má jafnframt breyta skráningu þannig að afskráð félag sé skráð á nýjan leik enda berist beiðni þar um innan árs frá afskráningu samkvæmt þessari grein og sérstakar ástæður mæli með endurskráningunni. Ekki má ráðstafa heiti félagsins á þessum tíma. Þótt félag hafi verið tekið af skrá um almannaheillafélög samkvæmt þessari grein breytir það í engu persónulegri ábyrgð sem stjórnarmenn eða þátttakendur kunna að vera í vegna skuldbindinga félagsins.
VII. KAFLI
Slit félags með dómi.
35. gr.
Slit félags og veiting áminningar.
a. hafi félagið brotið gegn lögum,
b. hafi það brotið verulega gegn skilgreindum tilgangi samkvæmt samþykktum sínum.
Í stað þess að slíta félagi getur dómurinn veitt því áminningu enda telst brot ekki verulegt.
Ef félagi er slitið eða það áminnt má einnig slíta eða áminna annað félag, sem beint eða óbeint er þátttakandi í fyrra félaginu, hafi síðara félagið stuðlað að aðgerðum sem um er getið í 1. mgr., enda hafi því einnig verið stefnt.
Verði eignir félags, sem hefur verið slitið á þennan hátt, ekki notaðar samkvæmt samþykktum þess, sbr. i-lið 5. gr., eða stríði notkunin gegn lögum eða góðum stjórnarháttum skulu eignir félagsins renna til ríkisins.
36. gr.
Bráðabirgðabann við starfsemi félags.
Að beiðni ráðherra er fer með málefni ákæruvalds og dómstóla eða ríkissaksóknara er heimilt að banna starfsemi félags til bráðabirgða skv. 1. mgr., þrátt fyrir að mál hafi ekki verið höfðað til slita á félagi, ef líkur eru á því að félag brjóti ella gegn a- eða b-liðum 1. mgr. 35. gr. Slíkt bráðabirgðabann fellur niður verði ekki krafist slita á félaginu innan 14 daga frá útgáfu bannsins og skal ekki gilda lengur en þar til málið er höfðað.
Óheimilt er að stofna nýtt félag um starfsemi sem bönnuð hefur verið til bráðabirgða.
37. gr.
Slit á starfsemi,skiptastjórar.
Ef dómurinn heimilar ekki stjórn félags að stjórna eignum þess skv. 2. málsl. 1. mgr. skal hann skipa því a.m.k. einn fjárhaldsmann til að varðveita eignir félagsins.
Við slit félags skal dómurinn tilnefna einn eða fleiri skiptastjóra ef þörf krefur. Ákvæði laga þessara um skiptastjóra og andmæli við ráðstafanir þeirra gilda eftir því sem við á.
Sé krafa um slit félags tekin til greina skal farið að fyrirmælum laga um skipti á dánarbúum o.fl. þar sem erfingjar taka ekki að sér ábyrgð á skuldbindingum hins látna.
VIII. KAFLI
Skráning í almannaheillafélagaskrá.
38. gr.
Stjórnvald.
Skrá um almannaheillafélög með fylgiskjölum er opinber almenningi til skoðunar án endurgjalds.
39. gr.
Tilkynning um almannaheillafélag.
Með tilkynningu skal senda stofnfundargerð og samþykktir félagsins. Í tilkynningunni skal koma fram fullt heiti félags og tilgangur, heimilisfang og varnarþing, kennitala og heimilisfang stjórnarformanns og annarra þeirra sem geta skuldbundið félagið, auk takmarkana á þeim rétti ef einhverjar eru.
Meiri hluti stjórnar skal undirrita tilkynninguna og lýsa því yfir að þær upplýsingar sem fram koma í skránni séu réttar og þeir sem þar koma fram hafi rétt til að skuldbinda félagið að lögum.
Hafi almenn félagasamtök um starfsemina þegar verið skráð hjá fyrirtækjaskrá geta þau, að uppfylltum skilyrðum laganna, farið fram á breytingu á skráningu þannig að almennu félagasamtökin verði skráð í staðinn sem félagasamtök til almannaheilla.
40. gr.
Meðferð á tilkynningu.
a. hvort tilkynning samrýmist ákvæði 39. gr.,
b. hvort heiti félagsins greini sig skýrt frá heiti annarra félaga sem áður eru skráð og hvort heitið sé villandi,
c. hvort nokkuð í I. kafla þessara laga mæli gegn því að félagið sé skráð,
d. hvort eitthvað í lögum um fyrirtækjaskrá mæli gegn því að félagið sé skráð.
Mæli einhver þau atriði sem nefnd eru í 1. mgr. gegn því að félagið sé skráð, en ekki þykja þó efni til að hafna skráningu, skal þeim sem tilkynnir félagið til skráningar gefinn kostur á að bæta við eða leiðrétta tilkynninguna. Þetta skal gert innan ákveðins frests sem fyrirtækjaskrá setur. Hafi leiðrétting eða viðbót ekki borist innan frestsins skal hafna skráningu.
Mæli ekkert gegn skráningu skal skrá félagið í skrá um almannaheillafélög.
41. gr.
Tákn félags til almannaheilla.
42. gr.
Tilkynningar um breytingar.
Breyting á samþykktum félags tekur gildi við skráningu í skrá um almannaheillafélög. Sama gildir um skipti á stjórn félags og annarra þeirra sem geta skuldbundið félagið, auk takmarkana á þeim rétti ef einhverjar eru.
43. gr.
Tilkynning um slit félags til almannaheilla.
44. gr.
Reglugerðarheimild.
IX. KAFLI
Viðurlög.
45. gr.
a. að skýra vísvitandi rangt eða villandi frá högum félags eða öðru er það varðar í opinberri auglýsingu eða tilkynningu, skýrslum, ársreikningi eða yfirlýsingum til aðalfundar eða forráðamanna félags eða tilkynningum til fyrirtækjaskrár,
b. að afhenda án heimildar eða nota aðgangsorð eða annað sambærilegt til að vera viðstaddur eða taka þátt í rafrænum stjórnarfundi eða félagsfundi.
46. gr.
a. aflar sér eða öðrum ólöglegs færis á að taka þátt í atkvæðagreiðslu eða ruglar atkvæðagreiðslu með öðrum hætti,
b. leitast við með ólögmætri nauðung, frelsisskerðingu eða misbeitingu aðstöðu yfirboðara að fá þátttakanda eða umboðsmann hans til þess að greiða atkvæði á ákveðinn hátt eða til þess að greiða ekki atkvæði,
c. kemur því til leiðar með sviksamlegu atferli að þátttakandi eða umboðsmaður hans greiði ekki atkvæði, þó að hann hafi ætlað sér það, eða að atkvæði hans ónýtist eða hafi önnur áhrif en til var ætlast,
d. greiðir, lofar að greiða eða býður þátttakanda eða umboðsmanni hans fé eða annan hagnað til þess að neyta ekki atkvæðisréttar síns eða til að greiða atkvæði félaginu í óhag eða
e. tekur við, fer fram á að fá eða lætur lofa sér eða öðrum hagnaði til þess að neyta ekki atkvæðisréttar síns eða til að greiða atkvæði félaginu í óhag.
X. KAFLI
Gildistaka o.fl.
47. gr.
Gildistaka.
48. gr.
Athugasemdir við lagafrumvarp þetta.
Frumvarp þetta er byggt á vinnu nefndar sem falið var af atvinnuvega- og nýsköpunarráðherra að undirbúa löggjöf um frjáls félagasamtök og sjálfseignarstofnanir sem starfa að almannaheillum. Með frumvarpinu er lagt til að sett verði ný heildarlög um félagasamtök sem starfa að almannaheillum.
Nefndin skilaði af sér tillögum til ráðuneytisins í formi draga að frumvarpi til heildarlaga um félagasamtök sem starfa að almannaheillum. Það var niðurstaða nefndarinnar að una mætti við lög nr. 33/1999, um sjálfseignarstofnanir sem stunda atvinnurekstur, þar sem þau væru nýleg og næðu yfir sjálfseignarstofnanir sem hafa sambærileg markmið og félagasamtök sem vinna að almannaheillum. Þá taldi nefndin að rétt væri að breyta engu að því er varðar lög nr. 19/1988, um sjóði og stofnanir sem starfa samkvæmt staðfestri skipulagsskrá, meðan séð yrði hvernig frumvarpi um félagasamtök til almannaheilla reiddi af. Að lokum var það niðurstaða nefndarinnar að skattaumhverfi félagasamtaka til almannaheilla ætti, sem annarra félagaforma, sjálfseignarstofnana og sjóða, að ráðast af skattalögum og að rétt sé í framhaldi af vinnu nefndarinnar að huga að samningu nýrra skattalagaákvæða varðandi skatt af aðföngum, arfi og gjafafé. Nefndin hafði til hliðsjónar í vinnu sinni finnsk lög um almenn félög, Föreningslag 26.05.1989/503, sem og frumvarpsdrög sem samin voru í atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu.
II. Tilefni og nauðsyn lagasetningar.
Vinna við frumvarpsgerðina á rætur að rekja til frumkvæðis Almannaheilla – samtaka þriðja geirans og undirbúningsstarfs á vegum félags- og tryggingamálaráðuneytisins en ráðuneytið skipaði nefnd sem ætlað var að kanna hvort ástæða væri til að setja lagaákvæði um almannaheillasamtök. Í nefnd þeirri sem sett var á laggirnar af þáverandi félags- og tryggingamálaráðherra áttu sæti Ómar H. Kristmundsson, skipaður af félags- og tryggingamálaráðherra, formaður nefndarinnar, Eva Þengilsdóttir, tilnefnd af samtökum Almannaheilla, Hjalti Zóphóníasson, tilnefndur af dóms- og kirkjumálaráðuneyti, Ingibjörg Helga Helgadóttir, tilnefnd af fjármálaráðuneyti, og Sólveig Guðmundsdóttir, tilnefnd af heilbrigðisráðuneyti. Félags- og tryggingamálaráðuneytið lagði nefndinni til starfsmann. Nefndin skilaði skýrslu til félags- og tryggingamálaráðherra í nóvember 2010 sem ber fyrirsögnina Mat á mikilvægi heildarlöggjafar um starfsemi frjálsra félagasamtaka og sjálfseignarstofnana. Í þeim kafla skýrslunnar þar sem fjallað er um niðurstöður og tillögur kemur fram að nefndin telji að veigamikil rök hnígi til þess að sett verði sérstök lög um félagasamtök með hliðsjón af núverandi laga- og rekstrarumhverfi félagasamtaka eða almennra félaga. Í skýrslunni eru talin upp í nokkrum liðum rök fyrir niðurstöðu nefndarinnar. Eru þar m.a. nefnd vandamál tengd því að félög fái greiðslur frá ríki og sveitarfélögum, að um frjáls félagasamtök gildi engin heildarlög eins og um flest önnur félagaform og þannig gildi ekki reglur um skuldbindingarhæfi, ábyrgð stjórnar á fjárreiðum, skaðabótaábyrgð og vanhæfi stjórnarmanna og framkvæmdastjóra. Í skýrslunni kemur fram að óljós skil séu milli félagaforma í reynd, þ.e. félagasamtaka, sjálfseignarstofnana með staðfesta skipulagsskrá og stofnana í atvinnurekstri. Skýrar reglur þurfi að gilda um rekstrarumhverfi félagasamtaka sem sinna opinberri þjónustu samkvæmt samningum við ríki og sveitarfélög. Þá eru talin upp sjónarmið er snúa að því að auka traust gagnvart félagasamtökum og að bæta þurfi skráningu til að auðvelda yfirsýn fyrir starfsemi félagasamtaka.
Lagði nefndin til að lög um sjálfseignarstofnanir í atvinnurekstri yrðu endurskoðuð þannig að þau næðu einnig til félagasamtaka í atvinnurekstri. Einnig yrði skoðað hvort ástæða væri til að fella lög um sjálfseignarstofnanir/sjóði sem ekki eru í atvinnurekstri undir sömu lög. Nefndin lagði til að ný heildarlög yrðu samin sem næðu til félagasamtaka og sjálfseignarstofnana, og reglur um þessi félagaform samhæfð jafnframt því sem lög um sjálfseignarstofnanir féllu úr gildi.
Nefndin taldi að við samningu heildarlöggjafar þyrfti að hafa eftirfarandi í huga: Hvort ástæða væri til að greina á milli réttarstöðu félaga og sjálfseignarstofnana sem ynnu einungis að góðgerðarmálum eða að almannaheillum og annarra ófjárhagslegra félaga. Hvort og þá hvaða félög ættu að vera undanþegin ákvæðum laganna. Löggjöfin mætti ekki verða íþyngjandi fyrir félagasamtök og gæta yrði að því að þrengja ekki að möguleikum félagasamtaka til að ákvarða sitt innra skipulag. Sett yrðu ákvæði um almennan rétt félagasamtaka og sjálfseignarstofnana til fjáröflunar til samræmis við löggjöf í nágrannaríkjunum. Loks hvort þörf væri á að endurskoða skattaumhverfi félagasamtaka til að það yrði meira í samræmi við það sem gerist í nágrannalöndunum.
Þá kom fram í skýrslunni að nefndin teldi að fullnægjandi eftirlitsheimildir væru til staðar í gildandi lögum vegna félagasamtaka og sjálfseignarstofnana sem sinntu opinberri þjónustu fyrir ríki og sveitarfélög.
Starfi því er hófst í félags- og tryggingamálaráðuneytinu var síðan haldið áfram í efnahags- og viðskiptaráðuneytinu og síðar í atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu.
Í nóvember 2012 skipaði atvinnuvega- og nýsköpunarráðherra nefnd sem falið var að undirbúa löggjöf um frjáls félagasamtök og sjálfseignarstofnanir sem starfa að almannaheillum. Í nefndinni áttu sæti Ragna Árnadóttir, formaður Almannaheilla, skipuð án tilnefningar, Hrafn Bragason, fyrrverandi hæstaréttardómari, tilnefndur af Fræðasetri þriðja geirans, og Ingibjörg Helga Helgadóttir, sérfræðingur í fjármála- og efnahagsráðuneytinu, tilnefnd af fjármála- og efnahagsráðuneyti. Starfsmaður nefndarinnar var Sigurbjörg S. Guðmundsdóttir, lögfræðingur í atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu. Í skipunarbréfi nefndarinnar kemur fram að með frjálsum félagasamtökum og sjálfseignarstofnunum sem starfa að almannaheillum sé átt við frjáls félagasamtök sem hafa það að markmiði að vinna að heill ótiltekins fjölda manna án hagnaðarsjónarmiða þeirra sem reka og stýra félagi. Þá sé einnig átt við sjálfseignarstofnanir sem hafa sams konar markmið og uppfylla skilyrði laga um sjálfseignarstofnanir sem stunda atvinnurekstur. Var nefndinni einkum ætlað að fjalla um hvaða skilyrði slík félög þurfi að uppfylla til að geta notið réttinda og borið skyldur samkvæmt lögunum. Nefndinni var sérstaklega falið að fjalla um skattaumhverfi almannaheillasamtaka, m.a. að því er varðar niðurfellingu skatts af aðföngum, sérreglur um erfðafjárskatt og skatt af gjafafé. Þá var nefndinni einnig ætlað að huga að löggjöf um almannaheillasamtök í nágrannaríkjum Íslands, svo sem efni stæðu til.
Starfsemi frjálsra félagasamtaka, þ.e. hins svokallaða þriðja geira, er mikilvæg og þá ekki síst starfsemi þeirra frjálsu félagasamtaka sem talist geta til almannaheillasamtaka. Með því að skilgreina slík samtök sérstaklega í lögum og setja heildarlöggjöf um þau verður skotið traustari stoðum undir starfsemi þeirra. Reglur um bókhald, ársreikninga og endurskoðun eða yfirferð ársreikninga geta einnig haft sérstakt gildi í tengslum við samningsgerð hins opinbera við samtökin. Unnt væri að setja sérstök skilyrði varðandi slíka samningsgerð án sérstakrar löggjafar en löggjöf þykir þó traustari og getur auðveldað þátttakendum í samtökunum, er byggjast á grunni sjálfboðaliðastarfs, að skilja grundvallarreglur um starfsemina og reka hana betur en ella. Fordæmi eru fyrir setningu slíkra ítarlegra reglna, t.d. í lögum um sjálfseignarstofnanir sem stunda atvinnurekstur. Þá eru auk þess til heildarlög m.a. um hlutafélög og einkahlutafélög.
Með setningu allítarlegra reglna um almannaheillasamtök er stefnt að því markmiði að þátttakendum eða aðilum að samtökunum séu ljósar allar helstu reglur sem um starfsemina gilda, ekki aðeins skilgreiningar og reglur um fjármál heldur einnig aðrar reglur félagaréttar. Slíkt getur auðveldað starfsemi almannaheillasamtaka og stuðlað að því m.a. að samtökin nái betri árangri og geta þessi mikilvægu samtök orðið traustari en ella fyrir bragðið. Með lagasetningu er ekki stefnt að innleiðingu EES-reglna en Evrópusambandið gerir ráð fyrir því að um frjáls félagasamtök gildi sérstakar reglur, þ.e. að ekki séu t.d. sömu reglur um evrópsk samtök og evrópskar sjálfseignarstofnanir. Ekki þótti ástæða til að ganga svo langt að semja sérstakt frumvarp um frjáls félög eða félagasamtök almennt. Heildarlöggjöf um almannaheillasamtök er ætlað að koma til viðbótar við nokkur ákvæði sem gilda um slík samtök og má m.a. finna í firmalögum, lögum um fyrirtækjaskrá og fleiri lögum, svo sem skattalögum. Á Norðurlöndunum hefur löggjöf um frjáls félög og félagasamtök aðeins verið sett í Finnlandi og er með frumvarpinu ekki stefnt að því að setja reglur um öll frjáls félög heldur einungis hin skilgreindu almannaheillasamtök. Skráning almannaheillasamtaka er skilyrði fyrir því að löggjafinn geti viðurkennt sérstakar skattaívilnanir þeim til handa.
III. Meginefni frumvarpsins.
Í I. kafla frumvarpsins er að finna almenn ákvæði um gildissvið laganna. Fjallað er um félagasamtök til almannaheilla samkvæmt sérstakri skilgreiningu en ekki öll félagasamtök.
Í II. kafla frumvarpsins er fjallað um stofnun almannaheillasamtaka og efni samþykkta þeirra.
Í III. kafla frumvarpsins er fjallað um félagsaðild. Sérstök ákvæði eru um þátttakendur, skráningu félagsaðila, svo og inngöngu, úrsögn og brottvísun úr félagi.
Í IV. kafla frumvarpsins er fjallað um ákvörðunartöku. Sérstök ákvæði eru um heimild til ákvörðunartöku, ákvörðunarrétt þátttakenda og kjörinna fulltrúa, og um atkvæðagreiðslu félagasambanda. Einnig eru sérstök ákvæði eru um fundi, fulltrúaráðsfundi og aðferðir til ákvörðunartöku. Þá eru sérstök ákvæði um hvaða ákvarðanir skuli taka á aðalfundi, aðalfundarboð, atkvæðisrétt þátttakenda, hæfi á aðalfundi, ákvarðanir félags, kosningar, framkvæmd kosninga, fundargerð, rangar og ógildar ákvarðanir og framkvæmdabann.
Í V. kafla frumvarpsins er fjallað um stjórnun félags og sérstök ákvæði eru um stjórn félags, ritun firma, vanhæfi og ársreikninga og endurskoðun eða yfirferð þeirra.
Í VI. kafla frumvarpsins er fjallað um slit félags.
Í VII. kafla frumvarpsins er fjallað um slit félags með dómi.
Í VIII. kafla frumvarpsins er fjallað um skráningu í almannaheillafélagaskrá sem fyrirtækjaskrá heldur.
Í IX. kafla frumvarpsins er fjallað um viðurlög.
Í X. kafla frumvarpsins er að finna gildistökuákvæði og ákvæði um breytingu á öðrum lögum.
IV. Samræmi við stjórnarskrá og alþjóðlegar skuldbindingar.
Reglur frumvarpsins samræmast stjórnarskrá Íslands, en frelsi manna til að stofna og ganga í félög er verndað af 74. gr. íslensku stjórnarskrárinnar. Reglur frumvarpsins eru einnig í samræmi við alþjóðlegar skuldbindingar, t.d. EES-samninginn, en í því sambandi má nefna að Evrópusambandið hefur til skamms tíma stefnt að setningu sérstakra reglna um frjáls félög og sjálfseignarstofnanir. Setning reglnanna hefur þó dregist af ýmsum ástæðum.
V. Samráð.
Eins og áður hefur komið fram er frumvarp þetta unnið af nefnd sem skipuð var af atvinnuvega- og nýsköpunarráðherra. Óskað var eftir tilnefningum Fræðaseturs þriðja geirans og fjármála- og efnahagsráðuneytisins vegna skipunar í nefndina. Formaður nefndarinnar var Ragna Árnadóttir sem þá var formaður Almannaheilla, samtaka þriðja geirans, en þau voru stofnuð sumarið 2008 til að vinna að sameiginlegum hagsmunamálum frjálsra félagasamtaka sem starfa í almannaþágu og til að vera málsvari þeirra gagnvart opinberum aðilum og fjölmiðlum.
Eins og fram hefur komið snerta ákvæði frumvarpsins fyrst og fremst þau frjálsu félagasamtök sem skilgreind eru sem almannaheillasamtök, t.d. Almannaheill sem fjölbreytt félagasamtök standa að, en samráð við samtökin hófst fyrir nokkrum árum af hálfu félags- og tryggingamálaráðuneytisins og var fram haldið af hálfu efnahags- og viðskiptaráðuneytisins.
Frumvarpsdrögin voru kynnt Almannaheillum og aðildarfélögum þess sem og fræðasetri þriðja geirans, velferðarráðuneytinu og fyrirtækjaskrá RSK. Nefndin fékk einnig á sinn fund fulltrúa Ríkisendurskoðunar og ríkisskattstjóra.
Frumvarpsdrögin voru einnig sett á vef ráðuneytisins til kynningar og óskað eftir semdum. Umsagnir bárust frá sex aðilum. Gerðar voru breytingar á frumvarpsdrögunum þar sem tekið var tillit til ýmissa athugasemda sem bárust ráðuneytinu.
VI. Mat á áhrifum.
Með frumvarpinu er lagt til að sett verði heildarlög um félagasamtök til almannaheilla en ekki er í gildi sérstök löggjöf um slík félög í dag. Þó er víða að finna í lögum ákvæði sem varða einstaka þætti í starfsemi þeirra, t.d. í skattalögum, lögum um bókhald og firmalögum. Almannaheillasamtök þriðja geirans og nefnd á vegum félags- og tryggingamálaráðuneytisins áttu frumkvæðið að vinnu við frumvarpið en atvinnuvega- og nýsköpunarráðherra skipaði nefnd í nóvember 2012 sem falið var að undirbúa löggjöf um frjáls félagasamtök og sjálfseignarstofnanir sem starfa að almannaheillum. Er frumvarp þetta byggt á vinnu nefndarinnar.
Í frumvarpinu er lagt til að félagasamtök til almannaheilla verði aðgreind frá öðrum félagasamtökum, settar verði reglur um stofnun félagasamtaka til almannaheilla og meginefni samþykkta þeirra, ákvæði um félagsaðild, ákvörðunarvald, ákvörðunartöku og stjórnun slíkra félaga. Félagasamtök til almannaheilla verði skráð í almannaheillafélagaskrá hjá fyrirtækjaskrá sem taki við nýskráningum þeirra, breytingum á skráningu, tilkynningum um slit og ársreikningum, auk þess að hafa heimild til afskráningar. Þá er lagt til að opinberum aðilum verði heimilt að setja það sem skilyrði fyrir veitingu styrkja, rekstrarsamninga og opinberra leyfa til almannaheillasamtaka að þau séu skráð í almannaheillafélagaskrá. Jafnframt er gert ráð fyrir að atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu verði falin ákveðin verkefni sem kalla á töku stjórnvaldsákvarðana í ákveðnum málum.
Verði frumvarpið samþykkt mun það fela í sér einskiptiskostnað við að uppfæra tölvukerfi ríkisskattstjóra og leiðbeiningar þannig að þau uppfylli ákvæði frumvarpsins. Gera þarf breytingar á birtingu ársreikninga ársreikningaskrár þar sem ársreikningar félagasamtaka til almannaheilla eiga ekki að birtast almenningi opinberlega ólíkt öðrum ársreikningum. Þá þarf að uppfæra tölvukerfi fyrirtækjaskrár þar sem skráning og fylgigögn félagasamtaka til almannaheilla eiga að vera aðgengileg öllum án greiðslu ólíkt því sem á við um önnur félagaform. Að lokum þarf að uppfæra vefsíðu, eyðublöð og leiðbeiningar vegna nýs félagaforms og þjálfa starfsmann til að sjá um félagasamtök til almannaheilla. Ríkisskattstjóri áætlar að kostnaður við þessar breytingar sé um 4 m.kr. Gert er ráð fyrir að þessi einskiptiskostnaður muni rúmast innan gildandi útgjaldaramma stofnunarinnar í fjárlögum.
Samþykkt frumvarpsins mun fela í sér aukna vinnu hjá fyrirtækjaskrá. Fyrirtækjaskrá heldur nú þegar skrá yfir öll félagasamtök en verði frumvarpið að lögum þyrfti skráin að greina á milli félagasamtaka til almannaheilla og annarra félagasamtaka. Árið 2015 voru alls um 12.000 félagasamtök skráð í fyrirtækjaskrá, um 280 ný félagasamtök voru skráð á árinu 2014. Erfitt er að meta hve stór hluti skráðra félagasamtaka flokkast sem félagasamtök til almannaheilla samkvæmt skilgreiningu frumvarpsins og gætu þar af leiðandi breytt skráningu sinni. Þá er erfitt að meta hvata félagasamtaka til skráningar í almannaheillafélagaskrá en hann mun m.a. taka mið af því í hve miklum mæli opinberir aðilar setja slíka skráningu sem skilyrði fyrir veitingu styrkja, rekstrarsamninga og opinberra leyfa.
Fyrirtækjaskrá áætlar að kostnaður við breytingar þegar skráðra félagasamtaka geti verið á bilinu 6 m.kr. til 40 m.kr. Byggist það á áætluðum tíma við hverja breytingu, kostnaði við störf sérfræðinga fyrirtækjaskrár á hverja klukkustund og hlutfalli félagasamtaka sem óska eftir breytingu. Þannig er gert ráð fyrir um 6 m.kr. einskiptiskostnaði við breytingar ef 10% skráðra félagasamtaka óska eftir breytingu á skráningu en 40 m.kr. einskiptiskostnaði ef 70% skráðra félagasamtaka óska eftir breytingu. Gert er ráð fyrir að þessi einskiptiskostnaður muni rúmast innan gildandi útgjaldaramma stofnunarinnar í fjárlögum.
Árlegur kostnaður fyrirtækjaskrár vegna félagasamtaka til almannaheilla mun í fyrsta lagi vera vegna nýskráninga, í öðru lagi vegna breytinga á skráningu, samþykktum, stjórn o.fl., í þriðja lagi vegna slita, í fjórða lagi vegna afskráningar og í fimmta lagi vegna móttöku ársreikninga. Þar sem fyrirtækjaskrá er í dag með skrá yfir almenn félagasamtök er kostnaður vegna nýskráninga og slita þegar til staðar hjá fyrirtækjaskrá. Kostnaður við breytingar er óverulegur í dag þar sem skráðar breytingar eru fáar og einfaldari í skráningu en frumvarpið gerir ráð fyrir. Verði frumvarpið að lögum má gera ráð fyrir að hvati til skráninga á breytingum aukist eftir því sem opinberir aðilar kjósa að gera uppfyllingu ákvæða laganna að skilyrði fyrir veitingu styrkja, rekstrarsamninga og opinberra leyfa. Kostnaður vegna afskráninga, ársreikninga og ákvarðana er ekki til staðar hjá fyrirtækjaskrá í dag. Líkt og einskiptiskostnaðinn verður að meta árlegan kostnað vegna félagasamtaka til almannaheilla út frá því hve mörg slík verða skráð. Ef skráð félagasamtök til almannaheilla verða um 1.200 áætlar fyrirtækjaskrá að árlegur kostnaður nemi um 3 m.kr. Verði skráð félagasamtök til almannaheilla um 8.400 áætlar fyrirtækjaskrá að kostnaðurinn verði um 20 m.kr. á ári.
Félagasamtök greiða í dag 5 þús. kr. skráningargjald fyrir skráningu í fyrirtækjaskrá samkvæmt gjaldskrá. Almenn félagasamtök munu áfram greiða skráningargjald samkvæmt gjaldskrá en jafnframt er gert ráð fyrir að fyrirtækjaskrá innheimti gjald, allt að 10 þús. kr., fyrir nýskráningar í almannaheillaskrá og breytingar á skráningum félagasamtaka til almannaheilla og er gjaldinu ætlað að standa undir fyrrgreindum kostnaði við almannaheillafélagaskrá. Þá ber að nefna að fyrirtækjaskrá hefur í dag tekjur af útgáfu vottorða eða aðgangs að fylgigögnum fyrir almenn félög og í frumvarpinu er gert ráð fyrir að sambærileg heimild verði áfram vegna félagasamtaka til almannaheilla. Áhrif þessa á tekjur fyrirtækjaskrár eru þó óveruleg þar sem lítið er um að óskað sé eftir þessum gögnum.
Í frumvarpinu er lagt til að ráðherra geti látið boða til fundar hjá félagasamtökum til almannaheilla að kröfu bærs eða bærra félagsmanna. Umboðsmaður ráðherra stýrir fundum sem skráin hefur látið boða til, ríkissjóður greiðir til bráðabirgða kostnað vegna fundarins en heimilt er að setja það skilyrði að sá er biður um boðun til fundar setji tryggingu fyrir greiðslu kostnaðar. Félagið ber kostnaðinn endanlega. Einnig getur ráðherra, að kröfu félagsmanns, heimilað honum að sjá um atkvæðagreiðslu á kostnað félags eða fyrirskipað stjórninni að gera svo hafi henni láðst að láta fara fram sérstaka atkvæðagreiðslu með rafrænni kosningu sem getið er í samþykktum. Gert er ráð fyrir að kostnaður atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins vegna þessa verði óverulegur og rúmist innan útgjaldaramma ráðuneytisins í fimm ára fjármálaáætlun sem og í fjárlögum.
Verði frumvarpið óbreytt að lögum er gert ráð fyrir að tekjur og gjöld ríkissjóðs muni aukast um 3–20 m.kr. Ekki hefur verið gert ráð fyrir því í útgjaldaramma gildandi fjárlaga. Mun því þurfa að finna þessum útgjöldum stað í útgjaldaramma þessa málaflokks fjármála- og efnahagsráðuneytisins í fimm ára fjármálaáætlun sem og í fjárlögum. Áhrifin á afkomu ríkissjóðs verða hins vegar óbreytt eftir sem áður.
Athugasemdir við einstakar greinar frumvarpsins.
Um 1. gr.
Í 3. mgr. eru lögin takmörkuð enn frekar við félög sem ekki eru stofnuð til fjárhagslegs ábata fyrir þátttakendur sjálfa heldur eru stofnuð til þess að efla og styrkja skýrt afmörkuð málefni á þeim sviðum sem um er getið hér að framan. Stéttarfélög falla t.d. utan við þessi lög en um þau gilda lög um stéttarfélög og vinnudeilur. Tilgangur félagsins má ekki brjóta í bága við lög og allsherjarreglu, þ.e. ekki vera til eflingar og styrktar ólögmætum málefnum.
Í 4. mgr. er mælt fyrir um að lögin gildi ekki um félagsskap sem stofnaður er með lögum frá Alþingi nema kveðið sé á um það í samþykktum hans. Dæmi um þetta eru t.d. lífeyrissjóðir, sbr. lög um lífeyrissjóði, húsfélög samkvæmt lögum um fjöleignarhús o.fl. Þá er átt við að lögin séu svo samin að ljóst sé að ákvæðum laganna sé ætlað að mynda fullnægjandi lagaramma um tiltekið félag.
Í 5. mgr. er kveðið á um að ákvæði almennra laga á ákveðnu sviði haldi gildi sínu. Má hér nefna sem dæmi að ákvæði skattalaga um skattahagræði þeirra félaga sem lögin ná til halda gildi sínu. Verði gerðar breytingar á skattskyldu þessara félaga verður það gert með breytingu skattalaga.
Í 6. mgr. er loks ákveðið að lögin gildi ekki um félög sem samkvæmt samþykktum sínum krefjast almennrar hlýðniskyldu af þátttakendum, þ.e. utan greiðslu félagsgjalds, fundarsóknar og annarra atriða sem ekki teljast sérlega íþyngjandi fyrir þátttakendur. Félög sem t.d. kveða á um sérstaka leynd og viðurlög við því að brotið sé gegn slíkum ákvæðum ættu því ekki undir lögin. Ákvæði þetta gildir þó ekki um björgunarsveitir og björgunarsveitarmenn þegar þeir sinna björgunarstörfum samkvæmt lögum nr. 43/2003, um björgunarsveitir og björgunarsveitarmenn.
Um 2. gr.
Gert er ráð fyrir að fyrirtæki í opinberri eigu séu lögaðilar sem eru að 51% hluta eða meira í eigu hins opinbera. Er hér tekið mið af skilgreiningu og afmörkun fyrirtækja í eigu hins opinbera sem fram kemur í 2. gr. upplýsingalaga, nr. 140/2012. Í athugasemdum með frumvarpi því sem varð að fyrrgreindum lögum kemur m.a. fram að almennt eru bundnir mikilvægir opinberir hagsmunir í einkaréttarlegum lögaðilum sem teljast að 51% hluta eða meira í eigu hins opinbera, ríkisins eða sveitarfélaga. Er talið rétt að styðjast við sama viðmið hér.
Hugsunin að baki ákvæðinu er sú að eðlilegt sé að ríkið, sveitarfélög, opinberar stofnanir og fyrirtæki í opinberri eigu geti gert það að skilyrði að almenn félagasamtök, sem sækjast eftir fyrirgreiðslu hins opinbera, uppfylli einhver lágmarksskilyrði um uppbyggingu og sýnileika svo að hafa megi eftirlit með því hvert fjármunir hins opinbera fara og aðrir styrktaraðilar slíkra félagasamtaka geti jafnframt gert sér grein fyrir því hvað þeir eru að styrkja og hverjir bera ábyrgð á styrktri framkvæmd.
Sérlög um ákveðna styrki, samninga og leyfi gilda þá auk ákvæða þessa frumvarps ef annað er ekki tekið fram í sérlögunum.
Um 3. gr.
Í síðari málsgrein ákvæðisins er mælt fyrir um ábyrgð þátttakenda á skuldbindingum félagsins.
Um II. kafla.
Um 4. gr.
Um 5. gr.
Um III. kafla.
Um 6. gr.
Um 7. gr.
Um 8. gr.
Um 9. gr.
Um 10. gr.
Um 11. gr.
Í 2. mgr. er mælt fyrir um að séu um það ákvæði í samþykktum að stjórn félagsins taki ákvörðun um brottvísun, og hafi hún gert það, á þátttakandi að geta skotið þeirri ákvörðun til félagsfundar innan ákveðins frests samkvæmt ákvæðum samþykktanna.
Í 3. mgr. er loks mælt fyrir um það að í samþykktum félagsins megi ákveða að hafi þátttakandi ekki í ákveðinn tíma greitt félagsgjöld megi telja hann genginn úr félaginu.
Um IV. kafla.
Um 12. gr.
Í 2. mgr. er síðan mælt fyrir um að við atkvæðagreiðslu í félagasambandi, sbr. 15. gr., í heild hafi félagasamband bæði beina og óbeina aðild, þ.e. aðild í gegnum annað félag, taki allir þátttakendur þátt í almennu atkvæðagreiðslunni.
Um 13. gr.
Þá er í greininni heimilað að taka ákvarðanir í tilteknum málum félagsins með þessum hætti. Gert er ráð fyrir að undanskilin séu atriði sem nánar er fjallað um í 19. gr., m.a. breytingar á samþykktum félagsins, skipulag atkvæðagreiðslu, samþykkt ársreikninga og uppgjöf ábyrgðar og slit félagsins. Þau atriði sem talin eru upp í 19. gr. eru talin svo mikilvæg að krafist er viðveru þátttakenda á aðalfundi til þess að þeim verði ráðið til lykta. Þau snúa líka öll að hagsmunum félagsins út á við.
Um 14. gr.
Um 15. gr.
Um 16. gr.
Um 17. gr.
Um 18. gr.
Um 19. gr.
Um 20. gr.
Um 21. gr.
Um 22. gr.
Um 23.–24. gr.
Um 25. gr.
Um 26.–28. gr.
Um V. kafla.
Um 29. gr.
Um 30. gr.
Um 31. gr.
Um 32. gr.
Í 2. mgr. er mælt fyrir um að sé svo ákveðið í samþykktum að kosnir skuli einn eða fleiri endurskoðendur, endurskoðunarfyrirtæki, skoðunarmenn eða trúnaðarmenn úr hópi félagsmanna til að yfirfara ársreikning félagsins og varamenn þeirra þá skuli þeir valdir af aðalfundi eða fulltrúaráði. Um endurskoðendur og endurskoðunarfyrirtæki gilda sérlög en í þeim lögum er m.a. að finna ákvæði um hæfi og störf endurskoðenda. Ákvæði um hæfi og störf skoðunarmanna og trúnaðarmanna úr hópi félagsmanna er að finna í lögum um bókhald. Lagt er til að hnykkt sé á því að lög um endurskoðendur og lög um bókhald gildi um hæfi og störf endurskoðenda, endurskoðunarfyrirtækja og skoðunarmanna og trúnaðarmanna úr hópi félagsmanna. Þá er lagt til að kveðið verði á um það að trúnaðarmenn sem kosnir eru úr hópi félagsmanna megi ekki sitja í stjórn félagsins eða gegna stjórnunarstörfum fyrir það. Þannig er undirstrikað mikilvægi þess að félagskjörnir trúnaðarmenn komi ekki að þeim ákvörðunum um atriði sem upp eru talin í ákvæðinu sem þeir aftur eiga að staðfesta að hafi verið í samræmi við ákvarðanir félagsfunda og stjórnar.
Lagt er til að í 3. mgr. verði kveðið á um það að hafi félag með höndum verulegan atvinnurekstur skuli þess gætt að fjárreiðum og reikningshaldi varðandi þann rekstur sé haldið frá öðru bókhaldi og eignum félagsins. Þá er lagt til að kveðið sé á um það í lögunum að sé félag í tengslum við atvinnufyrirtæki samkvæmt samþykktum sínum eða samningi skuli þess getið í ársreikningi félagsins eða skýringum við hann.
Í 4. mgr. er lagt til að ársreikningur skuli fullgerður og undirritaður eigi síðar en sex mánuðum eftir lok reikningsárs og er það í samræmi við ákvæði laga um bókhald. Einnig er lagt til að eigi síðar en mánuði eftir að ársreikningur hefur verið samþykktur skuli stjórn félagsins senda ársreikningaskrá ársreikning, og ef við á samstæðureikning, ásamt skýrslu stjórnar, áritun endurskoðenda eða endurskoðunarfyrirtækis eða undirritun skoðunarmanna eða trúnaðarmanna úr hópi félagsmanna, sem og upplýsingar um hvenær ársreikningur var samþykktur. Þá er lagt til að ekki skuli birta ársreikning félags opinberlega en að þeir aðilar sem taldir eru upp í 2. gr. geti óskað eftir ársreikningi félags hjá ársreikningaskrá í tengslum við veitingu styrkja, gerð rekstrarsamninga og opinberra leyfa til almannaheillafélaga.
Um VI. kafla.
Um 33. gr.
Um 34. gr.
Um VII. kafla.
Samkvæmt ákvæðum kaflans eru það ráðherra sem fer með málefni ákæruvalds og dómstóla, ríkissaksóknari og þátttakendur sem geta gert kröfur samkvæmt ákvæðum 35. gr. Tillaga er gerð að þessari tilhögun að fyrirmynd finnskra laga um sama efni. Það verður þó að ætla að ráðherra haldi mjög að sér höndum og láti ríkissaksóknara um að fara með þessar heimildir stjórnvalda. Ríkissaksóknari mundi helst gera slíka kröfu í tengslum við aðra saksókn alvarlegs eðlis.
Um 35. gr.
Um 36. gr.
Um 37. gr.
Um VIII. kafla.
Um 38. gr.
Um 39. gr.
Um 40. gr.
Um 41. gr.
Um 42. gr.
Um 43. gr.
Um 44. gr.
Um IX. kafla.
Um 45. gr.
Til brota samkvæmt ákvæði þessu er krafist ásetnings. Hins vegar þarf auðgunartilgangur ekki að vera fyrir hendi til þess að greinin eigi við. Sé auðgunartilgangur fyrir hendi mundi slíkt venjulega varða við ákvæði almennra hegningarlaga.
Um 46. gr.
Um X. kafla.
Um 47. gr.
Um 48. gr.
