Félagsmálaráðherra (Jóhanna Sigurðardóttir):
    Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frv. til laga um Félagsmálaskóla alþýðu á þskj. 790.
    Fræðslumál launafólks hafa á undanförnum árum verið mikið til umræðu í þjóðfélaginu. Öðrum þræði sprettur þessi umræða af þörf sem skapast af ytri aðstæðum, t.d. stöðu íslenskra fyrirtækja til að selja vöru og þjónustu í samkeppni við erlenda aðila á heimsmarkaðinum. Í því sambandi hefur verið bent á mikilvægi starfstengdrar menntunar í framleiðniaukningu og vörugæðum. En umræðan á sér einnig skýringu í auknu mikilvægi jákvæðra samskipta aðila vinnumarkaðarins fyrir efnahagsþróunina. Verkfall og aðrir árekstrar á vinnumarkaðinum leiða til óstöðugleika sem dregur úr sókn til bættra lífskjara. Aðgerðir sem stuðla að betri þekkingu á samfélagsmálum og vekja athygli á fleiri leiðum að því sameiginlega markmiði að bæta lífskjörin er eitt af því sem er af hinu góða. Þetta hefur verið markmiðið með starfrækslu Félagsmálaskóla alþýðu sl. 14 ár.
    Frv. um málefni það sem hér er lagt fram hafa áður komið til umræðu á Alþingi. Því var m.a. hreyft á 94. löggjafarþingi 1973. Það frv. varð eigi útrætt.
    Annað hliðstætt frv. var lagt fram á 100. löggjafarþingi 1978. Það hlaut sömu örlög og hin fyrri og varð ekki afgreitt.
    Það frv. sem nú er lagt fyrir Alþingi er að stofni til byggt á frumvörpunum frá árunum 1973 og 1978. Þó hafa verið gerðar á því nokkrar veigamiklar breytingar sem gerð er grein fyrir síðar í athugasemdum þessum.
    Eins og í fyrri frumvörpum er gert ráð fyrir að stofnaður verði félagsmálaskóli alþýðu. Markmiðið með stofnun skólans er að skapa starfandi og verðandi forustumönnum samtaka launafólks, áhugamönnum um störf verkalýðshreyfingarinnar og hverjum félaga hennar sem njóta vill möguleika til haldgóðrar fræðslu í þeim greinum sem tengdastar eru starfi alþýðusamtakanna.
    Í athugasemdum og greinargerðum með fyrri frumvörpum hefur verið vakin athygli á þeirri skyldu þjóðfélagsins við verkalýðsstéttina að veita henni tækifæri til þeirrar fræðslu sem henni er nauðsynleg til þess að geta rækt félagslegt hlutverk sitt, eflt samtök sín og þroskað. Þessi skylda hefur þegar hlotið viðurkenningu í verki víða um lönd, þar á meðal í Bretlandi og meðal frændþjóða okkar annars staðar á Norðurlöndum þar sem fullorðinsfræðsla á sér langa hefð. Það sem greinir Ísland frá öðrum Norðurlöndum í þessu efni er umfangið og fjárveitingar hins opinbera, en hvort tveggja er miklu minna hér á landi. Þátttakendur greiða í flestum tilfellum ekkert fyrir námið og í undantekningartilvikum meira en þriðjung kennaralauna. Í Svíþjóð eru í gildi lög um launað námsfrí og til stendur að setja svipuð lög í Danmörku. Þess ber að geta að þrátt fyrir að slík lög gildi ekki í Danmörku, Finnlandi og Noregi eiga fjölmennir hópar fólks á vinnumarkaði kost á fræðslu á fullum launum í þeim löndum.

    Samtök launafólks á Norðurlöndum hafa með höndum umfangsmikla fræðslustarfsemi. Þau eiga og reka fjölda skóla og fræðslusetra af ýmsu tagi. Þar að auki eiga flest atvinnugreinasambönd einn eða fleiri skóla og fræðslusambönd enn aðra. Menntunarframboð fyrir félaga í verkalýðshreyfingunni stendur því á gömlum merg og hefur hlotið almenna viðurkenningu af hálfu samfélagsins í því formi að til hennar renna árlega miklar upphæðir úr sameiginlegum sjóðum.
    Bent hefur verið á margvísleg rök sem mæla með öflugum stuðningi hins opinbera við skólahald alþýðusamtakanna. Þar vega e.t.v. þyngst sífellt flóknari samningar aðila vinnumarkaðarins um kaup og kjör. Samningagerð þeirra er nú orðin vandasamt verkefni sem krefst mikillar þekkingar, jafnt á högum þeirra sem hún snertir hverju sinni sem á félagsmálalöggjöf þjóðarinnar, svo sem vinnulöggjöf, löggjöf um öryggi og hollustu á vinnustöðum á sjó og landi, tryggingar- og skattalöggjöf og rekstri atvinnuveganna og þjóðarbúsins í heild. Enn fremur er nauðsynleg þekking á alþjóðasamþykktum og tillögum um vinnumál sem hafa verið afgreiddar af ýmsum alþjóðastofnunum sem Ísland er aðili að.
    Fleiri atriði hníga í sömu átt. Undanfarna áratugi hafa orðið miklar breytingar á atvinnulífinu í heiminum og bendir margt til þess að þær verði örari í nánustu framtíð. Mannaflinn hefur færst frá hefðbundnum framleiðslugreinum til þjónustustarfa. Vélvæðing, sjálfvirkni og breytt verkskipulag hafa það í för með sér að mörg störf taka miklum breytingum eða úreldast og ný störf taka við sem gera aðrar kröfur til starfsfólks. Þekking og færni úreldast, kunnátta sem áður var mikils metin verður einskis virði. Í öðrum starfsgreinum er hins vegar krafist æ meiri fræðilegrar kunnáttu. Gjörbreytt viðhorf til samskipta stjórnenda og starfsmanna og réttur starfsfólks til að hafa áhrif á vinnuumhverfi sitt krefjast þess að samtök launafólks haldi vöku sinni í fræðslumálum.
    Það frv. sem hér er til umræðu víkur í nokkrum veigamiklum atriðum frá fyrri frv. um Félagsmálaskóla alþýðu. E.t.v. felst þýðingarmesta breytingin í 1. gr.
Í fyrri frv. var gert ráð fyrir að Alþýðusamband Íslands stæði eitt að skólanum. Samkvæmt þessu nýja frv. skal skólinn starfa á vegum Alþýðusambands Íslands og Bandalags starfsmanna ríkis og bæja.
    Það er rétt að minna á það að í þessum tvennum heildarsamtökum launafólks eru u.þ.b. 80.000 félagsmenn.
    Í 4. gr. frv. er fjallað um skilyrði sem sett eru fyrir þátttöku í námi í Félagsmálaskóla alþýðu. Um er að ræða tvö almenn skilyrði, þ.e. aldur og aðild að stéttarfélagi. Í greininni felst efnisbreyting frá fyrri frv. þar sem tiltekinn aldur var gerður að skilyrði fyrir skólavist eða þátttöku í starfi skólans. Nú er hins vegar gert ráð fyrir að heimilt sé að setja slíkt skilyrði í reglugerð. Sama á við um aðild að stéttarfélagi. Ein af ástæðunum fyrir þessari breytingu er sú að talið er rétt að halda opinni þeirri leið að bjóða fólki sem er tímabundið utan vinnumarkaðar eða sem á í

erfiðleikum með að fá vinnu og ekki er í verkalýðsfélagi þátttöku í námi á vegum skólans. Hér koma m.a. til álita þeir sem hafa verið heimavinnandi eða nemendur í framhaldsskólum sem gætu átt möguleika á að taka málefni verkalýðshreyfingarinnar í Félagsmálaskóla alþýðu sem valgrein. Hins vegar er rétt að leggja áherslu á mikilvægi þess að skólinn geti sett sem skilyrði fyrir inngöngu að nemendur hafi starfað á almennum vinnumarkaði og tekið þátt í störfum stéttarfélags. Að öllu jöfnu er það forsenda þess að hægt sé að tileinka sér námið með virkum hætti.
    Með tilliti til þeirra umræðna sem urðu á Alþingi um fyrri frv. fjallaði vinnuhópurinn sem samdi frv. sem hér er til umræðu sérstaklega um stöðu félagsmálaskólans í stjórnkerfinu. Niðurstaða hans kemur fram í 5. gr. en þar er tekið fram að félmrn. fari með málefni skólans. Vinnuhópurinn taldi þennan hátt eðlilegan og vísaði í því sambandi til 4. gr. reglugerðar nr. 96/1969, um Stjórnarráð Íslands. Í greininni er m.a. kveðið á um það að félmrn. fari með vinnumál, þar á meðal stéttarfélög launafólks og atvinnurekenda. Enn fremur er gert ráð fyrir margvíslegum afskiptum félmrn. af vinnumálum og samráði við samtök aðila vinnumarkaðarins.
    Í þessu nýja frv. er mun ítarlegar en áður fjallað um fjármál. Í 8. gr. er tekið fram að rekstrarkostnaður skólans skuli greiddur að fullu úr ríkissjóði, annar en rekstrarkostnaður heimavistar sem greiðist að 80% hluta. Einnig að stofnkostnaður kennsluhúsnæðis skuli greiddur að 80% úr ríkissjóði og skuli það sama gilda um heimavist. Þessi ákvæði eiga sér hliðstæðu í lögum nr. 51/1976, um viðskiptamenntun á framhaldsskólastigi, og lögum nr. 31/1977, um Skálholtsskóla. Í þessum lögum hvorum tveggja er gert ráð fyrir því að rekstrarkostnaður skuli greiddur að fullu, annar en rekstrarkostnaður heimavistar þar sem hennar er þörf en til hennar skal veitt fjárveiting sem nemur 80% af kostnaði. Einnig er tekið fram að stofnkostnaður kennsluhúsnæðis skuli greiddur úr ríkissjóði að 80% hluta og skuli það sama gilda um heimavist þar sem hennar er talin þörf. Þess skal getið að auk Skálholtsskóla gilda sömu reglur um Samvinnuskólann og Verslunarskóla Íslands.
    Í 3. mgr. er gert ráð fyrir að ASÍ og BSRB geri með sér samning um skiptingu annars rekstrar og stofnkostnaðar.
    Verði skólinn lagður niður skulu eignarráð á því húsnæði sem hann kann að hafa til umráða færast til ríkisins í samræmi við stofnkostnaðarframlög þess. Komi upp ágreiningur um eignaskiptingu skal dómkveðja þrjá óvilhalla menn til þess að kveða á um skiptinguna. Þetta fyrirkomulag er í samræmi við hliðstætt ákvæði í lögum um viðskiptamenntun á framhaldsskólastigi.
    Virðulegi forseti. Í lokin vil ég nefna hér að áætlaður árlegur stofn- og rekstrarkostnaður er talinn verða 27 millj. 715 þús. kr. og er miðað við áætlun um starfsemi skólans sem gerð er grein fyrir í fskj. I. Í fskj. II kemur síðan fram nánari sundurliðun á

kennslukostnaði og kostnaði vegna heimavistar.
    Virðulegi forseti. Ég sé ekki ástæðu til að hafa fleiri orð um frv. Ég tel að hér sé á ferðinni mikilvægt frv. sem skipti launþega í landinu miklu máli. Þess vegna vænti ég þess að Alþingi fjalli um þetta mál á jákvæðan hátt og frv. verði að lögum hið fyrsta.
    Ég vil í lokin leggja til að að lokinni þessari umræðu verði málinu vísað til 2. umr. og hv. félmn. þessarar deildar.