Sjávarútvegsráðherra (Halldór Ásgrímsson):
    Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um Úreldingarsjóð fiskiskipa.
    Það misræmi sem hefur verið milli afrakstursgetu fiskistofnanna og afkastagetu fiskiskipaflotans hefur verið eitt meginvandamál íslensks sjávarútvegs undanfarin mörg ár. Þetta ósamræmi hefur dregið úr hagkvæmni veiðanna og m.a. valdið því að nauðsynlegt hefur reynst að setja víðtækar reglur um stjórn fiskveiða og takmarkanir á veiðiheimildir einstakra skipa. Því var á sínum tíma lagt algjört bann við innflutningi á fiskiskipum. Það bann rann formlega úr gildi árið 1984. Þær reglur gilda nú um endurnýjun flotans að ný og nýkeypt skip koma því aðeins til greina við veitingu veiðileyfa að þau komi í stað sambærilegra skipa er hverfa úr rekstri. Hins vegar hefur tækni í hönnun og smíði fiskiskipa ásamt þeim sveigjanleika sem verið hefur í lögum um stjórn fiskveiða leitt til þess að endurbyggð eða ný skip sem koma í flotann eru oft og tíðum afkastameiri en þau sem úrelt hafa verið.
    Er stjórn fiskveiða hófst með kvótakerfi árið 1984 voru miklar vonir bundnar við fækkun fiskiskipa. Nokkur árangur hefur náðst í þeim efnum, en gæti þó verið mun meiri. Stafar það einkum af því hversu skammur gildistími laga um stjórn fiskveiða hefur verið hverju sinni og gert útgerðarmönnum erfiðara fyrir að sjá framvindu mála næstu ár fram í tímann.
    Með samþykkt núgildandi laga til þriggja ára, 1988--1990, skapaðist fyrst eiginlega grundvöllur fyrir útgerðarmenn til að sameina veiðiheimildir fiskiskipa. Þó er fullljóst að hvati til slíkrar sameiningar kemur til með að þverra eftir því sem skemmri tími lifir eftir af gildistíma laganna.
    Sjútvrn. hefur jafnan hvatt til að lög um stjórn fiskveiða hefðu sem lengstan gildistíma, en þær tillögur hafa mætt andstöðu hér á Alþingi og einnig hjá einstökum hagsmunaaðilum í sjávarútvegi.
    Allt fram á síðasta ár hefur verið unnt að beina umframafkastagetu flotans að nokkru leyti í sókn í áður vannýtta stofna, til að mynda úthafsrækju og grálúðu. Hins vegar er nú svo komið að sókn í þessa stofna hefur einnig verið takmörkuð að tillögu fiskifræðinga. Á þessu ári hefur enn fremur þurft að minnka heildarkvóta á þorski og karfa um 10%. Þá hefur sóknardögum þeirra togara sem velja sóknarmark verið fækkað og eru þeir nú 245 dagar á árinu 1989. Það hefur í för með sér að sóknarmarkstogarar verða með öðrum orðum að liggja bundnir við bryggju fjóra mánuði á árinu.
    Þjóðhagsstofnun hefur að beiðni sjútvrn. kannað áhrif fækkunar fiskiskipa á afkomu útgerðar. Athugunin byggir á rekstraryfirliti botnfiskveiðiflotans fyrir árið 1987 þar sem rekstraryfirlit ársins 1988 liggja ekki fyrir. Helsta niðurstaða stofnunarinnar er að fækki fiskiskipum um 10% og veiðiheimildir þeirra verði sameinaðar öðrum skipum sem eftir verða í flotanum megi gera ráð fyrir að afkoma útgerðar geti batnað um allt að 5% af heildartekjum. Lætur nærri að sá afkomubati nemi um 1 milljarði kr. á verðlagi

þessa árs. Ljóst er að þessi athugun Þjóðhagsstofnunar gefur góða vísbendingu um hvaða áhrif það hefur á afkomu útgerðarinnar að fiskiskipum sé fækkað.
    Í því frv. sem hér er lagt fram er gert ráð fyrir að veiðiheimildir þeirra skipa sem sjóðurinn kaupi verði seldar. Það mun leiða til þess að fyrrnefndur afkomubati yrði nokkru minni, enda er vandséð hvernig hægt væri að fjármagna sjóðinn án sölu þeirra veiðiheimilda sem hann eignast.
    Með hliðsjón af þessu og þeirri skoðun sérfræðinga að unnt sé að ná sama aflamagni á Íslandsmiðum með jafnvel 70--80% af núverandi flota er nú hér lagt fyrir Alþingi frv. um nýjan úreldingarsjóð fiskiskipa er tekur á þessum vanda. Frv. þetta er rökrétt framhald af hinni viðamiklu endurskoðun á sjóðakerfi sjávarútvegsins sem fram fór árið 1986. Nefnd sú sem vann að endurskoðuninni lagði til að gamli Úreldingarsjóður fiskiskipa, sem stofnaður var árið 1980, yrði lagður niður. Ástæða þess var einkum sú að nefndin lagði til að útflutningsgjald af sjávarafurðum yrði lagt niður og við það hvarf aðaltekjustofn sjóðsins. Eins taldi nefndin þörf á að gera starfsemi Úreldingarsjóðs og Aldurslagasjóðs fiskiskipa markvissari en verið hafði.
    Þótti sjóðurinn hafa unnið gegn upprunalegum tilgangi sínum með styrkveitingum úr sjóðnum sem var oftast ráðstafað til kaupa á nýjum og afkastameiri skipum í stað þess sem úrelt voru m.a. af þessum orsökum. Gerði nefndin ráð fyrir að síðar yrðu sett ný lög um starfsemi sjóðsins og jafnframt yrðu ákvæði um Aldurslagasjóð endurskoðuð.
    Hinum nýja úreldingarsjóði er ætlað það hlutverk að kaupa fiskiskip sem eru til sölu á frjálsum markaði, eyða þeim eða selja úr landi. Í frv. er gert ráð fyrir að sjóðurinn ráðstafi veiðiheimildum þeirra skipa sem hann kaupir gegn endurgjaldi og standi með þeim hætti undir frekari skipakaupum. Þá er sjóðnum einnig heimilt að veita beina styrki til úreldingar skipa, enda sér tryggt að úreldingin leiði ekki til kaupa á nýjum skipum er bætist í flotann eða auki afkastagetu hans með öðrum hætti.
    Lagt er til að stofnfé sjóðsins verði eignir hins eldra Úreldingarsjóðs fiskiskipa, auk eigna Aldurslagasjóðs fiskiskipa. Eignir þessara tveggja sjóða
nema samtals rúmlega 300 millj. kr. Þá er sjóðnum markaður tekjustofn sem Aldurslagasjóður hefur nú.
    Sú tillaga er gerð hér að gjaldið verði árlega 1000 kr. á hverja brúttórúmlest skips en þó aldrei hærra en 300 þús. kr. fyrir hvert skip. Þetta er eins og það er, en að sjálfsögðu má hafa ýmislegt við það að athuga og hefur komið nokkur gagnrýni fram á slíkt, enda mætti athuga það í meðförum nefndar. Slíkt gjald mun skila Úreldingarsjóði u.þ.b. 90 millj. kr. á ári, en til samanburðar er rétt að benda á að gjald til Aldurslagasjóðs hefði á þessu ári orðið nálægt 60 millj. kr. Auk þess er gert ráð fyrir að sjóðurinn fái tekjur af sölu þeirra veiðiheimilda sem hann eignast við kaup á fiskiskipum.
    Lagt er til að sjóðnum verði heimilað að yfirtaka

áhvílandi lán á þeim fiskiskipum sem hann kaupir eða að öðrum kosti að taka lán fyrir allt að 80% af kaupverðinu. Þetta er gert til að skapa möguleika fyrir sjóðinn til að hafa raunveruleg áhrif á stærð fiskiskipaflotans strax á fyrstu starfsárunum.
    Við kaup á fiskiskipum skal gætt tveggja meginsjónarmiða. Annars vegar að skipakaupum sé hagað á þann veg að sem hagkvæmust samsetning náist í fiskiskipaflotanum þannig að líklegt sé að afli dreifist á þá árganga nytjastofna sem hámarksafrakstur gefa. Hins vegar skal stefnt að betri aflameðferð með því að kaupa einkum þau skip sem ekki fullnægja nýjustu kröfum um meðferð afla.
    Í frv. er gert ráð fyrir að sjóðurinn ráðstafi gegn endurgjaldi veiðiheimildum þeirra skipa sem hann eignast. Það er gert til þess að sjóðurinn geti staðið undir greiðslum afborgana og vaxta og síðar aflað fjár til frekari skipakaupa. Við ráðstöfun á veiðiheimildum verður útgerðum þeirra skipa sem tilteknar veiðar stunda gefinn forkaupsréttur á veiðiheimildum skipsins. Sjóðsstjórn verður falið að ákvarða verð á slíkum heimildum og miða við markaðsverð slíkra heimilda. Verði forkaupsréttur ekki nýttur verða veiðiheimildirnar seldar hæstbjóðanda.
    Þá er gert ráð fyrir að sjóðnum verði heimilað að semja við seljanda skips um tímabundinn forkaupsrétt hans á aflaheimildum þess eftir kaupin. Með þessu ákvæði er útgerðaraðilum auðveldað að laga rekstur sinn að breyttum aðstæðum.
    Auk þess sem sjóðnum er ætlað að kaupa fiskiskip sem til sölu eru á almennum markaði er heimilt að veita styrki úr sjóðnum til úreldingar fiskiskipa. Er ráð fyrir því gert að slíkir styrkir verði ekki veittir nema til komi raunveruleg úrelding, þ.e. að skipi sé eytt án þess að nýtt skip komi þess í stað. Jafnframt sé óheimilt að nýta endurnýjunarrétt þess til stækkunar annarrar nýsmíði eins og núgildandi reglur heimila. Styrkjunum er einkum ætlað að hvetja útgerðarmenn til sameiningar á veiðiheimildum úreltra skipa við veiðiheimildir annarra skipa í flotanum. Styrkir þessir mega að hámarki nema *y1/10*y af húftryggingarmati viðkomandi skips.
    Í frv. er gert ráð fyrir að ráðherra skipi fimm menn í stjórn sjóðsins til fjögurra ára í senn. Tveir stjórnarmenn verða tilnefndir af helstu hagsmunaaðilum í fiskveiðum og tveir tilnefndir af tveimur opinberum lánastofnunum er mestu máli skipta við lánveitingar til fiskiskipa. Þá er lagt til að formaður stjórnar verði skipaður af sjútvrh. án tilnefningar.
    Hér skal áréttað að sjóðnum verður í upphafi ekki úthlutað nokkrum aflaheimildum. Mun sjóðurinn ekki hafa yfir að ráða öðrum veiðiheimildum en þeim er fylgt hafa þeim skipum sem hann hefur keypt og úrelt. Hlutverk sjóðsins er afmarkað við að fækka fiskiskipum. Því eru sett takmörk á þær aflaheimildir sem sjóðurinn má eiga. Er honum ekki ætlað að kaupa aflaheimildir umfram það sem nauðsynlegt er til að hann nái tilgangi sínum.
    Sjóðnum eru sett þau takmörk að hann megi ekki

öðlast ráðstöfunarrétt umfram 3% heildaraflaheimilda á botnfiski eða einstökum tegundum sérveiðanna. Nái hlutdeild sjóðsins því marki munu aflaheimildir þeirra skipa sem sjóðurinn eignast bætast hlutfallslega við aflaheimildir alls flotans og þannig stuðla að bættum rekstrargrundvelli hans. Sjútvrh. er heimilað að lækka þetta hámark með reglugerð. Ákvæði þetta er nauðsynlegt því skapist betra samræmi milli stærðar flota og fiskistofna en nú er má draga úr starfsemi sjóðsins með lækkun þessa hámarks.
    Athuganir Þjóðhagsstofnunar og annarra benda til þess að þetta fyrirkomulag, að hálfu ríkisvaldsins muni stuðla að aukinni hagkvæmni í rekstri flotans án þess að gengið sé á rétt eða hagsmuni þeirra sem fyrir eru í útgerð. Það mun ráðast af styrk sjóðsins hversu fljótt það hagræði sem verður af starfsemi hans muni skila sér.
    Virðulegi forseti. Ég tel að hér sé um mjög þýðingarmikið mál að ræða fyrir íslenskan útveg og vænti þess að mögulegt sé að afgreiða það á þessu þingi þótt að ég geri mér grein fyrir því að hér er um mál að ræða sem er ekki einfalt og getur vissulega valdið ágreiningi, en ég vil mega vænta þess að það fái eðlilega þinglega meðferð og legg til að því verði vísað til 2. umr. og hv. sjútvn.