Viðskiptaráðherra (Jón Sigurðsson):
Hæstv. forseti. Frv. til laga um greiðslukortastarfsemi sem er á þskj. 92, sem ég mæli nú fyrir, er ávöxtur af starfi nefndar sem skipuð var í ársbyrjun 1988 til þess að leggja drög að löggjöf um starfsemi á fjármagnsmarkaði utan viðskiptabanka og sparisjóða. Áður hefur þessi nefnd skilað drögum að tveimur frv. sem nú eru orðin að lögum frá hv. Alþingi, sbr. lög nr. 19/1989 um eignarleigustarfsemi og lög nr. 20/1989 um verðbréfaviðskipti og verðbréfasjóði.
Það hefur ekki fyrr verið gerð tillaga um sérstaka lagasetningu um greiðslukortastarfsemina og þess vegna eru ákvæði þessa frv. nýmæli. Það eru fyrir því margvíslegar ástæður að nú er nauðsynlegt að setja sérstaka löggjöf um þetta efni. Ég nefni þó aðeins fáein atriði þessu til skýringar. Greiðslukortanotkun hefur farið stöðugt vaxandi þann áratug sem innlend greiðslukortafyrirtæki hafa starfað hér á landi og eins og öllum er kunnugt eru greiðslukort nú mikið notaður greiðslumáti meðal almennings. Með aukinni notkun hefur jafnframt komið í ljós að þörf er á að kveða á um í lögum ýmis atriði sem tengjast notkun þessara korta. Í þessu sambandi vil ég nefna sérstaklega hvernig haga skuli ýmsum lögskiptum einstakra korthafa og útgefanda kortanna, vegna útgáfu greiðslukortsins sjálfs og gerð samnings um greiðslukortið og framkvæmd hans. Einnig er nauðsynlegt að setja reglur sem mæla fyrir um skaðabótaskyldu korthafa vegna ólögmætrar notkunar kortsins og svo um skaðabótaskyldu útgefanda kortsins að svo miklu leyti sem korthafinn verður ekki gerður ábyrgur fyrir því tjóni sem kann að hljótast af kortaviðskiptum með ólögmætum hætti. Þá er einnig nauðsynlegt að setja reglur um lögskipti greiðsluviðtakenda, þ.e. þeirra sem selja korthöfunum eitthvað --- vöru eða þjónustu --- og taka greiðslu fyrir með ástimplun á kortareikninginn --- og kortaútgefandans sem annast greiðslumiðlunina.
Frv. sem ég mæli hér fyrir er að hluta byggt á erlendum fyrirmyndum. Ég ætla að nefna fyrst og fremst tvær. Við gerð þessa frv. hefur verið höfð til hliðsjónar dönsk löggjöf um þetta efni og svo ekki síst samþykkt tilmæli Evrópubandalagsins til aðildarríkja þess varðandi greiðslumiðlun. Með þessu frv. eru reyndar gerðar tillögur um almennar leikreglur um greiðslukortaviðskiptin sem hafa, eins og ég hef þegar nefnt, farið mjög ört vaxandi að undanförnu. Megintilgangur frv. er að gæta hagsmuna almennings og neytenda í skiptum við kortafyrirtækin og við þá sem taka við greiðslum með kortum. Að tryggja nauðsynlegt eftirlit með þessari starfsemi og yfirleitt að þessi farvegur greiðslumiðlunar sé skýrt mótaður í landslagi viðskiptanna. Það er nauðsynlegt að setja lagaramma vegna þessarar starfsemi m.a. vegna samanburðar við aðra greiðslumiðlun og lánastarfsemi sem fram fer innan þeirra stofnana sem fyrir eru á fjármagnsmarkaðnum. Þá má líka líta á þetta frv. sem einn þátt í aðlögun íslenskra efnahags- og fjármála að
aðstæðum í Evrópu sem nú taka miklum breytingum.
Ég vík þá að einstökum þáttum þessa frv. og hlýt, virðulegur forseti, að fara fljótt yfir sögu tímans vegna.
Í I. kafla þessa frv. er að finna ákvæði um gildissvið laganna og skilgreiningu helstu hugtaka og mun ég vísa til frv. og grg. um þau efni.
Í II. kafla frv. er lagt til að kortaútgefendur skuli hafa hér á landi skráð firma eða útibú. Jafnframt er í 4. gr. áskilið að kortaútgefanda sé skylt að tilkynna til Verðlagsstofnunar, sem falin er eftirlitsskylda með þessari starfsemi, um öll meginatriði greiðslukortastarfseminnar og hvernig hún skuli fram fara. Ákvæði þetta er að sjálfsögðu einn þáttur í eftirliti með starfseminni og jafnframt gefur það færi á því að fylgjast með þróun greiðslukortaviðskipta.
Í III. kafla frv. er lagt til að eftirlit með greiðslukortastarfsemi verði, eins og ég hef þegar nefnt, í höndum Verðlagsstofnunar og kemur þetta fram í 5. gr. frv. Það er ljóst að mörg ákvæði í frv. eru fyrst og fremst byggð á sjónarmiðum um neytendavernd en Verðlagsstofnun hefur nú um nokkurt skeið haft vaxandi afskipti af þeim málaflokki. Mér virðist því eðlilegt að fela stofnuninni framkvæmd á ákvæðum þessa frv. Sumir þættir greiðslukortastarfseminnar eru þó í höndum innlánsstofnana en eftirlit að því leyti mun að sjálfsögðu fara fram af hálfu bankaeftirlitsins í samræmi við ákvæði laga um banka og sparisjóði. Í 6. gr. frv. er að finna heimild til handa Verðlagsstofnun til þess að eiga aðgang að öllum nauðsynlegum upplýsingum sem stofnunin telur vera þörf á til þess að hún geti sinnt því eftirlitshlutverki sem stofnuninni yrði falið skv. þessu frv.
Í IV. kafla frv. er að finna ýmis almenn ákvæði varðandi greiðslukortastarfsemina. Þannig er í 7. gr. mælt fyrir um ýmis atriði sem réttmætt þykir að kortaútgefandinn upplýsi um áður en samningur er gerður milli hans og korthafans um útgáfu greiðslukorts. Í 8. gr. er lögð til sú meginregla að útgáfa greiðslukorta skuli ávallt byggð á viðskiptatrausti umsækjandans um greiðslukort en ekki annarra aðila. Þetta er mjög mikilvægt
ákvæði. Sú tilhögun er reyndar líka í samræmi við þá viðskiptahætti sem tíðkast almennt erlendis um gerð samninga um greiðslukort. Þannig gerir frv. ráð fyrir að aðeins í undantekningartilfellum verði aðrir en korthafinn krafðir um ábyrgð á úttekt skv. greiðslukortasamningi. En sá háttur, þ.e. tryggingarvíxlar, útgefnir eða ábyrgðir af öðrum en greiðslukortahafanum, hefur hins vegar verið aðalreglan við gerð greiðslukortasamninga hér á landi hingað til eins og hv. þdm. er vafalaust kunnugt. Jafnframt er hér kveðið skýrt á um rétt þriðja aðila til þess að afturkalla ábyrgð sem hann hefur áður veitt, t.a.m. ef aðstæður gerbreytast eða forsendur fyrir áður veittri ábyrgð af hans hálfu teljast brostnar að öðru leyti. Í 9.--11. gr. frv. er að finna ýmis ákvæði sem ætla verður að tryggi betur rétt þeirra er greiðslukort nota og jafnframt taki nokkurt tillit til
þess hversu mikilvægur greiðslumiðill kortin eru nú orðin. Í 12. gr. er svo að finna heimildarákvæði fyrir ráðherra til að ákveða hámarksgjald sem kortaútgefanda er heimilt að krefja greiðsluviðtakanda um, þ.e. kaupmenn og aðra þá seljendur vöru og þjónustu sem við greiðslu taka frá almenningi með greiðslukortum. Með því að leggja til þetta ákvæði er tekið undir sjónarmið sem sett hefur verið fram m.a. af Neytendasamtökunum og Kaupmannasamtökunum, þ.e. að stuðlað verði að því að kostnaður af notkun greiðslukorta verði lagður á korthafana en ekki aðra viðskiptavini verslana og að hann komi þannig ekki fram í hærra vöruverði almennt, en á síðasta ári er talið að greiðslur félagsmanna Kaupmannasamtakanna til greiðslukortafyrirtækja hafi numið um 300 millj. kr.
Það er með öllu ljóst að þessi tvö ákvæði sem ég hef nú nefnt, annars vegar að útgáfa kortanna skuli byggjast á viðskiptatrausti þess sem kortið fær en ekki á bakábyrgð annarra manna og hins vegar ákvæðið um að takmarka hámarksgjald vegna kortaviðskipta hjá greiðsluviðtakanda, eru þau sem mest eru umdeild. Önnur ákvæði frv. eru fyrst og fremst festing leikreglna í lög til þess að unnt sé að líta eftir og fylgjast með þessari sívaxandi grein greiðslumiðlunar.
Í V. kafla er að finna skaðabótareglur sem kveða á um skaðabótaskyldu korthafa vegna ólögmætrar notkunar á greiðslukortinu. Þar er ráðherra fengin heimild til þess að ákveða með reglugerð hámark þeirrar bótafjárhæðar sem korthafa kann að verða gert skylt að greiða ef ekki er um að ræða tjón sem korthafi hefur valdið af ásetningi eða stórfelldu gáleysi eins og nánar er kveðið á um í 13. gr. frv. Til dæmis um samsvarandi fjárhæðir, en ég tek fram að í frv. er ekki sett föst slík fjárhæð, má nefna að í Danmörku eru þessar skaðabótaskyldufjárhæðir að hámarki 5 þús. danskar kr., þ.e. um 43 þús. ísl. kr. við núgildandi gengi. Með þessu ákvæði er betur tryggt en nú er að svipaðar reglur gildi um ábyrgð korthafa þegar tilkynnt er um að greiðslukort hafi til að mynda tapast. Í 13. gr. er einnig lagt til að kortaútgefandi beri ábyrgð á því tjóni sem telja má að falli undir eðlilega rekstraráhættu sem greiðslukortastarfseminni fylgir nema tjónið verði rakið til saknæmra athafna greiðsluviðtakenda.
Eins og hv. þdm. heyra er þetta samskiptanet, þessi þríhyrningur korthafans, útgefanda kortsins og greiðsluviðtakandans, kannski eitt af mestu hagsmunamálum heimilanna nú um stundir vegna þess hversu hátt hlutfall greiðslna í daglegri verslun fer fram með þessum hætti. Það er tilgangur frv. að gæta hagsmuna neytandans í þessum samskiptum, fyrst og fremst, en reyndar
líka almannahagsmuna, þeirra að það sé eftirlit með þessari sívaxandi grein greiðsluviðskipta og reyndar neytendalána eins og algengt er að veitt séu með raðgreiðslum á kortum einstaklinga.
Í 14. gr. frv. er að finna hlutlæga ábyrgðarreglu sem leggur ábyrgð á herðar kortaútgefanda vegna tjóns sem rakið er til rangrar skráningar viðskiptanna, mistaka við útreikning eða annarra tæknilegra mistaka.
Í 4. mgr. þessarar greinar frv. er jafnframt svo ákveðið að sönnunarbyrði fyrir því að ástæður þær sem hér voru nefndar eigi ekki við skuli hvíla á kortaútgefandanum. Þetta er mjög mikilvægt ákvæði og verður vafalaust umdeilt og hefur sætt gagnrýni af hálfu kortafyrirtækjanna.
Í VI. kafla er að finna sérreglur um skráningu og meðferð upplýsinga sem kortaútgefandi skráir. Í 15. gr. frv. er kveðið á um að einungis skuli skráðar þær upplýsingar um korthafa og greiðsluviðtakanda sem nauðsynlegar eru vegna greiðslukortaviðskiptanna. Einnig er lagt til að miðlun upplýsinga sem kortaútgefandinn skráir séu sett tiltekin mörk.
Í 16. gr. eru ákvæði um varðveisluskyldu kortaútgefanda á upplýsingum er hann skráir í allt að 5 ár eftir að korthafi hefur innt greiðsluna af hendi. Að því leyti sem ekki er að finna sérreglur í þessu frv. um meðferð og skráningu persónuupplýsinga fer að sjálfsögðu um þau mál samkvæmt almennum lögum þar að lútandi eins og reyndar segir berum orðum í 17. gr. frv.
Í VII. kafla frv. er að finna reglur um málsmeðferð samkvæmt ákvæðum frv. og viðurlögum við brotum. Lagt er til að yfirstjórn með málefnum er varða greiðslukortastarfsemina verði í höndum viðskrh. og verðlagsráðs, en framkvæmd eftirlitsins verði í höndum Verðlagsstofnunar eins og ég hef þegar lýst. Þá er
að finna í þessum kafla ákvæði um þau úrræði sem Verðlagsstofnun eru fengin telji stofnunin að ákvæði frv. séu ítrekað brotin, en að öðru leyti fer um meðferð slíkra mála að hætti opinberra mála.
Í VIII. kafla er að finna skýringarreglu í 23. gr. frv. að hvaða leyti víkja megi frá þeim skilyrðum sem sett eru í þeim greinum frv. sem þetta ákvæði tekur til. Í 24. gr. er t.d. að finna ákvæði um reglugerðarheimild til handa ráðherra varðandi skiptingu kostnaðar skv. 12. gr. frv. ef um er að ræða alþjóðlega greiðslukortastarfsemi. Ekki er þörf að rekja aftur þau helstu rök sem búa að baki þessu ákvæði og vil ég vísa til þess sem ég hef þegar sagt um málið og svo athugasemda í frv. En nauðsyn á sérstakri reglu vegna alþjóðlegra greiðslna er að sjálfsögðu sú að um þetta gilda mismunandi reglur í hinum ýmsu löndum. Ég tek til dæmis að í Danmörku gilda mjög líkar reglur þeim sem hér eru gerðar tillögur um um hámarksgreiðslur vegna greiðslu viðtakandans.
Í ákvæði til bráðabirgða er svo loks lagt til að starfandi kortaútgefendum verði gefinn þriggja mánaða frestur til að uppfylla ákvæði frv. um tilkynningar til Verðlagsstofnunar, sbr. 1. tölul. í ákvæði til bráðabirgða. Í 2. tölul. ákvæðisins er gert ráð fyrir að kortaútgefendur endurnýi sína samninga við korthafa í samræmi við ákvæði þessa frv. eftir því sem þeir falla úr gildi, en almennt er það reglan nú að samningar milli kortaútgefenda og korthafa séu endurnýjaðir árlega. Að mínu áliti er ekkert því til fyrirstöðu að ákvæði frv. geti verið komin að fullu til framkvæmda innan 15 mánaða frá gildistöku eins og þetta ákvæði gerir ráð fyrir.
Hæstv. forseti. Ég hef nú hér í stuttu máli gert grein fyrir öllum meginatriðum frv. og tel ekki þörf á að hafa þau orð öllu fleiri að sinni. Ég legg til að frv. verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og hv. fjh.- og viðskn. og ég treysti á gott samstarf við þá hv. nefnd í þessu mikilvæga máli.
